kafli 3

Question 1

veðrun

Answer 1

þegar bergið grotnar eða molnar niður

Question 2

efnaveðrun

Answer 2

vatn leysir upp efni í berginu og flytur það með sér, fer eftir úrkomu magni,gerð bergs,hitastigi vatns. hún er mikil í heitu og röku loftslagi-mikil á íslandi

Question 3

hitabrigðaveðrun

Answer 3

þegar sólin skín á kletta hitna þeir mikið,sérskalega ef bergið er dökkt. hitinn veldur því að bergið þenst út og dregst saman þegar kólnar, svo brotnar ysta lagið af með tímanum.

Question 4

frostveðrun

Answer 4

ef sprungur eru meira en 91% fullar af vatni. þegar fyrstir myndast þrýstingur sem klýfur bergið, ef vatnið kemst inn í holur þegar það frystir þenst ysta lagið út þetta endurtekur sig þangað til ysta lagið molnar/grotnar af. td. alþingishúsið.
milil úrkoma,holótt berg,sveifla á hitastigi

Question 5

frostfleygun

Answer 5

ef vatn frýs í sprungum skriður myndast

Question 6

útfelling

Answer 6

þegar efni falla út í uppleystu formi.

td. holufyllingar,hverahrúðut og mýrarauði

Question 7

ummyndun

Answer 7

heitt vatn leysir upp efni í bergi og annað fellur út í staðinn,algengt að berg verði grænleitt sem hefur ummyndast við háan hita djúpt í jörðu

Question 8

rof

Answer 8

flutningur á bergmynslu frá einum stað til annars. hringrás vatns og þyngdar kraftur jarðar veldur þessu

Question 9

set

Answer 9

þegar rafaflið missir mátt sitt hleðst efnið upp og myndar set,verður til úr bergmynslu uppgufun,útfellingu eða lífrænum leifum.

Question 10

efnaset

Answer 10

útfelling efna úr sjó,vatni eða jarðvegi

t.d leir,kísilhrúður,kalkhrúður,gifs og brennisteinn

Question 11

lífrænt set

Answer 11

verger til þar sem lífrænar leifar safnast saman og ná ekki að rotna því súrefnið kemst ekki að þeim.
t.d kol og jarðolia

Question 12

molaset

Answer 12

það er úr bergmynslu
flokkað eftir kornastærð,flutningahætti og staðnum sem það safnast á.
t.d foksandur

Question 13

setberg

Answer 13

þegar set harðnar kallast það setberg

það er flokkað eftir uppruna,flutningsmáta og kornastærð

Question 14

jökulruðningur

Answer 14

heiti yfir set sem jökulinn skilur eftir sig

Question 15

botnruð

Answer 15

grjótmulningur neðst á skriðjökli og lausagrjót undir honum.

Question 16

jaðarruð

Answer 16

grjótmulingur við og á jaðri skriðjökla

Question 17

urðarrönd

Answer 17

verður til þar sem jaðarurðir sameinast

t.d neðan jökulsker

Question 18

jökulgarður

Answer 18

hleðst upp við jökulsporðinn úr efni sem jökullinn hefur borið með sér eða ýtt upp.

Question 19

sporðlón

Answer 19

ef jökullinn hopar myndast lón á milli hans og jökulgarðsins

Question 20

u-laga dalur

Answer 20

skriðjöklar víkkuðu smám saman út dalsskorurnar og mynduðu U

Question 21

jökulsorfnir dalir og firðir

Answer 21

dæld full af vatni sem jökullinn hefur skrapað niður í dalbotninn-forn jökulgarður

Question 22

hangandi dalur

Answer 22

þverjöklarnir tóku að skríða uppa meginsrkiðjöklanna því þeir síðnefndu höfðu grafið sig svo djupt niður. þegar jökulinn bráðnaði kom í ljós að minni þverdala var víða hangandi upp í miðjum hlíðum

Question 23

jökulsker

Answer 23

fjallstindur sem stendur uppúr jökli

Question 24

tindar/hvassbrýn fjöll

Answer 24

þar sem 2 dalir mætast eða á annjesum á milli tveggja fjarða. þau hafa staðið uppúr ísaldarjöklinum og skriðjöklar mætt þeim frá báðum hliðum
t.d drangtangi og kirkjufell

Question 25

fjallaskörð

Answer 25

það urðu til skálarjöklar í fjallshlíðum. þeir reittu út fjallshlíðina og grófu skálar inn í hana, þær tóku meiri snjó og rofið varð kröftugara. sumir grófu sig í næsta dal og skáru þá í sundur.

Question 26

jökulrákir

Answer 26

rákirnar eru mjög áberandi, jökullinn hefur með botnriðu skrapað þær með mörg þúsund tonna þunga, rákirnar geta verið stórar og smáar en liggja alltaf í sömu átt. og sýna í hvaða átt jökullinn skreið

Question 27

grettistak

Answer 27

star grjóthnullungur sem jökulinn hefur skilið eftir sig

Question 28

hvalbak

Answer 28

jökulsorfnar klappir sem eru aflíðandi á hlipinni sem snýr á móti skriðstefnu jökuls en brattar á hinni.

Question 29

skriður

Answer 29

myndaðar af frostveðrun,ástæður felast í berg gerð landsins,gróðurleysi í breytilegri veðráttu sem veldur mikilli frostveðrun.

Question 30

flutningur bergmynslu

Answer 30

kornin verða minni og hnöttóttari við flutning

Question 31

berghlaup

Answer 31

miklir haugar úr möl og grjóti í hlíðum fjalla, flest frá síðjökla tímabilinu,myndun tengd hörfun ísaldarjökuls,brattar og óstöðugar hliðar sem hrynja fram þegar jökullinn er farinn úr dalnum

Question 32

urðabingir

Answer 32

afar urðajökla,hægt skrið vafrar blöndu af möl,grjóti,aur og ís

Question 33

framburður vatnsfalla

Answer 33

því lengra sem kornin berast því fínni og ávalari verða þau

skiptist í 3 flokka

Question 34

aurburður

Answer 34

samheiti yfir efni sem flytja ár með sér

skiptist í svifaur og botnskrið

Question 35

svifaur

Answer 35

fínasta efnið,svífur í vatninu og berst langar leiðir

Question 36

botnskrið

Answer 36

það er grófast og skoppar með botninum. stoppar fljótt ef sraumurinn minnkar.

Question 37

hringriður

Answer 37

myndast við holur og skorur í árbotninum

Question 38

skessuketill

Answer 38

það myndast eiginleha af hringriðu, holur eur hálffullar af möl og grjóti myndast hringrás sem mynda holur.

Question 39

framburður vatnsfalla

Answer 39

það er háð straumhraða, þegar dregst úr honum stoppar grófasta efnið fyrst

Question 40

hvarfleir

Answer 40

röndótt set myndða við árstíðarmun á framburði jökuláa

Question 41

aurkeila

Answer 41

útur giljum og gljúfum.
skiptist í tvennt- áraura-við jökulár
áreyra-við dragá

Question 42

óshólmi

Answer 42

úti stöðuvatni eða sjó

Question 43

malarhjalli

Answer 43

fornir óshólmar myndaðir við hærri sjávarstöðu á ísöld

Question 44

malarás

Answer 44

í göngum undir jökli, langur hlykkjóttur ás

Question 45

fossberi

Answer 45

hart berglag sem heldur fossinum uppi

Question 46

Gljúfur og gil

Answer 46

það einkenni ungt land og gefur merki um að ár hafa runnið í stuttan tíma samkvæmt jarðfræðilegum mælilvarða,mikið á íslani, myndast þar sem jökulár og dragár falla niður af hálendisbrúninni

Question 47

y-laga dalur

Answer 47

Byrjar sem gil eða gljúfur
• Bermolar og fyllur fara að hrynja úr börmunum vegna frostveðrunar og hafna í ánni fyrir neðan sem tekur við flutningi og áframhaldandi niðurbroti
• Flái myndast á gljúfurbarmana - myndar Y-laga dal

Question 48

v-laga dalur

Answer 48

V-laga dalur myndast þegar flái gljúfranna verður meiri eftir Y-laga dal

Question 49

Bugður í ám

Answer 49

ár eru þroskaðar,vatnið rennur hraðar á ytri hlið en hægar á innri, má líkja við hlaupara.

Question 50

bjúgvatn

Answer 50

Bjúgvatn er sveiganlegt stöðuvatn sem liggur eitt og sér og er hluti af gömlum farvegi bugðuár sem rauf sér nýjan og styttri farveg.

Question 51

Ungt landslag

Answer 51

merkigil

Question 52

fossastigi

Answer 52

lækir og ár falla þar af stalli og mynda marga fossa hvern niður af öðrum.
t.d fossarnir í dynjanda

Question 53

Höggunarfossar

Answer 53

vera til við höggun og brota í berggrunninum.
rek jarðsrkorpuflekanna er þar frumorsökin sem myndasr sprungur og misgengi stalla sem mynda fossa.
t.d Öxarárfoss, Gullfoss

Question 54

Roffossar

Answer 54

þeir eru myndaðir við rof af einhverju tagi. oftast rof árinnar ssem myndar fossanna. algengast í elstu hlutum landsins.
t.d Skógafoss, Seljalandsfoss, Dynjandi, Glymur

Question 55

Stíflufossar

Answer 55

fossar sem hafa myndast við náttúrulegar stíflur.
mjög vinsælir á íslandi
t.d Goðafoss, Aldeyjarfoss (hraunstíflaðir)

Question 56

berggrunnur

Answer 56

fasta berið undir fótum okkar

Question 57

jarðgrunnur

Answer 57

bergmynsla sem er ofaná berggrunninum og er ekki blöndum lífrænum leifum.

Question 58

jarðvegur

Answer 58

myndaður úr föstum efnum,lofti,vatni og lífrænum leifuum sem hafa orðið til við rotnun

Question 59

Votlendisjarðvegur –mýri -lífrænar leifar

Answer 59

40% hann myndast þegar grunnvatnsflöturinn er við yfirborðið. Þá er blautur jarðvegurinn. hann Telst til líffræns sets þar sem hann er að mestu gerður úr jurtaleifum

Question 60

Þurrlendisjarðvegur –mold -bergmylsna

Answer 60

60% Setfræðilega telst þurrlendisjarðvegur til molabergs enda að mestu gerður úr bergmylsnu

Question 61

vindrof

Answer 61

Vindurinn nær að þyrla fínasta efninu hátt uppí loft en það grófara skríður með jörðinni líkt of skafrenningur og myndar skafla í skjóli

Question 62

Jarðvegseyðing

Answer 62

hún er mesta umhverfismál íslands, jarðvegurinn hérna er blandaður gjósku og helst lítið saman. sár myndast í gróðurþekjuna og vindurinn á þá greiðan aðgang.

Question 63

áfok

Answer 63

myndast í eyðimerkum,

Question 64

frostverkanir

Answer 64

Þúfur og paldrar, frostlyfting, flár og rústir

Question 65

holklaki

Answer 65

jarðvegurinn inniheldur mikið vatn, á veturnar frýs vatn og myndar holklaka

Question 66

þúfur

Answer 66

Myndast vegna frostþenslu
- jarðvegurinn frýs og þenst út
- jarðvegurinn þiðnar ofan frá en helst útþaninn undir vegna holklakans
- jurtarætur binda jarðveginn þannig að hann nær ekki að sléttast fyllilega þegar holklakinn er horfinn
entire nokkraáratugi myndast þúfur

Question 67

paldrar

Answer 67

þúfnagarðar sem myndast við það að jarðvegurinn sígur eða silast á holklaka undan halla og leggst í fellingar.

Question 68

aurskriður

Answer 68

Í miklum rignum verður jarðvegurinn blautur og ef holklaki er undir þá kemst rigningin ekki niður og jarðvegurinn verður mjög þungur. Ef þetta gerist í brekku getur gróðurþekjan rifnað og þá geta komið aurskriður.

Question 69

flár

Answer 69

Á hálendi Íslands bráðnar þykkur holklakinn ekki á sumrin. Grunnvatnið kemst ekki niður og flár (freðmýrar) myndast

Question 70

rústir

Answer 70

Stórar þúfur í flám með ís í miðjunni

Question 71

Frostlyfting

Answer 71

Allt sem nær ekki niður fyrir frost í jarðvegi verður fyrir frostlyftingu vegna holklakans
• Girðingastaurar losna, lyftast og hallast með tímanum og lausagrjót berst til yfirborðs

Question 72

Melatíglar

Answer 72

myndast eins og þúfur við frostlyftingu. Þegar þúfurnar á melum verða til þá ýtist lausagrótið í kringum þúfurnar.

Question 73

melarendur

Answer 73

er það sama og melatíglar nema myndast á hallandi landi

Question 74

sjávarrof

Answer 74

er þegar sjórinn skellur á sjávarhömrum og þá pressast loft sem er fyrir í sprungum og holum út í bergið og molar þannig sjávarhamrana

Question 75

brimklif

Answer 75

eru sjáfarhamrar sem veðrast af völdum sjávar. Hægt og rólega grefur aldan inní klettin og brotnar svo niður

Question 76

brimþrep

Answer 76

sem er hallandi stallur neðan við sjávarhamrana, samt undir sjávarmáli. Á brimþrepinu lendir grjótið sem hrynur úr hömrunum. Það veltist fram og aftur í öldurótinu og molnar en frekar

Question 77

marbakki

Answer 77

fínasra efnið sem hefur skolast úr brimþrepinu og hleðst upp í skálagaða setfyllingu sem nefnd er marbakki

Question 78

eyrar

Answer 78

grinningar eða á sem rennur út í fjörðinn truflar setflutinginn og myndast eyrir

Question 79

malarrif

Answer 79

eru rif se mað myndast í lengri fjörðum þvert fyrir fjörðinn. Þetta gerist þannig að efnið sem hefur brotnað af brimklifi flyst inn í fjörðinn en fer ekki alla leið inní botn

Question 80

grandi

Answer 80

er rif út frá eyju

Question 81

eiði

Answer 81

ef grandi nær alveg að lanid

Question 82

landgrunn

Answer 82

eru grinningar út frá t.d suðurströndinni. Er í raun set eða svifaur úr jökulám suður-landsins

Question 83

Landgrunnshlíð

Answer 83

hún tengir landgrunnið við djúpsjávarsléttuna

Question 84

Djúpsjávarslétta

Answer 84

er megnið af hafsbotninum. Er þó ekki alltaf slétt

Question 85

Eðjustraumar

Answer 85

eru í landgrunnshíðinni og mynd hálfgerð snjóflóð út á djúpsjávarsléttuna

Question 86

Ferðalag steinsins /hringrás bergs-

Answer 86

ferðalags steinsins byrjar uppá fjallstopp þar sem hann brotnar úr klettum, skríður niður fjallshlíðar vegna þyngdarkrafsins og hringrásar vatns stöðugt lengra nog lengra niður þar sem hann slípast á leiðinni og endar sem örfín leðja út á djúpsjáfarsléttuni

Question 87

hamarinn

Answer 87

er hluti af Reykjavíkurgrágrýtisins og er hvalbak með jökulrispum

Question 88

helafell

Answer 88

móbergshryggur myndaður í gosu undir jökli á ísöldinni

Question 89

kaldá

Answer 89

er Lindá með upptök í Kaldárbotnum. Kemur upp um Helgadalsmiðgengið en hverfur síðan ofan í jörðinna 1,1 km síðar. Rennur í sjó við Straumsvík. Hitastig hennar er 3,2°C

Question 90

hamrkotslækur

Answer 90

á upptök í 2 kvíslum. (botnalæk og Stórakrókslæk) þeir sameinast við Iceland í setberginu. Hamarkotslækur var virkjaður til raforkuframleiðslu í des 1904. (rafmagn fyrir 15 hús). Árið 1906 var byggð stærri rafstöð á Hörðuvöllum sem lýsti öll húsin í bænum

Question 91

botnlækur

Answer 91

úr Lækjarbotnum. Þar sem Hamarkotslækur á upptök sín

Question 92

stórakotslækur

Answer 92

úr Urriðakotsvatni. Þar sem hamarkotslækur á upptök sín

Question 93

rafveita hafnarfjarðar

Answer 93

hún var virkjuð af Jóhannes Reykdal. Árið 1904 var hún almenningsnota. Árið 1906 var stærri rafstöð byggð til að lýsa upp húsin í bænum. er elsta sjálfatæða rafmagnsstöðin á landinu

Question 94

Vatnsveitufélag Hafnarfjarðar

Answer 94

var stofnað árið 1904. Brunnur í Jófríðarholti, pípur voru lagðar frá brunninum um bæinn. Fyrir það sótti fólk vatn í Hamarkotslæk sem var til sýkingarhættu og óþrifnaðar

Question 95

vötn í kringum hafnarfjörð

Answer 95

eru 4 samtals

Question 96

Urriðakotsvatn-

Answer 96

stíflað af Búrfellshrauni fyrir um 8000 árum

Question 97

hvaleyravatn

Answer 97

stíflað af Hellnahrauni eldra fyrir sirka 2000 árum

Question 98

ástjörn

Answer 98

stífluð af helluhrauni yngra um 950

Question 99

kleifarvatn

Answer 99

móbergsfjöll allt í kring lokaði fyri vatnsrennslið á svæðinu

Question 100

hraunstíflað vatn

Answer 100

dæmi: urriðakotsvatn, ástjörn og hvaleyrabatn

Question 101

vatn á milli móbergsfjalla

Answer 101

kleifarvatn