jj Flashcards
hringrás vatns
gufar upp frá sjó eða landi við hita sem berst inn yfir land eða sjó,þar þéttist það og verður af rigningu eða snjókomu
úrkoma á íslandi
á breiddarbaugunum eru meginskil í veðrakerfinu,kalt mætir heitu lofti,heitara loftið er léttara og lyftir kalda upp,þá lækkar loftþrýstingurinn og lægðir mynadst
grunnvatn
fyrir neðan ákveðin mörk í berggrunninum eru allar glufur fullar af vatni
grunnvatnsflötur
það er yfirborð grunnvatnsins, hæðin helst nokkuð stöðug ef streymið úr miðhálendinu rennur hægt
grunnvatnssvæði
2 svæði. nr1. blágrýtissvæði-elstu svæðin,berggrunnur þéttur,úrkoman rennur á yfirborð,dragár,stöðuvatn og votlendi. nr2. móbergs/hraunsvæði, yngstu svæðin,í rakabeltum,berggrunnur gropinn,úrkoman hripar niður, lindár og kaldvermsli.
kaldvermsl
uppsprettur sem frjósa ekki af framangreindum, þau eru minna en 5°heitar og teljast ekki sem jarðvarmafyriblæri
hitastigull
það er mælikvarði hvernig hitastigið í berginu vex með auknu dýpi. gefið upp í C°/km
uppruni heita vatnsins
það er af uppruna regnvatns sem hefur seitlað um berggrunninn og hitnað af snertingu við heitt berg niðri í jörðinni
lághitasvæði
jarðvarmasvæði þar sem hiti yfir 1000m dýpi fer ekki yfir 150°C
háhitasvæði
þar fer hitinn yfir 200°C á 1000m dýpi
vatnshverir
heitustu uppspretturnar á lághitasvæðum þeir eru 75-100°C sumir gjósa og heita þá goshver
laugar
uppsprettur á lághitasvæðum sem eru 20-75°C
volgrur
uppsprettur á lághitasvæðunum sem eru 5-20°C
kolsýrulaugar
sumstaðar eru mikið af koltvioxi í vatni. það kemur úr innskotum djúpt í jarðskorðunni.
ölkeldur
uppsprettur með kolsýrmenguðu vatni
goshverir
háhiti og grunnvatn fer saman og þá verður til basist hverasvæði. þarna finnur maður helst gosshveri
dæmi um lág og há hitasvæði
lághita-borgarfirði og víða um suðurland
háhita- geysir og grímsvötn
útræn öfl
þau fá orkuna sína frá sólinni,þau birtast í ýmsdum myndum, t.d hitamun og hitasveiflum,vindum og skriði jökla. þau eiga það sameiginlegt að reyna brjóta niður þurrlendið.
myndun jökla
ný fallinn snjór sem þjappast saman og verður að hjarni og svo kristöluðum ís.
nýr snjór-hjarn-kristallaður ís
gaddajökull
eiginlega enginn bráðnun á sér stað
þíðjökull
allure jöklar á íslandi eru þíðjöklar, efsta yfirborð þeirra bráðnar á sumrin og sígur niður í jökulinn.
t.d. vatnajökull,langjökull og hofsjökull
snjófyrningasvæði
þar sem meiri snjór safnast saman á hverju ári en nær að bráðna á sumrin
leysingjasvæði
þar sem bráðnar meira en snjóar á hverju ári
snælína
það er markalína á milli snjófyrningasvæðis og leysingjasvæði á jökli. hún kemur fram á hausti þegar sumarleysingjum lýkur
jökulskrið
30-50m þykkur ís færist hægt niður. efsta lagið fer hraðast, þykkt og halli jökuls ræður hraðanum
framhlaup jökla
þegar jökullinn missir fótfestuna, sumir hlaupa á 10 ára fresti aðrir 80 ára fresti
jöklabúskapur
jákvæður-snælína lækkar-snjófyrningasvæði stækka og jökulsporður þykknar og gengur fram.
neikvæður- snælína hækkar, leysingjasvæði stækka og jökulsporður þynnist og hopar.
hveljöklar
íslenskir jöklar skiptast í þetta og skjaldjökla. 5 stærstu jöklar íslands eru hveljöklar.
t.d vatna,mýrdals og hofsjökull
skjaldjöklar
þeir eru litlir og ná yfir eitt fjall.
t.d snæfells,þóris og eyjafjallajökull
skriðujökull
þeir eru afrennsli hveljöklanna, í þeim hreyfist jökulís hægt fram.
td. svínafells,sólheima og dyngjujökull
hlíðarjöklar
þeir eru í hlíðum hárra og bratta fjalla og þeir skríða niður,
t.d hekla og snæfell
daljöklar
þessir jöklar eru mjög sjaldgæfir á íslandi.
snjórinn helst ekki á bröttum tindum og safnast fyrir í dalnum á milli lindanna og þar myndast jöklar
skálajöklar
smájöklar nálægt snælínu. skaflar sem ná ekki að bráðna á sumrin
urðajöklar
þeir skríða mjög hægt fram,þeir eru blanda af ís og grjóti,yfirborðið er þakið grjóti.
jökulsprungur
þær eru 20-30m djúpar
myndast vegna stökks lag
þversprungur
þær eru þvert á skriðstefnu jökulsins
langsprungur
jökullinn fletur sig til hliðar
jaðarsprungur
vegna viðnáms frá hlið í farvegi jökuls
drýli
sandurinn á jöklinum safnast saman og einangrar jökulinn og hlífir honum fyrir sólargeislum. ísinn hættir að bráðna undir sandinum en leysingin heldur áfram. þar sem áðu var hola er nuna fullt af sandi sem myndar strýtu úr ís þakinn svörtum sandi
jökulsker
fjall sem stendur uppúr jökli
jökulár
þær eru afrennsli leysingjavatns sem kemur frá jöklum,þær bera með sér mikið magn af leir og sandi. þær eru yfirleitt mjög gruggugar af aur sem er upphærður í vatninu sem kallast svifaur.
t.d krossá,þjórsá,jökulá á fjöllum,skeiðará
Lindá
uppruni vatnsins er grunnvatn
rennslið í þeim er mjög þétt og jafnt , flóð eru fátið, hitastig 4°C allt árið, engar ár því regnið fer beint niður í berggrunninn og þaðan til sjávar. berggrunnur gropinn og sprunginn
dragá
uppruni vatnsins er úrkoma. upptök eru margar litlar árr og lækir sameinast, þéttur berggrunnur, hitastig sveiflast með lofthita, rennslið er mjög háð tíðarfarinu, mikill, mikil rigning veldur flóði sem er algengt. þæt geta frosna’ alveg
vatnasvið
svæði sem vatn rennur af til vatnsfall
vatnaskil
skil á milli vatnasviða
jökulhlaup
skyndileg flóð í jökulá
Frá jaðarlónum
ef skriðjökull lokar fyrir minni íslauss þverdals safnast vatn fyrir í dældinni, verður það nógu hátt flýtur jökullinn upp og vatnið brýst undan jökli.
td. grænalón
frá háhitasvæðum
jarðvarminn bræðir jökulinn neðan frá og vatn safnast fyrir í dældinni undir honum svo kemur af því að jökuælinn flýtur upp og vatnið brýst fram sem jökulhlaup. þau eru regluleg og oft frekar stór
jökulhlaup frá gosi undir jökli
þá bræðir kvikan jökulinn þegar leysingjavatnið nær að lyfta jöklinum og brjóta sér leið fram. þau eru mjög óreglurleg og stór og valda miklu tjóni
stöðuvatn
skammtíma fyribæri ef miðað er við jarðfræðilegan mælikvarða, stöðvast á leið til sjávart
stöðuvötn mynduð af útfrænum öflum
stutter líftími mun á endanum fyllast eða hverfa
stöðuvatn í jökulsorfnum dældum
algengasti flokkurinn á íslandi,
t.d skorradalsvatn
sporðlón
myndast við hopun jökla þar sem vatn safnast fyrir innan jökulgarða
jaðarlón
þar sem skriðjöklar hafa lokað fyrir dali og stíflað vatnsrennsli, þá myndast lón við jaðar jökulsins
jökulker
þegar ísjakar eru grafnir í áaura,bráðna lítil stöðuvötn,flest klinglótt
skriðuvötn
innan skriðu
t.d. flóðið í vatnsdal
bjúgvatn
úr árbugðum
Lón við sjó
framburður og hafstraumar loka fyrir vikur og voga
t.d rvk tjörn og dyrhólaós
gígvötn
í eldgigum sem ná hafa niður fyrir grunnvatnsflötinn
t.d veiðivatn og kerið
öskjuvatn
í öskjum á toppi eldfjalla
t.d. öskjuvatn
hraunstífluð vötn
mývatn,hvaleyravatn,ástjörn,urriðakotsvatn
vötn á milli móbergsfjalla
kleifarvatn og langisjór
vatn í sigdölum
þingvallavatn og skjálftavatn
