kabanata 2 Flashcards
isang pag-aaral at paglalarawan sa pagbuo ng salita ng isang wika
morpolohiya
ang tawag sa maliit na makabuluhang yunit ng isang wika na nagtataglay ng kahulugan
morpema
anyo ng morpemang nakatatayong-mag-isa at may taglay na kahulugan
morpemang malaya o morpemang salitang ugat
uri ng morpema na nagtataglay din ng sariling kahulugan. nag kakaroon lamang ng ganap na kahulugan ang morpemang ito kapag isinama sa isang salitang ugat
morpemang di-malaya o morpemang panlapi
uri ng morpema na binubuo lamang ng isang ponema. sa pangkalahatan, ang ponemang /a/ na isinasama sa hulihan ng ikalawang salita ng bawat pares ay kumakatawan sa kasariang pambabae
morpemang ponema
ama ng balarilang filipino
lope k santos
ama ng panitikan ng pilipino
francisco baltasar
nag declara ng buwan ng wika
fidel valdez ramos
makabuluhang yunit ng tunog ng wika
hango sa salitang phoneme na nahahati sa dalawa
phone (tunog) at eme (makabuluhan)
na sa filipino ay may bilang na 21
16 na katinig: p, t, k, (glotal) / b,d,g,m,n,ng,h,s,l,r,w,y/ at 5 patinig
ponema
tumutukoy sa bahagi ng bibig na pinaggaganapan ng saglit na pagpigil o pag antala sa pag papalabas ng hangin
punto ng artikulasyon
nag lalarawan kung paanong gumagana ang mga sangkap sapagsasalita at kung paanong ang hagin o hininga ay lumalabas sa bibig o ilong
paraan ng artikulasyon
inilalarawan kung paano ang mga bahagi ng dila, labi at panga ay nag babago ng posisyon kapag binibigkas ang mga tunog patinig
ponemang patinig
tawag sa alin mang ponemang patinig na sinusundan ng malapatinig na w o y sa loob ng isang patinig
diptongo
pares ng salita na magkaiba ng kahulugan ngunit magkatulad sa bigkas maliban sa isang ponema sa magkatulad na posisyon
pares minimal
tawag sa magkakasunod na katinig sa loob ng patinig ng ponema tinatawag din itong kambal katinig
klaster ng katinig
ang pagtaas at pagbaba ng pagnigkas ng isang salita
tono (pitch)
ang tumutukoy sa lakas ng pagbigkas ng salita. gumagamit ng bantas na kudlit (‘)
diin (stress)
ang tumutukoy sa haba o tagal ng pagbigkas ng salitaginagamit ang bantas na (:)
haba (lenght)
ang saglit na paghinto o pagtigil sa pag sasalita upang maging malinaw ang inilalahad(,) (;) (:)
antala ( juncture )
ang tono, diin, haba, at antala
ponemang suprasegmental
ang morpemang ito ay nanubuo sa pamamagitan ng pagsasama ng morpemang salitang ugat at isang morpemang panlapisa ano mang posisyon
morpemang leslikal
sa pamamagitan ng sistematikong pagsasaayos ng mga salita at sa tulong na rin ng wastong pagamit ng mga pangatnig, pang angkop at mga pamg ukol nabubuo amg malinawa na kahulugan
morpemang gramatikal
uri ng morpema na gumagamit ng morpemang panlapi sa panahunan o aspekto ng pandiwa na hindi kakikitaan ng pagbabago sa kategoryang sintaktika ng mga salitang-ugat kung saan nakakabit ang mga morpemang panlapi
morpemang impleksyonal
nabubuo sa pamamagitan ng pagkakabit ng ibang morpema sa alin mang uri ng salitang ugat.
morpemang deribasyonal
ay maagham na pag-aaral ng mga makabuluhang tunog ng wika
ponolohiya
ay gumagawa ng puwersa o lakas na nagpapalabas ng hangin na nanggagaling sa baga
enerhiya
ito ang bagay na pumapalag na siyang nagpapagalaw sa vocal cords upang makapagpalabas ng tunog sa ating bibig
artikulador
ito ang itinuturing na resonador ay ang guwang ng bibig at ang guwang ng ilong
resonador
ang tawag sa anyo ng morpemang nabago dahil sa impluwensya ng kaligiran nito
alomorp
ay tumutukoy sa ano mang pagbabagong nagaganap sa karaniwang anyo ng isang morpema dahil sa impluwensiya ng mga sumusunod na tunog
pagbabagong morpoponemiko
pagbabago ito sa mga morpemang nagtatapos sa -ng tulad ng pang-, mang-, sing-, kasing-. sang-, at hing-.
asimilasyon
nagaganap sa mga pagkakataong ang nabuong salita ay nababago o napapalitan dahil sa ponemang nasa posisyong inisyal o midyal ng salitang inuunlapian
pagpapalit ng ponema
tawag ito sa pagpapalit ng posisyon ng ponema sa loob ng isang binuong salita
metatesis
nagaganap ang pagkaltas ng ponemakapag ang huling ponemang patinig ng salitang-ugat na hinuhulapian ay nawawala.
pagkakaltas ng ponema
sanhi ng panlaping ikinakabit sa mga salitang-ugat nagbabago ang diin o kahulugan ng salita.
paglilipat-diin
ang tawag sa paraan ng pagsasama-sama ng mga elementong panlingguwistika (gaya ng mga salita) upang bumuo ng mga bahagi (gaya ng mga parilala, mga sugnay o mga pangungusap )
sintaksis
salitang griyego ng sintaksis na ang ibig sabihin ay isaayoso maayod na pagkasunod-sunod
syntassein
lipon ng mga salita na bumubuo ng isang bahagi na may iisang tungkuling gramatikal (gaya ng mga pang abay).
parirala
ito ang lipon ng mga salita na naglalaman ng paksa(subject) at panaguri(predicate) at gumaganap bilang bahahi sa isang hugnayan o langkapang pangungusap.
sugnay
ay maaaring isang salita na may patapos na himig sa dulo o lipon ng mga salita na nagpapahayag ng isang buong diwa na nais ipaabot sa nakikinig o nagbabasa
pangungusap
bahagi ng pangungusap:
ito ang bahaging pinagtutuunan ng pansin sa loob ng pangungusap.
paksa
bahagi ng pangungusap:
ito naman ang bahaging nagbibigay ng impormasyon tungkol sa paksa ng pangungusap.
panaguri
ayos ng pangungusap:
ang ayos ng pangungusap kung ang panaguri ay nauuna kaysa paksa nito.
karaniwan
ayos ng pangungusap:
kung ang paksa ay nauuna kaysa sa panaguri nito.
di-karaniwan
ang kayarian ng pangungusap kung ito ay isang ganap na sugnay. ito ay binubuo ng isang malayang sugnay
payak
ay binubuo ng dalawang malayang sugnay na madalas na pinagsasama ng pangatnig na pantuwang na at.
tambalan
ay binubuo ng dalawang sunay - isang malaya at isang di malayang sugnay. ang mga sugnay na ito ay pinagsasama ng mga pangatnig na pantulong
hugnayan
ay binubuo ng isa o higit pang malayang sugnay at dalawa o higit pang di-malayang sugnay
langkapang pangungusap
mga uri ng pangungusap ayon sa kayarian 1. 2. 3. 4.
- payak
- tambalan
- hugnayan
- langkapang pangungusap
uri ito ng pangungusap na nagpapahayag ng isang katotohanan o ng isang kaisipan
pasalaysay (declarative) (.)
ito ang pangungusap na ginagamit kapag nais malaman ang isang bagay, kilos, o gawain na may kalakip na katagunan.
patanong (interrogative) (?)
ito ang pangungusap na maaaring tuwirang nag-uutos o humihingi ng pakiusap, ito ay nagtatapos sa tuldok
pautos (command) o pakiusap (request) (.)
ito ang pangungusap na nagpapahayag ng matinding emosyon.
padamdam (exclamation) (!)
mga uri ng pangungusap ayon sa tungkuling 1. 2. 3. 4.
- pasalaysay (declarative)
- patanong (interrogative)
- pautos (command) o pakiusap (request)
- padamdam (exclamation)
