janik prezentacja cała Flashcards
1
Q
funckje prawa
A
stabilizacyjna
ochronna
organizacyjna
represyjna
dystrybutywna
2
Q
metody rozwiązywania konfliktów
A
tryb kontraktowy: bez os. 3, kompromis
tryb mediacyjno-koncyliacyjny: mediacja bez ostatecznej decyzji mediatora
tryb arbitrażowy
tryb adjudykacyjny: strony nie mają możliwości wyboru osoby rozstrzygającej spór oraz procedury rozstrzygnięcia konfliktu
3
Q
Prawo to zespół norm ustanowionych przez władze państwowe.
Prawo jest “oddzielone” od moralności – ważne jest, co zostało uchwalone, a nie, czy jest słuszne. Władza państwowa ma monopol na tworzenie prawa.
A
pozytwyizm prawniczy
4
Q
w poztywizmie– nie interesujemy się treścią prawa, tylko procesem jego powstawania.
A
koncepcja faktu społecznego
5
Q
Prawo to nie tylko zbiór norm, ale przede wszystkim praktyka stosowania prawa.
Kluczowa jest rola sędziów i praktyków prawa, którzy interpretują i stosują prawo.
Zachowania i decyzje sądowe są ważniejsze niż same przepisy.
Prawo jest dynamiczne – zmienia się w zależności od kontekstu społecznego i politycznego.
A
realizm prawniczy
6
Q
Prawo opiera się na uniwersalnych, obiektywnych zasadach moralnych
A
prawo natury
7
Q
prawo w którym zawarty jest ogół norm regulujących treść stosunków prawnych vs prawo określajace tryb postępowania przed organami władzy publicznej związanego z dochodzeniem uprawnień, egzekwowaniem obowiązków,
stosowaniem sankcji.
A
prawo materialne vs procesowe
8
Q
ogół norm składających się na system prawa zarówno obowiązującego aktualnie, jak i obowiązującego dawniej.
Np. “prawo europejskie”, “prawo rzymskie”, “polskie prawo karne”.
A
prawo przedmiotowe
9
Q
zespół uprawnień służących podmiotom prawa w ich wzajemnych relacjach. Mają one często charakter przyrodzony i są niezbywalne.
A
prawo podmiotowe
10
Q
odnosi się do interesów państwa. Reguluje stosunki pomiędzy obywatelem a państwem oraz pomiędzy organami państwa (np. prawo administracyjne)
A
prawo publiczne
11
Q
dotyczy ono poszczególnych jednostek oraz
relacji między nimi (np. prawo cywilne, prawo rodzinne).
A
prawo prywatne
12
Q
4
nauki prawne
A
dogmatyczne (prawo obecne, kometarze)
empiryczne (realne oddziaływanie na społ)
ogólnoteoretyczne (filozofia prawa itd)
historyczne
13
Q
związek; Krzyżowanie się prawa i moralności – niektóre normy mogą być wspólne dla obu systemów (np. zakaz zabójstwa), ale inne mogą funkcjonować wyłącznie w jednym z nich (np. obowiązek prawny zapłaty podatku, który nie jest normą moralną
A
związek treściowy
14
Q
związek, Bezpośrednia inkorporacja – prawo wprost odwołuje się do zasad moralnych (np. klauzula generalna “zasady współżycia społecznego” w Kodeksie cywilnym).
A
związek funkcjonalny
15
Q
związek; Teza o rozdziale prawa i moralności – prawo i moralność są odrębne; obowiązywanie prawa nie zależy od jego moralnej słuszności (pozytywizm prawniczy, np. teoria H.L.A. Harta)
A
związek walidacyjny
16
Q
język prawny vs prawniczy
A
język prawny- wypowiada się w zasadzie o tym co jest zawarte w przepisach prawa, szczególna terminologia
język prawniczy- mowa w której prawnicy wypowiadają
17
Q
dylemat jorgensena
A
Logiczne rozumowania wymagają zdań w sensie logicznym (tj. takich, które mogą być prawdziwe lub fałszywe).
Normy nie są zdaniami w sensie logicznym, ponieważ są wyrażeniami preskryptywnymi (nakazującymi, zakazującymi lub pozwalającymi), a nie deskryptywnymi (opisującymi fakty).
18
Q
Zakłada, że wypowiedzi normatywne (np. “Zabójstwo jest złe”) mają wartość logiczną – mogą być prawdziwe lub fałszywe
A
kognitywizm
19
Q
Twierdzi, że wypowiedzi normatywne nie mają wartości logicznej – nie są prawdziwe ani fałszywe, ponieważ nie opisują rzeczywistości, lecz wyrażają emocje, postawy, zalecenia lub nakaz
A
nonkognitywizm
20
Q
key różnica miedzy normą a przepisem
A
Norma prawna to abstrakcyjna reguła postępowania wynikająca z systemu prawa, natomiast przepis prawny to konkretny zapis (zdanie) w akcie prawnym, który służy do wyrażenia normy prawnej.
Przykład różnicy
Przepis prawny:
Art. 148 § 1 Kodeksu karnego: “Kto zabija człowieka, podlega karze pozbawienia wolności na czas nie krótszy od lat 8, karze 25 lat pozbawienia wolności albo karze dożywotniego pozbawienia wolności.”
Norma prawna:
“Każdy, kto zabija człowieka, podlega karze określonej w przepisie (pozbawienia wolności na co najmniej 8 lat, 25 lat lub dożywotnio).”
21
Q
przykład normy prawnej 3członowej
A
Jeżeli ktoś pozostaje w związku małżeńskim (H), to nie powinien zawierać powtórnego związku małżeńskiego (D) bądź zostanie mu wymierzona kara pozbawienia wolności od 6 miesięcy do 5 lat (S).
22
Q
norma sprzężona składa się z
A
z normy sankcjonowanej (H1-D) i normy
sankcjonującej (H2-S).
Jeśli ktoś jest zobowiązany do zajmowania się
sprawami majątkowymi lub działalnością gospodarczą innej osoby (H1), to nie powinien wyrządzić jej szkody majątkowej (D) bądź jezeli ktos bedzie zobowiazany do zajmowania się sprawami majątkowymi lub działalnością gospodarczą innej osoby wyrządził jej szkodę majątkową (H2), to podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do 5 lat (S).
23
Q
normy odsyłające vs blankietowe
A
Odsyłającz odsyłają do innych norm prawnych lub reguł. (odesłanie do innych przepisów prawnych, np. art. 604 k.c. “Do zamiany stosuje się odpowiednio przepisy o sprzedaży”) lub pozasystemowe (odesłanie do reguł lub przepisów pozaprawnych np. art. 2 Konstytucji RP, który odsyła do zasad sprawiedliwości społecznej).
Blankietowe odsyłają do norm, które mają być zawarte w ustanowionym w przyszłości akcie prawnym.
24
Q
podział norm
A
abstrakcyjne vs konkretne
generalne vs indywidualne
odsyłające vs blankietowe
nakazujące vs dozwoalające vs zakazujące vs kompetencyjne
dyspozytywne vs imperatywne
programowe vs zasady prawa i zwykłe normy prawa
25
norma dyspozytywna vs imperatywna
Imperatywne: obowiązują zawsze i bez wyjątku, niezależnie od woli stron (np. prawo karne, ochrona praw podstawowych).
Dyspozytywne: obowiązują tylko wtedy, gdy strony nie postanowią inaczej (kwestia nie była uregulowana przez strony) (np. prawo cywilne regulujące umowy).
26
normy programowe
zasady prawa i zwykłe normy orawne
wskazują jak cel powinien zostać osiągnięty
27
zasady prawa a zwykłe normy prawa
zasady prawa: normy prawne mające szczególne znaczenie dla całego systemu prawa lub poszczególnych gałęzi prawa (zasada demokratycznego prawa)
zwykłe normy to pp reszta lol
28
ius cogens vs ius dispositivum
ius cogens: prawo bezwzględnie obowiązujące;
-Bezwzględny charakter: Normy ius cogens obowiązują zawsze, niezależnie od woli stron.
-Brak możliwości modyfikacji
-Nieważność sprzecznych działań
ius disposistivum: (prawo względnie obowiązujące):
-Elastyczność:
-Autonomia stron
-Subsydiarność: Mają charakter "pomocniczy" – obowiązują jako "domyślne" rozwiązania w braku innych ustaleń.
29
lex generalis vs lex specialis
norma powszechna vs specjalna - specjalna wyjątkiem od powszechnej
A. Każda osoba wezwana w charakterze świadka ma obowiązek stawić się i złożyć zeznania
B. Osoba najbliższa dla oskarżonego może odmówić zeznań.- special
30
przepisy uprawniające, odsyłające vs blankietowe
Uprawniający: Daje określonemu podmiotowi prawo działania (bez obowiązku).
Art. 87² § 1 k.p.c. – sąd może zwolnić stronę z obowiązkowego zastępstwa.
Odsyłający- Odsyła do innych przepisów prawa w celu uzupełnienia normy.
Art. 13 ust. 7 pkt 7 ustawy o ochronie przyrody – odsyła do ustawy o Karcie Dużej Rodziny.
Blankietowy- Nakazuje uzupełnienie treści normy przez inny akt prawny lub organ władzy (np. rozporządzenie)
Art. 131 ust. 1 ustawy o wychowaniu w trzeźwości – minister określi szczegóły w rozporządzeniu.!
31
nurt w teorii prawa, który koncentruje się na prawie jako zbiorze norm ustanowionych przez władzę państwową (prawo pozytywne). Jego celem jest oddzielenie prawa od moralności oraz traktowanie prawa jako systemu formalnego, niezależnego od ocen etycznych.
pozytywizm prawniczy
kluczowe założenia: Rozdział prawa i moralności (teza o separacji), prawo jako fakt społ. , formalizm prawny, teza o suwerenności (suwerenne organy państwowe tworzą prawo)
32
pozytywizm Harta
1. aspekt internalnu vs eksternalny
2. Różnica między regułami prawnymi a innymi regułami (reguły prawne mają nakaz obowiązywania plus ,,prawną'' presje społ. xd)
3. Minimum treści prawa natury
4. podział na reguły pierwotne i wtórne:
-reguły podstawą,
Reguły pierwotne muszą być przestrzegane przez społeczeństwo.
Reguły wtórne muszą być akceptowane przez urzędników jako standardy ich działania.
5. teoria reguł
6. Efektywność prawa: Aby system prawny istniał, grupa osób musi przyjąć "wewnętrzny punkt widzenia" wobec reguły uznania.
7. Trzy tezy Harta: teza o źródłach, teza o rozdziale, teza o dyskrecjonalności
33
podział na reguły pierwotne i wtórne wg Harta
-pierwotne: nakładają bezpośrednie obowiązki na jednostki. Określają, co jest dozwolone, zakazane lub nakazane.
Przykłady: zakaz kradzieży, obowiązek płacenia podatków.
-wtórne: metaprawne, nie określają obowiązków jednostek, lecz organizują system prawa i jego funkcjonowanie.
34
aspekt internalny vs aspekt eksteralny wg Harta
-internalny: postawa członków społeczności, którzy akceptują reguły jako obowiązujące i kierują się nimi w swoim zachowaniu.
-eksternalny: to punkt widzenia obserwatora z zewnątrz, który jedynie zauważa, że członkowie społeczności przestrzegają określonych reguł, ale sam ich nie akceptuje.
35
teoria reguł wg Harta
Większość członków społeczności regularnie zachowuje się zgodnie z regułą (R).
Członkowie społeczności uznają R za obowiązującą, co oznacza:
Traktują regułę jako rację swojego działania.
Są gotowi wywierać presję społeczną na innych, by przestrzegali R.
36
Trzy tezy Harta: teza o źródłach, teza o rozdziale, teza o dyskrecjonalności
Teza o źródłach: Prawo wynika z faktów społecznych, a nie z moralności.
Teza o rozdziale: Prawo może obowiązywać prawnie, nawet jeśli nie jest moralne.
Teza o dyskrecjonalności: Prawo nie zawsze precyzyjnie określa wszystkie obowiązki – istnieje luz decyzyjny dla urzędników.
37
sprawa riggs vs palmer
czy jak zabilem dziadka który spisal mi spadek to czy on mi się należy? XIX w.
37
teoria praw ronalda Dworkina i krytyka Harta i pozytwizmu
Right answer thesis:
Dworkin argumentuje, że istnieje jedna "najlepsza odpowiedź" na pytanie o to, co jest prawem w danym przypadku. Twierdzi, że sędziowie powinni dążyć do najlepszej interpretacji całej praktyki prawnej, uwzględniając zarówno teksty prawne, jak i zasady moralne.
Policy (polityki) vs principles (zasady)- połączenie
reguły a zasady: Dworkin wprowadził rozróżnienie między regułami a zasadami, podkreślając, że reguły mają charakter sztywny, a zasady wymagają elastycznego ważenia i uwzględnienia kontekstu.
Hart przyznał, że zasady mogą być częścią systemu prawnego, ale nadal uważał, że podstawą prawa są reguły.
37
sposoby tworzenia sprawa, rodzaje aktów
prawnych, drogi dostępu do prawa, społeczne czynniki powodujące konieczność istnienia porządku prawnego
źródła prawa
37
tworzenie prawa a powstawanie prawa
Tworzenie prawa: działalność określonego podmiotu mająca na celu wprowadzenie nowych norm prawnych do systemu prawa
Powstawanie prawa: wprowadzanie nowych norm do systemu prawa - zarówno tworzenia jak i spontaniczne powstawanie
38
różne rodzaje źródeł prawa
4
źródła fontes iuris oriundi - źródła pochodzenia prawa; akty normatywne ( Konstytucja, ustawy, rozporządzenia, ratyfikowane umowy międzynarodowe, akty prawa miejscowego)
źródła prawa w znaczeniu materialnym - okoliczności ekonomiczne, kulturowe, polityczne, które wpływają na treść i formę obowiązującego
prawa.
źródła prawa w znaczeniu instytucjonalnym - organy władzy publicznej, których decyzja przesądziła o treści norm
źródła fontes iuris cognoscendi - źródła poznania prawa. Dokumenty zawierające informacje o obowiązującym prawie.
W Polsce np. Dziennik Ustaw (Konstytucja, ustawy, umowy międznarodowe, rozporządzenia),
Monitor Polski (akty wewnętrznie obowiązujące,
np. zarządzenia Prezydenta, czy Prezesa RM)
39
samoistne i niesamoistne źródła prawa
samoistne źródła prawa mogą być podstawa wydania rozstrzygnięcia przez organ stosujący prawo (np. ustawa, rozporządzenie),
niesamoistne źródła prawa mają charakter pomocniczy (opracowania naukowe, orzecznictwo, poglądy doktryny itp.), jednak nie mogą stanowić podstawy wydania rozstrzygnięcia.
40
tworzenie prawa vs stanowienie prawa
Tworzenie prawa: na tle konkretnego przypadku lub bez związku z nim, w sposób konkretny (stanowienie i precedens)
Stanowienie prawa: jednostronne narzucenie adresatom przepisów prawnych przez kompetentny organ, działający w odpowiedniej procedurze
41
Wewnętrzna moralność prawa, według L.L. Fullera
zbiór zasad, które określają, jakie warunki musi spełniać system prawny, aby mógł być uznany za moralny i skuteczny.
-wymóg generalności prawa
-koniecznosc ogłoszania prawa
-lex retro non agit
-jasność prawa
-niesprzeczność systemu prawa
- trwałość prawa w czasie
- możliwe realizacji norm
- wymóg zgodności między działaniem urzędników a obowiązującym prawem
42
stanowienie prawa- cechy
sformalizowane- kompenteny organ dokonuje
prosepktywne
konstytuwne (wprowadxenie lub usuwanie z systemu norm prawnych)
43
precedns- cechy
○ zasada stare decisis: zasada związania sądu orzeczeniem, które zapadło wczesniej w podobnej sprawie
○ ratio decidendi: zasada rozstrzygnięcia, która wyprowadzana jest z wcześniejszego rozstrzygnięcia w podobnej sprawie. Stanowi podstawę do wydania wyroku w nowej, ale podobnej sprawie
- distinguishing, overruling
44
de facto vs de iure
(system kontynentalny v. common law)
45
przełamanie precedensu
overruling
46
w precedensie- odróżnienie określonego przypadku od innych podobnych spraw (pozwala na dostosowanie norm do bieżących potrzeb).
distinguishing
47
legislacja
[jako proces] czynności podejmowane w celu
przygotowania przepisów, które staną się prawem w drodze stanowienia
[jako rezultat] całokształt lub jakaś część przepisów powstających w drodze stanowienia
48
uczesnicy procesu legislacyjnego
-czynnik polityczny (w sns. np. posłowie)
-czynnik społeczny
-czynnik fachowy – eksperci formułujący postulaty odnośnie do poprawnego przygotowania aktunormatywnego.
49
opatrzony odpowiednią nazwą dokument wydany przez upoważniony organ zawierający normy prawne regulujące pewien zespół stosunków społecznych, skonstruowany jest z
norm abstrakcyjno – generalnych.
akt normatywny
50
zbiór reguł określających sposób tworzenia aktów normatywnych w sposób logiczny, przejrzysty i spójny
zasady techniki prawniczej
51
odnosi się do zasad regulujących relacje pomiędzy różnymi aktami normatywnymi oraz ich treścią.
Ich celem jest zapewnienie spójności, hierarchii i przejrzystości systemu prawnego.
dyrektywa systematyzacji zewnętrznej
52
-Akty normatywne muszą być zgodne z aktami wyższego rzędu.
-Powinny uwzględniać wiążące normy prawa międzynarodowego.
-Nie mogą powielać przepisów z innych aktów.
-Regulacje aktów niższego rzędu mogą różnić się tylko na podstawie wyraźnego upoważnienia.
-Akty wykonawcze mogą dotyczyć jedynie spraw wskazanych w upoważnieniu, z zakazem subdelegacji (przy rozporządzeniach - Art. 92 KRP).
systematyzacja pionowa
53
-Akt normatywny powinien kompleksowo regulować daną dziedzinę.
-Należy unikać wyjątków.
-Powinien jasno określać swój zakres podmiotowy (kogo dotyczy) i przedmiotowy (czego dotyczy).
systematyzacja pozioma
54
budowa aktu normatywnego
1. tytuł 2. preambuła 3. częśc merytoryczna (przpeisy, wyjąsnienia, definicje)
55
rodzaje przepisów
1. Przepisy materialne: Dotyczące praw i obowiązków.
3. Przepisy proceduralne: Dotyczące postępowania przed organami.
3. Przepisy karne: Określające sankcje.
56
przepis dot. praw i obowiązków
przepis materialny
57
przepis regulujący organizację i kompetencje organów.
przepis ustrojowy
58
przepis dot. postępowania przed organami państwowymi
przepis proceduralny
59
przepis określający sankje
przepis karny
60
przepisy zmieniające vs przejściowe i dostosowujące vs koncowe
przepisy zmieniające- zmiany w obowiązujących przepisach.
Przepisy przejściowe i dostosowujące
Regulacje dotyczące postępowań będących w toku. Skuteczność dotychczasowych czynności procesowych. Przekazanie spraw nowym organom i terminy ich realizacji.
Przepisy końcowe
a)Derogacyjne: Uchylenie dotychczasowych przepisów.
b)Wprowadzające: Określenie daty wejścia w życie aktu.
c)Czasowe: Wskazanie terminu wygaśnięcia mocy aktu itd
61
retroaktywność ustawy
stosowanie prawa wstecz, jest co do zasady sprzeczna z zasadą demokratycznego państwa prawnego.
wyjątki/zasady:
Ranga: Przepisy retroaktywne muszą mieć rangę ustawy.
Konieczność: Niezbędne dla ochrony ważnych wartości konstytucyjnych.
Proporcjonalność: Korzyści równoważą negatywne skutki.
Poprawa sytuacji: Nie pogarszają sytuacji adresatów, mogą ją poprawiać.
Nowość problemu: Problem nieznany ustawodawcy wcześniej.
62
stosowanie prawa sensu strictu vs sensu largo
Stosowanie prawa sensu stricto to proces, w którym kompetentny organ państwowy (lub inny upoważniony podmiot) na podstawie ogólnych i abstrakcyjnych norm prawnych dokonuje kwalifikacji stanu faktycznego, co prowadzi do wydania rozstrzygnięcia o charakterze indywidualnym i konkretnym, ustalając prawne konsekwencje tej kwalifikacji.
Stosowanie prawa sensu largo to szerszy proces, w którym podmiot prawa, opierając się na normach generalnych i abstrakcyjnych, podejmuje działania, które skutkują powstaniem określonych obowiązków lub uprawnie
np. wydanie decyzji administracyjnej o warunkach zabudowy (poza prawem patrzymy na krajobraz itd)
63
modele stosowania prawa
● Sylogistyczny: tekst prawny stanowi zbiór „gotowych rozwiązań”;dedukcja jednego słusznego rozstrzygnięcia, które wynika z obowiązujących przepisów prawa
● Argumentacyjny: dokonywanie wyborów pomiędzy różnymi, możliwymi do uzasadnienia (akceptowalnymi), alternatywnymi decyzjami prawa.
● Trzecia droga?
64
typy stosowania prawa
sądowy typ stosowania prawa (wiązany z postępowaniem sądowym, w tym z postępowaniem sądowym przed sądami administracyjnymi);
● administracyjny typ stosowania prawa (wiązany z postępowaniem administracyjnym);
65
różnice i podobieństwa między sądowym typem stosowania prawa a administracyjnym typem stosowania prawa
Podobieństwa:
Wieloinstancyjność, postępowanie dowodowe, decyzje oparte na przepisach i faktach, zasada prawdy materialnej, jednostkowość decyzji, luz decyzyjny.
Różnice: Pozycja organu: Sąd = arbiter, administracja = strona.
Hierarchia: Sąd niezależny, administracja podległa.
Podstawa prawa: Sąd – ustawy, administracja – ustawy + wytyczne.
Cel: Sąd = spór, administracja = interes publiczny.
Charakter decyzji: Sąd = deklaratoryjne, administracja = konstytutywne.
66
ideologie stosowania prawa- trzy kluczowe różne poglądy na decyzje prawną
-Decyzja związana przez prawo (bezpieczeństwo)
Decyzje ściśle wynikają z treści norm prawnych.
Brak miejsca na interpretacje czy ocenę norm.
-Decyzja swobodna (celowość, słuszność)
Prawo stosuje się elastycznie, kierując się sprawiedliwością i specyfiką sprawy.
-Decyzja praworządna
Decyzje uzasadnione prawem, ale oparte na szerszej interpretacji
67
rodzaje decyzji w procesie stosowania prawa
Decyzja walidacyjna
Ustalenie, czy dany przepis prawa obowiązuje i skąd czerpie swoją moc prawną.
Decyzja interpretacyjna
Wyjaśnienie intencji prawodawcy oraz interpretacja przepisu w zakresie potrzebnym do rozstrzygnięcia sprawy.
Decyzja dowodowa
Ocena, czy przedstawione fakty można uznać za udowodnione (np. domniemania prawne, fakty powszechnie znane, swobodna ocena dowodów).
Kwalifikacja (subsumpcja)
Ustalenie, czy udowodniony stan faktyczny odpowiada faktowi prawnemu, do którego odnosi się wybrany i zinterpretowany przepis prawa.
Decyzja finalna
Określenie konsekwencji prawnych dla faktu zaklasyfikowanego na podstawie subsumcji jako przewidzianego w danym przepisie.
68
ciężar dowodu- dwa rodzaje
Formalny (procesowy) ciężar
Określa, kto w procesie sądowym ma obowiązek przedstawiać dowody i inicjować ich zbieranie.
Materialnoprawny
Wyznacza, kto ponosi odpowiedzialność, jeśli ważny dla sprawy fakt nie zostanie udowodniony.
Przykład: Jeśli chcesz coś osiągnąć w sądzie (np. odszkodowanie), to na Tobie ciąży obowiązek udowodnienia faktów, które to uzasadniają.
69
ocena dowodów- 2 rozdzaje
swobodna ocena dowodów: uznanie dowodów za wiarygodne i pozwalające ustalić prawdziwy obraz
związana (legalna) ocena dowodów: Prawo określa hierarchię dowodów – niektóre są bardziej wiarygodne, inne należy wykluczyć.
Decyzja w większym stopniu determinowana przepisami.
70
domniemania prawne
domniemanie prawne ogólne
domnienanie prawne wzruszalne
domniemanie prawne niewzruszalne
71
Prawodawca nakazuje, by uznać pewien fakt za udowodniony, gdy istnieje ustalona podstawa.
Przykład: Jeśli kilka osób zginie w jednym niebezpieczeństwie, uznaje się, że zmarły jednocześnie (Art. 32 KC).
domniemanie ogólne
72
Sąd musi przyjąć domniemany fakt za prawdziwy, chyba że zostanie przedstawiony dowód przeciwny.
Przykład: Domniemywa się, że ojcem dziecka jest mężczyzna, który obcował z matką w określonym czasie (Art. 85 KRO). Obalenie tego wymaga dowodu, np. większego prawdopodobieństwa ojcostwa innej osoby.
domniemanie wzruszalne (obalalne)
73
Nie można podważyć domniemania dowodami przeciwnymi, choć czasami można uchylić jego podstawę.
Przykład: Zaginionego uznaje się za zmarłego w chwili wskazanej w orzeczeniu (Art. 31 §1 KC).
domnieniemanie niewzruszalne (nieobalalne)
74
pewien niezbędny zakres swobody decyzyjnej, w ramach którego podmiot stosujący prawo jest uprawniony do dokonywania wyborów w granicach zakreślonych przez prawodawcę
luz decyzyjny
75
przepisy lub zwroty prawne, które celowo są niedookreślone, pozwalając na elastyczną interpretację w zależności od kontekstu społecznego, gospodarczego czy moralnego.
Przykład:
„Nie można czynić ze swego prawa użytku, który by był sprzeczny ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem tego prawa lub zasadami współżycia społecznego.” (Art. 5 KC).
klauzule generalne
76
zasady w procesie ustalania prawdy
domniemanie prawdy
Res iudicata - Rzecz osądzona nie może być ponownie rozpatrywana.
Formalizm procesowy - Obowiązek przestrzegania procedur.
Zakaz reformationis in peius - Apelacja nie może pogorszyć sytuacji oskarżonego.
Zakazy dowodowe:
Fakty: Tajemnica narady sędziowskiej.
Środki: Ochrona obrońcy.
Metody: Brak ingerencji w swobodę wypowiedzi.
Przywileje: Odmowa zeznań przez bliskich oskarżonego.
77
Zakaz reformationis in peius
Apelacja nie może pogorszyć sytuacji oskarżonego.
78
Rzecz osądzona nie może być ponownie rozpatrywana.
res iudicata
79
nardzędzia argumentacyjne
-reguły inferencyjne
● toposy prawnicze (topiki prawnicze)
● reguły kolizyjne
80
wykorzystywane w sytuacjach, które zostały uznane za nieunormowane przez prawo, nie są to wnioskowania logiczne poprawne
reguły inferencyjne
81
Wnioskowanie z podobieństwa: stosowanie przepisów z podobnych sytuacji.
Przykład: Ochrona zwierząt domowych → ochrona zwierząt hodowlanych.
Argumentum a simili (per analogiam)
82
Wnioskowanie „z przeciwieństwa”: jeśli prawo coś reguluje w jednym przypadku, w innych zakłada brak regulacji.
Przykład: Zasiłek tylko dla bezrobotnych → brak dla zatrudnionych.
argumentum a contrario
83
Argumentum a fortiori
A maiori ad minus: z większego na mniejsze
(osoba skazana na karę pozbawienia wolności powyżej 10 lat nie może pełnić funkcji publicznyc- to osoba skazana na karę pozbawienia wolności krótszą (np. 5 lat) także nie powinna pełnić tych funkcji)
A minori ad maius: Jeśli zabronione jest mniej, to tym bardziej więcej.
Przykład: Zakaz bicia zwierząt → tym bardziej torturowania.
84
Wnioskowanie z celu na środki
jeśli prawo nakłada cel, zakłada się dozwolenie środków do jego realizacji.
Przykład: Ochrona zdrowia publicznego → dopuszczenie kwarantanny.
85
Opis: Brak regulacji, która powinna istnieć.
Rozwiązanie: Wnioskowanie per analogiam.
luka (prawna) extra legem
86
Opis: Istniejąca regulacja jest oceniana negatywnie, postuluje się jej zmianę.
luka (prawna) contra legem
87
Opis: Regulacja istnieje, ale jest nieprecyzyjna lub oceniana jako niewystarczająca.
luka (prawna) intra legem
88
luka (prawna) techniczna
brak jakiegoś elementu normy skutkuje
brakiem możliwości wydania rozstrzygnięcia
89
luka (prawna) swoista
Brak przepisu, który w świetle istniejących norm powinien zostać ustanowiony.
90
Argumentum a simili (per analogiam): plus wyjątki
Narzędzie wnioskowania, które pozwala uznać, że przepisy dotyczące podobnego przypadku stosują się także do nieunormowanego.
Wyjątki – nie stosować analogii w:
Odpowiedzialności karnej.
Ograniczeniu praw i wolności jednostki.
Regulacjach wyjątkowych.
91
argumentum a contrario
Wnioskowanie z przeciwieństwa: jeśli przepis odnosi się wyłącznie do pewnych sytuacji, to należy przyjąć, że nie odnosi się do innych (regulacja negatywna).
Przykład: Jeśli ustawa przewiduje zasiłek dla bezrobotnych, należy przyjąć, że osoby zatrudnione go nie otrzymają.
Porównanie z argumentum a simili:
92
Analogiam legis (analogia z ustawy)
Etapy:
Luka prawna- występowanie podobieństwa: Wybór przepisu regulującego przypadki najbardziej zbliżone.
Zasada ogólna: Wyprowadzenie z przepisu reguły o szerszym zakresie.
Zastosowanie: Rozciągnięcie zasady na przypadki nieunormowane (ubi eadem legis ratio, ibi eadem legis dispositio).
Przykłady:
Osoba pod nadzorem w szpitalu: Przyznano status osoby pozbawionej wolności przez analogię do tymczasowego aresztu.
Przepustka dla internowanego: Zastosowano przepisy o przepustkach więźniów, wypełniając lukę dotyczącą osób internowanych.
93
analogia iuris (z prawa)
Stosowana, gdy brak przepisu regulującego przypadki podobne.
Odwołuje się do:
a) Całokształtu norm prawnych z innej gałęzi prawa.
b) Ogólnych zasad prawa
c) Ducha prawa
Przykład:
Brak zasad składania oświadczeń woli w administracyjnych stosunkach służbowych → zastosowano analogiczne rozwiązania z prawa cywilnego
94
argumentum a contrario (z przeciwieństwa)
Jeśli przepis wyraźnie wskazuje, że reguluje jedynie określoną sytuację, to a contrario – należy przyjąć, że inne sytuacje nie są objęte tym przepisem.
Przykład:
Przepis (art. 519 k.p.k.): Kasacja może dotyczyć wyłącznie wyroków wydanych przez sądy odwoławcze.
Wniosek a contrario: Oznacza to, że kasacja nie może dotyczyć wyroków sądów pierwszej instancji.
95
argumentum a fotiori (tym bardziej)
A maiori ad minus:
Jeśli wolno coś większego, to tym bardziej wolno coś mniejszego.
Przykład: Jeśli można wyciąć cały las, to tym bardziej pojedyncze drzewo.
A minori ad maius:
Jeśli zabronione jest coś mniejszego, to tym bardziej zabronione jest coś większego.
Przykład: Jeśli nie wolno skrzywdzić zwierzęcia, to tym bardziej człowieka.
96
argumentacja z celu na środki
jeżeli obowiązuje norma nakazująca osiągnięcie
określonego celu, to należy przyjąć, iż wszystko to, co jest nieunormowane, ale zmierza (jest konieczne) do realizacji tego celu, jest nakazane (tzw. dyrektywa instrumentalnego nakazu)
● jeżeli obowiązuje norma nakazująca osiągnięcie
określonego celu, to należy przyjąć, iż wszystko to, co jest
nieunormowane, ale uniemożliwia (unicestwia)
zrealizowanie tego celu, jest zakazane (tzw. dyrektywa
instrumentalnego zakazu).
97
Dyrektywa instrumentalnego nakazu
Jeśli norma nakazuje osiągnięcie określonego celu, to wszystko, co nieuregulowane, ale konieczne do jego realizacji, jest również nakazane.
Przykład: Jeśli prawo nakazuje zapewnienie bezpieczeństwa w budynku, nakazane jest również zainstalowanie systemu przeciwpożarowego, nawet jeśli nie jest to literalnie wskazane.
98
Jeśli norma nakazuje osiągnięcie określonego celu, to wszystko, co nieuregulowane, ale uniemożliwia jego realizację, jest zakazane.
Przykład: Jeśli prawo nakazuje ochronę danych osobowych, zakazane jest stosowanie procedur, które mogą narazić dane na wyciek, nawet jeśli nie są one wprost wymienione w przepisach.
dyrektywa instrumentalnego zakazu
99
reguła kolizcyjna;
lex superior derogat legi inferiori
akt wyższego rzędu uchyla moc obowiązującą aktu niższego rzędu, w zakresie, w którym
stanowi inaczej
100
reguła kolizyna, lex specialis derogat legi generali
przepisy (akty) szczególne derogują przepisy (akty) o charakterze ogólniejszym lub ogólnym, przy czym derogują je tylko w tym zakresie, w
którym wprowadzają unormowanie odrębne
101
pewne gotowe zasady, maksymy, do których sięga się w procesie argumentacji prawniczej, celem przekonania do formułowanych tez (czasem wyrażone w formie zasad)
topiki prawnicze
102
Austin krytykował tradycyjne rozumienie języka, które ograniczało go do roli reprezentacji rzeczywistości. W jego ujęciu język nie pełni jedynie funkcji opisywania świata, ale może również wywoływać różnorodne efekty, w tym zmieniać rzeczywistość.
dogmat opisowości austina
103
takie wypowiedzi, które, wypowiedziane w odpowiednich warunkach, mają zdolność wywołania skutków w świecie
wypowiedzi performatywne
104
aspekty całkowitego aktu mowy wg austina
Lokucyjny – odnosi się do samego aktu artykulacji wypowiedzi, czyli fizycznego wypowiedzenia słów.
Illokucyjny – związany z intencjonalnością wypowiedzi, tj. z tym, co mówca chce osiągnąć poprzez swoją wypowiedź.
Perlokucyjny – dotyczy efektu, jaki wypowiedź wywołuje u odbiorcy, np. wywołanie reakcji emocjonalnej lub skłonienie do podjęcia jakiegoś działania.
105
rozwijał teorię aktów mowy, opierając ją na idei, że posługiwanie się językiem jest formą intencjonalnego zachowania, które jest regulowane przez pewne reguły. W jego ujęciu, język i akt mowy są ściśle związane z intencjami mówiącego i kontekstem, w którym wypowiedzi są formułowane.
J. R. Searle
kluczowe elementy/założenia teroii:
-posługiwanie się jezykiem jako intencjonale zachowanie
-reguły preskryptywne („Robiąc X, zachowuj się w sposób Z”. Takie reguły są bardziej ogólne i obejmują społeczne normy czy przepisy.)
-reguły konstytuwne- „X uchodzi za Y w kontekście C”. Gdzie:
X to wypowiedzenie, które wyraża intencję (np. wyrażenie o mocy illokucyjnej).
Y to fakt instytucjonalny, czyli sytuacja lub stan rzeczy
C to kontekst, który jest definiowany przez konkretne reguły, np. społecznie ustanowione zasady.
106
Taksonomia aktów illokucyjnych – Searle
-Asertywy: przypuszczać, wyprowadzać wniosek
○ Dyrektywy: proponować, nalegać, prosić, rozkazywać
○ Komisywy: obiecywać, zobowiązywać się, przysięgać
○ Ekspresywy: wyrażać
○ Deklaratywy
107
filozof języka, rozwinął teorię implikatur, która jest kluczowa dla zrozumienia, jak komunikujemy się poza dosłownym znaczeniem słó
P.H. Grice
108
kluczowe elementy teorii implikatur Grice
a) Znaczenie językowe – Jest to znaczenie, które przypisujemy słowom w danym języku
b) znaczenie mówiącego – To, co mówiący ma na myśli, wypowiadając słowo w danym kontekście.
c)Intencja komunikacyjna – To intencja, z jaką mówiący wypowiada dane słowo
d) implikatury
e) zasada współpracy
109
Grice mówi, że w rozmowie oprócz dosłownego znaczenia słów, często wyciągamy też dodatkowe znaczenie, które zależy od kontekstu i intencji mówiącego.
Działają na zasadzie wnioskowania – np. gdy ktoś mówi o Piotrze, mogącego mieć związek z pomocą dla Jana, mimo że nie mówi tego bezpośrednio.
implikatura
110
zespół czynności zmierzających do ustalenia znaczenia przepisu prawnego (proces rozumienia prawa).
wykładnia
111
znaczenie pragmatyczne i apragramtyczne wykładni
Znaczenie pragmatyczne: proces myślowy, ogół czynności interpretatora.
○ Znaczenie apragmatyczne: rezultat tego procesu
112
koncepcje interpretacji (wykładnia)
Monizm interpretacyjny (jest tylko jedno obiektywne znaczenie).
● Pluralizm interpretacyjny (jest wiele znaczeń równoważnych).
● Anarchizm interpretacyjny (nie ma żadnych znaczeń poprawnych).
113
wykładnia prawa stricte vs largo
Wykładnia stricto – dotyczy ustalania znaczenia przepisów w przypadkach niejasnych, z użyciem dyrektyw takich jak:
Językowe (dosłowne znaczenie),
Systemowe (kontekst całego systemu prawa),
Funkcjonalne (cel przepisu).
Wykładnia largo – obejmuje szersze wnioskowanie prawne, np. analogię, argumentum a contrario, reguły kolizyjne.
114
kiedy nie dopuszcza się wykładni?
Niedopuszczalna jest wykładnia przepisów, których sens jest jasny i nie budzi wątpliwości.
● Niedopuszczalna jest wykładnia, która ma charakter prawotwórczy.
● Zbędna jest wykładnia w sytuacji, gdy istnieje utrwalone orzecznictwo co do sposobu interpretacji danego przepisu.
● Zgodnie z orzecznictwem TK, niedopuszczalna jest powszechnie obowiązująca wykładnia klauzul generalnych (sprzeczne z naturą, mają poztsac nie skonkretyzowane)
115
Jej celem jest odtworzenie sensu tekstu prawnego zgodnie z jego pierwotnym znaczeniem, które nadali mu prawodawcy. W tej teorii podkreśla się, że rola interpretatora ogranicza się wyłącznie do odkrycia intencji ustawodawcy i znaczenia norm zawartych w przepisach prawa
teoria deklaratoryjna wykładni
116
Zgodnie z tą teorią celem jest nie tylko odtworzenie sensu tekstu prawnego, ale również, w pewnych sytuacjach, twórcze rozwijanie treści tekstu prawnego. Taka wykładnia może być potrzebna, gdy przepisy nie przewidują szczególnych sytuacji lub gdy zmieniające się okoliczności wymagają dostosowania sensu przepisów do nowych realiów.
teoria konstytuwnej wykładni
117
Celem jest odtworzenie woli historycznego prawodawcy.
Opiera się na założeniu, że znaczenie normy prawnej pozostaje niezmienne od momentu jej uchwalenia. Interpretacja polega na ustaleniu, co ustawodawca miał na myśli w chwili tworzenia przepisu.
teoria statyczna wykładni
118
Celem jest interpretacja przepisu prawa w zgodzie z aktualnymi warunkami społecznymi.
Uwzględnia zmieniające się realia społeczne, gospodarcze i kulturowe, dopuszczając dostosowanie sensu normy do współczesnych potrzeb.
teoria dynamiczna wykładni
119
podział wykładni ze względu na podmiot
wykładnia autentyczna- dokonywana przez samego prawodawcę (np. powszechnie obowiązująca, gdy taka moc ma interpretowany akt, np. akty wykonawcze do ustaw rozporządzenia) – wykładnia ministrów, którzy wydają te akty)
wykładnia legalna- dokonywana przez uprawniony organ (SN, bez mocy powszechnie wiążącej)
wykładnia operatywna- dokonywana na potrzeby danej sprawy (sądy, organy
stosujące prawo)
wykładnia sądu I instancji
wykładania doktrynalna- dokonywana przez doktrynę prawa
120
podział wykładni ze względu na rezultat
a) Wykładnia literalna – dosłowna
b) Wykładnia rozszerzajaca – przyjmuje szersze rozumienie przepisu. Zakaz takiej wykładni w prawie karnym, podatkowym.
c)Wykładnia zawężająca (interpretatio restrictiva)
przyjmuje węższe rozumienie przepisu niż wskazuje na to wykładnia literalna. Zakaz wykładni zawężającej wolności i uprawnień.
121
podział wykładni ze względu na sposób jej dokonywania
Wykładnia językowa
● Wykładnia funkcjonalna
● Wykładnia systemowa
● Wykładnia prowspólnotowa
● Wykładnia genetyczna – zgodna z wolą i intencją
prawodawcy.
122
Argumenty przemawiające za lub przeciwko temu, że norma lub jej fragment ma takie, a nie inne znaczenie
dyrektywy uzasadnienia
123
dyrektywa I stopnia- wykładnia językowa
Język prawny – Opiera się na definicjach legalnych zawartych w przepisach (np. znaczenie „orzeczenia o niepełnosprawności” określone w ustawie).
Język prawniczy – Wykorzystuje znaczenia ustalone w orzecznictwie, komentarzach i literaturze prawniczej (np. „roboty dodatkowe” w praktyce sądowej).
Język ogólny – Odwołuje się do powszechnego rozumienia słów (np. za pomocą słowników).
Język specjalistyczny – Analizuje pojęcia z dziedzin eksperckich (np. medycyna, technika) użyte w prawie.
124
dyrektywa I stopnia- konktest systemowy
Argument systemowy
Odwołuje się do kontekstu innych przepisów:
Wewnętrznego – analiza przepisów w tym samym akcie prawnym.
Zewnętrznego – uwzględnienie przepisów w innych aktach.
Argumentum a rubrica
Wykorzystuje strukturę aktu prawnego – tytuły, podział na części, kolejność przepisów.
Argument ze zmiany normy prawnej
Analizuje zmiany w przepisie na przestrzeni czasu, aby wyciągnąć wnioski z różnic.
125
zakaz sprzeczności + typy sprzeczności
Nie wolno interpretować przepisów prawa w sposób prowadzący do sprzeczności z innymi przepisami w systemie prawnym.
Sprzcezność Analityczna: Te same hipotezy, ale sprzeczne dyspozycje (np. „powinieneś pojechać jutro do Warszawy” vs. „nie powinieneś pojechać jutro do Warszawy”).
Konfliktowa: Normy wykluczają się tylko w określonych warunkach (np. „powinieneś pojechać jutro do Warszawy” vs. „powinieneś zostać jutro w Krakowie”).
Prakseologiczna: Zastosowanie jednej normy unieważnia skutki drugiej (np. „otwórz drzwi, jeśli są zamknięte” vs. „zamknij drzwi, jeśli są otwarte”).
126
dyrektywy I stopnia w kontekście historycznym
Argument z historii legislacyjnej:
Odwołuje się do dokumentów obrazujących proces tworzenia przepisów, takich jak uzasadnienia projektów ustaw czy zapisy z posiedzeń komisji sejmowych.
Argument z kontekstu społeczno-politycznego:
Uwzględnia sytuację społeczną i polityczną w czasie uchwalania aktu prawnego, co pozwala ustalić przyczyny jego wprowadzenia.
127
dyrektywy I stopnia w kontekście celowościowym/funkcjonalnym
Argument z celu/funkcji przepisu (wnioskowanie redukcyjne):
Cel: Stan rzeczy, który chciał osiągnąć prawodawca.
Funkcja: Rzeczywisty wpływ przepisu na rzeczywistość, który może różnić się od zamierzeń prawodawcy.
128
zbiór zasad służących wyborowi najbardziej odpowiedniej interpretacji norm prawnych spośród różnych możliwych.
dyrektywy preferencji wykładni prawa
129
Nakazuje unikanie sytuacji, w której dwóm różnym określeniom w akcie prawnym przypisuje się identyczne znaczenie.
Przykład: Jeśli w przepisach występują dwa różne terminy, np. „mieszkanie” i „lokal mieszkalny”, należy założyć, że różnią się one znaczeniowo, chyba że jednoznacznie wynika z kontekstu, iż są to synonimy.
zakaz wykłądni synonimicznej
130
Zakazuje przypisywania jednemu określeniu różnych znaczeń w zależności od kontekstu w tym samym akcie prawnym.
Przykład: Jeśli w ustawie użyto terminu „pojazd”, powinien on mieć jednolite znaczenie we wszystkich jej przepisach, niezależnie od kontekstu.
zakaz wykładni homonicznej
131
Wymaga, aby każdy fragment przepisu miał znaczenie i wpływ na interpretację normy prawnej. Nie można przyjąć, że jakakolwiek część przepisu jest zbędna.
Przykład: Jeżeli w przepisie wymienia się „dzieci do lat 10” i „młodzież do lat 18”, nie można uznać, że fragment dotyczący dzieci jest zbędny, nawet jeśli młodzież obejmuje dzieci do lat 10.
zakaz wykładni per non est
132
Zakłada, że jeśli prawodawca nie wprowadził wyraźnych rozróżnień, to interpretacja nie powinna ich tworzyć.
Przykład: Jeżeli ustawa mówi o „studentach”, nie należy zawężać tego pojęcia do studentów uczelni publicznych, chyba że wyraźnie to wskazano.
Dyrektywa lege non distinguente
133
Zakłada, że interpretacja przepisu powinna być zgodna z konstytucją oraz aktami prawnymi wyższego rzędu.
Oznacza to, że należy unikać interpretacji, które prowadziłyby do sprzeczności przepisu z konstytucją lub innymi hierarchicznie nadrzędnymi normami prawnymi.
to samo z unią
nakaz wykładni prokonstytucyjnej
nakaz wykładni prounijnej
134
Zasada ta nakazuje unikać interpretacji, które prowadziłyby do wyników sprzecznych z logiką, zdrowym rozsądkiem lub celem przepisu.
Przykład: Jeśli interpretacja przepisu wprowadzałaby niesprawiedliwe lub absurdalne konsekwencje, należy ją odrzucić.
zakaz wykładni prowadzącej do absurdalnych rezultatów
135
Argument z autonomii pojęciowej dyscypliny prawa
Zwraca uwagę na specyfikę i cele danej gałęzi prawa, odrzucając interpretacje, które co prawda uwzględniają spójność terminologiczną, ale ignorują specyficzne potrzeby tej dziedziny.
Charakterystyczne np. dla prawa podatkowego, gdzie terminy mogą mieć odmienne znaczenie niż w innych gałęziach prawa.
136
Argument ze spójności terminologicznej systemu prawa
Wskazuje na konieczność zachowania jednolitego znaczenia tych samych terminów w różnych dyscyplinach prawa.
Przykład: Termin „przestępstwo” w prawie karnym i cywilnym powinien być interpretowany w sposób spójny, chyba że kontekst wyraźnie wskazuje na odmienność.
137
dodatkwoe zasady dyrektyw językowych
zasada pierwszeństwa wykładni językowej
zasada harmonizowania kontketsów (Wszystkie typy wykładni (językowa, systemowa, funkcjonalna) powinny być stosowane w celu uzyskania spójnej i pełnej interpretacji.)
Odstąpienie od wykładni językowej
Możliwe, gdy:
Jest sprzeczna z wartościami konstytucyjnymi.
Prowadzi do rażącej niesprawiedliwości.
Wynika z oczywistego błędu legislacyjnego.
Nie wolno odstępować, gdy:
Istnieje definicja legalna.
Przepis dotyczy kompetencji, uprawnień obywateli, przepisów przejściowych lub wyjątków od zasad.
138
reguły pierwotne vs wtórne u harta
Reguły pierwotne określają jakie zachowania są nakazane a jakie zakazane w społeczeństwie. Do reguł wtórnych należy reguła uznania, reguły zmiany i orzekania
