janik prezentacja cała Flashcards
funckje prawa
stabilizacyjna
ochronna
organizacyjna
represyjna
dystrybutywna
metody rozwiązywania konfliktów
tryb kontraktowy: bez os. 3, kompromis
tryb mediacyjno-koncyliacyjny: mediacja bez ostatecznej decyzji mediatora
tryb arbitrażowy
tryb adjudykacyjny: strony nie mają możliwości wyboru osoby rozstrzygającej spór oraz procedury rozstrzygnięcia konfliktu
Prawo to zespół norm ustanowionych przez władze państwowe.
Prawo jest “oddzielone” od moralności – ważne jest, co zostało uchwalone, a nie, czy jest słuszne. Władza państwowa ma monopol na tworzenie prawa.
pozytwyizm prawniczy
w poztywizmie– nie interesujemy się treścią prawa, tylko procesem jego powstawania.
koncepcja faktu społecznego
Prawo to nie tylko zbiór norm, ale przede wszystkim praktyka stosowania prawa.
Kluczowa jest rola sędziów i praktyków prawa, którzy interpretują i stosują prawo.
Zachowania i decyzje sądowe są ważniejsze niż same przepisy.
Prawo jest dynamiczne – zmienia się w zależności od kontekstu społecznego i politycznego.
realizm prawniczy
Prawo opiera się na uniwersalnych, obiektywnych zasadach moralnych
prawo natury
prawo w którym zawarty jest ogół norm regulujących treść stosunków prawnych vs prawo określajace tryb postępowania przed organami władzy publicznej związanego z dochodzeniem uprawnień, egzekwowaniem obowiązków,
stosowaniem sankcji.
prawo materialne vs procesowe
ogół norm składających się na system prawa zarówno obowiązującego aktualnie, jak i obowiązującego dawniej.
Np. “prawo europejskie”, “prawo rzymskie”, “polskie prawo karne”.
prawo przedmiotowe
zespół uprawnień służących podmiotom prawa w ich wzajemnych relacjach. Mają one często charakter przyrodzony i są niezbywalne.
prawo podmiotowe
odnosi się do interesów państwa. Reguluje stosunki pomiędzy obywatelem a państwem oraz pomiędzy organami państwa (np. prawo administracyjne)
prawo publiczne
dotyczy ono poszczególnych jednostek oraz
relacji między nimi (np. prawo cywilne, prawo rodzinne).
prawo prywatne
4
nauki prawne
dogmatyczne (prawo obecne, kometarze)
empiryczne (realne oddziaływanie na społ)
ogólnoteoretyczne (filozofia prawa itd)
historyczne
związek; Krzyżowanie się prawa i moralności – niektóre normy mogą być wspólne dla obu systemów (np. zakaz zabójstwa), ale inne mogą funkcjonować wyłącznie w jednym z nich (np. obowiązek prawny zapłaty podatku, który nie jest normą moralną
związek treściowy
związek, Bezpośrednia inkorporacja – prawo wprost odwołuje się do zasad moralnych (np. klauzula generalna “zasady współżycia społecznego” w Kodeksie cywilnym).
związek funkcjonalny
związek; Teza o rozdziale prawa i moralności – prawo i moralność są odrębne; obowiązywanie prawa nie zależy od jego moralnej słuszności (pozytywizm prawniczy, np. teoria H.L.A. Harta)
związek walidacyjny
język prawny vs prawniczy
język prawny- wypowiada się w zasadzie o tym co jest zawarte w przepisach prawa, szczególna terminologia
język prawniczy- mowa w której prawnicy wypowiadają
dylemat jorgensena
Logiczne rozumowania wymagają zdań w sensie logicznym (tj. takich, które mogą być prawdziwe lub fałszywe).
Normy nie są zdaniami w sensie logicznym, ponieważ są wyrażeniami preskryptywnymi (nakazującymi, zakazującymi lub pozwalającymi), a nie deskryptywnymi (opisującymi fakty).
Zakłada, że wypowiedzi normatywne (np. “Zabójstwo jest złe”) mają wartość logiczną – mogą być prawdziwe lub fałszywe
kognitywizm
Twierdzi, że wypowiedzi normatywne nie mają wartości logicznej – nie są prawdziwe ani fałszywe, ponieważ nie opisują rzeczywistości, lecz wyrażają emocje, postawy, zalecenia lub nakaz
nonkognitywizm
key różnica miedzy normą a przepisem
Norma prawna to abstrakcyjna reguła postępowania wynikająca z systemu prawa, natomiast przepis prawny to konkretny zapis (zdanie) w akcie prawnym, który służy do wyrażenia normy prawnej.
Przykład różnicy
Przepis prawny:
Art. 148 § 1 Kodeksu karnego: “Kto zabija człowieka, podlega karze pozbawienia wolności na czas nie krótszy od lat 8, karze 25 lat pozbawienia wolności albo karze dożywotniego pozbawienia wolności.”
Norma prawna:
“Każdy, kto zabija człowieka, podlega karze określonej w przepisie (pozbawienia wolności na co najmniej 8 lat, 25 lat lub dożywotnio).”
przykład normy prawnej 3członowej
Jeżeli ktoś pozostaje w związku małżeńskim (H), to nie powinien zawierać powtórnego związku małżeńskiego (D) bądź zostanie mu wymierzona kara pozbawienia wolności od 6 miesięcy do 5 lat (S).
norma sprzężona składa się z
z normy sankcjonowanej (H1-D) i normy
sankcjonującej (H2-S).
Jeśli ktoś jest zobowiązany do zajmowania się
sprawami majątkowymi lub działalnością gospodarczą innej osoby (H1), to nie powinien wyrządzić jej szkody majątkowej (D) bądź jezeli ktos bedzie zobowiazany do zajmowania się sprawami majątkowymi lub działalnością gospodarczą innej osoby wyrządził jej szkodę majątkową (H2), to podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do 5 lat (S).
normy odsyłające vs blankietowe
Odsyłającz odsyłają do innych norm prawnych lub reguł. (odesłanie do innych przepisów prawnych, np. art. 604 k.c. “Do zamiany stosuje się odpowiednio przepisy o sprzedaży”) lub pozasystemowe (odesłanie do reguł lub przepisów pozaprawnych np. art. 2 Konstytucji RP, który odsyła do zasad sprawiedliwości społecznej).
Blankietowe odsyłają do norm, które mają być zawarte w ustanowionym w przyszłości akcie prawnym.
podział norm
abstrakcyjne vs konkretne
generalne vs indywidualne
odsyłające vs blankietowe
nakazujące vs dozwoalające vs zakazujące vs kompetencyjne
dyspozytywne vs imperatywne
programowe vs zasady prawa i zwykłe normy prawa
norma dyspozytywna vs imperatywna
Imperatywne: obowiązują zawsze i bez wyjątku, niezależnie od woli stron (np. prawo karne, ochrona praw podstawowych).
Dyspozytywne: obowiązują tylko wtedy, gdy strony nie postanowią inaczej (kwestia nie była uregulowana przez strony) (np. prawo cywilne regulujące umowy).
normy programowe
zasady prawa i zwykłe normy orawne
wskazują jak cel powinien zostać osiągnięty
zasady prawa a zwykłe normy prawa
zasady prawa: normy prawne mające szczególne znaczenie dla całego systemu prawa lub poszczególnych gałęzi prawa (zasada demokratycznego prawa)
zwykłe normy to pp reszta lol
ius cogens vs ius dispositivum
ius cogens: prawo bezwzględnie obowiązujące;
-Bezwzględny charakter: Normy ius cogens obowiązują zawsze, niezależnie od woli stron.
-Brak możliwości modyfikacji
-Nieważność sprzecznych działań
ius disposistivum: (prawo względnie obowiązujące):
-Elastyczność:
-Autonomia stron
-Subsydiarność: Mają charakter “pomocniczy” – obowiązują jako “domyślne” rozwiązania w braku innych ustaleń.
lex generalis vs lex specialis
norma powszechna vs specjalna - specjalna wyjątkiem od powszechnej
A. Każda osoba wezwana w charakterze świadka ma obowiązek stawić się i złożyć zeznania
B. Osoba najbliższa dla oskarżonego może odmówić zeznań.- special
przepisy uprawniające, odsyłające vs blankietowe
Uprawniający: Daje określonemu podmiotowi prawo działania (bez obowiązku).
Art. 87² § 1 k.p.c. – sąd może zwolnić stronę z obowiązkowego zastępstwa.
Odsyłający- Odsyła do innych przepisów prawa w celu uzupełnienia normy.
Art. 13 ust. 7 pkt 7 ustawy o ochronie przyrody – odsyła do ustawy o Karcie Dużej Rodziny.
Blankietowy- Nakazuje uzupełnienie treści normy przez inny akt prawny lub organ władzy (np. rozporządzenie)
Art. 131 ust. 1 ustawy o wychowaniu w trzeźwości – minister określi szczegóły w rozporządzeniu.!
nurt w teorii prawa, który koncentruje się na prawie jako zbiorze norm ustanowionych przez władzę państwową (prawo pozytywne). Jego celem jest oddzielenie prawa od moralności oraz traktowanie prawa jako systemu formalnego, niezależnego od ocen etycznych.
pozytywizm prawniczy
kluczowe założenia: Rozdział prawa i moralności (teza o separacji), prawo jako fakt społ. , formalizm prawny, teza o suwerenności (suwerenne organy państwowe tworzą prawo)
pozytywizm Harta
- aspekt internalnu vs eksternalny
- Różnica między regułami prawnymi a innymi regułami (reguły prawne mają nakaz obowiązywania plus ,,prawną’’ presje społ. xd)
- Minimum treści prawa natury
- podział na reguły pierwotne i wtórne:
-reguły podstawą,
Reguły pierwotne muszą być przestrzegane przez społeczeństwo.
Reguły wtórne muszą być akceptowane przez urzędników jako standardy ich działania. - teoria reguł
- Efektywność prawa: Aby system prawny istniał, grupa osób musi przyjąć “wewnętrzny punkt widzenia” wobec reguły uznania.
- Trzy tezy Harta: teza o źródłach, teza o rozdziale, teza o dyskrecjonalności
podział na reguły pierwotne i wtórne wg Harta
-pierwotne: nakładają bezpośrednie obowiązki na jednostki. Określają, co jest dozwolone, zakazane lub nakazane.
Przykłady: zakaz kradzieży, obowiązek płacenia podatków.
-wtórne: metaprawne, nie określają obowiązków jednostek, lecz organizują system prawa i jego funkcjonowanie.
aspekt internalny vs aspekt eksteralny wg Harta
-internalny: postawa członków społeczności, którzy akceptują reguły jako obowiązujące i kierują się nimi w swoim zachowaniu.
-eksternalny: to punkt widzenia obserwatora z zewnątrz, który jedynie zauważa, że członkowie społeczności przestrzegają określonych reguł, ale sam ich nie akceptuje.
teoria reguł wg Harta
Większość członków społeczności regularnie zachowuje się zgodnie z regułą (R).
Członkowie społeczności uznają R za obowiązującą, co oznacza:
Traktują regułę jako rację swojego działania.
Są gotowi wywierać presję społeczną na innych, by przestrzegali R.
Trzy tezy Harta: teza o źródłach, teza o rozdziale, teza o dyskrecjonalności
Teza o źródłach: Prawo wynika z faktów społecznych, a nie z moralności.
Teza o rozdziale: Prawo może obowiązywać prawnie, nawet jeśli nie jest moralne.
Teza o dyskrecjonalności: Prawo nie zawsze precyzyjnie określa wszystkie obowiązki – istnieje luz decyzyjny dla urzędników.
sprawa riggs vs palmer
czy jak zabilem dziadka który spisal mi spadek to czy on mi się należy? XIX w.
teoria praw ronalda Dworkina i krytyka Harta i pozytwizmu
Right answer thesis:
Dworkin argumentuje, że istnieje jedna “najlepsza odpowiedź” na pytanie o to, co jest prawem w danym przypadku. Twierdzi, że sędziowie powinni dążyć do najlepszej interpretacji całej praktyki prawnej, uwzględniając zarówno teksty prawne, jak i zasady moralne.
Policy (polityki) vs principles (zasady)- połączenie
reguły a zasady: Dworkin wprowadził rozróżnienie między regułami a zasadami, podkreślając, że reguły mają charakter sztywny, a zasady wymagają elastycznego ważenia i uwzględnienia kontekstu.
Hart przyznał, że zasady mogą być częścią systemu prawnego, ale nadal uważał, że podstawą prawa są reguły.
sposoby tworzenia sprawa, rodzaje aktów
prawnych, drogi dostępu do prawa, społeczne czynniki powodujące konieczność istnienia porządku prawnego
źródła prawa
tworzenie prawa a powstawanie prawa
Tworzenie prawa: działalność określonego podmiotu mająca na celu wprowadzenie nowych norm prawnych do systemu prawa
Powstawanie prawa: wprowadzanie nowych norm do systemu prawa - zarówno tworzenia jak i spontaniczne powstawanie
różne rodzaje źródeł prawa
4
źródła fontes iuris oriundi - źródła pochodzenia prawa; akty normatywne ( Konstytucja, ustawy, rozporządzenia, ratyfikowane umowy międzynarodowe, akty prawa miejscowego)
źródła prawa w znaczeniu materialnym - okoliczności ekonomiczne, kulturowe, polityczne, które wpływają na treść i formę obowiązującego
prawa.
źródła prawa w znaczeniu instytucjonalnym - organy władzy publicznej, których decyzja przesądziła o treści norm
źródła fontes iuris cognoscendi - źródła poznania prawa. Dokumenty zawierające informacje o obowiązującym prawie.
W Polsce np. Dziennik Ustaw (Konstytucja, ustawy, umowy międznarodowe, rozporządzenia),
Monitor Polski (akty wewnętrznie obowiązujące,
np. zarządzenia Prezydenta, czy Prezesa RM)
samoistne i niesamoistne źródła prawa
samoistne źródła prawa mogą być podstawa wydania rozstrzygnięcia przez organ stosujący prawo (np. ustawa, rozporządzenie),
niesamoistne źródła prawa mają charakter pomocniczy (opracowania naukowe, orzecznictwo, poglądy doktryny itp.), jednak nie mogą stanowić podstawy wydania rozstrzygnięcia.
tworzenie prawa vs stanowienie prawa
Tworzenie prawa: na tle konkretnego przypadku lub bez związku z nim, w sposób konkretny (stanowienie i precedens)
Stanowienie prawa: jednostronne narzucenie adresatom przepisów prawnych przez kompetentny organ, działający w odpowiedniej procedurze
Wewnętrzna moralność prawa, według L.L. Fullera
zbiór zasad, które określają, jakie warunki musi spełniać system prawny, aby mógł być uznany za moralny i skuteczny.
-wymóg generalności prawa
-koniecznosc ogłoszania prawa
-lex retro non agit
-jasność prawa
-niesprzeczność systemu prawa
- trwałość prawa w czasie
- możliwe realizacji norm
- wymóg zgodności między działaniem urzędników a obowiązującym prawem
stanowienie prawa- cechy
sformalizowane- kompenteny organ dokonuje
prosepktywne
konstytuwne (wprowadxenie lub usuwanie z systemu norm prawnych)
precedns- cechy
○ zasada stare decisis: zasada związania sądu orzeczeniem, które zapadło wczesniej w podobnej sprawie
○ ratio decidendi: zasada rozstrzygnięcia, która wyprowadzana jest z wcześniejszego rozstrzygnięcia w podobnej sprawie. Stanowi podstawę do wydania wyroku w nowej, ale podobnej sprawie
- distinguishing, overruling
de facto vs de iure
(system kontynentalny v. common law)
przełamanie precedensu
overruling
w precedensie- odróżnienie określonego przypadku od innych podobnych spraw (pozwala na dostosowanie norm do bieżących potrzeb).
distinguishing
legislacja
[jako proces] czynności podejmowane w celu
przygotowania przepisów, które staną się prawem w drodze stanowienia
[jako rezultat] całokształt lub jakaś część przepisów powstających w drodze stanowienia
uczesnicy procesu legislacyjnego
-czynnik polityczny (w sns. np. posłowie)
-czynnik społeczny
-czynnik fachowy – eksperci formułujący postulaty odnośnie do poprawnego przygotowania aktunormatywnego.
opatrzony odpowiednią nazwą dokument wydany przez upoważniony organ zawierający normy prawne regulujące pewien zespół stosunków społecznych, skonstruowany jest z
norm abstrakcyjno – generalnych.
akt normatywny
zbiór reguł określających sposób tworzenia aktów normatywnych w sposób logiczny, przejrzysty i spójny
zasady techniki prawniczej
odnosi się do zasad regulujących relacje pomiędzy różnymi aktami normatywnymi oraz ich treścią.
Ich celem jest zapewnienie spójności, hierarchii i przejrzystości systemu prawnego.
dyrektywa systematyzacji zewnętrznej
-Akty normatywne muszą być zgodne z aktami wyższego rzędu.
-Powinny uwzględniać wiążące normy prawa międzynarodowego.
-Nie mogą powielać przepisów z innych aktów.
-Regulacje aktów niższego rzędu mogą różnić się tylko na podstawie wyraźnego upoważnienia.
-Akty wykonawcze mogą dotyczyć jedynie spraw wskazanych w upoważnieniu, z zakazem subdelegacji (przy rozporządzeniach - Art. 92 KRP).
systematyzacja pionowa
-Akt normatywny powinien kompleksowo regulować daną dziedzinę.
-Należy unikać wyjątków.
-Powinien jasno określać swój zakres podmiotowy (kogo dotyczy) i przedmiotowy (czego dotyczy).
systematyzacja pozioma
