Grunnhugtök og skilgreiningar

Question 1

Félagsleg faraldsfræði

Answer 1

Er undirgrein faraldsfræði sem fæst við félagslega útbreiðslu og félagslega áhrifaþætti heilsu og sjúkdóma

Question 2

Endemic (landlægur sjúkdómur)

Answer 2

Sjúkdómur sem hefur viðvarandi tíðni í ákveðnu svæði eða í ákveðnum hóp. Dæmi: hlaupabóla

Question 3

Epidemic (faraldur)

Answer 3

Vísar til sjúkdóms umfram venjulega tíðni á ákveðnu svæði eða í ákveðnum hóp. Dæmi: inflúensa

Question 4

Pandemic (útbreiddur sjúkdómur, heimsfaraldur)

Answer 4

Vísar til mikillar útbreiðslu sjúkdóms innan meginlands eða alls heimsins. Dæmi: Svarti dauði á 14.ökd, spænska veikin 1918-1920, HIV og vissir influensunafaraldrar fram á þennan dag

Question 5

Prevalence (algengi)

Answer 5

Hlutfall sjúkdóms eða slyss í hóp á tímabili

Question 6

Incidende (nýgengi)

Answer 6

Hlutfall nýrra tilfella sjúkdóms eða slyss í hóp á tímabili

Question 7

Agent (sjúkdómsvaldur)

Answer 7

Þáttur sem hefur áhrif á uppkomu eða tilurð sjúkdóms

Question 8

Host (hýsill)

Answer 8

Eistaklingur sem getur fengið tiltekinn sjúkdóm (smitast)
Skiptist í:
- Immunity (ónæmi): meðfætt/passíft eða áunnið/akíft
- Inherent resistance (innra viðnám)

Question 9

Vector (beri)

Answer 9

Lifandi vera sem flytur sjúkdómsvald í hýsil

Question 10

Carrier (smitaður beri)

Answer 10

Smitaður einstkalingur sem flytur sjúkdómsvald milli manna. Hann getur sjálfur verið einkennalaus (“asymptomatic”), haft forstigseinkenni (presymptomatic), eða einkenni sjúkdóms (symptomatic)

Question 11

Smitstuðull (grunnsmitstuðull)

Answer 11

Meðalfjöldi einstaklinga sem smitaður einstaklingur smitare

Question 12

Meinvirkni

Answer 12

Geta sjúkdómsvalds til að sýkja smitaðan einstakling

Question 13

Uppspretta

Answer 13

Menn, dýr, plöntur, jarðvegur eða úrgangur þar sem sjúkdómsvaldar halda til og fjölga sér

Question 14

Umhverfi (environment)

Answer 14

Ytri aðstæður einstaklings sem hafa að geyma uppsprettur, sýkingaleiðir, áhættuþætti og orsakir heilbrigðisvandamáls

Question 15

Áhætta

Answer 15

Líkur á að einstaklingur verði fyrir atburði (sjúkdómi eða kvilla)

Question 16

Áhættuþáttur

Answer 16

Þáttur sem eykur líkrunar á atburði (t.d sjúkdómi eða slysi) kallast áhættuþáttur (risk factor). Áhættuþáttur þarf ekki endilega að vera orsök atburðarins

Question 17

Reykjanleg áhætta

Answer 17

Hlutfall sjúkra/veikra meðal þeirra sem hafa áhættuþátt (p1) mínus hlutfall sjúkra/veikra meðal þeirra sem ekki hafa áhættuþátt (p2)

Question 18

Rekjanleg áhætta í þýði

Answer 18

Reiknast sem hltufall þeirra sem fá sjúkdóm í þýði (p0) mínus hlutfall þeirra sem fá sjúkdóm meðal þeirra sem ekki hafa áhættuþátt (p2)

Question 19

rekjanleg áhættuprósenta í þýði

Answer 19

Er ((p0-p2)/p0)*100 segir til um hlutfall sjúkdómstilfella í þýði sem má rekja til áhættuþáttar

Question 20

Hlutfallsleg áhætta

Answer 20

Hlutfall sjúkra/veikra meðal þeirra sem hafa áhættuþátt deilt með hlutfalli sjúkra/veikra meðal þeirra sem ekki hafa áhættuþátt

Question 21

Forvarnir

Answer 21

Fyrsta stigs forvarnir
- að fyrirbyggja uppkomu heilbrigðisvandamáls í samfélagshópum. Dæmi: heilbrigðisfræðsla til samfélagshópa (s.s kynfræðsla eða sjálfsstyrkingarnámskeið), bann við sólbekkjanotkun barna, reglur um vinnslu og geymslu matvæla, tóbaks- og áfengisgjöld, flúor í drykkjarvatni, aðgreining akstursstefnu í umferðinni

Annars stigs forvarnir
- að greina og meðhöndla (helst lækna/uppræta) heilbrigðisvandamál sem er á forstigi eða byrjunarsitigi. Dæmi: skinum t.d fyrir krabbameini, vökvatapsmepferp við niðurgangssýki (gefa blöndu af matarsalti, sylri leyst upp í vatni), aðgerðir sem fyrirbyggja endurkomu einkenna

Þriðja stigs forvarnir
- að draga úr starfs-eða hreyfiskerðingu eða á annan hátt að auka lífsgæði krónískra sjúklinga. Þetta er hægt að gera með lyfjagjöf, skurðaðgerðum, sjúkraþjálfun og starfs- og iðjuþjálfun. Sem dæmi má nefna magabandsaðgerðir, heyrnatæki eða gervilim, eða sundleikfimi fyrir langveikra

Question 22

Skimun

Answer 22

Skipulögð leit að heilbrigðisvandamáli í hóp til að finna einstaklinga sem eru með forstigseinkenni sjúkdóms eða sjúkdóm á byrjunarstigi
Með skimunarprófi telst einstaklingurinn jákvæður eða neikvæður gagnvart sjúkdómnum
Skimunarpróf eru ekki fullkominn. Einstaklingar geta verið falskt jákvæðir, falskt neikvæðir, rétt jákvæðir og rétt neikvæðir

Question 23

Næmi

Answer 23

Skimunarprófs snýst um hve vel því tekst að auðkenna þá sem í reynd eru með heilbrigðisvandamálið. Formúlan er: TP/(TP+FN)

Question 24

Sértæki

Answer 24

Skimunarprófs snýst um hve vel því tekst að auðkenna þá sem í reynd eru ekki með heilbrigðisvandamálið
Forman er: TN(TN+FP)

Question 25

Jákvætt forspárgildi

Answer 25

TP/(TP+FP)