félagsfræði kafli 6

Question 1

stjórnkerfi

Answer 1

Kerfi stofnanna þar sem nokkrir einstaklingar verða sér út um vald og beita því gagnvart öðrum

Question 2

Skilgreining Max Weber um vald

Answer 2

Möguleikinn á að stjórna hegðun annara með eða án samþykkis þeirra

Question 3

lögmætt vald

Answer 3

réttur sem fólk í samfélaginu samþykir að gefa ákveðnum stofnunum til að stjórna (t.d. lögregla, dómstólar)

Question 4

ólögmætt vald

Answer 4

þegar fólk trúir því að einhver beiti valdi þegar það hefur ekki rétt til þess

Question 5

þjóðríki

Answer 5

Samfélag þar sem ríkisvaldið hefur fullveldi yfir t.d. landsvæði, þ.e. einokar réttinn til valdbeitingar

Question 6

Hefðbundið yfirráð

Answer 6

Í stjórnkerfi sem byggist á hefðbundnum yfirráðum helgast valdið af fornum venjum. Dæmi um hefðbundið yfirráð er t.d konungsveldi.

Question 7

Lagalegt yfirráð

Answer 7

Stjórnarkerfi getur einnig verið byggt á laglegu yfirráði. Valdhafarnir geta aðeins beitt valdi innan lagalega skilgreindra marka.

Question 8

Náðarvald

Answer 8

Náðarvald er vald sem byggir á persónutöfrum einshvers tiltekins einstaklings. Dæmi um einhvern með náðarvald er t.d Jesús, Hitler, Gandhi, Lennon og fleiri.

Question 9

þjóðríki

Answer 9

Er samfélag þar sem ríksvaldið hefur fullveldi yfir afmörkuðu landssvæði og getur breytt þvingunum.

Question 10

ríkisvald

Answer 10

Æðsta stjórnunarstig nútímaþjóðfélaga.

Question 11

lýðræði

Answer 11

Kemur úr Grísku og merkir stjórn fólksins. Megin stoðir lýðræðis eru að hafa frelsi og jafnrétti.

Question 12

beint lýðræði

Answer 12

Beint lýðræði er það þegar að fólk tekur þátt í löggjafarstarfseminni með beinum hætti. Það setur lög sjálft. T.d Þjóðaratkvæðagreiðslur

Question 13

Fulltrúalýðræði

Answer 13

Er stjórnarform þar sem allir þegnar þjóðfélagsins kjósa æðstu valdahafana, þá sem fara með löggjafarvaldið og æðsta framkvæmdarvaldið.
Umboð fulltrúa getur verið ýmist bundið eða óbundið.

Question 14

þingræði

Answer 14

Þingræði getur tekið á sig mynd bæði lýðveldis og kongungsdæmis.

Question 15

löggjafarvald

Answer 15

Hlutverk löggjafarvalds er að setja lög, breyta þeim eða fella úr gildi. Löggjafarvaldið er mikilvægasti stjórnkerfisaðilinn.

Question 16

framkvæmdarvald

Answer 16

Framkvæmdarvald sér um að framkvæma reglurnar og taka ákvarðanir um mál og athafnir og það er í verkahring dómsvaldsins að skera úr ágreiningi um framkvæmdir laga og lögmæti athafna.

Question 17

dómsvald

Answer 17

Dómsvald sér um að sjá til þess að framkvæmdarvaldið hafi farið rétt að.

Question 18

Lýðveldi

Answer 18

Lýðveldi er það þegar æðsti valdhafinn, forseti, er kosinn af þegnum, í almennum kosningum eða á þingi.

Question 19

Fjórða valdið

Answer 19

Fjórða valdið eru fjölmiðlarnir

Question 20

Jafnrétti

Answer 20

Jafnrétti er það ástand þar sem allir einstaklingar í ákveðnu samfélagi eða hóp eru jafnir og hafa sömu stöðu.

Question 21

Frelsi til

Answer 21

Frelsi til athafna, ríkið setur sem minnsta hömlur á einkaframtak, hægrimenn leggja áherslu á þetta

Question 22

Frelsi frá

Answer 22

Frelsi frá hungri, atvinnuleysi o.s.frv Vinstri menn leggja áherslu á þessa tegund frelsis.

Question 23

Mannréttindi

Answer 23

Grundvallarréttindi hverrar manneskju óháð kyni,trú og kynhneigð t.d.

Question 24

Stjórnarskrá

Answer 24

Felur í sér grundvallareglur stjórnakerfisins, lýsingar á helstu valdastefnum og réttum íbúa.

Question 25

náttúruleg réttindi

Answer 25

allir menn hafa jafnan rétt frá náttúrunnar hendi og verkefni stjórnvalda ætti fyrst og fremst að vera að vernda þessi réttindi.

Question 26

Forsendur lýðræðis

Answer 26

lýðræði getur ekki þrifist nema þegar nokkrum mikilvægum skilyrðum hefur verið fullnægt

Question 27

Kapítalismi

Answer 27

Auðhyggja, framleiðslan í einkaeign og skipting auðsins fer fram á frjálsum markaði.

Question 28

Sósíalismi

Answer 28

félagshyggja, hið opinbera hefur umsjón með framleiðslunni fyrir hönd almennings og hefur hönd í bagga með skiptingu auðsins.

Question 29

Sameign

Answer 29

Sú eign sem íbúar samfélagsins hafa sama rétt til. td almenningsgarður eða baðströnd.

Question 30

Einkaeign

Answer 30

Sú eign sem tilheyrir tilteknum einstaklingum.

Question 31

Opinber eign

Answer 31

Sú eign sem er í umsjá ríkis og sveitarfélaga eða þeirra sem hafa stjórnmálalega valdið í sínum höndum. td skólar og þjóðvegir.

Question 32

Blandað hagkerfi

Answer 32

nokkurs konar málamiðlun milli kjörgerð kapítalismans og sósíalismans.

Question 33

Kommúnismi

Answer 33

Hugmyndin um að það eigi að útrýma kapítalisma með byltingu undir stjórn verkamanna og reisa samfélag þar sem allir menn eru jafnir. Sovétríkin voru fyrsta kommúnistaríkið. kommúnisminn kemur frá Karl Marx.

Question 34

Femínismi

Answer 34

Hugmyndafræðin um jafnrétti kynjanna. Hreyfing sem stuðlar að jafnrétti.

Question 35

Velferðarríki

Answer 35

Velferðarríkið tryggir þá sem af einhverjum ástæðum geta ekki stundað launaða vinnu tímabundið fái greiddar bætur. Eins og öryrkjubætur og atvinnuleysisbætur.

Question 36

Beinn skattur

Answer 36

Beinn skattur er greiddur beint til ríkisins

Question 37

Óbeinn skattur

Answer 37

Óbeinn skattur er samheiti yfir gjöld sem lögð eru á vörur og þjónustu. Eins og tollar og vörugjald

Question 38

Stjórnmálaflokkar með fulltrúa á þingi:

Answer 38

Sjálfstæðisflokkurinn
Vinstri-grænir
Framsóknarflokkurinn
Samfylkingin
Píratar
Viðreisn
Flokkur fólksins
Miðflokkurinn

Question 39

Hagsmunasamtök

Answer 39

helsta hlutverk samtakanna er að gæta hagsmuna félagsmanna sinna, semja um laun, vinnutíma og vinnufyrirkomulag.

Question 40

stjórnmálaflokkar

Answer 40

Stjórnmálaflokkar eru samansafn af fólki sem myndar skipulag með það markmið fyrir augunum að komast í lögmæta stjórnarstöðu. Það er ríkisstjórn.

Question 41

vinstri-hægri kvarðinn

Answer 41

Vinstri kommúnismihægri kapítalismi
(v)vinstri græn 
(s)samfylkingin 
(b)björt framtíð 
(f)framsóknarflokkurinn
(d)sjálfstæðisflokkurinn. 
píratar eru ekki inná kvarðanum því þeir telja sig utan hans

Question 42

árið 1904…

Answer 42

fengu Íslendingar sitt eigið framkvæmdarvald

Question 43

árið 1918…

Answer 43

Varð ísland lýðræðisríki (eigið löggjafarvald)

Question 44

Max Weber sagði um vald…

Answer 44

,,Vald er möguleiki til þess að stjórna hegðun annara með eða án þeirra samþykkis”

Question 45

tilgangurinn með þrísiptingu valdsins…

Answer 45

var að koma í veg fyrir að einn aðili næði ofurvaldi yfir íbúunum.

Question 46

Freyja Haraldsdóttir

Answer 46

Er fyrsti fatlaði þingmaðurinn