Ekonomi 2 Flashcards
1
Q
cfare eshte prodhimi
A
prodhimi eshte procesi gjate te ciles bashkeveprojne faktoret e prodhimit per te realizuar mallra e produkte te cilat jane te destinuara per tu nxjerre ne treg.
2
Q
si matet standardi i jeteses
A
st.j.=PBB/nr i popullsise
3
Q
pse standardi i jeteses nuk tregon realitetin e mireqenjes
A
- nuk marrin pjese te gjithe ne menyre te barabarte
2. ndryshim zhvillimi rajonal
4
Q
cfare eshte prodhimtaria
A
raporti midis outputeve dhe imputeve
5
Q
si matet prodhimtaria
A
outpute (sasia e produktit fizik) / impute (nr e faktoreve te prodhimit te perdorura)
*shumezohen faktoret
6
Q
kush jane faktoret e prodhimtarise
A
- burimet natyrore
- kapitali fizik
- kapitali cilesor njerezor
- njohurite teknologjike
7
Q
periudhat e prodhimit
A
- periudha afatshkurter
2. periudha afatgjate
8
Q
ku dallon periudha afatshkurter nga ajo afatgjate
A
periudha afatshkurter:
- ka 1 cikel prodhimi
- mban nje faktor prodhimi te pandryshuar, fikse (kapitalin fizik)
- vepron ligji i te ardhurave margjinale renese
periudha afatgjate:
- shume cikle prodhimi
- te gjithe faktoret e prodhimit jane te ndryshueshem- psh mund te rikuperoje/shtoje kapital
- nuk vepron ligji i te ardhurave margjinale renese
9
Q
cfare thote ligji i te ardhurave margjenale renese
A
me shtimin e fuqise punetore prodhimi ne fillim rritet pastaj bie sepse numri i punetoreve nuk i pergjigjet sasise se kapitalit
10
Q
kush jane treguesit e prodhimit
A
TPP (produkti total fizik)
APP (produkti mesatar fizik)
MPP (produkti margjinal fizik)
11
Q
Qmax ne periudha afatshkurtra
A
Qmax = f ( K, L )
K- kapital (faktor fiks)
L- puna (faktor i ndryshueshem)
12
Q
Qmax ne periudha afatgjata
A
Qmax = f ( F1, F2, … , Fn )
F - faktor
13
Q
si llogaritet APP
A
APP = TPP / L
14
Q
si llogaritet MPP
A
MPP = ΔTPP / ΔL
15
Q
kush jane kategorite e te ardhurave
A
- TR (te ardhura totale)
- AR (te ardhura mesatare)
- MR (te ardhura margjinale)
16
Q
si maten TR, AR, MR
A
TR = P * Q AR = TR / Q MR = ΔTR / ΔQ
17
Q
produkti margjinal fizik / margjione / te ardhura margjinale
A
produkti margjinal fizik = margjione = shtesat qe vijne si rezultat i shtimit me 1 njesi te fuqise punetore
MR (te ardhurat margjinale) = te ardhura shtese qe vijne nga shitja e produktit te fundit shtese.
18
Q
kush jane kategorite e kostove dhe si maten
A
- TC (kosto totale)
TC = TVC + TFC - TVC (kosto totale variabel)
TVC - maten qe me fillimin e prodhimit - TFC (kosto totale fikse)
TFC - nuk ndikohen nga prodhimi - ATC (kosto mesatare totale)
ATC = TC / Q - AVC (kosto mesatare variabel)
AVC = TVC / Q - AFC (kosto mesatare fikse)
AFC = TFC / Q - MC (kosto margjinale)
MC = ΔTC / ΔQ
19
Q
kush jane strukturat e tregut
A
- konkurrenca e plote
- konkurrenca monopolistike
- oligopoli
- monopoli
20
Q
nga dallojne strukturat e tregut nga njera-tjetra
ne baze te cfare karakteristikash i krahasojme ato
A
1) hyrja dhe dalja
2) lloji i produktit
3) vendosja e cmimeve
4) nr. i firmave ne treg
5) informacioni
21
Q
konkurrenca e plote
A
- hyrje dhe dalje - shume e lehte, pa pengesa
- lloji i produktit - homogjen
- vendosja e cmimeve - cmimpranuese
- nr. i firmave ne treg - shume
- informacioni - info. i gjere nga shume burime, ne kohe reale
shembuj: produktet bujqesore/blegtorale
22
Q
konkurrenca monopolistike
A
- hyrje dhe dalje - relativisht e lehte
- lloji i produktit - i diferencuar
- vendosja e cmimeve - cmimkerkues
- nr. i firmave ne treg - shume
- informacioni - info. i plote
shembuj: kepucet, veshjet, romanet, filmat
23
Q
oligopoli
A
- hyrje dhe dalje - pengesa te konsiderueshme
- lloji i produktit - i standardizuar, diferencuar
- vendosja e cmimeve - cmimpercaktuese
- nr. i firmave ne treg - 2-5 (pak por te medha)
- informacioni - jo i plote, i cunguar (nepermjet ofertave + reklamave)
shembuj: celiku, automobilat, pajisje elektroshtepiake, nafte bruto
24
Q
monopoli
A
- hyrje dhe dalje - shume pengesa ekonomike dhe ligjore
- lloji i produktit - unik, pa zvnds, i domosdoshem, diskriminues
- vendosja e cmimeve - cmimpercaktuese
- nr. i firmave ne treg - 1
- informacioni - nuk ka fare info.
shembuj: sherbimet publike lokale, uji, energjia elektrike
25
si behet analiza e nje strukture tregu
1. si percaktohet Qmax i firmes, kur firma fiton max?
2. sa eshte fitimi ne kete pike?
3. kur firma mund te mbahet hapur apo te mbyllet?
26
1. si percaktohet Qmax?
MC < MR (poshte d) - firma vazhdon prodhimin
MC > MR (siper d) - firma duhet te nderprese prodhimin
MC = MR (tek pika A) - sasia optimale, ketu nderpritet ---
Ne piken A eshte maksimumi qe mund te prodhoje firma per te fituar maksimalisht
Qmax -> MC = MR
27
2. sa eshte fitimi ne ate pike?
Fitimi (π)
1) π = TR - TC = (PE * Qmax) - (PK * Qmax)
2) π = (AR - AC) * Q ose (PE - Pk) * Q
AR > AC - fitim ekonomik
AR = AC - fitim normal
AR < AC - humbje ekonomike
28
3. kur firma mund te mbahet hapur apo duhet te mbyllet?
AR > AC - fitim ekonomik - HAPUR
AR = AC - fitim normal - HAPUR
AR < AC - humbje ekonomike - ? (zgjedh nga 1/2/3)
1- hapur AVC < AR < AC
2- ? AR = AVC
3- mbyllur AR < AVC
29
veshtiresite e monopolit ne hyrje dhe ne dalje
veshtiresi ekonomike:
1. kapital i larte financiar
2. konsulence juridike (e kushtueshme)
3. ekonomizim i larte i shkalles
veshtiresite ligjore:
1. e drejta e autorit
2. licenca
3. patenta
4. logoja
5. marka tregtare
30
pse monopoli nuk eshte eficient?
1. sepse sjell cmime shume te larta
2. sepse sjell produkte jo cilesore
3. jep oferte te ulet
31
si krijohen monopolet
shkrirjet horizontale - dy kompani qe ofrojne te njejtin produkt, eleminon te tjeret
shkrirjet vertikale - ofrojne mbeshtetje per nj-tj (psh prodhimi i celikut me prohdimin e makinave -- kosto me e ulet prodhimi)
shkrirjet e perziera - kur ka nga te dyja (psh shkrirje e vodafone, one, iphone)
32
cfare jane kartelat
- marreveshje te kompanive te te njejtit produkt, por shtete te ndryshme
- nxjerrin firmat e vogla jashte tregut
- vendosin cmimin per produktin
- behen shume te forte, s'ka konkurrence ne treg
33
cfare jane konglumeratet
bashkime, organizime nderkombetare qe prodhojne shume produkte - vendosin cmime per te gjitha
34
cfare eshte puna
puna eshte veprimtari te ndergjegjshme dhe qellimshme te njeriut qe realizohet nprm aftesive te tij mendore dhe fizike per te arritur nje rezultat te caktuar
35
si jane faktoret e prodhimit ne tregun e punes
```
burime njerezore (puna)
burime jonjerezore (toka dhe kapitali)
```
36
si percaktohen cmimet ne tregun e punes
ne tregjet konkurruese, cmimet e burimeve, ashtu si cmimet e produkteve percaktohen nga kerkesa dhe oferta
37
Nga se percaktohet kerkesa per pune
kerkesa per pune do te percaktohet nga cmimi i faktorit
38
si eshte kerkesa per krahun e punes ne tregun e punes
kerkesa per krahun e punes eshte e derivuar, e prejardhur --- percaktohet nga kerkesat qe ka tregu per produktet qe prodhojne firmat, pra kerkesa per pune rritet nqs. cmimi i produktit qe prodhon firma dhe e anasjella
39
e ardhura e produktit margjinal te punes (MRPL)
MRPL - tregon shtesen ne te ardhurat totale, kur firma rrit me nje njesi nr. e te punesuarve
MRPL = ΔTR / ΔL
ose MRPL = MPL * P
MPL- sasia e produktit shtese qe do te prodhoje nje punetore shtese
MPL = ΔTP / ΔL
40
kostoja margjinale e punes (MCW)
MCW - tregon shtesen ne koston totale te punes, kur firma rrit me nje njesi nr. e te punesuarve
MCW = W
*W - paga
41
cili eshte kushti qe duhet zbatuar per te percaktuar numrin optimal te te punesuarve
MRPL = MCW = W
*sepse jemi ne konkurrence te plote
MRPL > W - firma e puneson punetorin
MRPL < W - firma nuk e puneson punetorin
42
efekti i zevendesimit te oferta per pune
- zevendeson kohen e lire me oret e punes te ofruara
- meqenese koha eshte e kufizuar, me shume ore pune kane kuptimin qe punetoret te kenaqen me me pak kohe te lire
- lakorja rritese
43
efekti i te ardhurave te oferta per pune
- rriten te ardhurat, zvogelohen oret e punes
- me nje page me te larte ju mund te zgjidhni te punoni me pak ore pune, duke shtuar oret e kohes se lire
- lakorja rritese
44
nga kush perftohet oferta e punes se tregut
oferta e punes se tregut perftohet si shume e ofertave individuale te punes
*kujdes - te grafiku behet fjale per pagen e punesimit me norme pune
boshtet e grafikut te ofertes per pune:
boshti vertikal = Paga (W)
boshti horizontal = Oret e punes (L)
45
cfare do duhej qe pagat te ishin te njejta per te gjitha vendet e punes?
1. te gjithe punonjesit te kishin te njejtin kualifikim, arsimim
2. te gjitha vendet e punes te kishin te njejtat kushte
3. te gjithe punedhenesit / punonjesit te jene plotesisht te informuar per kushtet e tregut te punes
4. te ekzistonte nje levizje perfekte e punes
46
aspekte te ndryshme te pages ndikuar nga faktore
1. kompensimi i ndryshem ne pune me karakteristika te ndryshme
2. niveli i arsimimit
3. aftesia
4. perpjekjet
47
ndikimi i forcave jashte tregut ne page
1. diskriminimi
2. legjislacioni qeveritar
3. sindikatat
4. efekti i forcave jo te tregut mbi oferten dhe kerkesen
48
kush jane supozimet qe bejme kur studiojme tregun e tokes
1. jemi ne konkurrence te plote
2. ne periudhe afatshkurter
3. si nje mall vetem per te prodhuar 1 produkt
49
oferta e tokes eshte:
- plotesisht joelastike
- toka eshte e kufizuar (psh siperfaqja e Tiranes) - oferta ndryshon pak kur permiresojme cilesine e tokes psh kur toka pleherohet dhe punohet.
- - cmimi percaktohet nga kerkesa dhe per cfare e kerkojme
50
cfare kuptojme me kapital
me kapital kuptojme mallra te qendrueshme te paraqitura si
- produkte te proceseve te caktuara te prodhimit dhe si
- impute (faktor prodhimi ne nje proces prodhimi)
kapitali
- > i nenshtrohet procesit te perpunimit - ne dallim me faktoret e tjere te prodhimit
- > perberes - ndertesat, pajisjet dhe inventari
51
cfare eshte norma e kthimit te kapitalit
- te ardhurat neto ne vit per cdo lek kapitali te investuar
ose
- raporti midis investimit dhe kredise
- - gjithmone zgjidhet ai projekt apo aktivitet qe ka nje norme te larte kthimi te kapitalit
- -qe nje projekt te jete i pranueshem duhet qe norma e kthimit te kap. te jete te pakten e = me normen e interesit
52
kur nderhyn qeveria ne treg
qeveria nderhyn (me ane te cmimit tavan) kur mos nderhyrja sjell me shume pasoja se te mira
53
cilat jane dy teorite persa i perket rolit te qeverise
1. teoria klasike (Adam Smithi) - nuk duhet qe qeveria te nderhyje
2. teoria Kensianiste - dakord me ligjet e ekonomise se tregut por tregu peson deshtime, si psh, shkon drejt oligopolit, nese qeveria nuk nderhyn tek te gjitha deget e ekonomise do kishim monopol
54
anet pozitive te teorise se dyte
1. i jep mundesi firmave te tjera te futen ne treg
| 2. mbrojtja e konsumatorit - pasi tregtaret mundohen ti mashtrojne njerezit ne cilesi dhe ne cmim
55
3 arsye pse nevojitet nderhyrja e qeverise
1. ekzistenca e deshtimeve te tregut
2. shperndarja jo e drejte e te ardhurave
3. nevoja e stabilizimit te ekonomise
56
roli i qeverise si arbiter
1. ofrimi i nje kuadri ligjor ne mbrojtje te prones
2. ruajtja e konkurrences
3. qendrimi ndaj eksternaliteteve
4. mbrojtja e konsumatoreve
57
roli i qeverise si menaxher
1. rishperndarja e te ardhurave
| 2. stabilizimi i ekonomise
58
roli i qeverise si pjesemarres ne treg
1. ofrimi i te mirave publike
- e mira publike (jo perjashtuese, jo rivale)
- e mira private (perjashtuese, rivale)
59
cfare eshte buxheti i qeverise
buxheti i qeverise eshte nje plan financiar qe permbledh te ardhurat dhe shpenzimet e parashikuara te tij per nje periudhe kohore prej nje viti
60
si ndahen te ardhurat e buxhetit
- tatimore
| - doganore
61
te ardhurat e buxhetit te qeverise
1. taksat
2. akcizat - taksa per mallrat e luksit (psh duhani, nafta, alkooli)
3. dogana
4. kompani shteterore
5. gjobat - jo te bashkise po psh ato te shkeljeve rrugore
62
shpenzimet e buxhetit te qeverise (koherente)
1. koherente -> qeveria i planifikon brenda vitit (rezultate te shpejta)
- pagat e punonjesve
- interesat e borxhit
- shpenzimet operative per mirembajtje
- subvencionet
- ndihma ekonomike
- fondet speciale
- sigurimet shoqerore & shendetesore
- shpenzimet per pushtetin vendor
63
shpenzimet e buxhetit te qeverise (kapitale)
2. kapitale (shpenzime qe qeveria ben per nje kohe te gjate psh. aeroport)
- investimet ne arsim, shendetesi, kerkim shkencor
- ndertimin e godinave publike
- ndertimin e rrugeve, ujesjellesve, digjitalizimin e sektoreve paresore, etj.
64
pse paguajme taksa
1. taksat perdoren per te paguar shpenzimet qeveritare (psh mbledhja e plehrave, rregullimi i rrugeve, stacionet e policise dhe te zjarrefikesve dhe gjykatat)
2. taksat ndikojne ne menyre te drejtperdrejte ne shkallen e barazise apo pabarazise ne shperndarjen e te ardhurave te nje shoqerie
3. taksat mund te perdoren edhe per uljen e konsumit te produkteve te demshme per ambientin apo per shendetin e njeriun si duhani, alkooli, karburantet
4. qeverite perdorin taksat edhe per te stabilizuar ekonomine, ose per ta mbajtur ate te qendrueshme
5. qeverite mund ti perdorin taksat edhe per te ndikuar ne menyren se si njerezit i shpenzojne parate
65
cfare jane taksat
taksat jane pagesa te detyrueshme dhe te pakthyeshme, te vendosura me ligj dhe qe nuk behen ne shkembim te mallrave dhe sherbimeve te caktuara.
66
parimet e vendosjes se taksave
1. parimi i perfitimit
| 2. mundesise (aftesise) (ai me TR me te madhe do paguaje me shume)
67
lloji i taksave ne varesi te autoritetit qe i vjel
1. kombetare - vilen nga pushteti qendror
| 2. vendore - vendosen dhe vilen nga bashkite (fikse)
68
lloji i taksave ne varesi te normes (perqindjes) e takses ndaj te ardhurave
1. perpjesetimore
- paguajme te njejten gje
- rritet me rritjen e te ardhurave por % e takses nuk ndryshon
2. progresive
- me rritjen e TR rritet % e takses
3. regresive (akcizat)
- % nuk ndryshon
- kjo con ne rritjen tek ata qe kane TR te ulet dhe % me te ulet tek ata me TR me te larte
- rendon tek ata me TR te ulet
69
lloji i taksave ne varesi me objektin ku do te aplikohet taksa
1. direkte - marrin faturen, taksa mbi pasurine, dritat
2. indirekte - e paguan njehere pronari, e pastaj ne me TVSH, pra keshtu paguajme me shume, (psh TVSH, taksat doganore, akcizat)
70
cfare eshte deficiti buzhetor
deficiti buxhetor ndodh kur qeveria shpenzon me shume sesa te ardhurat qe ka grumbulluar nepermjet sistemit te taksave
71
menyrat e ekuilibrimit te deficitit buxhtor
1. reduktimi i shpenzimeve publike
2. rritja e taksave/tatimeve
3. huamarrja
4. perdorimi i rezervave
5. emetimi i parave shtese (nga banka qendrore)
72
cfare eshte borxhi publik
- borxhi publik perfshin shumen e huave shteterore dhe te interesave te pashlyera deri ne momentin e llogaritjes se tyre
- shtohet cdo vit kur deficiti buxhetor vjetor financohet ekskluzivisht duke marre borxhe te reja
- matet me % te GDP
73
llojet e borxhit publik
- i brendshem - te marre nga agjente ekonomike rezidente ne vend
- i jashtem - te marre nga shtete te tjera ose organizata dhe institucione financiare nderkombetare
74
cfare eshte paraja
paraja eshte gjithcka e pranuar gjeresisht prej shitesve ne kembim te mallrave dhe sherbimeve
75
kush jane funksionet e parase
- mjet kembimi
- njesi e matjes se vleres
- ruajtese e vleres
76
format e parase
1. paraja perfaqesuese
2. paraja e dekretuar
3. paraja elektronike
4. paraja virtuale
5. paraja mall
77
karakteristikat e parase
- pranueshmeria
- ndarshmeria
- qendrueshmeria
- uniformiteti
- njohshmeria
- siguria
78
sa nivele ka sistemi bankar ne shqiperi
niv 1 - banka qendrore
niv 2 - banka tregtare
niv 3 - institucione financiare jobankare
79
karakteristika te bankes tregtare
- licensohen nga BQ
- pervec 2 funksioneve (depozit, kredi), kryejne te gjithe sherbimet e tjera (pagesa uji, drita, gjoba etj.)
- fitimin e tyre e marrin nga diferenca e % se kredise dhe te depozitave, dhe shtimi i ofertave
- Norma e rezerves se detyruar - cdo depozite qe kalon ne BT mbahet nje % rezerve --
1. kur ka para - i kufizon bankat qe te japin kredi (int. 50%)
2. kur ska para - e mban % e int. 5% psh (u len BT me shume para per te dhene kredi)
80
cfare eshte oferta e parave
- oferta e parave eshte teresia ne qarkullim brenda nje vendi e nje viti
- > 1 lek i dale nga BQ = 1 lek ne oferten e parave
- > 1 lek ne BT > 1 lek ne treg (sepse futet disa here ne sistemin bankar - rritet)
81
formula e llogaritjes se ofertes se parave
D = L / R
L - depozita
R - norma e rezerves
82
format e ofertes se parase (agregatet e parave)
M1 - (sistemi bankar nuk eshte i zhvilluar), levizja e parase -> cash ose çeqe
M2 - perfshin M1 ka dhe depozitat me afat (bankat kane mundesi te japin kredi)
M3 - perfshin M2 (dhe M1) dhe transfertat bankare (ne formen e parase elektronike)
L - perfshin M3 + valuten e huaj
83
karta e kreditit vs karta e debitit
karta e debitit - parate e tua
| karta e kreditit - parate e bankes
84
karakteristikat e bankes qendrore
- udhehiqet nga guvernatori i cili emetohet nga kuvendi dhe ka mandat 7 vjecar (zkn 2 mandate)
- tek ne eshte pronesi e shtetit por mund te jete edhe private
85
funksioni i BQ
- te ndjeke politiken monetare
- institucioni kryesor qe emeton parate (nxjerr para te reja)
- banke e qeverise (thesari i shtetit) shlyen çeqet, ben bono thesari, nuk i jep mbeshtetje/e bllokon qeverine kur seshte dakord me vendimet e saj
- banke e bankave te niv. 2 dhe inst. fin.,kontrollon dhe vendos "rregullat e lojes", kontrollon aktivitetin financiar
86
kur falimenton BT
- kredi te keqija
| - paniku bankar
