Biofizyczny Opis Ustroju Człowieka Flashcards
Własności sprężyste ciał
- prawo Hooke’a stosuje się zawsze do małych naprężeń
* Moduł Younga wzrasta, gdy gęstość materiału rośnie
Prawo Hooke’a możemy zastosować do:
Ściany tętnicy
Pęcherzyków płucnych(?)
Prawo Hooke’a
- stosuje się do małych naprężeń
* pozwala wyliczyć moduł Younga
Rozważmy prawo Hooke’a. Poprawne:
- PH określa związek naprężenia i odkształcenia w pewnym zakresie naprężeń
- PH stosuje się tylko do naprężeń i odkształceń
- zgodnie z PH naprężenia i odkształcenia są do siebie proprcjonalne
PH mówi, że odkształcenie ciała pod wpływem działającej na nie siły jest proporcjonalne do tej siły.
Współczynnik Poissona
- z definicji to stosunek względnego wydłużenia poprzecznego do względnego wydłużenia podłużnego
- dla ciał rzeczywistych WP zawsze <1
- dla tkanek miękkich WP może wynosić 0,47/0,49
Pozioma, prosta belka, na którą działają dwie siły; aby zapewnić równowagę układu:
- siły są równe i belka jest podparta w połowie długości
- obie siły równają się zero
- siły działają równolegle do belki i mają przeciwne zwroty
Kość długa (długość L, promień zewn. R i promień wewn. r) podparta na obu końcach i obciążona pośrodku siłą F; strzałka ugięcia:
- jest odwrotnie proporcjonalna do modułu Younga
- jest proporcjonalna do L3
- jest odwrotnie proporcjonalna do R4-r4
Kość długa jest podparta na obu końcach i zginana przez działającą narastającą siłę przyłożoną w jej środku. Gdzie rozpocznie się złamanie?
W miejscu przyłożenia siły, po drugiej stronie kości
Znamy wartość modułu Younga dla kości; możemy obliczyć:
Wielkość danego odkształcenia dla danego (małego) zakresu
Właściwości sprężyste kości:
- dla kości długiej moduł sprężystości jest rzędu 10GPa (18?)
- do wywołania skręcenia kości długiej musi zadziałać moment siły
Dorosły stoi na lewej nodze
Odkształcenie lewej kości udowej ok 0,01%
O ile procent trzeba rozciągnąć kość, żeby uległa zerwaniu?
2%
W której części ciała najlepiej badać ultrasonograficznie gęstości kości?
Pięta
Prawo Wolffa
*przebudowa kości jest taka, by przeciwdziałać działającym na nią naprężeniom
Mówi o tym, że struktura beleczkowata kości w warunkach równowagi dostosowuje się do kierunków naprężeń głównych
Struktura ludzkich kości jest podobna do…
ŻELBETON
Żel - kolagen
Beton - hydroksyapatyt
Szkliwo
- jest zbudowane z fosforanów wapnia
- jest substancją polikrystaliczną
- zawartość minerału w szkliwie przekracza 90%
Struktura krystalograficzna minerału zęba
- polikrystaliczna
* kryształy anizotropowe
Minerał kostny (MK)
- syntetycznym odpowiednikiem MK jest hydroksyapatyt
- wzór chem syntetycznego odpowiednika MK ma postać Ca5(PO4)3(OH)
- MK jest substancją polikrystaliczną
Wzory syntetycznych odpowiedników minerałów w ciele człowieka
Ca10(PO4)6(OH)2
Ca2(HPO4)4(OH) ❓
Opór przewodnika o długości l, przekroju S i oporze właściwym p; żeby zwiększyć opór 2x:
- 2x⬆️ długość
- 2x⬇️ przekrój
- 2x⬆️ opór właściwy
R=p*l/S
Przepływ prądu przez ciało człowieka; podłączając napięcie do 2 elektrod na powierzchni skóry o wartości płynącego prądu decyduje:
- opór skóry
* częstotliwość przyłożonego napięcia
Przez RLC płynie prąd zmienny o w; Z spełnia zależność:
- Z zawsze >R
- dla L=0 Z⬇️ jak C⬆️
- dla L=0 Z⬇️ jak w⬆️
Prąd płynący przez komórkę
- prąd stały (DC) nie płynie przez komórkę
* najprostszy zastępczy układ elektryczny ludzkiego ciała dla prądu DC to szeregowo połączone oporniki i kondensator
Sztywna rurka o długości L i promieniu R - przepływ krwi
Równanie ciągłości przepływu można zawsze zastosować w tym przypadku
Prawo ciągłości przepływu
Czterokrotne zmniejszenie pola przekroju spowoduje czterokrotne zwiększenie prędkości przepływu
S*V=const
Rurka o średnicy D rozgałęzia się na n rurek o średnicy d; prędkość liniowa (v) i przepływ objętościowy (Q):
- Q w rurce o średnicy D równa się sumie Q w rurkach o średnicy d
- liczba Reynoldsa maleje po rozgałęzieniu (może też się nie zmieniać! - dla d=0,5D)
- opór naczyniowy wzrasta po rozgałęzieniu
- v jest większe w rurkach o średnicy d
Przepływ krwi w tętnicy biodrowej; prawo Bernoulliego jest spełnione w przybliżeniu, ponieważ:
- lepkość krwi >0
* PB stosujemy dla płynów nie lepkich
Prawo Bernoulliego
- stosuje się dokładnie dla płynów o zerowej lepkości
- można stosować dla opisu gazów
- można traktować, jako zasadę zachowania energii odniesioną do przepływającej cieczy
Poprawne stwierdzenie o lepkości krwi
Lepkość krwi maleje ze wzrostem temperatury
Poprawne uszeregowanie substancji w temp. 17 st. C zgodnie z malejącą wartością lepkości:
Glicerol-alkohol etylowy-woda-powietrze
Liczba Reynoldsa wynosi 1000; aby zachować laminarny przepływ można:
- ⬆️lepkość cieczy
- ⬇️gęstość cieczy
- ⬇️prędkość cieczy w rurce
- ⬇️średnicę rurki
- dowolnie zmieniać gęstość i lepkość cieczy tak, aby ich iloraz pozostał niezmieniony
Re=pdv/n
Przepływ turbulentny we krwi tętnicy
- sztucznie wywołany jest stosowany w diagnostyce
- nie można do niego stosować prawa Bernoulliego
- liczba Reynoldsa wynosi 1000-10000
- można do niego stosować prawo ciągłości przepływu
Układ tętniczy w organizmie człowieka
- liczba Reynoldsa maleje
* opory naczyniowe będą rosnąć
Sztywna rurka z płynącą laminarnie cieczą lepką; opór naczyniowy K
- rośnie, gdy długość rurki rośnie ⬆️l - ⬆️K
* rośnie, gdy lepkość cieczy rośnie ⬆️n - ⬆️K
Przy przepływie cieczy zbyt duży opór naczyniowy. Jak go zmniejszyć?
- ⬆️temperaturę płynu
* ⬇️lepkość płynu
Przez rurkę płynie nieściśliwa, lepka ciecz. Które prawa można zastosować do opisu przepływu w tym przypadku?
Równanie Poiseuille’a
Równanie ciągłości przepływu
NIE można zastosować Prawa Bernouliego, bo ciecz LEPKA
Zgodnie z prawem Poiseuille’a, aby zwiększyć 16x przepływ objętościowy należy (R-promień rurki):
- 2x⬆️ R
- 16x⬇️ lepkość
Można też ⬆️różnicę ciśnień albo 16x⬇️ długość rurki
Aorta to sztywna rura, serce pracuje prawidłowo
- minimalny przepływ objętościowy w aorcie zależy od pojemności wyrzutowej serca
- prędkość fali tętna w aorcie jest b.duża 80ml/s
Sztywna rurka o średnicy D rozgałęzia się na dwie sztywne rurki o średnicy d (d=0,5D); o liczbie Reynoldsa (Re) i oporze naczyniowym (K) możemy powiedzieć:
- K rośnie po rozgałęzieniu
* Re się nie zmieni
Fala tętna (FT) w żyle głównej (ŻG)
- FT nie występuje w ŻG, ponieważ biegnąca od serca FT jest całkowicie tłumiona na poziomie kapilar
- propagacja fali tętna zależy od średnicy naczynia i modułu Younga ściany naczynia
- dla sztywnej rury jest nieskończenie duża
- jeśli wypełnimy układ krwionośny wodą, prędkość FT wzrośnie
Prędkość propagacji fali tętna
- zależy od zmian miażdżycowych
- zależy od średnicy naczynia
- ⬆️ gdy ⬆️średnica naczynia
Identyczne rurki połączone szeregowo; zatykamy jedną rurkę; o oporze naczyniowym można powiedzieć:
Dla połączenia szeregowego będzie nieskończenie duży - nie płynie w ogóle
Dla połączenia równoległego - opór naczyniowy ⬆️2x [2017]
Połączono 3 identyczne rurki o oporze R:
*istnieje takie Rz 2 równoległe + 1 szeregowe
Układ krwionośny w spoczynku
Największy wkład procentowy do oporu naczyniowego mają małe tętniczki
W teście alergicznym podajemy histaminę; zakładając, że pozostałe parametry charakteryzujące przepływ krwi pozostają bez zmian, nastąpi…
- ⬇️oporu naczyniowego
- lokalny ⬆️temp. skóry
- lokalny ⬆️perfuzji krwi
Układ tętniczy w organizmie człowieka, przesuwamy się od serca do małych tętniczek
- opory naczyniowe wzrosną
* całkowity przekrój naczyń wzrośnie
Układ krążenia zdrowego człowieka o masie 75kg w spoczynku
- ciśnienie skurczowe 150hPa (?)
- pojemność łożyska naczyniowego ~6l
- częstotliwość tętna =1,2Hz
- max prędkość krwinek ~1m/s w aorcie
- max prędkość fali tętna ~4m/s w aorcie
Pęcherzyki płucne
- w pęcherzykach panuje ciśnienie równe atmosferycznemu
- podczas wdechu p w pęcherzykach ⬇️ w stosunku do atmosferycznego
- podczas wydechu p w pęcherzykach staje się na moment dodatnie
- ciśnienie w pęcherzykach można zmierzyć odpowiednią sondą
- liczba pęcherzyków szacuje się na 300-500 mln
- ciśnienie w pęcherzykach można zmierzyć na poziomie ust blokując przepływ
- siły sprężyste działające w pęcherzykach mogą spowodować zapadnięcie się płuc po otwarciu klatki
Ciśnienie jamy opłucnej
- jest niższe od pęcherzykowego
* jest niższe od atmosferycznego
Strumień powietrza w drogach oddechowych jest maksymalny, gdy…
Ciśnienie w pęcherzykach spadnie do -0,2 kPa (-1,5 mmHg)
Histereza objętościowo-ciśnieniowa
To możliwe do zaobserwowania zmiany objętości płuc przy zmianie ciśnienia
W którym odcinku dróg oddechowych są największe prędkości przepływu?
Na poziomie tchawicy
Ciśnienie w opłucnej:
- przy wdechu p w opłucnej zawsze < od p pęcherzykowego
- przy wdechu p w opłucnej zawsze < od atmosferycznego
- przy wydechu p w opłucnej zawsze < od pęcherzykowego
Ciśnienie niemożliwe do zarejestrowania w organizmie człowieka
-10000 hPa
50000 hPa
Różnica stężeń o więcej niż 0,5% powietrza wydychanego i wdychanego
O2
CO2
Para H2O
Ciśnienie parcjalne większe od 5 hPa w powietrzu wdechowym
O2
Układ oddechowy w spoczynku:
- objętość zalegająca wynosi 1200ml (lub 300?)
- objętość spokojnego wydechu wynosi ok 500ml
- max prędkość przepływu przy wysilonym oddechu - 6000 (ew. 4000) ml/s
Człowiek oddycha mieszaniną, która zawiera O2=20% i He=80%
Ilość rozpuszczonego we krwi tlenu będzie podobna do ilości gdyby oddychał powietrzem atmosferycznym
Pletyzmograf
- można wyznaczyć objętość zalegającą
* zasada działania opiera się na prawie Boyle’a-Mariotte’a (pV=const)
Ruchliwość jonów w roztworze zależy od:
- lepkości roztworu
* promienia jonu (liczby masowej)
Pacjentowi podano 0,5l soli fizjologicznej w formie dożylnej iniekcji
- lepkość krwi uległa zmniejszeniu
* napięcie powierzchowne ulega zwiększeniu
Napięcie powierzchniowe wody
- jest mniejsze niż rtęci
- zmniejsza się po dodaniu detergentu
- powoduje, że pęcherzyki powietrza są kuliste
Za sformułowanie II zasady termodynamiki można uznać:
- rzeczywiste procesy w przyrodzie przebiegają w sposób nieodwracalny
- dla procesów samorzutnych zmiana entropii jest dodatnia
Temperatura krytyczna związków większa od 300K dla:
C2H5OH
H2O
CH3OH
Samorzutna przemiana w warunkach izobaryczno-izotermicznych
- deltaG może być <0
- deltaG może =0
- zmiana entropii musi być >0
G - entalpia swobodna
Z termodynamicznego punktu widzenia procesy zachodzące w organizmie przebiegają w warunkach:
Izotermiczno-izobarycznych
Procesy izotermiczno-izobaryczne
- zachodzą w stałej temperaturze
* zachodzą w kierunku zmniejszania entalpii swobodnej
Która z funkcji termodynamicznych najkorzystniej jest stosowana do opisu procesów fizjologicznych?
Entalpia swobodna
Reakcja egzotermiczna przebiega w warunkach izobarycznych, entalpia:
Zawsze ujemna
Entalpia jest funkcją:
- objętości
* ciśnienia
Przemiana adiabatyczna:
- układ nie wymienia ciepła z otoczeniem
* układ nie wymienia masy z otoczeniem
Straty ciepła człowieka na otwartej przestrzeni przy określonej temperaturze powietrza i określonej prędkości wiatru
- straty ciepła na przewodnictwo będą najmniejsze dla prędkości wiatru =0
- dla prędkości wiatru >0 temperatura odczuwalna jest mniejsza od temperatury powietrza
- nie można dokładnie określić strat ciepła na przewodnictwo, gdyż zależą one od wilgotności powietrza
- straty przez promieniowanie są takie same bez względu na wiatr
- straty przez oddychanie są takie same przy wietrze jak i jego braku
Palec po oparzeniu wkładamy do zimnej wody, bo:
- straty ciepła drogą przewodnictwa rosną
* rośnie ilość wypromieniowanego ciepła
Nagi człowiek stoi na wietrze o prędkości =36 km/h. O stratach ciepła (SCO):
- SCO wskutek promieniowania są takie same jak przy braku wiatru
- SCO przez oddychanie takie same przy braku wiatru
Własności elektryczne tkanek
Do pełnej charakterystyki własności elektrycznych tkanek w organizmie należy zarówno przewodność właściwa jak i opór właściwy
Diatermia
- do zniszczenia tkanki wystarczy jej podgrzanie do T~320K
- najniższa temperatura w medycynie to temp. ciekłego helu
- ogrzanie tkanki można wywołać działając falami ultradźwiękowymi
Termoablacja - wprowadzenie sondy bezpośrednio do zmiany i termiczne zniszczenie zmienionej tkanki; źródła promieniowania jakie można wykorzystać do termoablacji:
- elektroda, przez którą płynie prąd o częstotliwości >400kHz
- laser Nd:YAG
Ogrzewanie do celów terapeutycznych
W diatermii długofalowej wykorzystujemy prąd o częstości 2 GHz
Osmoza
- polega na dyfuzji rozpuszczalnika wywołanej gradientem stężenia rozpuszczalnika
- zachodzi, gdy stężenie substancji rozpuszczonej po obu stronach błony półprzepuszczalnej są różne
- można ją traktować jako dyfuzyjny transport rozpuszczalnika przez błonę
Odwrotna osmoza
Jest możliwa dla odpowiedniej relacji między ciśnieniami zewnętrznymi w obu podukładach
Korzystając z prawa van’t Hoffa można stwierdzić, że ciśnienie osmotyczne:
- ⬆️ gdy ⬆️temperatura
- ⬆️ gdy ⬆️stężenie
prawo van’t Hoffa:
posm = [X]RT
Ciśnienie osmotyczne
- ciśnienie osmotyczne zależy od temperatury
* dla dwóch r-r o identycznych stężeniach % NaCl i KCl, posm NaCl jest zawsze większe
Jak zwiększyć ciśnienie osmotyczne roztworu KCl-woda
- podgrzanie
* zastąpienie KCl przez CaCl2 (to samo stężenie)
Osmolarność
- można wyznaczyć badając temperaturę zamarzania roztworu
- roztworu fizjologicznego wynosi 0,3 osmola
- to ciśnienie osmotyczne odniesione do 1l roztworu
Potencjał dyfuzyjny na błonie wynosi 0
- temperatura wynosi 0K
- stężenia jonów obu znaków są równe
- stężenia jonów są równe i współczynniki przepuszczalności są równe
Stężenia Na zmieniły się w ICF i ECF. Co możemy powiedzieć o potencjale dyfuzyjnym?
- potencjał dyfuzyjny wynosi 0 gdy T=0K
* potencjał dyfuzyjny zmieni się niewiele, o ok 10%
Dyfuzja przez błonę
- strumień cząsteczek przez błonę jest proporcjonalny do różnicy stężeń po obu stronach błony
- strumień cząsteczek nie zależy od pola powierzchni błony
- własności błony charakteryzujemy poprzez współczynnik przepuszczalności wyrażany w cm2/s
Współczynnik dyfuzji
- ⬇️ gdy ⬆️promień cząsteczki
- ⬆️liniowo z temperaturą
- dla gazów jest znacznie większy niż dla cieczy
- ⬇️ gdy ⬆️masa cząsteczkowa
- ⬇️ gdy ⬆️lepkość
- jest >0 tylko dla cieczy i gazów
- cząsteczki O2 w powietrzu jest większy niż w H2O
- nie zależy od ładunku jonu
- u psa jest większy niż u człowieka dla tej samej cząsteczki
- sacharozy = glukozy
D = kT / 6(pi)ru
k - stała; T - temp.; r - promień; u - lepkość
Roztwory 1 molowe glukozy, sacharozy, laktozy, maltozy, NaCl, CaCl2, KCl
Które mają ciśnienie osmotyczne większe od 1 osmola?
NaCl
CaCl2
KCl
Stwierdzenia określające różnicę potencjałów wynikającą z równania Nernsta
- ⬆️delta🌵 gdy ⬆️temperatura
- delta🌵 może być dodatnia lub ujemna
- delta🌵 odnosi się do stanu równowagi termodynamicznej
Równanie Nernsta:
Delta🌵 = delta🌵0 + (RT/ZF)*ln(c2/c1)
Potencjał chemiczny zależy od:
Temperatury
Ciśnienia
Stężenia
Potencjał elektrochemiczny zależy od:
Temperatury
Stężenia jonów
Ładunku jonu
Wyznaczanie pH
W wyznaczaniu pH stosujemy równanie Nernsta
Czy równanie Nernsta można zastosować do żywej komórki?
Nie
Chyba chodzi o to, że odnosi się tylko do stanu równowagi
Potencjał Nernsta
- zależy od temperatury
- zależy nieliniowo od stężenia jonów materiału elektrody w
- wartość bezwzględna zawsze > od pot. spoczynkowego
- o wartości PN nie decyduje pasywny przepływ jonów (bo aktywny - pompa NaK)
Strumień masy substancji obojętnej elektrycznie (transport substancji) możemy zawsze wywołać:
- różnicą stężeń
- różnicą ciśnień
- różnicą ciśnień osmotycznych
- różnicą ciśnień parcjalnych
Różnica potencjałów wynikająca z równania Nernsta wynosi 0
- stężenia jonów są identyczne w obu układach
* temperatura wynosi 0K
Dwa naczynia z roztworami AB (równanie Nernsta); A+ przenika przez błonę, B- nie;
Zmiana potencjału Nernsta:
- zmiana błony tak, by przenikały jony B- a nie A+
* zmiana znaku jonów A z + na - (odpowiednio B - na +)
Prawo osłabienia
- opisuje ilościowo spadek intensywności promieniowania po przejściu przez absorbent o określonej grubości
- funkcja ekspotencjalna
- funkcja wykładnicza
Współczynnik osłabienia promieni X
- ⬆️ gdy ⬇️energia promieniowania
- ⬆️ z efektywną liczbą atomową absorbentu
- o wartości współczynnika decyduje oddziaływanie z elektronami atomowymi
- zależy od efektywnej liczby atomowej
Współczynnik osłabienia promieniowania X - wartość mniejsza od wody dla:
Tkanki tłuszczowej
Etanolu
Pierwiastki śladowe
Fe, Cu, Zn, F, B, Mn, Cr, Co
W tkance miękkiej rozchodzą się fale akustyczne o częstotliwości 1-10 MHz; możliwe długości fali wynoszą:
1,5 mm
0,15 mm
Termometr lekarski pozwala wyznaczyć temperaturę z dokładnością:
0,1 st. C
Który dźwięk nie zostanie zarejestrowany przez ludzkie ucho
*dźwięk o częstotliwości 5Hz
[16Hz - 20kHz]
*dźwięk o natężeniu 10^-14 W/m2
[10^-12 - 10^2 W/m2]
Badanie audiometryczne; wartości które świadczą o ubytkach słuchu to:
25 dB
powyżej 10 dB
3 dźwięki o natężeniach I, 1,01I, 100I; korzystając z prawa Webera-Fechnera wybierz poprawne:
- głośność pierwszego i drugiego są identyczne
- głośność pierwszego < trzeciego
- głośność drugiego < trzeciego
Generator emituje falę akustyczną o częstotliwości 8kHz oraz szereg wyższych harmonicznych. Ucho ludzkie zarejestruje:
1-szą i 2-gą harmoniczną
Zdolność skupiająca oka jest sumą kilku składowych; poprawne są:
- największą zdolnością skupiającą ma przednia powierzchnia rogówki
- zdolność skupiająca soczewki jest mniejsza od zdolności skupiającej rogówki
- zdolność skupiająca oka zależy od ogniskowej soczewki
Porównajmy działanie ludzkiego oka w powietrzu i w wodzie
- ZS soczewki nie zmienia się w wodzie
* tego testu nie damy rady przeczytać w wodzie
Rozważmy umieszczoną w powietrzu soczewkę wypukłą wykonaną z materiału o współczynniku n i promieniach krzywizn r1 i r2
- jeśli umieścimy soczewkę w próżni to zdolność skupiająca nie zmieni się
- jeśli umieścimy soczewkę w wodzie, zdolność skupiająca ⬇️
- jeśli n ⬆️2x to zdolność skupiająca ⬇️2x
Rozważmy soczewkę dwuwypukłą. Jak zdolność skupiająca zależy od ośrodka i R
- jeśli umieścimy soczewkę w próżni, ZS nie zmieni się
- jak się ją zamieści na granicy faz powietrza i wody to jej ZS ⬇️
- zdolność skupiająca rogówki w wodzie nie zmieni się ❓
Zdolność rozdzielcza oka
- zależy od długości fali światła (⬆️ - ⬇️ZR)
- zależy od średnicy źrenicy (⬆️ - ⬇️ZR)
- lepsza dla światła niebieskiego niż żółtego
- lepsza dla światła zielonego niż czerwonego
Mocno świecimy w prawe oko pacjenta i obserwujemy efekty
- ZR prawego i lewego oka zwiększy się
- dla krótkowidza ZR prawego i lewego oka wzrośnie
- dla dalekowidza ZR prawego i lewego oka wzrośnie
Układ optyczny oka
- astygmatyzm wynika z nie-sferyczności powierzchni załamujących
- w najprostszym modelu układ optyczny można przybliżyć jedną soczewką
Pacjent ma krótkowzroczność (KRT). Wybrać poprawne o układzie optycznym oka (UOO)
- KRT jest wywołana zbyt dużą zdolnością skupiającą
- UOO może mieć zdolność skupiającą 80D
- korekcja KRT to zmiana krzywizny rogówki
Pacjent jest dalekowidzem:
- dalekowzroczność jest spowodowana zbyt małą zdolnością skupiającą
- UOO dalekowidza może mieć 50D (<60D)
- korekcja dalekowzroczności polega na zmianie krzywizny rogówki
Układ optyczny soczewki sferycznej (o ogniskowej 10cm) i cylindrycznej (o ogniskowej 10cm w płaszczyźnie pionowej). Zdolność skupiająca:
ZS=20D w płaszczyźnie pionowej i 10D w płaszczyźnie poziomej
Sumujemy ZS obu soczewek w danej płaszczyźnie; soczewka cylindryczna posiada tylko ZS w płaszczyźnie pionowej (w poziomej ZS=0)
3 źródła emitują światło czerwone, zielone, niebieskie o identycznych natężeniach. Gdy nałożymy promieniowanie źródeł otrzymamy barwę:
Białą
Wrażenia świetlne w oku człowieka wywołują fale o długości:
0,38-0,78 um
