almennt um Örveru og sýklafræði - Lota 1 Flashcards
einfrumungar
1 fruma
fjölfrumungar
fruma samsett úr mörgum frumum sem koma saman
Dreifkjörnungar
- bakteríur og arkeur (fornbakteríur)
- erfðaefni flýtur um í umfrymi (ekkert
afmarkað) - ekki himnubundin líffæri
- litlar frumur
- einföld frumubygging
- einfrumungar
Heilkjörnungar
- plöntur, sveppir, frumdýr, dýr, sníkjudýr
- kjarni aðgreindur með himnu
- einfrumungar eða fjölfrumungar
- flókin frumubygging
- himnubundin líffæri
- stórar frumur
Veirur
- ekki frumur - ekki lífverur
- fjölga sér í lifandi frumum
- erfðaefni inní próteinhjúp
Bakteríufruma - lögun
- kúlur (coccus)
- stafir (bacillus)
- gormar (spirillum)
- óregluleg lögun (pleomorphic)
Hver er munurinn á bakteríum og veirum?
?
Hvaða hópum tilheyra sjúkdómsvaldandi örverur?
?
Bakteríufruma - frumulíffæri
á yfirborði:
* slímhjúpur og slímlag
* svipur
* festiþræðir
innan frumuhimnu:
* frymi
* frymiskorn
* frymisgrind
* kjarnasvæði
* Ríbósóm
* gró
- frumuveggur
- frumuhimna
Eru sníkjudýr heilkjörnungar eða dreifkjörnungar?
heilkjörnungar
Hver er stærðamunurinn á frumum heilkjörnunga, baktería og veira?
bakteríur eru litlar (1µm), heilkjörnungar eru stórir (10 -100µm) og veirur eru (30 -300nm)
mismunandi gerðir - Kúlur/ kokkar
stök - coccus
tvær saman - diplokokkar
fjórar saman - tetrads
átta saman( í reglulegum teningi) - sarcina
klasakokkar - stafýlokokkar
keðjukokkar - streptokokkar
mismunandi gerðir - stafir
stakur - bacillus
keðja - streptobacilli
mjög stuttir stafir - coccobacilli
bognir stafir - vibrio
óreglulegir stafir - diptheroid (kylfulaga, mislangir)
mismunandi gerðir - gormlaga
spírillur - grannar gormlaga bakteríur
spíróketur - sveigjanlegir gormar
slímhjúpur (e.capsule)
fasttengdur frumunni, samsett úr fjölsykrum og/eða próteinum
slímlag (e. slime layer)
laust, vatnsleysanlegt, utanum frumuna
hlutverk slímhjúps og slímlags
hjálpar bakteríum við að:
* komast frá ofþornun
* festa sig við yfirborð
* komast hjá vörnum líkamans
* mikilvægur meinvirkniþáttur
tengsl slímhjúps og slímlags við sjúkdóma
hjálpar bakteríum að festa sig við yfirborð
t.d. glerung tanna, æaðleggi og fleiri íhluti
geta valdið t.d. streptococcus mutans og staphylococcus epidermidis
hefur áhrif á meinvirkni ýmissa tegunda
* streptococcus pneumonia (pneumokokkar)
* klebsiella pneumoniae
* haemophilus influenzae gr.B (Hib)
* meningokokkar
svipa (e. flagellum/flagella)
- hreyfitæki
- snúningur skrúfar bakteríur áfram í vökva
- ekki allar bakteríur hafa
- þráðurinn (e.filament) er langur allt að 20µm á lengd
staðsetning svipa - sérkenni tegunda
endlægar
* stök endlæg
* ein við hvorn enda
* endlægur brúskur
dreifðar
innlægar svipur - spíróketur
- grannar gormlaga bakteríur
- mynda þráðabúnt sem er vafið utan um
frumuhimnuna en er innan ytri himnu - snúningur þráðabúntsins gerir frumum kleift að bora
sig áfram - treponema pallidum (sýfillis)
- borrelia burgdorferi (lyme sjúkd)
festiþræðir
skiptast í fimbríur og pili
óhreyfanlegir, stuttir þræðir
fimbríur
- stuttar
- mjög margar á hverri frumu
- festa bakteríur saman, við hýsil og efni í umhverfinu
- mikilvægar við myndun örveruþekju
- oft mikilvægir meinvirkniþættir
- Neisseria gonorrhoeae
pili
- langir, holir þræðir
- 1 -2 á frumu
- tengja saman tvær frumur og mynda göng þar sem
DNA kemst frá einni til annarra frumu
frumuveggur (e. cell wall) hlutverk
- gefur frumum lögun
- verndar frumuna - t.d. gegn osmótískum krafti
- verndar þær frá því að sringa ef saltstyrkurinn utan
frumu er meiri en innan
frumuveggur (e.cell wall) - gerð
- einstök fyrir bakteríur
- finnst aldrei utan um frumur annarra lífvera
- mörg sýklalyf hafa áhrif t.d. penicillin
- gerður úr peptidoglycani (PG) hjá flestu bakteríum
peptidoglycan
- samsett úr sykrugrind
- Tvær sykrur NAG og NAM - skiptast á og mynda
keðjur
*NAG - N -acetyl glucoosamín - NAM - N - acetylmuramík sýra
- úr NAM koma 4 amínósýrur, tengdar öðrum slíkum
beint eða með peptíðkeðjum, þær tengja NAM og
NAG keðjurnar saman - utan um eina frumu er HEIL STÓR SAMEIND sem
myndar grind um frumuna
Tvær gerðir frumuveggjar sem skipta bakteríum tvennt
GRAM jákvæðar
GRAM neikvæðar
Gram litun
- mikilvæg við greiningu baktería
- Gram jákvæðar litast - fjólubláar
- Gram neikvæðar litast - bleikar
Veggur Gram jákvæðra
- þykkt PG lag (20 -80nm)
- litast fjólublár í Gram litun
- fjölsykrur og/eða teikoíð sýrur (teichoic)
- Streptokokkar, stafýlokokkar, Listeria, Bacillus,
Clostridium o.fl.
sýrufastar bakteríur
- litast illa í Gram litun - hrinda litnum frá sér
- innihalda mykolik sýrur (vaxkennd fita)
- mjög þolnar umhverfisáhrifum - þurrki og
sótthreinsiefnum - Mycobacterium tuberculosis - berklabakterían
- Mycobacterium leprae - holdsveikibakterían
veggur Gram neikvæðra
- þunnt PG lag (2-7nm)
- litast bleikar í Gram litun
- ytri himna úr lípíðum, lípópróteinum og
lípópólíðsakkaríðum (LPS)
** gegndræpari en frumuhimnan vegna “porin próteina”
(holupróteina)
** sterkari gagnvart umhverfinu heldur en frumuhimnan
Lípópólíðsakkaríð (LPS)
samsett úr fjölsykrum og lípíði
* eitrað ef það losnar
gerir ytri himnuna sterka og þolna
vörn t.d. fyrir lyfjum
LPS endotoxín
einkenni
* hiti, bólga, æðavíkkun, lost
* endotoxin losun = mjög hættulegar sýkingar
á þátt í samspili hýsils og sýkils
* O - mótefnavaki
vegglausar bakteríur
Mycoplasma bakteríur
* viðkvæmar fyrir osmósukrafti
* litlar og formlausar
* fara í gegnum bakteræiuheldnar síur
* Mycoplasma pneumonia
frumuhimna (plasma membrane)
- er hjá ölum frumum
- umlykur umfrymið og aðskilur frumu frá umhverfi
- stjórnar flutningi inn og út úr frumunni
- samsett úr fosfólípíðum, próteinum og sykrupróteinum
** vatnssækinn hlaðinn haus - vatnsfælinn hali
