almennt um Örveru og sýklafræði - Lota 1

Question 1

einfrumungar

Answer 1

1 fruma

Question 2

fjölfrumungar

Answer 2

fruma samsett úr mörgum frumum sem koma saman

Question 3

Dreifkjörnungar

Answer 3

• bakteríur og arkeur (fornbakteríur)
• erfðaefni flýtur um í umfrymi (ekkert
  afmarkað)
• ekki himnubundin líffæri
• litlar frumur
• einföld frumubygging
• einfrumungar

Question 4

Heilkjörnungar

Answer 4

• plöntur, sveppir, frumdýr, dýr, sníkjudýr
• kjarni aðgreindur með himnu
• einfrumungar eða fjölfrumungar
• flókin frumubygging
• himnubundin líffæri
• stórar frumur

Question 5

Veirur

Answer 5

• ekki frumur - ekki lífverur
• fjölga sér í lifandi frumum
• erfðaefni inní próteinhjúp

Question 6

Bakteríufruma - lögun

Answer 6

• kúlur (coccus)
• stafir (bacillus)
• gormar (spirillum)
• óregluleg lögun (pleomorphic)

Question 7

Hver er munurinn á bakteríum og veirum?

Answer 7

?

Question 8

Hvaða hópum tilheyra sjúkdómsvaldandi örverur?

Answer 8

?

Question 9

Bakteríufruma - frumulíffæri

Answer 9

á yfirborði:
* slímhjúpur og slímlag
* svipur
* festiþræðir
innan frumuhimnu:
* frymi
* frymiskorn
* frymisgrind
* kjarnasvæði
* Ríbósóm
* gró
- frumuveggur
- frumuhimna

Question 10

Eru sníkjudýr heilkjörnungar eða dreifkjörnungar?

Answer 10

heilkjörnungar

Question 11

Hver er stærðamunurinn á frumum heilkjörnunga, baktería og veira?

Answer 11

bakteríur eru litlar (1µm), heilkjörnungar eru stórir (10 -100µm) og veirur eru (30 -300nm)

Question 12

mismunandi gerðir - Kúlur/ kokkar

Answer 12

stök - coccus
tvær saman - diplokokkar
fjórar saman - tetrads
átta saman( í reglulegum teningi) - sarcina
klasakokkar - stafýlokokkar
keðjukokkar - streptokokkar

Question 13

mismunandi gerðir - stafir

Answer 13

stakur - bacillus
keðja - streptobacilli
mjög stuttir stafir - coccobacilli
bognir stafir - vibrio
óreglulegir stafir - diptheroid (kylfulaga, mislangir)

Question 14

mismunandi gerðir - gormlaga

Answer 14

spírillur - grannar gormlaga bakteríur
spíróketur - sveigjanlegir gormar

Question 15

slímhjúpur (e.capsule)

Answer 15

fasttengdur frumunni, samsett úr fjölsykrum og/eða próteinum

Question 16

slímlag (e. slime layer)

Answer 16

laust, vatnsleysanlegt, utanum frumuna

Question 17

hlutverk slímhjúps og slímlags

Answer 17

hjálpar bakteríum við að:
* komast frá ofþornun
* festa sig við yfirborð
* komast hjá vörnum líkamans
* mikilvægur meinvirkniþáttur

Question 18

tengsl slímhjúps og slímlags við sjúkdóma

Answer 18

hjálpar bakteríum að festa sig við yfirborð
t.d. glerung tanna, æaðleggi og fleiri íhluti
geta valdið t.d. streptococcus mutans og staphylococcus epidermidis
hefur áhrif á meinvirkni ýmissa tegunda
* streptococcus pneumonia (pneumokokkar)
* klebsiella pneumoniae
* haemophilus influenzae gr.B (Hib)
* meningokokkar

Question 19

svipa (e. flagellum/flagella)

Answer 19

• hreyfitæki
• snúningur skrúfar bakteríur áfram í vökva
• ekki allar bakteríur hafa
• þráðurinn (e.filament) er langur allt að 20µm á lengd

Question 20

staðsetning svipa - sérkenni tegunda

Answer 20

endlægar
* stök endlæg
* ein við hvorn enda
* endlægur brúskur
dreifðar

Question 21

innlægar svipur - spíróketur

Answer 21

• grannar gormlaga bakteríur
• mynda þráðabúnt sem er vafið utan um
  frumuhimnuna en er innan ytri himnu
• snúningur þráðabúntsins gerir frumum kleift að bora
  sig áfram
• treponema pallidum (sýfillis)
• borrelia burgdorferi (lyme sjúkd)

Question 22

festiþræðir

Answer 22

skiptast í fimbríur og pili
óhreyfanlegir, stuttir þræðir

Question 23

fimbríur

Answer 23

• stuttar
• mjög margar á hverri frumu
• festa bakteríur saman, við hýsil og efni í umhverfinu
• mikilvægar við myndun örveruþekju
• oft mikilvægir meinvirkniþættir
• Neisseria gonorrhoeae

Question 24

pili

Answer 24

• langir, holir þræðir
• 1 -2 á frumu
• tengja saman tvær frumur og mynda göng þar sem
  DNA kemst frá einni til annarra frumu

Question 25

frumuveggur (e. cell wall) hlutverk

Answer 25

• gefur frumum lögun
• verndar frumuna - t.d. gegn osmótískum krafti
• verndar þær frá því að sringa ef saltstyrkurinn utan
  frumu er meiri en innan

Question 26

frumuveggur (e.cell wall) - gerð

Answer 26

• einstök fyrir bakteríur
• finnst aldrei utan um frumur annarra lífvera
• mörg sýklalyf hafa áhrif t.d. penicillin
• gerður úr peptidoglycani (PG) hjá flestu bakteríum

Question 27

peptidoglycan

Answer 27

• samsett úr sykrugrind
• Tvær sykrur NAG og NAM - skiptast á og mynda
  keðjur
  *NAG - N -acetyl glucoosamín
• NAM - N - acetylmuramík sýra
• úr NAM koma 4 amínósýrur, tengdar öðrum slíkum
  beint eða með peptíðkeðjum, þær tengja NAM og
  NAG keðjurnar saman
• utan um eina frumu er HEIL STÓR SAMEIND sem
  myndar grind um frumuna

Question 28

Tvær gerðir frumuveggjar sem skipta bakteríum tvennt

Answer 28

GRAM jákvæðar
GRAM neikvæðar

Question 29

Gram litun

Answer 29

• mikilvæg við greiningu baktería
• Gram jákvæðar litast - fjólubláar
• Gram neikvæðar litast - bleikar

Question 30

Veggur Gram jákvæðra

Answer 30

• þykkt PG lag (20 -80nm)
• litast fjólublár í Gram litun
• fjölsykrur og/eða teikoíð sýrur (teichoic)
• Streptokokkar, stafýlokokkar, Listeria, Bacillus,
  Clostridium o.fl.

Question 31

sýrufastar bakteríur

Answer 31

• litast illa í Gram litun - hrinda litnum frá sér
• innihalda mykolik sýrur (vaxkennd fita)
• mjög þolnar umhverfisáhrifum - þurrki og
  sótthreinsiefnum
• Mycobacterium tuberculosis - berklabakterían
• Mycobacterium leprae - holdsveikibakterían

Question 32

veggur Gram neikvæðra

Answer 32

• þunnt PG lag (2-7nm)
• litast bleikar í Gram litun
• ytri himna úr lípíðum, lípópróteinum og
  lípópólíðsakkaríðum (LPS)
  ** gegndræpari en frumuhimnan vegna “porin próteina”
  (holupróteina)
  ** sterkari gagnvart umhverfinu heldur en frumuhimnan

Question 33

Lípópólíðsakkaríð (LPS)

Answer 33

samsett úr fjölsykrum og lípíði
* eitrað ef það losnar
gerir ytri himnuna sterka og þolna
vörn t.d. fyrir lyfjum

Question 34

LPS endotoxín

Answer 34

einkenni
* hiti, bólga, æðavíkkun, lost
* endotoxin losun = mjög hættulegar sýkingar
á þátt í samspili hýsils og sýkils
* O - mótefnavaki

Question 35

vegglausar bakteríur

Answer 35

Mycoplasma bakteríur
* viðkvæmar fyrir osmósukrafti
* litlar og formlausar
* fara í gegnum bakteræiuheldnar síur
* Mycoplasma pneumonia

Question 36

frumuhimna (plasma membrane)

Answer 36

• er hjá ölum frumum
• umlykur umfrymið og aðskilur frumu frá umhverfi
• stjórnar flutningi inn og út úr frumunni
• samsett úr fosfólípíðum, próteinum og sykrupróteinum
  ** vatnssækinn hlaðinn haus
• vatnsfælinn hali