5 UD. Biosfera: izaki bizidunak Flashcards
Biosferaren definizioa
Lurrean bizi diren izaki bizidunen multzoa da
Zeintzuk dira izaki bizidunen ezaugarriak?
- Mota bereko substantziaz osatuta daude (zelulez).
- Zelula unitateetan antolatuta daude(nola dago materia).
- Hiru bizi funtzioak betetzen dituzte(zer egin).
Zein da unibertsoko materia guztiaren unitaterik txikiena?
Atomoa
Zer sortzen da atomoak elkartuz?
Molekulak
Zeintzuk dira izaki bizidunak osatzen dituzten molekula bereziak?
Biomolekulak
Zein da izaki bizidun guztien unitate komuna?
Zelula
Noiz izan zen TEORIA ZELULARRA?
XIX.Mendean
Nortsuk asmatu zuten TEORIA ZELULARRA? Zertan lan egiten zuten?
- SchWann= fisiologoa, anatomia irakaslea
- SchLeiden= botanikaria
- Wirchow= medikua
Zein da izaki bizidun guztien unitate estrektural txikiena? Zer esan nahi du?
Zelula, zelula batez edo gehiagoz osatuta gaudela esna nahi du
Zein da izaki bizidun guztien unitate funtzional txikiena? Zer esan nahi du?
Zelula, zelula guztiak bizi funtzioak egiten dituztela esan nahi du.
Zein da izaki bizidun guztien ugalketa unitate txikiena? Zer esan nahi du?
Zelula, zelula guztiak beste batetik datoztela esan nahi du.
Zeintzuk dira 3 bizi funtzioak?
- NUTRIZIOA
- ERLAZIOA
- UGALKETA
Ze bi biomolekula mota daude?
- Ez-organikoak
- Organikoak
Non dago biomolekula ez-organikoa?
- Materia bizigabean eta izaki bizidunetan
(BIOMOLEKULA EZ ORGANIKOAK)Zeintzuk dira? ZERTARAKO?
- URA=Izaki bizidunen oinarrizko osagaia da/zelulen barruan oso funtzio garrantsitsuak ditu
- GATZ MINERALAK=Izaki bizidunen eskeletoak osatzen dituzte/erreakzioetan parte hartzen du
Non dago biomolekula organikoa?
Izaki bizidunetan baino ez
(BIOMOLEKULA ORGANIKOAK) Zeintzuk dira? Zeintzuk dira funtzioak? Non daude?
Gluzidoak= zelulari energia ematea/zelularen egitura batzuk osatzea(zelula-horma)
Lipidoak=Energia biltegiratzea/isolamendu teknikoa/zelularen egitura batzuk(mintz-plasmatikoa)
Proteinak=Zelula muskularren egitura(muskuluen uskurduraz)
Azido nukleikoak=Tamaina handiko molekulak/informazioa zelulen funtzionamendu egokirako
Biomolekulak bilduz zer eratzen da? Eta ondoren zer eratzen da?
Biomolekulak bildu= EGITURA KONPLEXUAK= Zelula
Zelulen ezaugarriak. Esplikatu gauza bakoitza
- Mikroskopikoak dira= MIKROSKOPIA behar ikusteko
- Osagaiak=
- Mintz plasmatikoa= Zelula inguratzen duen geruza mehea da/Kanpoko inguruarekin substantzia-trukea egiten du
- Zitoplasma= Zelularen barruko ur-ingurua da/ Zelularen osagaiak ditu
- Material genetikoa= Azido nukleikoen multzoa da/ Zelularen funtzionamendua kontrolatzekoa eta zelula kumeei transmititzeko
- Organuluak= Egitura txikiak dira/ Funtzio desberdina DNA-ra (kloroplastoa eta mitokondrioak)
Ze zelula mota daude? Esan bakoitzeko espezie bat.
- Prokariotak(bakterioak)
- Eukariotak (Ameba, Paramecioa)
Prokarioten ezaugarriak
- Ez dute nukleorik, DNA zitoplasman barreiatuta
- Zelula horma daukate
- Mintz plasmatikoa daukate
- Zitoplasma
- Organulu bakarra, ERRIBOSOMA, proteinak sintetizatzeko
- Batzuetan FLAGELOA eta ZILIOAK dituzte mugitzeko
Eukarioten ezugarriak
- Komplexuagoak dira DNA miatz batez inguratuta=NUKLEOA
- Mintz plasmatikoa dute
- Zitoplasma dute
- Organulu asko( Erribosomak(proteinak), Mitokondrioak(energia))
- Desberdintasunak (zelula-horma, kloroplastoak eta bakuolo handia)
Zeintzuk dira 3 bizi funtzioak?
NUTRIZIOA
ERLAZIOA
UGALKETA
Zertarako da nutrizioa?
Materia eta energia llortzeko eta hondakinak kanporatzeko
Zeintzuk dira nutrizioaren prozesuak?
- Mantenugaiak lortzea
- Arnasa hartzea
- Substantziak hartzea
- Iraztea
Mantenugaiak lortzea :
- mantenugai motak
- Nutrizio mota
- Mantenugai mota=
- ez organikoa(zelulek materia organikoa eta energia lortzeko) eta organikoa
- Nutrizio mota mantenugaiaren arabera=
- autotrofoa(mantenugai ez organikoak(ladareak, algak) FOTOSINTESIA eginez Gai organikoak sortu)
- Heterotrofoa( mantenugai organikoak (onddoak, animaliak) gai organikoak sortu)
Arnasa artzea:
OXIGENOA BEHAR DA
- O2 sortu eta Co2 atera=ARNASKETA
- Molekula organikoa + O2=CO2+H2O+ ENERGIA= ARNASKETA ZELULARRA (Mitokondrioetan)
Substantziak banatzea
Izaki zelulabakarrek=Mintz plasmatikoaren bidez substantziak trukatzen dituzte
Izaki zelulaniztunek= ODOLAREN bidez
Iraztea
- Hondakinak kanporatzen dira
- Hondakin mota= Ur soberakina (gerrua)/ CO2(biriken bidez)
Zertarako da erlazioa?
Kanpoko inguruan edo orgnismoaren barruan gertatzen diren ALDAKETEI erantzuteko
Zeintzuk dira ERLAZIOAREN prozezuak?
- Estimuluak nabaritzea
- Erantzuna aukeratzea
- Eranntzuna ematea
Estimuluak NABARITZEA
Kanpoko inguruko edo organismo barruko aldaketak dira
Estimulu mota= argia, beroa, mugimendua, soinua,
- Zeinek nabaritzen dituzte? ERREZEPTOREEK (BEGIAK, SUDURRA, BELARRIAK, LARRUAZALA, BARRUKO ERREZEPTOREAK)
Erantzuna AUKERATZEA
- Organismoak sortzen duen ekintza beria da. Batzueta zelula bakar batek edo besteetan koordinazio organoak aukeratzen dute erantzuna.
- Zer egiten du koordinazio organo batek?
- Estimulua jaso, prozesatu eta erantzuna aukeratu
Erantzuna EMATEA
2 mota:
- mugimendua edo substantzia ekoiztea
- Zeinek ematen du erantzuna?
- EFEKTORE zelula espezializatuek
Zertarako da UGALKETA?
Izaki bizidunek antzeko organismoak sortzen dituzte, espeziearen BIZIRAUPENERAKO
Ugalketa MOTAK
- Sexugabea=Gurazo bakarra/ Ondorengoak berdinak dira
- Sexu bidezkoa= Bi gurazo (♂ eta ♀)GAMETOAK/ Ondorengoak gurazoen antzekoak EZ BERDINAK
Zertarako da Izaki bizidunen sailkapena?
Izaki bizidunak aritzak direnez IDENTIFIKATZEKO eta AZTERTZEKO sailkatu behar dira
Nola sailkatzen dira?
Taldetan bereizi eta ordenatzen dira= BEREZKO EZUGARRI bategatik
TAXONIMIA
- Zientzi bat da
- Linneok XVIII. mendeko botanikariak asmatu zuen - Izaki bizidunak sailkatu zituen maila desberdinetan= TAXOIetan
- Taxoiak handienetik- txikienera
ERREINUA, FILUMA, KLASEA, ORDENA, FAMILIA, GENEROA, ESPEZIEA
Espeziearen definizioa
Talde bat zeinek barruko banakoek
- oso antzekoak dira
- ugaltzeko gai dira
- ondorengo emnkorrak dira
Nola izendatu espezieak?
Nomenkatura binomiala erabiliz (LINNEOK)
- latinezko izenak
- letra etzanez
- bi hitz ditu= lehen hitza generoa da eta guztia espeziea
Zeren arabera antolatzen dira izaki bizidunak?
KONPLEXUTASUN MAILAREN ARABERA
KONPLEXUTASUN MAILA
- ORGANISMO ZELULABAKARRAK
- Zelula bakar batez antolatuta
- Zelula horrek 3 bizi funtzioak egiten ditu
- Zelula motaren arabera (PROKARIOTA/EUKARIOTA)
KONPLEXUTASUN MAILA
- ORGANISMO ZELULANIZTUNAK
- Gehienak dira
- Zelula bat baino gehiagoz antolatuta
- Denak EUKARIOTAK
- Kasu askotan (zelulak elkartu=ehunak elkartu=organoak elkartu=APARATUAK EDO SISTEMAK)
