2. predavanje_valorizacija - spomenička svojstva i vrednosti Flashcards
1
Q
Šta je istorijski spomenik (venecijanska povelja,1964.)?
A
- Pod pojmom istorijski spomenik podrazumeva se, kako pojedinačno arhitektonsko ostvarenje, tako i gradska i seoska celina koja predstavlja svedočanstvo određene civilizacije, neke značajne faze razvoja ili nekog istorijskog događaja
- Ovaj pojam obuhvata ne samo velika umetnička ostvarenja, već i skromna dela koja su vremenom stekla kulturni značaj
2
Q
Definicija pojma - spomenik kulture (zakon o zaštiti spomenika kulture 1965.)?
A
- Nepokretne i pokretne stvari, kao i grupe stvari, koje su zbog svoje naučne, tehničke ili druge vrednosti kao kulturna dobra od posebnog značaja za društvenu zajednicu
- Grupacija - stara gradska jezgra, delovi istorijskih naselja
3
Q
Zakon iz 1977. godine?
A
U prvi plan stavlja opšti - sveobuhvatniji pojam kulturno dobro - sve ono što je od posebnog kulturnog i istorijskog značaja
4
Q
Šta je graditeljsko nasleđe?
A
Pojam graditeljsko nasleđe je uži od pojma kulturno dobro. Obuhvata sve vrste graditeljstva : monumentalno (sakralno i profano), stari gradovi tvrđave, gradske kuće, folklorno (seosko-ruralno), inženjerske konstrukcije (putevi, mostovi, akvadukti…)
5
Q
Koji zakon danas važi?
A
Važi zakon o kulturnim dobrima iz 1994.
6
Q
Šta su kulturna dobra?
A
Kulturna dobra - stvari i tvorevine materijalne i duhovne kulture od opšteg interesa koje uživaju posebnu zaštitu utvrđenu zakonom
7
Q
Šta spada u pokretna, a šta u nepokretna kulturna dobra?
A
- Pokretna kulturna dobra:
umetnička dela, arhivska građa, filmska građa, stare knjige… - Nepokretna kulturna dobra:
spomenici kulture, prostorne kulturno-istorijske celine, arheološka nalazišta, znamenita mesta
8
Q
Spomenici kulture u Srbiji?
A
- Građevinsko-arhitektonski objekti: od posebnog kulturno-istorijskog značaja, kao i njihova graditeljska celina, objekti narodnog graditeljstva, dela monumentalnog i dekorativnog slikarstva, vajarstvam primenjene umetnosti i tehničke kulture
*U Srbiji ima oko 2200 spomenik kulture
Srednjovekovni gradovi: Beogradska tvrđav, Smederevska tvrđava, grad Ras..
Srednjovekovni manastiri: Studenica, Žiča, Dečani, Manasija…
Konaci: konak u Topčideru, konak u Zaječaru…
Crkve: Crkva brvnara u Orašcu…
Kuće iz 19. i 20. veka: kafana ?, Kapetan Mišino zdanje, kuća J. Grujića u Svetogorskoj…
Savremena arhitektura i industrijska arhitektura
Palata Saveznog izvršnog veća u Novom Beogradu, Muzej vazduhoplovstva u Beogradu, Hangar Stari aerodrom, Livnica Plastika…
9
Q
Prostorne kulturno-istorijske celine?
A
- Urbano ili ruralno naselje ili njegovi delovi, prostori sa više nepokretnih kulturnih dobara
- U Srbiji ima oko 70 pros. kul-ist. celina: Knez Mihailova ulica, Kosančićev venac, Skadarlija, Kopitareva gradina, Topčider, Čaršija u Grockoj, Čaršija Tešnjar u Valjevu, Dunavska ulica u Novom Sadu, Staro jezgro Zemuna, Rajačke pivnice kod Negotina, Petrovaradinska tvrđava sa podgrađem, Tvrđava Bač sa podgrađem…
10
Q
Arheološka nalazišta?
A
- Deo zemljišta ili površine pod vodom koja sadrži ostatke građevina, grobnih i drugih nalaza i pokretne predmete iz ranijih istorijskih doba
- U Srbiji ima oko 190 arheološka nalazišta:
Praistorija: Vinča, Lepenski bir, Starčevo…
Antika: Gamzigrad, Viminacijum, Medijana, Singidunum, Sirmijum…
Srednji vek: sr. grad Petrus kod Paraćina, srednj. Nekropola u Deževi (N.Pazar)
11
Q
Šta su znamenita mesta?
A
Prostori vezani za događaj od posebnog značaja za istoriju, područja sa izraženim elementima prirodnih i radom stvorenih vrednosti kao jedinstvene celine, spomen groblja i druga spomen obeležja
- U Srbiji ima oko 80 znamenitih mesta:
Spomenik i groblje oslobodilaca Beograda 1806. u Karađorđevom parku u Beogradu; Mesto potpisivanja Hatišerifa 1830. na Tašmajdanu; Memorijalni kompleks Jajinci, Orašac, Takovski grm…
12
Q
Spomenička svojstva - vrednosti?
A
- Sve što se vremenom sačuvalo ima izvesne vrednosti kao starina
- Postoje različite vrste vrednosti i nivoi vrednosti
- Da bi se objektivno utvrdile vrednosti kulturnog dobra primenjuje se postupak valorizacije
- Valorizacija je postupak kojim se utvrđuje da je neka građevina, prostorna celin, arheološkonalazište ili mesto odznačaja za javni interes
- Na osnovu valorizacije se utvrđuje da li imaju spomenička svojstva, koja su od javnog interesa, proglašavaju sespomeničke vrednosti i stavljaju se podzaštitu države
- Zakonom se štite utvrđene spomeničke vrednosti
- Važno je da se u procesu valorizacije jasno definišu i opišu spomenička svojstva
- U početku su uočena vrednost starine, kao najznačajnija - kasnije istorijska, naučna kulturna i umetnička
- Danas - istorijska, naučno-dokumentarna, umetnička, umetničko- zanatska, kulturna, etnografska, arhitektonska, arheološka, građevinska, građevinsko-konstruktivna, urbanistička, ruralna, ambijentalna, vrednost originala, vrednost unikata ili zbirke…
- Kulturna dobra moraju imati najmanje jedno od ovih svojstava (vrednosti)
13
Q
Istorijska vrednost?
A
- Osnovna istorijska vrednost je to što su spomenici nastali u prošlosti i imaju vrednost starine; artefakt ili objekat se posmatra kao dokument (svedok; proizvod) određenog vremena ili storijskog događaja
- Smatra se da starije građevine imaju veću vrednost ili imaju veći značaj od novijih istog tipa
- Veća istorijska vrednost i značaj mogu biti zbog starosti i zbog retkosti
- Uočavaju se i posebne istorijske vrednosti:
ktitorski modeli imaju posebne vrednosti za istraživanje istorije arhitekture, freske za istraživanje likova vladara, nošnje… - Pojedine građevine su vezane za ličnosti ili istorijske događaje, za ličnost samog graditelja - istorijska vrednost u užem smislu reči
14
Q
Kulturna vrednost?
A
- Imaju je objekti i tvorevine koji dokumentuju značajna kulturna dostignuća
- Takođe i skromna dela koja objašnjavaju različiti stepen razvoja materijalne i duhovne kulture u određenom razdoblju (praistorijska naselja, artefakti, kolibe..)
- Različita kulturna udruženja, društva zadužbine i sl.
15
Q
Etnografska vrdnost?
A
- Predmeti/artefakti koji su proizvod narodne kulture/stvaralaštva - nematerijalna kultura/običaji, jezik, pesme, igre, jela
- Oni su svedoci narodnog tradicionalnog građenja, načina života, običaja, sredine u kojoj se odvijao narodni život i sl.
- Kod tradicionalne narodne arhitekture to je osnovna vrednost
16
Q
Naučna vrednost?
A
- Ukoliko poseduje vrednosti koje su od interesa za bilo koju disciplinuili oblast nauke
- Građevine su značajne za proučavanje razvoja arhitekture, ali mogu da sadrže podatke i zadruge naučne discipline - arheologiju, sociologiju, istoriju, muzikologiju..
- srednjovekovni crteži na fasadi bogorodične crkve u Studenici - značajni su za proučavanje projektantskog postupka starih graditelja, starih mera…
- Natpsisi na crkvama i spomenicima - značajni su za istraživanje pisma, jezika…
17
Q
Umetnička vrednost?
A
- Dela likovne umetnosti (slikarstva i vajarstva), arhitekture (kompozicija fasade i elementi)
- Autorska dela - dela određenog umetnika ili graditelja
- Ona su unikatna - freske, ikone, slike, klesana dekorativna plastika, skulpture…
18
Q
Umetničko-zanatska vrednost
A
- Dela primenjene umetnosti i zanatstva - osim upotrebnih imaju i određene umetničke vrednosti
- Nisu unikatna, nastaju manufakturnom ili industrijskom proizvodnjom
- Elementi unutrašnje opreme, nameštaj, stepeništa,podovi, tavanice, dekorativna plastika, reljefi, islikani delovi fasada, vitraži duborezi, kovano gvožđe…
19
Q
Arhitektonska vrednost?
A
- Osnovna vrednost arhitektonskih dela - vrednuju se ukupne funkcionalne, tipološke, konstruktivne i oblikovne vrednosti - ostvareno jedinstvo ovih kvaliteta
- Važna je prostorna struktura i tip organizacije prostora - da li je karakterističan ili unikatan - crkve, konaci, seoske kuće, javne građevine…
- Procena vrednosti treba da se vrši u okviru opštih društvenih i ekonomskih prilika vremena u kome je delo nastalo
- Arhitektonsku vrednost nemaju samo očuvane građevine, već i one u ruševinama
20
Q
Kakvu vrednost ima beogradski sajam?
A
- Konstruktivno-građevinsku vrednost
- Vezana je za vrednost konstrukcije građevina, primenjenih konstruktivnoh sistema i materijala - to su građevine koje oslikavaju tehničku kulturu u određenim periodima i sl.
21
Q
Vrednost originala?
A
- Osnovni preduslov da bi se nešto uopšte vrednovalo kao kulturno dobro
- Treba da bude izvorno-autentično delo - smatra se da građevine koje su potpuno obnovljene - rekonstruisane iz temelja nemaju vrednost originala
- U izvesnim okolnostima (ukoliko su porušene u ratu, usled verskih sukoba i sl.), ponovna izgradnja značajnih građevina je uslovljena velikim interesom društva i kulturnim i duhovnim značajem pojedinih građevina (crkva Vasilije Blaženi i Hrista Spasa u Moskvi)
- Potpuno rekonstruisane građevine imaju karakter muzejskih eksponata ili spomenika - imaju memorijalnu vrdnost
- Kopija umetničkog delamože da ima spomeničku vrednost samo ukoliko je original uništen
22
Q
Memorijalna vrednost?
A
- Imaju je građevine koje predstavljaju sećanje na pojedine ličnosti ili događaje iz istorije, ili su podignute u tom cilju.
- Rodne kuće, stara groblja, javni spomenici, česme…
23
Q
Ambijentalna vrednost?
A
- Ovu vrednost imaju skromnija arhitektonska dela, zgrade koje su organski povezane sa sredinom u kojoj su nastala - prirodna sredina ili građena sredina
- Slično vreme nastanka, namena, karakteristike arhitekture, materijalizacija, dispozicija u nizu, tipologija, oblik krovova…
- Stare Čaršije, ulice, trgovi, stambena naselja, seoski centri…
- Građevine koje čine tradicionalni istorijski okvir nekog spomenika kulture - imaju vrednost ambijenta spomenika - građevine u okolini crkava, na trgovima, u čaršijama, urbani reperi i sl.
24
Q
spomenička svojstva - vrednosti prostornih celina?
A
- Kod njih je valorizacija složenija
- One mogu imati sve vrednosti kao i pojedinačni spomenici
- Međutim, njihova spomenička valorizacija ne proizilazi iz zbora vrednosti pojedinih objekata, već iz odnosa u kome se oni nalaze među sobom
- Vrednuje se međusobna povezanost u organsku celinu
*Elementi koji se vrednuju:
- Funkcija i razmeštaj sadržaja koji uslovljavaju grupisanje pojedinih objekata u prostoru
- Prostorna organizacija i struktura plana - tipičnost rešenja - delovi koji su organski ili planski nastali - Kosančićev venac i Knez Mihailova ulica
- Stepen očuvanosti prostora i objekata, celokupne strukture i izgleda - pojedine celine su potpuno očuvane, kod nekih je ostala samo regulacija, neke su napuštene ili izgrđene novim građevinama - Kosančićev venac
- Urbanistička vrednost jevezana zacelokupni istorijski razvoj celine - transformacije kroz vreme
- Vrednost pojedinih građevina od posebnog urbanističkog značaja - crkve, kapije, kule - to su značajni prostorni motivi, reperi
- Vrednost manjih funkcionalnih i prostornih celina u naselju - utvrđenja čaršije
- Vrednost karakterističnih urbanističkih elemenata - ulica,trgova
- Vrednost ostataka iz ranijih epoha - arheološki ostaci, struktura plana, trasa ulica, oblik trgova
- Amibijentalna vrednost - ambijent čine njegov fizički okvir (građevine) i saržaji (funkcije) - materijalni i nematerijalni elementi
- Funkcionalna povezanost i usuglašenost između fizičke sredine i sadržaja je osnovna vrednost ambijenta
- Zgrade ne moraju imati posebnu arhitektonsku vrednost, ali postavljanje u određeni odnos, spontanim izgrađivanjem, one grade određene kompozicije ambijentalne vrednosti
- Tradicija i duhovna vrednost - predstavljaju nematerijalnu vrednost ambijenta
- Identitet prostora - određeno značenje i događanja u prostoru - kulturne i duhovne manifestacije…
25
Q
Postupak vrednovanja spomenika kulture - valorizacija?
A
- Vrednovanje je jedan od najznačajnijih elemenata u zaštiti graditeljskog nasleđa
- Cilj je da se iz velikog broja starih (ali i novih - savremenih) građevina izdvoje one koje imaju vrednosti zbog kojih ih treba staviti podpravnu zaštitu - proglasiti za kulturno dobro
- U građevinskom zakonu iz 1931. određeno je da opštinske vlasti naročitom uredbom utvrde koji su delovi grada od istorijskog i umetničkog značaja, kao i stare građevine koje imaju karakteristične osobine vredne dase održe
- Savremeni proces valorizacije je veoma odgovoran i složen postupak - ukolikose neka spomenička svojstva previde može doći do trajnog gubitka građevine ili njenih značajnih elemenata (Ičkova kuća, Srednjovekovni grad Žrnov, Kuća Vuka Karadžića u Tršiću - kasnije je obnovljena)
- Interdisciplinarni rad - zbog velikog broja i karakteristika različitih vrsta spomeničkih svojstava u vrednovanju učestvuju stručnjaci različitog profila - arhitekte, istoričari umetnosti, arheolozi, etnolozi, istoričari, sociolozi
26
Q
Valorizacija ima dva nivoa (stepena)?
A
- PRVOSTEPENI VALORIZACIONI POSTUPAK:
- prvo se utvrđuje da li je neka tvorevina (artefakt) ili građevina (ili celina) kulturno dobro
- kulturno dobro - opšti, najniži stepen zaštite - opšta kategorija - dobro se upisuje u centralni registar kulturnihdobara (U Srbiji ima oko 2500 nepokretnih kulturnih dobaraupisano u centralni registar)
- DRUGOSTEPENI VALORIZACIONI POSTUPAK:
- utvrđuje se više kategorije zaštite - da li je kulturno dobro od velikog ili izuzeznog značaja (u Srbiji ima oko 782 kategorisana kulturna dobra - 200 saizuzetnim značajem i 582 velikim značajem)
27
Q
Kulturno dobro odvelikog značaja?
A
- Značajno je za određeno područje ili razdoblje
- Svedoči o društvenom ili prirodnim pojavama, uslovima društveno-ekonomskog ili kulturno-istorijskog razvoja određenog razdoblja (uži vremenski period, dela novije datuma i sl.)
- Svedoči o značajnim događajima i istaknutim ličnostima nacionalne istorije (ne izuzetno značajnim,nepresudnim).
- To su dela koja imaju regionalni ili lokalni karakter - vezana su za jedangrad, naselje ili regiju
28
Q
Kulturno dobro od izuzetnog značaja?
A
- Imaju poseban značaj za društvo istoriju i kulturni razvoj naroda u nacionalnoj istoriji
- Svedoče o presudnim istorijskim događajima i ličnostima i njihovom delovanju
- Predstavljaju jedinstvene (raritetne) primere stvaralaštva svog vremena ili jedinstvene primere iz istorije prirode
- Imala su veliki uticaj na razvoj društva, kulture, tehnike i nauke
- Imaju izuzetnu umetničku ili tehničku vrednost
- Izdvajaju se po svojim izuzetnim vrednostima - moraju uvek da budu u prvom planu zaštite - crkve, manastiri, stari gradovi…
- Imaju najviši stepen zaštite - ali i najstroža ograničenja kod tehničke zaštite
- To su spomenici koji mogu ka konkurišu za stavljanje na spisak kulturnih dobara od opšteg svetskog značaja
Lista Svetske Baštine - UNESCO 1972.
U Srbiji: Gamzigrad, Stari Ras sa Sopoćanima, Studenica i Stećci, srednjovekovni spomenici na Kosovu (Dečani, Bogorodica Ljeviška i Pećka patrijaršija) su spomenici u opasnosti - To su građevine koje treba štiti u posebnim okolnostima - ratna opasnost, elementarne nepogode…
29
Q
UNESCO Tentative lists - privremena lista - 11 spomenika?
A
- Caričin grad
- Nacionalni park Đerdap
- Limes - granice Rimskog carstva - Petrovaradin, Čortanovci, Slankamen, Tarunum, Sungidunum, Viminacium, Lederata, Ravna
- Manastir Manasija
- Bač sa okolinom
- Nacionalni park Tara
- Negotinske pimnice
- Smederevska tvrđava
- Deliblatska peščara
- Đavolja varoš
- Nacionalni park Tara i kanjon Drine
30
Q
Dobra koja uživaju prethodnu zaštitu ?
A
- Stvari i tvorevine za koje se pretpostavlja da imaju svojstva od posebnog značaja zakulturu, umetnost i istoriju
- Po zakonu njihova zaštita traje smao 3 godine - koliko traje postupak valorizacije
- Ako se ne proglase za kulturno dobro ukida se njihova zaštita - međutim u praksi ona imaju trajnu zaštitu
- Problem je dugotrajnost procesa valorizacije i postupka proglašenja, koji se uglavnom ne završava za 3 godine
- Prethodnu zaštitu imaju i svi pojedinačni objekti u okviru zaštićenih prostornih celina - Čaršije, Ulice, Trgovi, Nasleja - Senjak, Dedinje, Kosančićev venac…
