1. predavanje_istorijat zaštite graditeljskog nasleđa

Question 1

Šta je osnovni element kulturnog nasleđa?

Answer 1

Spomenici kulture

Question 2

Gde su i kada načinjeni prvi koraci u očuvanju nasleđa?

Answer 2

Prvi koraci su načinjeni u Italiji, krajem 18. veka.
* Tada je u Italiji bio prisutan renesansni humanizam koji je shvatao ne samo istorijski značaj očuvanja , već ga je i prihvatio kao model koji može da inspiriše trenutni i budući razvoj kulture i čitavog društva.

Question 3

U periodu krajem 18. veka u Italiji - koji arhitekta se najviše izdvaja?

Answer 3

Leon Batista Alberti - restauracije starih građevina

Question 4

Koji umetnici se još izdvajaju u Italiji do kraja 18. veka, pored L. B. Albertija?

Answer 4

Leonardo da Vinči (kraj 15. početak 16. veka)
Rafael Santi (kraj 15. početak 16. veka)

Question 5

Rafael Santi?

Answer 5

Njegovim zalaganjem objavljena je lista spomenika koje treba zaštititi - zbog čega ga neki smatraju prvim KONZERVATOROM

Question 6

Tokom 16. veka usled ratova i papska vlast je uticala na rušenje građevina. Kada je shvaćen značaj kulturnog nasleđa Rima, Papa Pavle Treći imenovao je Manetija za prvog Komesara za antikvitete. U ovo vreme kakve obnove su se vršile?

Answer 6

Jedna od najvećih obnova je izvršena na starim građevinama, na Dioklecijanovim termama.
* Ovo zdanje je pretvoreno u crkvu Santa Marija od Anđela, po projektu Mikelanđela, uz intervencije na postojećem zdanju i sa dogradnjama i promenama (veliki hol u sredini je postao neka vrsta transepta)

Question 7

Ko je restaurirao većinu starih spomenika u Rimu (stubove Trajana i Marka Aurelija) na kraju 16. veka?

Answer 7

Domeniko Fontana

Question 8

Engleska za vreme kraljice Elizabete Prve?

Answer 8

• Doneta je proklamacija protiv razaranja i rušenja spomenika i drugih građevina.
• Posebno se ističe rad arhitekte Iniga Džonsa

Question 9

Šta je uveo Inig Džons (Engleska)?

Answer 9

• Uveo je PALADIANIZAM U ARHITEKTURI
• Bio je prvi interpretator klasične arhitekture u zemlji
• Njegov projekat Katedrala Sv. Pavla u Londonu ima uticaj od njegovog boravka u Italiji

Question 10

Katedrala sv. Pavla - London - ko je uradio novi projekat?

Answer 10

Kristofer Ren - glavni predstavnik klasicizma u Engleskoj
- bio je kritičan prema srednjovekovnim građevinama

Question 11

Koje obnove je Kristofer Ren još izvršio?

Answer 11

• Oživljavanje Vestminsterske Opatije
• i druge srednjovekovne građevine

Question 12

Šta je podstaklo svest o zaštiti nasleđa?

Answer 12

Društvene promene podstaknute Francuskom revolucijom.

Question 13

Francuska krajem 18. veka?

Answer 13

Francuska vlada donela je odluku da se sva imovina popiše, uključujući pored građevina i svu pokretnu imovinu (rukopise, slike, knjige i sl.)

Question 14

Doba prosvećenosti ili doba razuma (18. vek)?

Answer 14

• Doba prosvećenosti ima veliki značaj za istoriju konzervacije kulturnog nasleđa

Question 15

Nemačka u doba prosvećenosti?

Answer 15

Baumgarten je u nemačku filozofiju uveo pojam ESTETIKE, praveći razliku između originala i kopije

Question 16

19. vek?

Answer 16

Razvija se istorija kao nauka što podstiče svest o istorijskim građevinama

Question 17

Ko je bio u Italiji 1801. godine, glavni komesar za antikvitete i inspektor za lepe umetnosti?

Answer 17

1. Glavni komesar za antikvitete je bio arheolog Karl Fe
2. Inspektor za lepe umetnosti je bio neoklasični skulptor Antonio Kanova
   * Značajno su unapredili Koloseum, hram Vesta, hram Vespazijana, Slavoluk Titusa…

Question 18

Kada je donet prvi dekret o istorijskim spomenicima (u Francuskoj)?

Answer 18

1809. godine, a ustanovljen je odgovarajući državni organ koje je imao zadatak da o njima brine

Question 19

Kako su sačuvali Slavoluk Titusa, francuski arhitekti Gi de Žisor i Luj-Marten Berto?

Answer 19

Originalni delovi su konzerivirani, a oni koju si nedostajali izvedeni su na jasno vidljiv način, tako da se lako razlikuju novi materijali od originalnih delova

Question 20

Engleska početkom 19. veka?

Answer 20

Sumnjali su u gotske crkve, a Daram katedralu - s obzirom da je bila jako oštećena obnovili su je kroz metod restauracije, ali je urađeno uz velika nagađanja, dopune i nove dekorativne elemente

Question 21

Romantizam u nemačkoj 19. vek - ko je bio zadužen za pregledanje stanja javnih građevina?

Answer 21

• Karl Fridrih Šinkel - ovlašćen od vlade da napravi pregled stanja i predloži mere zaštite
• Neke od obnovljenih zgrada po njegovom predlogu: katedrala u Kelnu i Magdeburgu i dvorac u Marienburgu

Question 22

Sredina 19. veka - Francuska?

Answer 22

• Počelo je da se sistemski uređuje odnos prema zaštiti spomenika
• Važna ličnost je bio Prosper Merima - sačinio je pregled 3000 spomenika

Question 23

Tokom 40-ih godina 19. veka vodile su se rasprave o principima restauracije? Koliko je postojalo pristupa?

Answer 23

Postojala su 2 pristupa:
1. Ruševine trabaju da se sačuvaju u postojećem stanju, čak i ako su jako oštećene, pošto istorijske građevine predstavljaju verne svedoke istorije, koje treba sačuvati nedirnute i autentične
2. Teži se sprovođenju “pažljive restauracije”, takve građevine nisu ssamo istorijski spomenici, već one govore i o njihovom značaju u smislu slavljenja određene kulture. U tom smislu teži se kontinuitetu tradicije. To znači da se trebaju sačuvati restauracijom njihove ideje koje su postojale pri njihovoj gradnji, pre svega u pogledu stila.
*To je osnov tzv. “stilističke restauracije”, koji treba da bude nezavisan od građevine i prilagođen određenoj kulturi

Question 24

Viole le Dik?

Answer 24

• Bio je odličan poznavalac i zastupnik gotičkog graditeljstva
• Istaknuti restaurator : Saint - Denis, Notre-Dame u Bonu, Synodal Hall u Sensu, Notre-Dame u Parizu, katedrale u Amienu, Remsu, Klermon-Feranu, kao i utvrđeni grad Karkason, zamak Pierfondi i dr.
• Prihvatao je tendencije razvoja moderne arhitekture
• Suština njegovog rada je regotizacija ne samo u arhitektonskom smislu, već i u sekundarnoj dekorativnoj plastici enterijera
• Smatrao je da spomenik ukoliko je prepravljen, ograđivan ili oštećen treba da se vrati u prvobitno, često zamišljeno stanje. To je značilo da se sa spomenika ukolone svi elementi koji su izvedeni u drugim stilovima
• Smatrao je da bi trebalo da se spomenik i urbanistički uredi, uklanjajući na taj način sve ostale građevine u blizini, čak ako su oni autentični spomenici

Question 25

Ko je prvi počeo da uspostavlja osnovne principe obnove spomenika?

Answer 25

Viole le Dik - obnove su se zasnivale na pažljivom izučavanju srednjovekovnog graditeljstva, najpre u južnoj Francuskoj, a onda i šire u Francuskoj i Nemačkoj

Question 26

Ko je delo je Viole le Dik izdao?

Answer 26

“Rečnik francuske arhitekture od 11. do 16. veka”

Question 27

Ko je nazivao ideje le Dika “destruktivnom restauracijom”?

Answer 27

Džon Raskin i Vilijam Moris (Engleska)
- oni su zastupali konzervaciju spomenika i biološki koncept zaštite

Question 28

Koje delo je objavio Džon Raskin?

Answer 28

“Sedam svetiljki arhitekture”

Question 29

Džon Raskin?

Answer 29

• književnik Viktor Igo se takođe zalagao za ideju konzervacije

Question 30

Italijanski arhitekta Kamilo Boito?

Answer 30

“radije učvrstiti nego poraviti, radije popreaviti nego restaurirati”

Question 31

Period druge polovine 19. veka - koji gradovi su se rekonstruisali?

Answer 31

Pariz i Beč
- Pristupi zaštiti temeljili su se na ideji da spomenici treba da se sačuvaju u svom autentičnom obliku, na način da se poštuju i očuvaju sve faze u razvoju jednog spomenika
- U ovoj ideji se jedino razikovao Viole le Dik - smatrao je da može da se koristi i nova konstrukcija od gvožđa

Question 32

Period do prvog svetskog rata? Ko se istakao?

Answer 32

• Bečki istoričar umetnosti - Alojz Rigl
• Zastupo je “konzervirati, a ne restaurirati”

Question 33

Knjiga Alojza Rigla?

Answer 33

“Moderni kult spomenika i njegovo stvaranje” - posebno pažnju je pridavao dokumentarnosti, što je dovelo do novog prilaza u procenjivanju spomenika

Question 34

U koliko grupa je Alojz Rigl podelio kriterijume za ocenjivanje spomenika?

Answer 34

U 2 grupe:

1. Memorijalna vrednost: koja podrazumeva starost spomenika, istorijski značaj i njegovu namenu
2. Današnja vrednost: koja podrazumeva upotrebljivost spomenika, umetničku vrednost, doprinos i relativnu umetničku vrednost, zalažući se da se pre preduzimanja eventualnih konzervatorskih radova spomenici dobro valorizuju

Question 35

Ko je još dao doprinos razvoju konzervacije?

Answer 35

Maks Dvoržak (bečki istoričar umetnosti) - angažovan za izučavanjespomenika u jugoslovenskoj oblasti (Dalmaciji najviše)

Question 36

Maks Dvoržak i njegovo delo?

Answer 36

“Katehizam zaštite spomenika” (1916. god. objavljeno) - ističe da se pristupu spomenicima kulture mora poštovati njihova individualnost, kao predstavnika prošlosti i odraza kulturno-istorijskog duha i značaja, čije biološke slojeve treba samo fiksirati i zaštititi od daljeg narušavanja - time se direktno suprotstavio koncepcijama le Dika
- Dvoržak ukazuje i na obaveze državne vlasti

Question 37

Maks Dvoržak - 2 principa?

Answer 37

• Dva opšta principa zaštite spomenika kulture:

1. U najvećoj mogućoj meri zadržati spomeniku namenu i okolinu
2. Sve promene oblika i izgleda ne smeju biti falsifikovane i lažne

Question 38

Period između dva svetska rata?

Answer 38

• Sad se dodaju i elementi od društvenog i kreativnog značaja
• Osnovni zahtev je da se spomeniku sačuva ili povrati život
• Metode konzervacije i restauracije su se posebno razvijale u Italiji u ovo vreme - Santa Marija Mađore u Rimu, San Marko u Veneciji, San Đusto u Trstu

Question 39

Ko je još zaslužan za razvoj konzervacije?

Answer 39

Fernando Forlati

Question 40

Na kojim načelima je Fernando Forlati temeljio svoj rad?

Answer 40

Na načelima objavljenim u “Povelji obnove” 1932. godine - koja je predstavljala pokušaj za utvrđivanje glavnih principa restauracije spomenika sa jednim ciljem, da se obezbedi dalji život spomenika time što će se fizički osigurati i zaštiti od daljeg propadanja

Question 41

Kroz kojih 11 tačaka su utvrđena pravila koja treba poštovati pri konzervaciji i restauraciji spomenika kulture?

Answer 41

1. Konsolidovati spomenik znači da mu se vrati snaga i otpornost
2. Obnavljati spomenik samo ako se raspolaže apsolutno sigurnim podacima
3. Spomenike koji su nastali mnogo pre savremene civilizacije, kao što su antički spomenici, nikako ne treba dopunjavati već treba primenjivati samo metod anastiloze
4. Spomenike koji su još živi ne treba adaptirati, već koristiti za svrhe bliske prvobitnoj nameni
5. Treba sačuvati sve elemente umetničkog karaktera
6. Briga o spomeniku podrazumeva brigu o okolini, tj. spomenik se ne sme izolovati
7. Delovi koji su neophodni za konsolidaciju moraju se svesti na najmanju meru i ne smeju imati individualnu dekorativnost
8. Dodaci se moraju razlikovati od originala, kako ne bi dovodili do zabluda i falsifikovanja
9. Ako stara konstruktivna sredstva nisu dovoljna, dozvoljeno je koristiti i najmodernija sredstva
10. Iskopavanja i istraživanja starih spomenika treba da se sprovode metodično i sistematično, uz obezbeđenje zaštite na licu mesta
11. Restauracija i iskopavanja treba da prate precizna dokumentacija i analitički izveštaj

Question 42

Posle drugog svetskog rata ko je doprineo razvoju moderne restauracije?

Answer 42

Čezare Brandi - pravnik i humanista, a kasnije direktor Centralnog Instituta za Restauracije u Rimu

Question 43

Čezare Brandi?

Answer 43

• Zastupao definiciju: “ da umetničko delo predstavlja rezultat jedinstvenog kreativnog procesa” i da shodno tome, njegova percepcija traži kritički pristup svesti čoveka, što je u skladu sa filozofskim stavovima Martina Hajdegera
• Definisao je novu teoriju restauracije
• Svoje stavove objedinio je u delu “Teorija restauracije” - u ovom delu on obrađuje i obrazlaže “Povelju o restauraciji”, gde se preciziraju “Uputstva za očuvanje i restauraciju starina”, i posebno istorijskih prostora
• Određuje se da su na urabnističkom nivou najvažnije intervencije:
  urbanističko restruktuiranje i revizija urbanog mobilijara
• A na graditeljskom nivou:
  statička i higijenska sanacija zgrada i funkcionalna obnova unutrašnjih struktura, koja se dozvoljava samo tamo gde je neizbežna zbog održavanja građevine u funkciji

Question 44

Koje međunarodne organizacije se razvijaju (koje se bave istraživanjem,zaštitom i obnovom nasleđa u celom svetu)?

Answer 44

1. UNESCO - 1945. godine
2. IKOMOS - 1965. godine
3. IKROM - 1957. godine

Question 45

Koji su prvi međunarodni dokumenti u ovoj oblasti?

Answer 45

1. Atinska povelja - 1931. godine
2. Povelja obnove - 1932. godine
3. Venecijanska povelja - 1964. godine

Question 46

Period posle drugog svetskog rata?

Answer 46

• Od zaštite pojedinačnih spomenika, sve više se ide ka zaštiti grupacija spomenika, urbanih celina i predela
• Pored monumentalne arhitekture štite se i skromnije građevine, kao što je tradicionalna narodna arhitektura

Question 47

Atinska povelja?

Answer 47

• Doneta na međunarodnom kongresu u Atini 1931. godine
• Formulisane su opšte međunarodne norme savremene zaštite
• Izraženo je neslaganje sa obnovama, prednost je data konzervaciji
• Spomenik treba da se koristi, ali u izvorne ili srodne svrhe
• Treba očuvati sve istorijske faze gradnje spomenika. Novi delovi se mogu dodavati, ali mora da postoji jasno razgraničenje novih od starih delova
• Dozvoljeno je korišćenje savremenih materijala i tehnika građenja
• Uvođenje savremenih funkcija je poželjno, jer osigurava vitalnost spomenika

Question 48

Venecijanska povelja?

Answer 48

• Doneta je 1964. godine
• Najznačajniji savremeni dokument iz oblasti zaštite
• Koristi se pojam istorijski spomenik - koji obuhvata ne samo velika umetnička dela, već i skromna dela koja su vremenom stekla kulturni značaj
• Definišu se postupci - metode tehnike zaštite:
  
  • Konzervacija: ne smeju se menjati unutrašnji rasporedi, izgled građevine, treba sačuvati tradicionalni okvir građevine
  • Restauracija: obnova u cilju otkrivanja i prezentacije estetskih vrednosti spomenika. Zasniva se na preciznim istorijskim podacima. Mora se zaustaviti tamo gde počinju predpostavke
• Novi elementi koji se dodaju umesto onih koji nedostaju, treba da se skladno uklope u celinu i da se jasno razlikuju od originalnih delova

Question 49

Konvencija za zaštitu svetskog kulturnog i prirodnog nasleđa, sa Listom upisanih dobara, 1972. godine?

Answer 49

• Govori se o spomenicima, grupama građevina i spomeničkim mestima - proširuju se rasponi zaštite - od pojedinačne građevine do istorijskih gradova i sela, arheoloških nalazišta i kulturnog pejzaža
• Promoviše se ideja da su pojedini elementi u nasleđu tako vredni i za ceo svet, da su njihovo očuvanje i prenošenje budućim generacijama ne tiče samo jedne nacije već čitave međunarodne zajednice - “pojam izuzetne univerzalne vrednosti (OUV)”
• WHS - u Srbiji - Studenica, Stari Ras sa Sopoćanima, Gamzigrad i Srednjovekovni spomenici na Kosovu (spomenici u opasnosti)

Question 50

Venecijanska deklaracija INTBAU International Network for Traditional Building, Architecture and Urbanism (Venecija 2006. godine)?

Answer 50

• Očuvanje nasleđa za buduće generacije - treba da im se prosledi u bogatoj autentičnosti
• Autentičnost ne treba da bude tako interpretirana da zahteva apsolutno očuvanje zatečenog stanja
• Autntičnost treba da reflektuje kompleksnost promene kroz vreme, ali i sadašnjost
• Učešće javnosti je od vitalnog značaja

Question 51

INTBAU SIBIU MEMORANDUM, 2007. godine. - Međunarodnimemorandum zazaštitu nasleđa i promovisanje tradicionalne arhitekture u centralnoj i istočnoj Evropi

Answer 51

• Kulturno nasleđe nisu samo građevine već i izraz tradicije, zanatstva i načina života - nematerijalno nasleđe
• Preporučuju se minimalne intervencije radi očuvanja ravnoteže i lokalnog indentiteta
• Izbeći nametljive savremene intervencije koje su neproporcionalne i odudaraju od stila okruženja
• Promovisati održive tehnologije izgradnje
• Izgradnja visokih zgrada u blizni zona sa kulturnim nasleđem trebalo bi da bude ograničena ukoliko one menjaju izgled istorijskog centra
• Treba koristiti prirodne materijale iz okruženja pri obnovi i izgradnji
• Uključivanje lokalnog stanovništva, buđenje svesti javnosti o vrednostima, kulturnog nasleđa za ekonomsku održivost, kulturu,identitet…

Question 52

Istraživanje nacionalne baštine u 19. i 20. veku?

Answer 52

Prvi pokušaj sistematskog opisivanja srednjovekovnih starina učinio je kod nas - Lukijan Mušicki 1810. godine, pošto je prethodno proputovao Slavoniju, Srem, Banat i Bačku

Question 53

Vuk Stefanović Karadžić?

Answer 53

1819. godine, u časopisu “Danica” prikazuje srpske manastire koje je posetio - ovčarsko-kablarske…

Question 54

Joakim Vujić?

Answer 54

Posle svojih putovanja po Srbiji popisao je 293 crkve i 50 manastira, uz detaljno popisivanje crkvenih knjiga i stvari

Question 55

Dimitrije Davidović?

Answer 55

1829. godine u “Letopisu” objavio je manastir Žiču, sa jednim crtežom. Ovaj članak može da se smatra prvim ozbiljnijim spisom o našoj umetnosti

Question 56

Jovan Sterija Popović?

Answer 56

Od sredine 19. veka pod njegovim uticajem je pošla briga o starinama u zvaničnim programimama državnih institucija - Popečiteljstva prosveštenije i Društva srbske slovesnosti i tako je Srbija već 1843. godine imala Predlog zakona o brigi o starinama, a kao rezultat toga 1843. godine je osnovan Narodni muzej

Question 57

Prelomni period u Srbiji?

Answer 57

• Prelomni preiod počinje 1842. godine osnivanjm Srpskog učenog društva, koje se malo kasnije preimenuje u Društvo srpske slovesnosti
• Godine 1844. donosi se za to vreme najznačajniji državni akt “Naredba o zabrani rušenja starih gradova i zamaka”
• Značajno mesto u ovom periodu ima i Dimitrije Avramović, koji posećuje Manasiju i Ravanicu, a sledeće godine obilazi Carigrad, Solun, i Svetu Goru. U dve kratke knjige objavljenje posle ovih putovanja, Avramović je dao opis manastira, njihovih starina, prepise povelja i pise rukopisa

Question 58

Kome je povereno proučavanje i dokumentovanje u Srbiji?

Answer 58

Mihajlu Valtroviću i Dragutinu Milutinoviću
- realizacija ovog projekta započeta je 1871. godine, a završena do 1884. godine - obuhvaćeno je preko 40 srpskih graditeljskih spomenika

Question 59

Petar Popović?

Answer 59

Početkom 20. veka on je bio značajan istraživač starina. Radio je na zaštiti Lazarice. Manastir je bio obnovljen u 19. veku, crkvi su dodati barokni elementi i prilikom njene obnove. Profesor je skinuo sve elemente i restaurisao njen prvobitni izgled.
*Dešavalo se dosta loših “prepravki” - poznat primer je Studenica, gde je monah pokrio stari živopis novim malterom i ponovo ga oslikao

Question 60

Neki važni događaji za našu baštinu?

Answer 60

• Godine 1923. - u okviru Ministarstva vera osniva se Komisija za održavanje i restauraciju crkvenih i manastirskih građevina
• Godine 1922. - Prva konferencija muzeologa i konzervatora u Jugoslaviji, na kojoj je usvojen predlog Zakona o muzejima i zaštiti spomenika
• Osniva se i Srpsko arheološko društvo, Društvo Zograf, Društvo prijatelja starina

Question 61

Đurđe Bošković?

Answer 61

Rukovodi na konzervaciji marnastira Kalenić i Pećka patrijaršija

Question 62

Donošenje regulativa?

Answer 62

• Godine 1930. - Naredba o čuvanju i održavanju predmeta istorijske, naučne, umetničke vrednosti, prirodne lepote i retkosti
• Godine 1934. - pripremljen Nacrt zakona o zaštiti
• Godine 1935. - donosi se Uredba o zaštiti Beogradskih starina i predlog da se osnuje Konzervatorski ured u Beogradu
• Godine 1945. - Nacionalni komitet oslobođenja Jugoslavije je doneo Odluku o zaštiti i čuvanju kulturnih spomenika i starina, donosi se i Zakon o zaštiti spomenika kulture i prirodnjačkih retkosti Demokratske Federativne Jugoslavije
• Godine 1947. - formira se prva institucija zaštite u Srbiji, Zavod za zaštitu i naučno proučavanje spomenika kulture

Question 63

dr Slobodan Nenadović?

Answer 63

• Profesor na Arhitektonskom fakultetu, pod njegovim rukovodstvom su započela posleratna istraživanja, sanacija, konzervacija ili obnova mnogih građevina ili celina koje su posle rata bila u lošem stanju - posebno se izdvajaju Studenica i Hilandar
• i njegov saradnik dr Jovan Nešković takođe je ostvario mnoge obnove

Question 64

Dr Milka Čanak-Medić

Answer 64

• Bavila se srpskom srednjovekovnom sakralnom arhitekturkom, gde je proučavala korpus raške stilske grupe, pretežno Nemanjičkog doba i dala je izuzetan doprinos proučavanju antičkog nasleđa na našem tlu

Question 65

Značaj druge polovine 20. veka?

Answer 65

• Osnivanje Saveznog zavoda za zaštitu spomenika kulture, sa ciljem da istražuje, proučava i po naučnim metodama obrađuje pitanja iz oblasti zaštite spomenika kulture, da vrši konzervatorske i restauratorske radove na spomenicima kulture, da se stara o stručnom obrazovanju i usvršavanju kadrova i da sarađuje sa drugim ustanovama za zaštitu spomenika kulture
• Preimenovan u Jugoslovenski institut za zaštitu spomenika kulture, a rasformiran 1972. godine osnivanjem Republičkog zavoda za zaštitu spomenika kulture