Tentamen deel 2

Question 1

In de discussie over een eigen status van de geesteswetenschap speel Rickert naast Dilthey een belangrijke rol. Hoe maakt hij verschil tussen natuur- en geesteswetenschappen? (Van Berkel)

Answer 1

Analyse van het menselijk kenvermogen. Generaliserende wetenschap - heterogeen continuum tegenover individualiserende wetenschap - heterogeen discrete werkelijkheid.

Question 2

Welke rol spelen waarden in de onderverdeling tussen natuur- en geesteswetenschappen bij Rickert? (Van Berkel)

Answer 2

De selectie van het onderzoeksmateriaal gebeurt niet willekeurig en maakt gebruik van algemene criteria, historisch geaccepteerde waarden. Probleem: niet altijd hetzelfde. Oplossing: aanvaarding universele waarden.

Question 3

Wat is het verschil in opvatting tussen Rickert en kunst- en cultuurhistorici zoals Gombrich en Warburg? (Van Berkel)

Answer 3

Warburg trachtte uit specifieke kennis algemene kennis af te leiden. Volgens Rickert is dit niet mogelijk omdat de cultuurwetenschap zich juist van andere wetenschappen onderscheidt door gericht te zijn op het individuele en niet op het algemene.

Question 4

Waarom pleitte Hermann Paul voor de benaminging ‘cultuurwetenschappen’ in plaats van ‘ geesteswetenschappen’?

Answer 4

Volgens hem kunnen geestelijke processen alleen bestudeerd worden door de studie van materiele vormen waarin zij zich uitdrukken. Het woord ‘geest’ impliceert een immateriele factor.

Question 5

Vanaf de jaren ‘60 is er ernstige kritiek geleverd op het interpretatieonderzoek. Wat valt er over dat onderzoek te zeggen als we de ‘empirische cyclus’ van De Groot als uitgangspunt nemen? (Laan)

Answer 5

Er bestaat twijfel over de controleerbaarheid van interpretaties. Geen enkele methode lijkt te werken bij een ergocentrische benadering van de tekst.

Question 6

Waarom werden toetsingen door partitie en convergentie bedacht? (Laan)

Answer 6

Oplossing voor het probleem van het gesloten universum.

Question 7

Hoe is er op de kritiek op het interpreteren gereageerd, die vanaf de jaren ‘60 geleverd werd? (Laan)

Answer 7

Niet, de gestelde eisen waren te zwaar en misplaatst omdat ze ontleend zouden zijn aan de natuurwetenschappen.

Question 8

De Frankfurter Schule is onder andere bekend geworden door haar kritiek op de cultuurindustrie. In welke zin behoort volgens Adorno de tv daartoe? (Adorno)

Answer 8

De cultuurindustrie is een opgelegde alomtegenwoordige industrie die ook massacultuur duidt. ‘s Avonds voor de tv wordt de arbeider nog steeds door de industrie afgericht. Massacultuur als geestdodende, negatieve term.

Question 9

Hoe luiden Adorno’s bezwaren tegen de tv en hoe ondersteunt hij die? 3 (Adorno)

Answer 9

• Grens tussen product en realiteit wordt vager.
• De tv verschrompelt het bewustzijn.
• Het medium is zo populair doordat de afstand tussen kunst en kijker zo klein wordt dat het kunstwerk niet speciaal meer is, niet meer gevierd kan worden.

Hij ondersteunt deze argumenten alleen met een heleboel Freudiaanse termen, veel grote beweringen maar verwijst nooit naar onderzoek. Vergelijking met houding ten opzichte van de roman.

Question 10

De kritiek van Adorno is niet nieuw. Dat blijkt als we ons verdiepen in de geschiedenis van de reacties op de massacultuur. Waarom zouden we het beste kunnen beginnen met de achttiende eeuw? (Laan 1990)

Answer 10

Over de massacultuur bestond al een discours rond de achttiende eeuw omdat er toen een massale ‘verbreding’ van zowel oplages als publiek is voortgekomen. Men dacht toen met schrik dat nu iedereen zou gaan lezen, zelfs het personeel, en dat was reden tot zorg omdat het de ervaring was dat een kleine besloten gemeenschap de norm bepaalde, maar nu breidde het publiek zich uit. Denk ook aan de opkomst van de Spectator en de introductie van koffiehuizen. Vergelijk ook met de opkomst van de roman.

Question 11

Welke bezwaren tegen de massacultuur komen steeds terug? (Laan 1990)

Answer 11

Nieuwe media worden in eerste instantie altijd door de elite afgekeurd.

a. De massacultuur is ene industrieel product gekenmerkt door eenvormigheid. Er is maar 1 doel en dat is winst maken.
b. Het is een bedreiging van de ‘echte’ cultuur.
c. Het biedt slechts ‘onechte’ bevrediging.
d. Het is een gevaar voor individu en samenleving, het maakt mensen ‘passief’ en ‘onkritisch’.

Question 12

Hebben neerlandici en onderzoekers van andere moderne talen de neiging deze bezwaren tegen de massacultuur bij te vallen? (Laan 1990)

Answer 12

Het is niet de taak van de onderzoeker om een bepaald mensbeeld te propageren, maar hij moet wel rekening houden met het feit dat

a. de beweringen zelden gepresenteerd worden als persoonlijke meningen,
b. het onjuist is om massacultuur met bepaalde klassen te verenigen, omdat dat zorgt voor dramatisering en overdrijving.

Question 13

Hoe presenteerden de Russische Formalistische school en de Praagse Structuralistische school zich? (Laan 1997)

Answer 13

Ze verzetten zich expliciet tegen de hermeneutische filosofie en presenteerden zich alsof ze de eerste waren die het goed deden.

Question 14

Waarom werden deze scholen beschouwd als het begin van de moderne literatuurwetenschap? (Laan 1997)

Answer 14

‘Modern’ werd bedoeld als aanprijzing voor het feit dat de formalisten en de structuralisten de grondleggers zijn van een nieuwe literatuurwetenschap. Ze mochten zich met recht ‘wetenschappelijk’ noemen en wekken de indruk introducties te zijn in een vak waarin het verleden geen rol speelt. De formalisten en structuralisten worden als vernieuwers beschouwd vanwege hun methodologie en hun beroep op de taalkunde.

Question 15

Wat zouden ze gemeenschappelijk hebben met het filosofische (of Franse) structuralisme? (Laan 1997)

Answer 15

De Fransen deden ook zelden een beroep op hun veronderstelde voorgangers. Dit is verklaarbaar omdat de eerste Franse vertalingen van het formalisme pas verschenen toen het filosofisch structuralisme zijn hoogtepunt beleefde. Bovendien heerste er verdeeldheid in de formalistische kring. (Van dit antwoord ben ik niet helemaal zeker)

Question 16

Wat bedoelt Barthes met ‘de dood van de auteur’? (Barthes 1981)

Answer 16

De persoon en macht van de schrijver zijn niet langer belangrijk, de lezer hoeft zich niet langer te oriënteren op de ‘schepper’, omdat er geen centrale kern meer is waar de lezer zich op moet richten.

Question 17

Welke rol speelt intertekstualiteit in zijn betoog voor de dood van de auteur? (Barthes 1981)

Answer 17

Tekst als meerdimensionale ruimte of een mozaïek van citaten, geen persoonlijke schepping van 1 iemand. Tekst is geen uiting van een individu of de uiting van een bedoeling, tekst is een weefsel. Er is niet zoiets als oorspronkelijk taalgebruik, alles is herneming, parafrase, etc. Een tekst kan niet langer een eigen bezit zijn en moet ook niet zo beschouwd worden.

Question 18

In welk opzicht is zijn standpunt (de dood va de auteur) structuralistisch? (Barthes 1981)

Answer 18

Op deze manier ligt de schepper niet langer in de structuur, maar is hij extern aan die structuur, hoewel hij nog steeds degene is die het fysiek mogelijk heeft gemaakt dat de structuur bestaat.

Question 19

Hoe verloopt een deconstructieve interpretatie? (Claes 1988)

Answer 19

Er wordt uitgegaan van een niet-eenheid. Het verschil wordt benadrukt, vergelijking: de scherven zijn niet tot een geheel samen te smelten omdat ze van andere plaatsen en andere tijdperken afkomstig zijn. Een deconstructieve lezing vat een tekst op als transformatie van andere teksten en van de leesconventies en gaat dus uit van het onbekende en van tegenstellingen.

Question 20

Waarin verschilt een deconstructieve interpretatie van een traditionele of constructivistische? (Claes 1988)

Answer 20

Er wordt in een constructivistische benadering wel uitgegaan van een eenheid, bijv. in genre, het ‘soort’ gedicht, de verwijzingen etc. Een constructivistische lezing gaat ervan uit het bekende te herkennen en het onbekende ermee in overeenstemming te brengen.

Question 21

Hoe zouden we een keuze tussen beide interpretaties kunnen motiveren? (Claes 1988)

Answer 21

Vaak wordt in de motivatie gebruikgemaakt van het feit dat een interpretatie het origineel geen geweld mag aandoen en dat de interpretatie niet aan de tekst opgedrongen moet worden. Daarbovenop bestaat er impliciet ook nog het argument van de controleerbaarheid. In de tekst komen vooral de argumenten tegen een constructieve lezing aan bod, maar een echte voorkeur wordt niet uitgesproken.

Question 22

Waarom besloot Bourdieu in het begin van de jaren tachtig het tijdschrift Poetics een andere richting te laten inslaan? (Van Rees)

Answer 22

Poetics was een tijdschrift dat publicaties baseerde op het linguïstische karakter van een literaire tekst. Van Rees stelt dat dit aan populariteit heeft ingeboet doordat deze benadering geen enkele vruchtbare hypothese over literariteit heeft geproduceerd, dus gaan ze over op de valorisatietheorie van Bourdieu die stelt dat toekenning van waarde gebeurt door instituties en in het sociale verkeer (dat laatste is een idee van Schüking).

Question 23

Hoe denkt Bourdieu over literaire kwaliteit?(Van Rees)

Answer 23

De instituties rondom literatuur kennen de waarde eraan toe en controleren en reguleren deze waarde.

Question 24

Welk bezwaar heeft Bourdieu tegen de hermeneutische richting? (Van Rees)

Answer 24

Hij heef de voorkeur van een empirische literatuurwetenschap boven een hermeneutische beschouwing omdat zo de onderzoeker als persoon er eigenlijk helemaal niet toe doet, terwijl hij anders als persoon wel betrokken zou zijn in de interpretatie. De hermeneutische richting gaat er toch vanuit dat er een bepaalde waarde in het boek zit opgesloten, en daar is o.a. Van Rees het niet mee eens.

Question 25

De interpretaties van Witstein hebben een belangrijke rol gespeeld in de herontdekking van de retorica en getuigen van grote retorische kennis, maar heeft ze ook oog voor de rol van gender? (Sneller 1996)

Answer 25

Nee, dat is volgens Sneller haar blinde vlek.

Question 26

Speelt dat in een corpus een belangrijke rol? (Sneller 1996)

Answer 26

Ja, je kunt aannames aanwijzen en veroordelen, maar niet afkeuren. Witstein heeft misschien een bepaald aspect niet belicht maar er moet rekening gehouden worden met het feit dat een theorie fungeert als zoeklicht; de keuze voor de ene benadering leidt niet automatisch tot de afwijzing van een andere.

Question 27

Is het begrip gender bruikbaar voor iedere periode, waaronder de vroegmoderne? (Sneller 1996)

Answer 27

Het begrip is niet altijd zonder meer te gebruiken omdat het een historisch bepaalde constructie is.

Question 28

Welke ontwikkelingen maken het traditionele Bildungsidee problematisch? (Ruiter 1994)

Answer 28

Trend 1: Literatuur werd beschouwd als kennisdomein.
Trend 2: Het idee van Bildung en het wetenschapsbeeld waren niet te verenigen. Het Bildungsidee houdt brede, algemene vorming in terwijl verwetenschappelijking leidt tot pluralisme, dat op zijn beurt weer leidt tot specialisatie.
Trend 3: Er kwam een groeiende aandacht voor de multiculturele maatschappij. Door politieke en maatschappelijke druk verkruimelt de canon.

Question 29

Hoe werd het conflict tussen wetenschappelijke en culturele ambities aan het gezicht onttrokken? (Ruiter 1994)

Answer 29

Op de universiteit werd altijd een breed scala aan vakken aangeboden; de optelsom van al die specialismen zorgt ook voor brede vorming.

Question 30

Wat wordt bedoeld met ‘postmoderne Bildung’?(Ruiter 1994)

Answer 30

Het idee dat smaak uitgedragen kan worden is niet langer vanzelfsprekend. Je moet uitgaan van het concept dat er geen waarheid is en leren omgaan met verschillen. Het oude idee berust op een stem, maar literatuur is pluriform en heterofoon. Het gesprek moet gaan op basis van gelijkwaardigheid.

Question 31

Wat zien we als we Favery door een postkoloniale bril lezen? (Van Kempen 2008)

Answer 31

Er komen herkenbare thema’s en beelden naar boven; de Surinaamse kennis legt bepaalde concepten heel anders uit.

Question 32

Doet een dergelijke lezing recht aan zijn werk? (Van Kempen 2008)

Answer 32

Volgens Van Kempen wel;

• Een dergelijke lezing zou recht doen aan het gedicht als geheel, een Surinaamse lezer zou beelden uit de slaventijd herkennen.
• De benadering kan verrijkend werken voor bepaalde strofes.
• Bepaalde woordkeuzes en vocabulaire kunnen verklaard worden.

Question 33

Hoe komt het dat Favery traditioneel wordt beschouwd als ‘westers dichter, verankerd in het Avondland’? (Van Kempen 2008)

Answer 33

• De toonaangevende critici begonnen en gingen verder met een traditie die Favery als autonoom omschreef, iets dat later ook door Favery zelf werd bijgevallen.
• Schrijven over Favery kreeg een bepaalde aanpak doordat de man zelf ontkende dat zijn werk biografisch gelezen kon worden.

Question 34

Wat leert een vergelijking tussen het vertaalbeleid in Nederland en Frankrijk volgens Wallersteins wereldsysteemtheorie? (Heilbron 2008)

Answer 34

Verzet vs. adaptatie. Frankrijk heeft zich altijd verzet tegen de Engelse hegemonie en concentreert zich veel meer op andere talen, terwijl in Nederland de vertaalconstructie heel veel vertalingen uit het Engels voortbrengt.

Question 35

Hoe zijn de verschillen te verklaren? (Heilbron 2008)

Answer 35

Aan de hand van verzet of adaptatie.

Question 36

Welke rol speelt Duitsland in deze? (Heilbron 2008)

Answer 36

Duitsland: zag Nederland als een soort Duits waardoor het niet zo’n bedreiging leek. Nederlandse literatuur vertaald in het Duits kreeg aandacht van Fransen nadat Duitsland en Frankrijk niet langer op gespannen voet stonden. Vertaalstromen gaan vreemd omdat er gebaseerd wordt op succes ergens anders, maar er is geen garantie dat een succes elders ook een succes wordt in Nederland. Duitsland als voorbeeld voor Frankrijk.

Question 37

Wat bedoelt Gerritsen met de ‘explosie van de neerlandistiek’? (Gerritsen 1995)

Answer 37

Het feit dat de neerlandistiek uiteengevallen is in een groot aantal specialisaties.

Question 38

Wat zijn de oorzaken van de explosie van de neerlandistiek? (Gerritsen 1995)

Answer 38

• Het aantal studenten explodeerde in de jaren ‘70 door de opkomst van de MO-opleidingen. Het vak verspreidde zich over allerlei verschillende specialisaties in verschillende deelgebieden, enerzijds doordat er meer vraag was naar docenten, anderzijds doordat er meer neerlandici afstudeerden en zij zich door het grote aantal moesten onderscheiden van de massa door zich te specialiseren.
• Het wetenschappelijk discours heeft zich verplaatst naar fora buiten de neerlandistiek, waardoor het vak internationaler is geworden.
• Dit alles werd versterkt door de organisatie en programmering van onderzoek, bijvoorbeeld in gemeenschappelijke ondernemingen en instanties.

Question 39

Hebben we de gevolgen van de explosie te accepteren of valt er iets aan te doen? (Gerritsen 1995)

Answer 39

Volgens Gerritsen moeten we die maar accepteren; de neerlandistiek als vak bestaat niet meer, het is een verzameling aan deelgebieden geworden en er is bovendien geen eigen onderzoeksschool en geen overkoepelend wetenschappelijk tijdschrift meer.