Staatsrecht (wk. 1 T/m 3) Flashcards
1
Q
Wat is het belang van publiekrecht voor bestuurskundigen
A
- Welke juridische kaders zijn van belang bij beleidsvorming en uitvoering
- Hoe denken en argumenteren juristen met wie je later moet werken
- Welke rechten hebben burgers ten opzichte van de overheid/staat
- Wat betekend de machtenscheiding bij het bestuurskundige werk.
2
Q
Staatsrecht
A
Betreft de manier waarop de inrichting van de staat en het optreden van de overheid zijn georganiseerd, alsmede de belangrijke grondrechten van burgers.
3
Q
Typische onderwerpen van staatsrecht
A
- De totstandkoming van wetten en regelingen
- De gebondenheid van de overheid aan wetten en regelingen
- De gebondenheid van de burger aan wetten en regelingen
- De verdeling van bevoegdheden binnen een staat
- De bescherming van burgers tegen het optreden van de staat
- De handhaving van individuele vrijheden van burgers (grondrechten)
4
Q
Moraal
A
Het geheel van (morele) normen en waarden dat door een individu, groep, instelling of cultuur als belangrijke richtlijn voor het eigen handelen wordt beschouwd.
5
Q
Ethiek
A
De wetenschappelijke of systematische studie van moraal; kritisch nadenken over wat (moreel) goed is om te doen; van oudsher wordt ethiek gezien als een onderdeel van de filosofie.
6
Q
Wat wordt bedoel met ‘het recht’?
A
Een systeem van regels waarmee de mens de samenleving ordent; rechtsnormen zijn in principe afdwingbaar.
7
Q
Materieel recht
A
Gaat over de inhoud van de regels (verboden, geboden, rechten & plichten, bevoegdheden enz.)
8
Q
Formeel recht
A
De procedures om te bepalen welk recht geldt
9
Q
Objectief recht
A
De geldende regels zoals die bestaan in de verschillende rechtbronnen
- wetgeving
- internationale verdragen
- gewoonte’s
- jurisprudentie
10
Q
Subjectief recht
A
Het recht dat geldt voor een rechtsobject (dragen van rechten en plichten) in een specifieke situatie
11
Q
Rechtssubject
A
De drager van rechten & plichten
- een natuurlijke persoon (vlees en bloed)
- een rechtspersoon
12
Q
Positief recht
A
Het geldende, geschreven, recht
13
Q
Rijkswetten
A
Wetten die van toepassing zijn op het gehele koninkrijk der Nederlanden
14
Q
Rechtspositie
A
Het geheel aan rechten & plichten waaraan je verbonden bent
15
Q
Wat zijn de 3 (4) kenmerken van een staat
A
- Grondgebied (kent grenzen)
- Gemeenschap (die zich met elkaar verbonden voelt)
- Gezag (er moet een vorm van openbaar gezag/bestuur zijn)
(4). Erkenning door andere staten
16
Q
Soevereiniteit van staten
A
- Iedere staat heeft het recht om het gezag binnen zijn staat uit te voeren
- Andere staten mogen zich niet bemoeien met binnenlandse aangelegenheden en moeten zich onthouden van agressie tegen andere soevereine staten.
17
Q
4 hoofdlijnen van het staatsrecht
A
- Inrichting van de staat en verdeling van bevoegdheden
- Handhaving individuele vrijheden van de burger
- Rechtspraak en rechtsbescherming tegen de overheid
- Totstandkoming, gelding en handhaving van het recht
18
Q
Statuut voor het Koninkrijk der Nederlanden
A
Is een staatsregeling waarin afspraken zijn vastgelegd over de onderlinge verhoudingen in het koninkrijk en de samenwerking
19
Q
7 rechtsgevolgen van het Nederlanderschap
A
- Nederlanders hebben vrije toegang tot Nederland en hier vrij verblijven. Dit is nergens in de wet vastgelegd maar historisch zo gegroeid. Nederlanders zijn altijd in Nederland toegelaten en worden hier nooit uitgezet.
- Het Nederlandse wetboek van strafrecht is ook (grotendeels) van toepassing op Nederlanders die buiten het territorium van het koninkrijk bepaalde misdrijven begaan (art. 5 Sr). Deze wet heeft, zoals dat heet, exterritoriale werking.
- De Nederlander die in het buitenland gevangen wordt genomen wordt, geniet diplomatieke bescherming, dat wil zeggen dat vertegenwoordigers van Nederland zich ervoor zullen inzetten dat hij door de buitenlandse staat goed wordt behandeld. Zij kunnen ook proberen te bewerkstelligen dat Nederlanders hun straf in Nederland mogen uitzitten.
- Nederlanders worden niet aan andere staten uitgeleverd (overgedragen om berecht te worden), als niet zeker is dat zij hun veroordeling hun straf mogen uitzitten in Nederland (art. 4 uitleveringswet).
- Art. 4 Grondwet geeft Nederlanders het recht om onder andere de leden van de tweede kamer, de volksvertegenwoordiging, te kiezen (actief kiesrecht). Ook kunnen Nederlanders zelf gekozen worden als kamerlid (passief kiesrecht).
- Sommige openbare functies kunnen alleen door Nederlanders worden vervuld. Dit geldt bijvoorbeeld voor de functie van burgermeester (art. 63 Gemeentewet) en die van rechter (art. 4 Wet rechtspositie rechtelijke ambtenaren), almede in principe voor het vervullen van een vertrouwensfunctie als ambtenaar (art. 125e Ambtenarenwet).
- Nederlanders kunnen aanspraak maken op voorzieningen of uitkeringen zoals bijstand, kinderbijslag en huurtoeslag.
- Een vreemdeling heeft de eerste zes rechten. De zevende krijgt hij/zij alleen als hij rechtmatig in Nederland verblijft.
- Ook vreemdelingen/ ongedocumenteerden zonder geldige verblijfstitel behoren tot de gemeenschap van de staat
20
Q
Hoe wordt je Nederlander
A
- van rechtswege het Nederlandschap; als vader en/of moeder Nederlands is.
- derde generatie migranten
- optieverklaring; 2e generatie migranten of drie jaar gehuwd met Nederlander
- neutralisatie; na 5 jaar verblijfsvergunning, geen straf blad en slagen voor het inburgeringsexamen
21
Q
Visum
A
Benodigd voor een bezoek korter dan 3 maanden vanuit buiten de EU
22
Q
Verblijfsvergunning (regulier)
A
Machtiging voor voorlopig verblijf moet voor inreizen worden aangevraagd. Na inreizen kan reguliere vergunning aangevraagd worden.
23
Q
Verblijfsvergunning (asiel)
A
Kan worden aangevraagd bij aanmeldcentrum
24
Q
Welke staatsvormen zijn er?
A
- Bondsstaat/ federatie; VS, Duitsland
- Eenheidsstaat; Frankrijk
- Gedecentraliseerde eenheidsstaat; Nederland
- Statenbond; koninkrijk der Nederlanden (Aruba enz.)
25
Bondsstaat/ federatie
- Deelstaten dragen deel van hun soevereiniteit over aan centraal gezag
- Centraal gezag; federaal bestuur/ gezag
- Bevoegdheidsverdeling vastgelegd in constitutie
- voorb; VS, Duitsland, België
26
Eenheidsstaat
- Centraal gezag met onzelfstandige delen
- Hoogste gezag alleen bij centraal gezag
- voorbeeld; Frankrijk
27
Gedecentraliseerde eenheidsstaat
- Centrale overheid draagt deel van bevoegdheden af aan lagere, decentrale, overheidsorganen.
- voorbeeld; Nederland
28
Democratische rechtsstaat
In een democratische rechtsstaat hebben burgers invloed op de overheid en is ook de overheid aan regels gebonden.
29
4 kenmerken van een democratische rechtsstaat
- Legalisteitsbeginsel; de overheid mag slechts optreden op grond van algemene regels die democratisch tot stand zijn gekomen
- spreiding van overheidsmacht; de macht van de overheid is verdeeld over verschillende organen of personen in de staat
- onafhankelijke rechtspraak; een onafhankelijke rechter biedt burgers bescherming tegen overheidsoptreden dat willekeurig is of op een andere manier in strijd is met het recht
- eerbiediging aan grondrechten; burgers hebben fundamentele rechten die de overheid moet eerbiedigen.
30
Trias politica
Scheiding van de machten
- wetgevende macht
- uitvoerende macht
- rechtsprekende macht
31
Nederland als gedecentraliseerde eenheidsstaat
- verticale spreiding van overheidsmacht
- autonomie van gemeentes
- eigen wetgeving en bestuur
- medebewind; uitvoering in opdracht van het rijk
- financiële afhankelijkheid van het rijk
32
Eigenschappen parlementaire rechtsstaat
- primaat van de politiek (parlementaire meerderheden)
- regeren op basis van meerderheden
- rekening houdend met minderheidsstandpunten
- vertrouwensbeginsel
- verantwoording van ministers en kabinet aan de tweede en eerste kamer
33
Stappen van het formatieproces
- Uiterlijk een week na installatie plenaire zitting
o Benoemen formateur door tweede kamer
- Benoemen formateur door tweede kamer.
o Regeerakkoord vastleggen door formateur
- Minster posten verdelen over fractie uit nieuwe kabinet
34
Stelsel van evenredige vertegenwoordiging lijsten
Politiek partijen stellen een lijst op met kandidaten, de kandidaat met de meeste voorkeur staat op 1.
Kiesdistricten zijn alleen nog aanwezig vanwege organisatorische redenen
35
Staten-Generaal
Eerste en tweede kamer
36
2 algemene taken van 1e & 2e kamer
- Medewetgever; regering is wetgever
- Controleur van de regering (vertrouwensregel)
37
Bevoegdheden tweede kamer als medewetgever
- recht van initiatief; kamerleden mogen zelf ook wetsvoorstellen indienen.
- Het recht van amendement (art.84 Gw); de Tweede Kamer heeft het recht om een een ingediend wetsvoorstel te wijzigen, dit gebeurt doormiddel van het indienen van een amendement. Na de indiening van een amendement heeft de kamer vier opties;
o Een wetsvoorstel ongewijzigd aannemen
o Een wetsvoorstel terugsturen naar de indiener met het verzoek om het te wijzigen
o Het voorstel (amendement) zelf wijzigen
o Het wetsvoorstel verwerpen
- Het budgetrecht (art. 105 Gw); de Tweede kamer heeft het recht om te stemmen over de begroting
38
Bevoegdheden van 2e kamer als controleur van de regering
- Het vragenrecht (art. 68 Gw); kamerleden hebben het recht om mondeling of schriftelijk vragen te stellen aan minsters of staatssecretarissen. Elke dinsdag is er ook het vragen uurtje
- Het recht van interpellatie (art. 68 jo 133 RvO TK); leden van de Eerste en `Tweede kamer hebben het recht om vragen te stellen aan ministers en staatssecretarissen of hen ter verantwoording te roepen.
- Het recht van enquete (art. 70 Gw); de Tweede Kamer heeft het recht om een parlementaire enquêtecommissie op te stellen als zij diepgaand onderzoek wenst.
39
Bevoegdheden van 1e kamer als medewetgever
- budgetrecht; ook de eerste kamer mag stemmen over de rijksbegroting
- novelle voorstellen; voorstel tot wijziging van wet (soort amendement)
- veto recht; de eerste kamer kan een wetsvoorstel aannemen of verwerpen
40
Bevoegdheden 1e kamer als controleur van de regering
- Het vragenrecht (art. 68 Gw); ook de Eerste Kamer heeft het recht om zowel schriftelijk of mondeling vragen in te dienen
- Het recht van interpellatie (art. 68 Gw jo 139 RvO EK); ook de eerste kamer heeft het recht om een minister/ staatssecretaris oproepen om verantwoording te vragen/eisen.
- Het recht van enquete (art 70 Gw); ook de eerste kamer heeft het recht om een parlementaire enquete commissie op te stellen.
41
Regering (kroon)
Bestaat uit de ministers en de koning
42
Kabinet
Ministers en staatssecretarissen
43
Minister van…
Staat aan het hoofd van een ministerie
44
Minster voor…
Heeft geen eigen ministerie, maar is verantwoordelijk voor ‘belangrijk thema’. Heeft verder dezelfde bevoegdheden als minister van…
45
Taken en bevoegdheden regering
- uitvoerende macht; regering voert genomen besluiten uit
- medewetgever; met of zonder instemming van Staten-Generaal (zonder instemming; AmvB
46
Wetten
- Algemene regels die verbindend zijn
- Bevatten meestal; normen, plichten, verboden of geboden
- geven bevoegdheden aan overheden/ bestuursorganen (legaliteitsbeginsel)
47
Wetgevende macht
(Art. 81 Gw) de regering en de 1e & 2e kamer
48
Twee procedures van formele wetgeving
- minister; een of meerdere ministers kunnen een wetsvoorstel indienen; door of vanwege de koning
- 2e kamerlid; 1 of meerdere kamerleden kunnen een wetsvoorstel indienen; door de tweede kamer der staten-generaal
49
Wet in formele zin
Een wet die tot stand is gekomen door de formele wetgever, regering en staten-generaal.
- in wetten in formele zin komt altijd het woord ‘wet’ voor. Bv. Vreemdelingenwet, gemeentewet enz.
50
Wet in materiële zin
Wetten die niet door de formele wetgever tot stand zijn gebracht maar wel algemeen verbinden voorschriften bevatten.
- bijv.; APV, AmvB, ministeriële regeling enz.
51
Hiërarchie van wetten
Een lagere wet/ regeling mag nooit in strijd zijn met een een hogere wet/ regeling
1. Verdragen
2. Statuut
3. Grondwet
4. (Andere) wetten in formele zin
5. AmvB’s
6. Ministeriële regelingen
7. Provinciale verordeningen en verordeningen van de SER
8. Gemeentelijke verordeningen, verordeningen van openbare lichamen en waterschapskeuren.
52
Fases van de totstandkoming van wetten in formele zin (vanuit
- Initiatief en voorbereiding (regering of TK)
- Verplichte advisering door de Raad van State
- Met memorie van toelichting aangeboden aan Koning
- Koning voegt de Koninklijke boodschap toe
- Voorstel naar TK (commissie en plenair)
- Minster beantwoord vragen in memorie van antwoorden.
- Recht van amendement en stemming TK
- Voorstel naar EK (commissie en plenair)
- Stemming EK
- Bekrachtiging wet; onderteken door koning, verantwoordelijke minster en minister van veiligheid en justitie
- Publicatie in staatsblad (bekendmaking)
- Koninklijk besluit in staatsblad (inwerkingtreding)
53
Verschil in fases van totstandkoming wet in formele zin door tweede kamer
Alles fases zijn hetzelfde, alleen gaat deze niet langs de koning maar naar de Kamervoorzitter, welke het neerlegt bij de raad van state
54
Regeringswetsvoorstel
Wetsvoorstel op intitiatief van een of meerdere ministers
- ministerie bereid wetsvoorstel voor
- ministerraad beraadslaagt zich over het wetsvoorstel
- ministerraad gaat na of voorstel binnen regeerakkoord past
55
Raad van State
Adviesorgaan voor het parlement
- Advies is niet bindend
- De Raad van State adviseert niet alleen over wetten maar spreekt ook recht bij bestuurlijke geschillen.
- Koning is voorzitter
56
Vragen die de Raad van State stelt
1. Is wetgeving wel nodig?
2. Is het wetsvoorstel in overeenstemming met de grondwet en internationaal recht?
3. Is de wet uitvoerbaar?
57
Wijziging van grondwet
1. Grondwetsvoorstel word behandeld als normaal wetsvoorstel
2. Eerste lezing
3. Kamer wordt ontbonden (bij eerstvolgende verkiezing)
4. Tweede lezing (voor of tegen)
5. Stemmen (2/3 meerderheid
6. Grondwet treed inwerking
7. Art 140 Gw
58
Wanneer is delegatie niet toegestaan?
- Bij de wet
59
Wanneer is delegatie wel toegestaan?
- een vorm van het werkwoord ‘regelen’ of van het zelfstandige naamwoord ‘regel’.
- de wet stelt regels
- de wet kan regels stellen
60
Wanneer mag de wetgever zelf bepalen of hij/ zijn wilt delegeren
- bij of krachtens de wet
61
Voor en nadelen van delegatie
Voordelen; vereenvoudigd en versneld het wetgevingsproces
Nadelen; democratische controle verminderd, wetgeving wordt complexer door stapeling van wetgeving
62
Grondrechten
Fundamentele rechten van burgers waarop de overheid alleen inbreuk mag maken als dit in de wet is vastgelegd
- rechten die zijn opgenomen is in documenten van een hogere orde dan wetten in formele zin; de grondwet, EVRM, enz.
63
Klassieke grondrechten
Art. 1 - 18 Gw
Waarborgen de vrijheden van burgers die overheid moet respecteren, voor een staatsvrije sfeer.
Waarborgnomen, vrijheidsrechten
Afdwingbaar bij de rechter
64
Sociale grondrechten
Vormen als het ware een opdracht voor de overheid om sociale gerechtvaardigdheid na te streven.
- bereikbare zorg voor iedereen
- voldoende onderwijs
- meestal niet afdwingbaar
65
Verticale werking van grondrechten
Klassiek; overheid moet zich onthouden van bemoeienis
Sociaal; overheid moet juist actief ingrijpen om aan grondrechten te kunnen voldoen
66
Horizontale werking van grondrechten
Klassiek; burgers moeten elkaars grondrechten respecteren “(vrijheid van meningsuiting mag niet botsen met gelijke behandeling)
Sociaal; niet van toepassing
67
Directe discriminatie
Verwijst naar een van de in de grondwet genoemde kenmerken
Mag alleen als de wet dat regelt
Politiek partijen mogen mensen weigeren op basis van politieke voorkeur
Wordt rechtstreeks geuit naar een persoon of groep
68
Indirecte discriminatie
Niet direct op persoon of groep.
Vaak een onbedoeld effect van beleid
69
The rigth to shock, offend and disturb
Uitingen mogen alleen worden beperkt als daar een zwaarwegend belang bij is, ter voorkoming van maatschappelijke onrustige
70
Beperking van grondrechten
Alleen bij klassieke grondrechten
Moet zijn vastgelegd in de wet zelf
Alleen mogelijk bij een serieus doel
