Postępowanie Karne Flashcards
Pojęcie postępowania karnego i jego cele (ogólne i postępowania przygotowawczego).
Postępowanie karne - zespół prawnie uregulowanych czynności, podejmowanych przez sąd i innych uczestników postępowania, która zmierza do wykrycia przestępstwa i jego sprawcy oraz osądzenia za popełnione przestępstwo.
Cele postępowania karnego:
- sprawca przestępstwa został wykryty i pociągnięty do odpowiedzialności karnej, a osoba niewinna nie poniosła tej odpowiedzialności;
- przez trafne zastosowanie środków przewidzianych w prawie karnym oraz ujawnienie okoliczności sprzyjających popełnieniu przestępstwa osiągnięte zostały zadania postępowania karnego nie tylko w zwalczaniu przestępstw, lecz również w zapobieganiu im oraz w umacnianiu poszanowania prawa i zasad współżycia społecznego;
- zostały uwzględnione prawnie chronione interesy pokrzywdzonego przy jednoczesnym poszanowaniu jego godności;
- rozstrzygnięcie sprawy nastąpiło w rozsądnym terminie.
Cele postępowania przygotowawczego:
Art. 297 §1 k.p.k.
- ustalenie, czy został popełniony czyn zabroniony i czy stanowi on przestępstwo,
- wykrycie i w razie potrzeby ujęcie sprawcy,
- zebranie danych stosownie do art. 213 i 214,
- wyjaśnienie okoliczności sprawy, w tym ustalenie osób pokrzywdzonych i rozmiarów szkody,
- zebranie, zabezpieczenie i w niezbędnym zakresie utrwalenie dowodów dla sądu.
Stadia i etapy postępowania karnego.
-
Postępowanie przygotowawcze
> Wszczęcie śledztwa lub dochodzenia
>Zarzuty
>Akt oskarżenia -
Postępowanie sądowe
> I instancja (nieprawomocne)
> II instancja (prawomocne)
Art. 303 ! -> kiedy należy wszcząć postępowanie karne/dochodzenie?
Dopiero po wszczęciu postępowania przygotowawczego organy zaczynają szukać podejrzanego!
Postępowanie przygotowawcze: wykrycie podejrzanego – główne zadanie
Art. 303 – uzasadnione podejrzenie popełnienia przestępstwa – zawiadomienie o przestępstwie nie jest niezbędne, by organ wszczął postępowanie; jest najczęściej stosowane;
* Zarzuty – podejrzenie, że ktoś popełnił przestępstwo;
* Zarzuty przyznają osobie prawo do obrony – z momentem ich przedstawienia taka osoba dowiaduje się, w związku z czym toczy się postępowanie karne – ma prawo się bronić
* Akt oskarżenia – jeden z dwóch możliwych (jest 5) zakończenia postępowania – organy ustaliły kto popełnił przestępstwo i zebrały wystarczająca dowody;
* Pomimo wykonania wielu różnych czynności może nie udać się wykryć przestępcy;
* Akt oskarżenia lub umorzenie postępowania – jeżeli prokurator umorzy postępowanie nie może wnieść aktu oskarżenia do sądu z jakiegoś powodu (brak sprawcy lub niewystarczające dowody, kontratyp lub niepoczytalność)
* Bez aktu oskarżenia nie ma postępowania sądowego
* Zakazu powtarzania czynności nie ma
* Wyrok nieprawomocny – można się odwołać, nie idzie do postępowania wykonawczego; odwołanie – apelacja; wniesienie apelacji powoduje przeniesienie sprawy na kolejny etap -> do II instancji – apelacja jest niezbędna do postępowania odwoławczego; musi opierać się na zarzutach sądu I instancji – nie przeprowadził wszystkich dowodów, kara nieadekwatna do tego co się zdarzyło itp.; Brak wpłynięcia apelacji – brak postępowania odwoławczego – staje się wyrokiem prawomocnym
Tryby ścigania przestępstw (charakterystyka poszczególnych trybów oraz znaczenie trybu ścigania dla pozycji pokrzywdzonego oraz zadań organów państwa)
Ściganie przestępstw odbywa się z oskarżenia publicznego lub prywatnego!
Przy czym tryb publicznoskargowy może być bezwarunkowy lub warunkowy.
W tym drugim przypadku dopuszczalność wszczęcia i dalszego prowadzenia postępowania karnego zależy od wniosku pokrzywdzonego albo od zezwolenia właściwego organu .
Znaczenie wniosku o ściganie określa art. 12 § 1 Kodeksu postępowania karnego ; zgodnie z tym przepisem w sprawach o przestępstwa ścigane na wniosek postępowanie z chwilą złożenia wniosku toczy się z urzędu.
Tryb publicznoskargowy
Postępowanie przygotowawcze + sądowe
Organy Państwowe prowadzą postępowanie przygotowawcze
Oskarżyciel publiczny wnosi oskarżenie do sądu (publiczny akt oskarżenia)
Ściganie i oskarżenie w interesie publicznym:
Tryb bezwarunkowy (ścigane z urzędu)
Tryb warunkowy (ścigane na wniosek)
Czyny ściągane z urzędu, są z reguły czynami o największej społecznie szkodliwości, i to właśnie interes społeczny wymaga by organy śledcze, z urzędu ścigały ich sprawców.
Tryb ten nie wymaga podejmowania żadnego działania przez pokrzywdzonego.
Co więcej wola pokrzywdzonego nie ma żadnego znaczenia. Policja i Prokuratura, gdy tylko otrzymają informację o popełnieniu czynu zabronionego ściganego z urzędu, mają obowiązek wszcząć postępowanie w tej sprawie.
Ściganiem z urzędu objęte są wszystkie czyny, które nie są ścigane na wniosek lub z oskarżenia prywatnego.
Tryb ten nazywany jest inaczej publicznoskargowym, gdyż to organy państwa wnoszą do sądu skargę, którą jest akt oskarżenia.
Do takich przestępstw należą chociażby: zabójstwo, kradzież, rozbój.
Ściganie na wniosek.
Postępowanie o czyny karalne ścigane na wniosek, jest inicjowane przez pokrzywdzonego.
Organy państwa, nawet, jeżeli mają wiedzę o popełnieniu przestępstwa nie mogą same, z urzędu postawić sprawcy zarzutów i skierować do sądu aktu oskarżenia.
Mogą co najwyżej zebrać w sprawie materiał dowodowy.
Są to głównie przestępstwa mniejszej wagi, w których pokrzywdzonemu zostawia się decyzję czy państwo ma ścigać sprawcę czy też np. z uwagi na więzi rodzinne, lepiej żeby aparat państwowy się w to nie mieszał.
Do takich czynów zalicza się np. groźbę karalną, stalking, kradzież, jeżeli pokrzywdzonym jest osoba najbliższa, czy też zabór pojazdu, jeżeli pokrzywdzonym jest osoba najbliższa.
Z chwilą złożenia wniosku o ściganie przez pokrzywdzonego postępowanie dalej toczy się z urzędu.
Czy mogę wycofać wniosek o ściganie?
Zdarza się dość często, że w przypływie pierwszych emocji najbliższa rodzina (np. rodzice) decyduje się złożyć zawiadomienie o popełnieniu kradzieży przez swoje dziecko.
Po przemyśleniu sprawy chcieliby się jednak wycofać.
Nie zawsze takie cofnięcie będzie mogło być skuteczne. Pokrzywdzony może wycofać wcześniej złożony wniosek:
– w postępowaniu przygotowawczym za zgodą prokuratora,
– w postępowaniu sądowym za zgodą sądu – aż do zamknięcia przewodu sądowego na pierwszej rozprawie głównej.
Tak więc cofnięcie wniosku o ściganie nie jest już tak proste, jak jego złożenie i decyzja w tym zakresie nie zależy wyłącznie od pokrzywdzonego.
Ponowne złożenie raz cofniętego wniosku jest niedopuszczalne.
Tryb prywatnoskargowy:
Brak postępowania przygotowawczego
Oskarżyciel prywatny (pokrzywdzony) wnosi oskarżenie do sądu (prywatny akt oskarżenia)
Oskarżenie w interesie ,,prywatnym” pokrzywdzonego
Trzecim trybem ścigania przestępstw jest tryb prywatnoskargowy.
To pokrzywdzony wnosi do sądu skargę – akt oskarżenia.
Ściganie prywatnoskargowe, co do zasady pomija etap postępowania przygotowawczego.
Sprowadza się ono zwykle do skierowania, przez pokrzywdzonego, prywatnego aktu oskarżenia, prosto do sądu.
Istnieje wprawdzie możliwość objęcia takiego czynu ściganiem z urzędu, jednak decyzja ta należy prokuratora. Ten zaś ma obowiązek zbadać, czy wymaga tego interes społeczny.
Tylko w sytuacji, gdy prokurator uzna, że taki przypadek zachodzi, ma prawo objąć postępowanie ściganiem z urzędu lub wstąpić do już toczącego się postępowania.
Do przestępstw prywatnoskargowych należą znieważenie, zniesławienie czy naruszenie nietykalności cielesnej.
Wniosek o ściganie – pojęcie, znaczenie, możliwość wycofania, zasada niepodzielności podmiotowej wniosku, przykłady przestępstw bezwzględnie i względnie wnioskowych, konsekwencje odmowy złożenia wniosku:
Złożenie wniosku
W sprawach o przestępstwa ściganie na wniosek postępowanie z chwilą złożenia wniosku toczy się z urzędu.
Organ ścigania poucza uprawnioną do złożenia wniosku o przysługującym jej uprawnieniu.
Niepodzielność podmiotowa
W razie złożenia wniosku o ściganie niektórych tylko sprawców obowiązek ścigania obejmuje również inne osoby, których czyny pozostają w ścisłym związku z czynem osoby wskazanej we wniosku, o czym należy uprzedzić składającego wniosek.
Przepisu tego nie stosuje się do najbliższych osoby składającej wniosek.
Cofnięcie wniosku
Wniosek może być cofnięty w postępowaniu przygotowawczym za zgodą prokuratora,
a w postępowaniu sądowym za zgodą sądu – aż do zamknięcia przewodu sądowego na pierwszej rozprawie głównej.
W sprawach, w których akt oskarżenia wniósł oskarżyciel publiczny, cofnięcie wniosku po rozpoczęciu przewodu sądowego jest skuteczne, jeżeli nie sprzeciwi się temu oskarżyciel publiczny obecny na rozprawie lub posiedzeniu.
Ponowne złożenie wniosku jest niedopuszczalne
Niezłożenie wniosku
W sprawach o przestępstwo z art. 190 § 1 KK (uporczywe nękanie, groźba karalna)) można wszcząć i prowadzić postępowanie pomimo niezłożenia wniosku o ściganie, jeżeli zachodzi duże prawdopodobieństwo, że niezłożenie wniosku wynika z obawy pokrzywdzonego przed odwetem albo jeżeli przemawia za tym interes społeczny.
W takim przypadku postępowanie do czasu prawomocnego zakończenia toczy się z urzędu.
Przykłady przestępstw względnie i bezwzględnie wnioskowanych:
przestępstwa bezwzględnie wnioskowe (ścigane jedynie na wniosek) to m.in.:
– groźba karalna (art. 190 § 2 KK),
– wykonanie zabiegu leczniczego bez zgody pacjenta (art. 192 § 2 KK),
– niealimentacja (art. 209 KK),
– uszkodzenie mienia (art. 288 § 4 KK);
przestępstwa względnie wnioskowe
(w typie podstawowym ścigane są z urzędu, ale popełnione na szkodę osoby najbliższej są ściągane wyłącznie na wniosek):
– kradzież (art. 278 § 4 KK),
– oszustwo (art. 286 § 4 KK),
– zabór pojazdu w celu krótkotrwałego użycia (art. 289 § 5 KK).
Zasada oficjalności – pojęcie, zakres zastosowania:
Organy procesowe prowadzą postępowanie i dokonują czynności z urzędu (tzn. niezależnie od woli innych podmiotów, w tym pokrzywdzonego)
Strony mogą składać wnioski o dokonanie również tych czynności które organ może lub ma obowiązek podejmowania z urzędu.
Zakres:
- dotyczy tylko postępowania przygotowawczego
Wyjątki
- tryb publicznoskargowy warunkowy
- stosowany kiedy wymaga jest zgoda innego podmiotu na wszczęcie postępowania
- są przestępstwa względnie i bezwzględnie ścigane na wniosek
- np. groźba karalna (bezwzględnie wnioskowe)
- np. kradzież (względnie wnioskowe jeżeli popełni osoba bliska)
Zasada legalizmu – pojęcie, gwarancje, wyjątki:
Organ powołany do ścigania przestępstw jest zobowiązany do wszczęcia i przeprowadzenia postępowania przygotowawczego, a oskarżyciel publiczny także do wniesienia i popierania oskarżenia o czyn ścigany z urzędu.
Gwarancje (np. skarga na bezczynność)
Zasada legalizmu wyrażona została wart.10 §1 KPK. Wmyśl tego przepisu organ powołany dościgania przestępstw jest obowiązany dowszczęcia iprzeprowadzenia
postępowania przygotowawczego.
Natomiast oskarżyciel publiczny matakże obowiązek wnieść ipopierać oskarżenie oczyn ścigany zurzędu.
Instrumentem kontrolnym służącym stronom do wymuszenia na organach procesowych przestrzegania zasady legalizmu są np. środki zaskarżenia (postanowienie oodmowie wszczęcia lub o umorzeniu postępowania można zaskarżyć.
Wrazie powtórnego wydania przez prokuratora postanowienia o odmowie wszczęcia lub oumorzeniu postępowania istnieje możliwość wniesienia subsydiarnego aktu oskarżenia
– art.55 §1 KPK).
Ważne
Zwyjątkiem wypadków określonych wustawie lub wprawie międzynarodowym, nikt nie może być zwolniony ododpowiedzialności zapopełnione przestępstwo.
Wsprawie owystępek zagrożony karą pozbawienia wolności dolat 5 postępowanie
może zostać umorzone, jeżeli orzeczenie wobec oskarżonego kary byłoby oczywiście niecelowe zewzględu narodzaj iwysokość kary prawomocnie orzeczonej zainne
przestępstwo, ainteres pokrzywdzonego nie sprzeciwia się temu (art.11 §1 KPK).
Umorzenie takie (zwane absorpcyjnym) jest możliwe w każdym stadium postępowania karnego, zarówno przygotowawczego, jak i sądowego.
Ważne
Umorzenie absorpcyjne następuje zawsze w formie postanowienia.
Zasada oportunizmu
oznacza natomiast uprawnienie organu ścigania dofakultatywnego (uznaniowego) odstąpienia odścigania, nawet gdy ustawa nakazuje ściganie.
Ważne
Można wyróżnić oportunizm:
▶ właściwy – prokuratura odmawia ścigania zewzględu naniecelowość ścigania (polityczno-kryminalną, ekonomiczną), bez względu nastopień ciężkości przestępstwa,
▶ niewłaściwy – prokuratura odmawia ścigania tylko zewzględu naznikomą szkodliwość.
Zasada skargowości – pojęcie zasady, pojęcie skargi karnej, rodzaje i funkcje skarg, pojęcie i rodzaje oskarżycieli, możliwość i skutki cofnięcia skargi:
Wszczęcie postępowania sądowego następuje na żądanie uprawnionego oskarżyciela lub innego uprawnionego podmiotu
Oskarżyciel publiczny może cofnąć akt oskarżenia do czasu rozpoczęcia przewodu sądowego na pierwszej rozprawie głównej. W toku przewodu sądowego przed sądem pierwszej instancji cofnięcie aktu oskarżenia dopuszczalne jest jedynie za zgodą oskarżonego. Ponowne wniesienie aktu oskarżenia przeciwko tej samej osobie o ten sam czyn jest niedopuszczalne.
Pojęcie skargi karnej - żądanie uprawnionego podmiotu – oskarżyciel – skierowana do sądu, w którym domaga się on wszczęcia i przeprowadzenia postępowania
Rodzaje skarg:
- Akt oskarżenia – publiczny, posiłkowy, prywatny
- Wniosek o skazanie bez rozprawy
- Wniosek o warunkowe umorzenie postępowania
- Wniosek o umorzenie postępowania i zastosowanie środka zabezpieczającego
Wciągu 14 dni oddaty zamknięcia śledztwa albo odotrzymania aktu oskarżenia sporządzonego przez Policję wdochodzeniu prokurator:
- sporządza akt oskarżenia
- Lub zatwierdza akt oskarżenia sporządzony przez Policję wdochodzeniu iwnosi go
dosądu - albo sam wydaje postanowienie oumorzeniu, zawieszeniu albo uzupełnieniu
śledztwa lub dochodzenia.
Można wyróżnić następujące rodzaje aktów oskarżenia i jego substytutów (skarg zastępujących akt oskarżenia).
Akty oskarżenia
- akt oskarżenia sporządzony przez pro-
kuratora - akt oskarżenia sporządzony przez Policję i zatwierdzony przez prokuratora
- subsydiarny akt oskarżenia
- prywatny akt oskarżenia (art. 487 KPK)
Substytuty
- samodzielny wniosek o skazanie bez rozprawy (art. 335 § 1 KPK)
- wniosek o rozpoznanie sprawy w trybie
przyspieszonym (art. 517b § 1 KPK) - wniosek o umorzenie postępowania i zastosowanie środków zabezpieczających wobec sprawcy niepoczytalnego (art. 324 § 1 KPK)
- wniosek o warunkowe umorzenie postępowania (art. 336 § 1 KPK)
Funkcje skarg:
- Inicjująca
- Obligująca
- Programowa (zakres podmiotowy i przesmiotowy rozpoznawania sprawy przez sąd)
- Bilansująca – podsumowanie wyników dotychczasowego postępowania przygotowawczego
Podmioty uprawnione do wniesienia skargi:
- Oskarżyciele
Rodzaje skarg:
- zasadnicze (wniosek o umorzenie postępowania),
- etapowe (apelacja, sprzeciw, zażalenie, kasacja)
- incydentalne
Zasada prawdy materialnej – pojęcie, gwarancje, ograniczenia:
Podstawę wszelkich rozstrzygnięć powinny stanowić prawdziwe ustalenia faktyczne (dotyczą popełnionego przestępstwa, okoliczności, miejsca, czasu, sposobu, motywacji sprawcy, sprawcy, skutku – wszystko co jest ważne dla rozstrzygnięcia)
Gwarancje realizacji prawdy (np. kontradyktoryjność, instancyjność, jawność, inicjatywa dowodowa organu)
Ograniczenia (np. zakazy dowodowe).
Zasada domniemania niewinności i reguły z niej wynikające:
Oskarżonego uważa się za niewinnego, dopóki wina jego nie zostanie udowodniona i stwierdzona prawomocnym wyrokiem – wyrok prawomocny to taki, od których nie można już wnieść apelacji;
Niedające się usunąć wątpliwości rozstrzyga się na korzyść oskarżonego (in dubio pro reo)
Oskarżony nie ma obowiązku dowodzenia swej niewinności ani obowiązku dostarczania dowodów na swoją niekorzyść.
Ciężar udowodnienia ciąży na oskarżycielu.
Zasada swobodnej oceny dowodów – pojęcie, kryteria oceny, kontrola oceny:
Organy postępowania kształtują swe przekonanie na podstawie wszystkich przeprowadzonych dowodów, ocenianych swobodnie z uwzględnieniem zasad prawidłowego rozumowania oraz wskazań wiedzy i doświadczenia życiowego
Rodzaje oceny dowodów:
Legalna
Dowolna
Swobodna
Kryteria swobodnej oceny dowodów
Swoboda =/= dowolność (obowiązek uzasadnienia oceny, kontrola oceny)
W KPK występuje swobodna i kontrolowana ocena dowodów, ponieważ:
organ musi wyjaśnić dlaczego oparł się na tych, a nie innych dowodach i nie uznał dowód przeciwnych (por. art. 424 w odniesieniu do wyroku; przepis ten stosuje się odpowiednio do uzasadnienia postanowień)
organ rozpoznający środek odwoławczy kontroluje swobodną ocenę dowodów dokonaną przez organ I instancji
Zasada informacji prawnej – pojęcie, gwarancje, konsekwencje naruszenia:
Organ prowadzący postępowanie jest obowiązany pouczyć uczestników postępowania o ciążących obowiązkach i o przysługujących im uprawnieniach
Brak takiego pouczenia lub mylne pouczenie nie może wywoływać ujemnych skutków procesowych dla uczestnika postępowania
Organ powinien informować o uprawnieniach u obowiązkach również gdy ustawa tego obowiązku nie stanowi. W przypadku braku pouczenia lub mylnego pouczenia również nie może wywoływać negatywnych skutków dla uczestnika postępowania lub osoby, której dotyczy.
Treść pouczenia powinna być dostosowana do jej wieku, stanu zdrowia i stanu rozwoju umysłowego.
Zasada prawa do obrony – pojęcie, rodzaje obrony:
Oskarżonemu i podejrzanemu przysługuje prawo do obrony, w tym prawo do korzystania z pomocy obrońcy, o czym należy go pouczyć
Prawo do obrony obejmuje:
Obronę materialną (wszystkie uprawnienia, dzięki którym oskarżony może sam się bronić)
Obronę formalną (prawo do korzystania z pomocy obrońcy)
Zasada kontradyktoryjności i zakres jej stosowania:
Proces jest prowadzony w formie sporu dwóch równouprawnionych stron, który to spór jest toczony przed bezstronnym arbitrem i jest przez niego rozstrzygany
3 niezależne od siebie podmioty (2 strony i arbiter)
Strony (czynna i bierna) mają sprzeczne interesy, są równouprawnione
Arbiter jest bezstronny i obiektywny, nie angażuje się w spór
W postępowaniu przygotowawczym bardziej widoczna zasada inkwizycyjności (wiodąca rola organu ścigania)
Przykłady:
obrona materialna ( ← zasada kontradyktoryjności )
jawność wewnętrzną - zasadą kontradyktoryjności
Tryb przeprowadzania dowodów: ( Art. 167 ) na wniosek ( zasada kontradyktoryjności ),
Zasada jawności – pojęcie, rodzaje, ograniczenia:
Jawność wewnętrzna i zewnętrzna (publiczność)
W postępowaniu przygotowawczym bardziej widoczna zasada tajności (brak dostępu publiczności, ograniczony dostęp stron do akt sprawy i przeprowadzanych czynności)
W postępowaniu sądowym rozprawa jest jawna (jawność wewnętrzna i zewnętrzna)
Zgodnie zart.355 KPK rozprawa odbywa się jawnie.
Ewentualne ograniczenia jawności sąokreślone ustawowo.
O wyłączeniu jawności rozprawy decyduje sąd, w drodze postanowienia.
Przed wydaniem postanowienia sądu o wyłączeniu jawności rozprawy prokurator może zgłosić sprzeciw, który uniemożliwia wyłączenie jawności sądu.
Narozprawie oprócz osób biorących udział wpostępowaniu mogą być obecne tylko
osoby:
▶ pełnoletnie,
▶ nieuzbrojone.
Sąd zezwala przedstawicielom środków masowego przekazu nadokonywanie zapomocą aparatury utrwaleń obrazu idźwięku zprzebiegu rozprawy.
Sąd może określić warunki udziału przedstawicieli środków masowego przekazu wrozprawie.
Jeżeli zewzględów techniczno-organizacyjnych obecność przedstawicieli środków
masowego przekazu utrudnia przebieg rozprawy, sąd ogranicza ich liczbę.
Sąd zarządza opuszczenie sali rozprawy przez przedstawicieli środków masowego
przekazu, którzy zakłócają przebieg rozprawy.
Wwyjątkowych wypadkach, gdy należy się obawiać, żeobecność przedstawicieli środków masowego przekazu mogłaby oddziaływać krępująco nazeznania świadka, przewodniczący może zarządzić opuszczenie sali rozprawy przez przedstawicieli środków
masowego przekazu naczas przesłuchania danej osoby.
Wyłączenie jawności może nastąpić zmocy prawa, z urzędu przez sąd lub nawniosek
uczestnika procesu (który może wskazywać na okoliczności, jakie sąd powinien brać pod uwagę z urzędu).
Pojęcie i rodzaje przesłanek procesowych:
Przesłanki procesowe (warunki dopuszczalności procesu) to określone stany (sytuacje), z którymi procedura karna łączy dopuszczalność bądź niedopuszczalność postępowania karnego. Przeszkoda procesowa to występowanie zarówno przesłanki negatywnej, jak i brak wymaganej przesłanki pozytywnej (zatem zarówno istnienie przesłanki ujemnej, jak i brak przesłanki dodatniej).
Przykładowo jeżeli doszło do popełnienia kradzieży, bo sprawca dokonał zaboru cudzego mienia w celu przywłaszczenia, wystąpiła przesłanka pozytywna (czyn zawiera znamiona czynu zabronionego). Jeżeli zaś zachowanie sprawcy nie wyczerpało znamion czynu zabronionego przestępstwa kradzieży, to występuje przesłanka negatywna — postępowanie jest niedopuszczalne. Można też wskazać inne przykłady: brak wymaganego wniosku o ściganie — przesłanka negatywna, złożenie wniosku o ściganie przez pokrzywdzonego — przesłanka pozytywna.
Przesłanki możemy podzielić na:
1. Pozytywne (dodatnie) — umożliwiają prowadzenie postępowania karnego, a zatem powodują jego dopuszczalność, np. podleganie sprawcy orzecznictwu polskich sądów, złożenie wniosku o ściganie przez pokrzywdzonego.
2. Negatywne (ujemne) — powodują niedopuszczalność postępowania karnego, np. przedawnienie karalności.
3. Szczególne — stany, które warunkują dopuszczalność postępowania szczególnego (przyspieszonego, nakazowego).
4. Bezwzględne (abstrakcyjne) — warunki dopuszczalności procesu o określony czyn przeciwko określonej osobie w każdym układzie procesowym, np. śmierć oskarżonego, przedawnienie, abolicja.
5. Względne (konkretne) — warunki dopuszczalności procesu o określony czyn przeciwko określonej osobie w konkretnym układzie procesowym, np. właściwość sądu, wniosek o ściganie, zezwolenie władzy. Zatem jeżeli zmienią się okoliczności danej sytuacji, postępowanie może być prowadzone.
6. Materialne — warunkują dopuszczalność procesu karnego oraz samą odpowiedzialność karną określoną przepisami prawa karnego materialnego. Są to przesłanki wymienione w art. 17 § 1 pkt 1–4 k.p.k.
7. Formalne — warunkują jedynie sam proces karny. Zaliczamy do nich podsądność, skargę uprawnionego oskarżyciela, warunki ścigania karnego, res iudicata, zawisłość sprawy.
Treść poszczególnych przesłanek i okoliczności mieszczące się w poszczególnych przesłankach:
Art. 17 § 1 pkt 1 k.p.k.
A. „czynu nie popełniono”
ad A. Przesłanka procesowa „czynu nie popełniono” dotyczy braku podstawy faktycznej ścigania i ma materialnoprawny charakter. Przesłankę tę można ująć przedmiotowo, jako brak czynu, oraz podmiotowo, co znaczy, że czynu nie dopuściła się określona osoba.
W takiej sytuacji brakuje podstaw faktycznych ścigania.
Czynu nie popełniono, a zatem do czynu w ogóle nie doszło, bądź zdarzenie nie ma cech czynu w rozumieniu prawa karnego materialnego.
Czyn w prawie karnym materialnym może polegać na działaniu (przejaw aktywności człowieka będący wynikiem jego woli) bądź zaniechaniu (powstrzymanie się od działania).
Nie będzie czynem zachowanie:
- pod wpływem szoku urazowego, ataku epilepsji itp.;
- pod wpływem przymusu bezwzględnego (vis absoluta). Nie są więc czynami takie zachowania (ruchy) człowieka, przy których organizm ludzki jest jedynie „narzędziem” w rękach drugiej osoby.
Nie stanowi więc czynu naruszenie nietykalności cielesnej drugiej osoby przez osobę w jej kierunku popchniętą bądź zachowanie osoby pod wpływem podanych jej środków odurzających kierującej obraźliwe słowa pod adresem innej osoby.
Będą natomiast czynem zachowania podjęte pod wpływem fizycznego bądź psychicznego przymusu względnego (vis compulsiva), np. bicia, gróźb, w wyniku których osoba wyjawia sprawcy tajne informacje. W takim przypadku wywierany jest nacisk na wolę osoby, co nie wyklucza kierowania przez tę wolę jej zachowaniem.
Nie oznacza to, że w tego rodzaju przypadkach osoba będzie ponosić odpowiedzialność karną.
W takim wypadku wyłączenie odpowiedzialności nie będzie spowodowane brakiem czynu, lecz działaniem, np. w stanie wyższej konieczności (art. 26 k.k.).
Pojęcie czynu nie jest równoznaczne z pojęciem przestępstwa.
W definicji przestępstwa można wyróżnić następujące jego elementy:
1. czyn człowieka,
2. karalność
3. bezprawność,
4. zawinienie,
5. karygodność.
Do zaistnienia przestępstwa konieczne jest wystąpienie wszystkich przesłanek określających odpowiedzialność karną.
B. „brak jest danych dostatecznie uzasadniających podejrzenie jego popełnienia”
ad B. Z kolei przesłanka „brak jest danych dostatecznie uzasadniających podejrzenie jego popełnienia” odnosi się do faktycznej podstawy wszczęcia procesu karnego. Otóż w myśl art. 303 k.p.k. przyjąć należy, że aby wszczęcie postępowania karnego było dopuszczalne, powinien istnieć co najmniej taki zespół danych, który uprawdopodabnia fakt popełnienia przestępstwa (wzbudza w organach ścigania wysoki stopień podejrzenia co do tego faktu).
Jeżeli przeszkoda ta stwierdzona zostanie po wszczęciu postępowania przygotowawczego, czyli nie zebrano dostatecznych dowodów i wobec tego „postępowanie nie dostarczyło podstawy do wniesienia aktu oskarżenia”, postępowanie przygotowawcze umarza się.
Art. 17 § 1 pkt 2 k.p.k.
A. „czyn nie zawiera znamion czynu zabronionego” albo
B. „ustawa stanowi, że sprawca nie popełnia przestępstwa”
ad A. O braku przestępności czynu decyduje prawo karne materialne. By zdekodować znaczenie przesłanki „czyn nie zawiera znamion czynu zabronionego”, na wstępie zasadne wydaje się przypomnienie ustawowych znamion przestępstwa:
- podmiot — człowiek zdolny do ponoszenia odpowiedzialności (art. 10 k.k.), poczytalny i indywidualnie określony;
- przedmiot ochrony (zamachu) — wyróżnia się przedmiot rodzajowy (poszczególne rozdziały kodeksu karnego) oraz indywidualny (dotyczący danego przestępstwa, np. art. 278 § 1 k.k. — cudza rzecz ruchoma;
- strona podmiotowa — odzwierciedla stosunek psychiczny sprawcy do czynu, w doktrynie wyróżnia się: a) umyślność — zamiar bezpośredni (sprawca chce popełnić czyn zabroniony) i ewentualny (sprawca nie chce popełnić czynu zabronionego, ale przewiduje możliwość jego popełnienia i na to się godzi),
b) nieumyślność (sprawca nie ma zamiaru/ nie chce popełnić czynu zabronionego, nie godzi się na niego, ale popełnia go na skutek niezachowania ostrożności wymaganej w danych okolicznościach); - strona przedmiotowa:
a) zachowania sprawcy (czynność sprawcza) — opisane znamieniem czasownikowym („zabija”, „przywłaszcza”, „nie udziela pomocy”);
b) przedmiot czynu (przedmiot czynności wykonawczej) — przedmiot materialny, na którym dokonywane jest przestępstwo (ciało człowieka, rzecz);
c) skutek zmiana w rzeczywistości) — dotyczy przestępstw materialnych, dla ich bytu konieczne jest wystąpienie skutku (np. aby czyn zakwalifikować jako zabójstwo, musi nastąpić śmierć człowieka), bezskutkowe (formalne) — karalne jest samo zabronione zachowanie sprawcy, np. art. 233 § 1 k.k.;
d) związek przyczynowy — powiązanie między zachowaniem sprawcy i skutkiem, w którym bez zaistnienia tego pierwszego skutek by nie nastąpił, np. zadanie ciosu nożem, bez czego skutek w postaci uszkodzenia ciała by nie nastąpił;
e) inne okoliczności popełnienia czynu (okoliczności modalne): czas (np. w związku z pełnieniem obowiązków służbowych), miejsce przestępstwa (np. terytorium RP, statek wodny, powietrzny), sposób działania (np. przemoc, podstęp, wprowadzenie w błąd), środki (broń, nóż, inny podobnie niebezpieczny przedmiot), sytuacja (wspólnie z inną osobą).
ad B. Ustawa stanowi, że sprawca nie popełnia przestępstwa, gdy zachodzą okoliczności wyłączające odpowiedzialność karną, czyli: okoliczności wyłączające bezprawność, tzw. kontratypy oraz okoliczności wyłączające winę. Okoliczności wyłączające bezprawność czynu — kontratypy ustawowe stanowią: - obrona konieczna (art. 25 k.k.) — bezpośredni, bezprawny zamach na jakiekolwiek dobro chronione prawem; przekroczenie ram obrony koniecznej stanowi tzw. eksces intensywny, np. użycie nadmiernych środków lub tzw. eksces ekstensywny — niewspółczesność przeciwdziałania zamachowi (zarówno przed, jak i po ustaniu zagrożenia); 2. stan wyższej konieczności (art. 26 § 1 k.k.) — poświęcenie dobra niższej wartości dla ratowania dobra wyższej wartości w sytuacji, gdy to dobro jest zagrożone; przekroczenie granic stanu wyższej konieczności to tzw. eksces intensywny — niezachowanie zasady proporcjonalności między dobrem poświęconym a ratowanym, i eksces ekstensywny — niewspółczesność działania;
- ryzyko nowatorstwa (art. 27 k.k.) — uchylenie odpowiedzialności karnej za wynik eksperymentu, gdy łącznie zostaną spełnione warunki:
a) sprawdzenie nowatorskiego pomysłu;
b) eksperyment ma charakter poznawczy, medyczny, techniczny, ekonomiczny;
c) z eksperymentem związana jest spodziewana korzyść medyczna itp.;
d) oczekiwane korzyści, celowość, sposób przeprowadzenia eksperymentu muszą być zasadne w świetle aktualnego stanu wiedzy;
e) eksperyment musi odbywać się za zgodą uczestników,
f) uczestnik musi być poinformowany o spodziewanych korzyściach, negatywnych skutkach oraz o możliwości odstąpienia od eksperymentu w każdym czasie; - działanie w ramach ostatecznej potrzeby wojskowej (art. 319 k.k.) — przypadek, gdy żołnierz okazuje nieposłuszeństwo wobec rozkazu (zgodnego z prawem), wtedy osoba wydająca rozkaz ma prawo podjąć środki niezbędne do wymuszenia posłuchu rozkazu, np. groźby, naruszenie nietykalności cielesnej. Okoliczności wyłączające bezprawność czynu — kontratypy pozakodeksowe to: ryzyko sportowe (dobro przeciwnika), czynności lecznicze (zgoda pacjenta, zabieg wykonany przez uprawnioną osobę zgodnie ze sztuką lekarską), działanie w ramach uprawnień i obowiązków, zgoda pokrzywdzonego, przerwanie ciąży w warunkach przewidzianych prawem, zwyczaj. Prawo karne materialne przewiduje w poszczególnych regulacjach konkretnych typów przestępstw wyłączenie bezprawności zachowania sprawcy przestępstwa danego typu, np. art. 141 § 3 k.k., art. 162 § 2 k.k. Również inne ustawy dookreślają przypadki, w których gdy w grę wchodzi przeszkoda procesowa „sprawca nie popełnia przestępstwa”, jak chociażby:
- ustawa z 6 kwietnia 1990 r. o Policji17 — art. 20a ust. 3a oraz art. 144a;
- ustawa z 25 czerwca 1997 r. o świadku koronnym18 — art. 18a ust. 3;
Moment ujawnienia przesłanki i reakcja organu na jej ujawnienie
Przesłanki procesowe są to określone w art. 17 § 1 KPK od strony negatywnej oko-liczności, gdy postępowania karnego nie wszczyna się, awszczęte umarza.
Przesłanki
▶ czynu nie popełniono albo
brak jest danych dostatecznie uzasadniających podejrzenie jego popełnienia
▶ czyn nie zawiera znamion
czynu zabronionego albo
ustawa stanowi, że sprawca
nie popełnia przestępstwa
▶ społeczna szkodliwość
czynu jest znikoma
▶ ustawa stanowi, że sprawca
nie podlega karze
▶ nastąpiło przedawnienie karalności
▶ sprawca nie pod-
lega orzecznictwu polskich sądów karnych
▶ zachodzi inna
okoliczność wy-
łączająca ściganie
▶ oskarżony zmarł
▶ postępowanie karne co do
tego samego czynu tej samej
osoby zostało prawomocnie
zakończone albo wcześniej
wszczęte toczy się
▶ brak skargi uprawnionego
oskarżyciela
▶ brak wymaganego zezwole-
nia na ściganie lub wniosku
o ściganie pochodzącego od
osoby uprawnionej, chyba że
ustawa stanowi inaczej
przykład
Oskarżony zmarł w trakcie toczącego się postępowania.
Śmierć oskarżonego stanowi bez-
względną przeszkodę do prowadzenia postępowania karnego. Z chwilą jej nastąpienia aktualizuje się wyrażony w art. 17 § 1 pkt 5 KPK zakaz wszczynania procesu
zaś w przypadku
postępowania już wszczętego pojawia się konieczność jego umorzenia.
Jednocześnie śmierć
oskarżonego przed uprawomocnieniem się wyroku skazującego wyłącza możliwość toczenia
się postępowania ze skutkiem ex tunc.
Tym samym, w przypadku gdy po wydaniu wyroku przez
sąd I instancji, aprzed jego uprawomocnieniem się, nastąpiła śmierć oskarżonego, orzeczenie to powinno być traktowane jako objęte wada prawną.
Pojęcie uczestnika procesu i rodzaje uczestników:
Uczestnik procesu to każdy podmiot, który uczestniczy w postępowaniu i pełni w nim rolę określoną przez prawo:
Organy procesowe – organ ścigania: prokurator (w postępowaniu przygotowawczym!)
Pomocnicy organów (np. protokolant, specjalista) - udzielanie pomocy organom procesowym w wykonywaniu ich zadań; specjalista to nie to samo co biegły – specjalista to nie to samo co organ ścigania; specjalista to uczestnik, który pomaga w wykonywaniu czynności, np. fotografowanie, zabezpieczanie śladów na miejsce zdarzenia, dokonywanie pomiarów, obliczeń, obsługuje sprzęt, gdy przeprowadzane są czynności na odległość (wideokonferencje); często pełnią je funkcjonariusze policji, lecz nie są specjalistami!
Strony procesowe – jest nim prokurator, który w momencie rozpoczęcia przewodu staje się oskarżycielem publicznym; pokrzywdzony jest przykładem strony procesowej;
Przedstawiciele stron (przedstawiciele ustawowi, obrońcy, pełnomocnicy)
Osobowe źródła dowodowe (świadkowie, biegli)
Pokrzywdzony może być stroną i świadkiem w obu etapach postępowania przygotowawczego i sądowego;
Podejrzany i oskarżony – strony postępowania; ma prawo składania zeznań, ma prawo składania wyjaśnień (dostarczania dowodów) – osobowe źródła dowodowe
Biegły – osoba mająca specjalne informacje/ wiadomości
Specjalista jako pomocnik organu procesoweg
Art. 205. Udział w postępowaniu specjalistów
§ 1. Jeżeli dokonanie oględzin, przesłuchania przy użyciu urządzeń technicznych umożliwiających przeprowadzenie tej czynności na odległość, eksperymentu, ekspertyzy, zatrzymania rzeczy lub przeszukania wymaga czynności technicznych, w szczególności takich jak wykonanie pomiarów, obliczeń, zdjęć, utrwalenie śladów, można do udziału w nich wezwać specjalistów.
Powołanie specjalistów następuje na mocy zarządzenia (a nie postanowienia, jak
wprzypadku biegłych). Ponadto specjaliści nie sporządzają opinii, czynności przeprowadzone przez specjalistów utrwala się w formie protokołu.
Pojęcie strony procesowej, pojęcie strony czynnej i biernej, jakie są strony w poszczególnych stadiach procesu
Strona postępowania karnego - taki uczestnik tego postępowania, który działa w procesie we własnym imieniu, mając interes prawny w określonym rozstrzygnięciu o przedmiocie procesu.
Strony zasadnicze i strony szczególne:
strona zasadnicza – podmiot, który występuje w trybie zwyczajnym, jak również w większości trybów szczególnych. Są to:
w postępowaniu przygotowawczym: podejrzany i pokrzywdzony,
w postępowaniu jurysdykcyjnym: oskarżyciel i oskarżony;
strona szczególna – podmioty występujące tylko w określonym trybie szczególnym, związane wyłącznie z tym trybem. W postępowaniu karnym skarbowym są nim interwenient, a w postępowaniu z nieletnimi stronami są nieletni, rodzice lub opiekun nieletniego, prokurator.
Strony czynne i bierne:
strona czynna – podmiot, który występuje do organu procesowego z żądaniem rozstrzygnięcia kwestii odpowiedzialności prawnej. Zaliczyć tu trzeba: pokrzywdzonego i oskarżyciela;
strona bierna – podmiot przeciwko któremu skierowane jest żądanie rozstrzygnięcia o odpowiedzialności prawnej. Zaliczyć tu trzeba: podejrzanego w postępowaniu przygotowawczym, oskarżonego w postępowaniu jurysdykcyjnym i skazanego w postępowaniu wykonawczym.
Strony zastępcze i strony nowe:
strona zastępcza – podmiot mogący wykonywać prawa przysługujące pokrzywdzonemu, który zmarł zanim został stroną procesu.
strona nowa – podmiot mogący wykonywać prawa przysługujące pokrzywdzonemu, który zmarł będąc już stroną procesu.
Pojęcie i cechy organu procesowego
Organy procesowe – są to organy państwowe uprawnione do wydawania decyzji procesowych w określonych etapach procesu, niezależnie od innych uprawnień.
Organ procesowy – Organ państwa, który prowadzi postępowanie karne na określonym jego etapie.
Organy Procesowe mają prawo wydawać decyzje procesowe, które wiążą innych uczestników postępowania
Powołanie określonego organu państwowego do danej roli procesowej musi wynikać z ustawy
Organy procesowe w poszczególnych stadiach procesu:
Organy postępowania przygotowawczego:
prokurator
sąd – w wypadkach wskazanych w ustawie np. gdy stosuje tymczasowe aresztowanie
referendarz sądowy (np. gdy wydaje decyzję o wyznaczeniu obrońcy z urzędu)
inne organy prowadzące postępowanie przygotowawcze (m.in. Policja, ABW, CBA, ŻW, Służba Celna, Straż Graniczna, organy z rozporządzenia MS wskazane w art. 325d)
Ograny postępowania sądowego:
1.sąd
2.prezes sądu, przewodniczący wydziału, upoważniony sędzia
3.referendarz sądowy
4.przewodniczący rozprawy
W sprawowaniu wymiaru sprawiedliwości uczestniczą także asesorzy sądowi i ławnicy.
Należy natomiast pamiętać, że referendarz sądowy wykonuje jedynie określone czynności w zakresie ochrony prawnej i nie sprawuje wymiaru sprawiedliwości.
Rola asesora sądowego w postępowaniu karnym
Stanowisko asesora jest zbliżone do pozycji sędziego, którego obowiązki pełni. Również w tym wypadku mamy do czynienia z niezawisłością, jednakże jest ona ograniczona.
Asesor nie może powołać się na przywilej niezawisłości w celu uchylenia się od wykonania poleceń w zakresie czynności administracyjnych należących z mocy ustawy do obowiązków asesorskich oraz poleceń dotyczących sprawności postępowania sądowego.
Ławnik w procesie karnym
Chociaż nie wynika to z Konstytucji a z ustawy, to niezawisłość w zakresie orzekania obejmuje również ławników.
Chociaż jego prawa są takie same jak sędziego zawodowego (przynajmniej w zakresie sprawowania funkcji członka składu orzekającego), ławnik nie może przewodniczyć rozprawie bądź naradzie, za to jego głos przy wydawaniu orzeczeń ma taką samą moc jak głos sędziego.
Ograny postępowania wykonawczego:
1) sąd pierwszej instancji lub inny sąd równorzędny;
2) sąd penitencjarny;
2a) referendarz sądowy;
3) prezes sądu lub upoważniony sędzia;
4) sędzia penitencjarny;
5) dyrektor zakładu karnego, aresztu śledczego, a także dyrektor okręgowy i Dyrektor Generalny Służby Więziennej albo osoba kierująca innym zakładem przewidzianym w przepisach prawa karnego wykonawczego oraz komisja penitencjarna;
6) sądowy kurator zawodowy oraz kierownik zespołu kuratorskiej służby sądowej;
7) sądowy lub administracyjny organ egzekucyjny;
8) naczelnik urzędu skarbowego;
9) odpowiedni terenowy organ administracji rządowej lub samorządu terytorialnego;
10) inny organ uprawniony przez ustawę do wykonywania orzeczeń.
Organ ścigania (pojęcie, rodzaje, ogólny podział kompetencji) i rola sądu w postępowaniu przygotowawczym
Organ ściągania to nie to samo co strona!
Główne organy ścigania
- Prokurator: prowadzi śledztwo, nadzoruje dochodzenie
- Policja: Prowadzi śledztwo pod nadzorem prokuratora, o ile prokurator je powierzy, prowadzi dochodzenie pod nadzorem prokuratora
Rola sądu w postępowaniu przygotowawczym
- Sąd nie prowadzi postępowania a jedynie dokonuje określonych czynności w toczącym się postępowaniu.
Ingerencja sądu w postępowaniu przygotowawczym
- Przeprowadzenie przez sąd czynności dowodowych w toku postępowania przygotowawczego podyktowane jest koniecznością jednorazowego przeprowadzenia danej czynności.
- Chodzi o sytuacje, w których konieczne jest przesłuchanie świadka w postępowaniu przygotowawczym, a ponowne przeprowadzenie tej czynności w postępowaniu sądowym będzie niepożądane lub niemożliwe.
- Ponadto sąd może przeprowadzić czynności dowodowe w postępowaniu przygotowawczym jeżeli zachodzi niebezpieczeństwo, że świadka nie będzie można przesłuchać na rozprawie
Do decyzji podejmowanych przez sąd w toku postępowania przygotowawczego należą
- Postanowienie o przeprowadzaniu badania stanu zdrowia psychicznego podejrzanego połączone z obserwacją psychiatryczną w zakładzie leczniczym
- Postanowienie w przedmiocie tymczasowego aresztowania podejrzanego
- Postanowienie o przepadku przedmiotu poręczenia lub ściągnięciu sumy poręczenia majątkowego.
Wśród decyzji prokuratora, które można zaskarżyć do sądu można wskazać
- Postanowienie o zawieszeniu postępowania
- Zarządzenie o odmowie dostępu do akt postępowania przygotowawczego
- Postanowienie o przeszukaniu, zatrzymaniu rzeczy oraz w przedmiocie dowodów rzeczowych
- Postanowienie w przedmiocie zastosowania środków zapobiegawczych innych niż tymczasowe aresztowanie
Czynności sądowe w postępowaniu przygotowawczym dokonywane są przez sąd właściwy do rozpoznania sprawy w pierwszej instancji, z tym, że postanowienie tymczasowego aresztowania wydaje sąd rejonowy, w którego okręgu prowadzi się postępowanie a w wypadkach niecierpiących zwłoki także inny sąd rejonowy.
Sąd orzeka w składzie jednoosobowym.
Definicja pokrzywdzonego, podmioty wykonujące prawa pokrzywdzonego
O tym kto jest pokrzywdzonym decydują przepisy prawa karnego materialnego, które określają naruszone lub zagrożone przestępstwem: „dobro prawne”, utożsamiane niekiedy z pojęciem „przedmiotu ochrony” lub „przedmiotu zamachu”
Pokrzywdzony – osoba fizyczna lub prawna, której dobro prawne zostało naruszone lub zagrożone przez przestępstwo, a także niemająca osobowości prawnej instytucja państwowa lub samorządowa albo inna jednostka organizacyjna, której odrębne przepisy przyznają zdolność prawną.
Za pokrzywdzonego uważa się także zakład ubezpieczeń w zakresie jakim pokrył szkodę wyrządzoną pokrzywdzonemu przez przestępstwo lub jest zobowiązany do jej pokrycia.
Podmioty wykonujące prawa pokrzywdzonego:
Organy Państwowej inspekcji pracy, w sprawach o przestępstwa przeciwko prawom osób wykonujących pracę zarobkową, o których mowa w art. 218-221 oraz w art. 225 § 2 Kodeksu karnego, organy Państwowej Inspekcji Pracy mogą wykonywać prawa pokrzywdzonego, jeżeli w zakresie swego działania ujawniły przestępstwo lub wystąpiły o wszczęcie postępowania.
Organy kontroli państwowej w sprawach o przestępstwa, którymi wyrządzono szkodę w imieniu instytucji lub jednostki organizacyjnej o której mowa w 49 § 2 k.p.k., jeżeli nie działa organ pokrzywdzonej instytucji lub jednostki organizacyjnej, ale jedynie wówczas, gdy organy kontroli państwowej w zakresie swojego działania ujawniły przestępstwo lub wystąpiły o wszczęcie postępowania.
52 § 1. W razie śmierci pokrzywdzonego prawa, które by mu przysługiwały, mogą wykonywać osoby najbliższe lub osoby pozostające na jego utrzymaniu, a w wypadku ich braku lub nieujawnienia - prokurator, działając z urzędu.
Pozycja pokrzywdzonego w postępowaniu przygotowawczym i wynikające stąd uprawnienia (i ich opis) i obowiązki
Pokrzywdzony jest stroną postępowania przygotowawczego
Uprawnienia pokrzywdzonego:
- Składanie wniosków dowodowych
- Składanie wniosków o dokonanie czynności śledztwa/dochodzenia
- Branie udziału w czynnościach śledztwa, których nie będzie można powtórzyć na rozprawie
- Żądanie dopuszczenia do udziału w innych czynnościach śledztwa
- Zaskarżanie postanowień o odmowie wszczęcia śledztwa lub o jego umorzeniu
- Zaskarżanie innych czynności niż postanowienia i zarządzenia naruszające prawa pokrzywdzonego
- Pokrzywdzony w postępowaniu przygotowawczym jest stroną uprawnioną do działania we własnym imieniu i zgodnie z własnym interesem (art. 299 § 1 kpk).
- Każdy dowiedziawszy się o popełnieniu przestępstwa ściganego z urzędu ma społeczny obowiązek zawiadomić o tym prokuratora lub Policję (art. 304 § 1 kpk). Jeżeli osoba lub instytucja, która złożyła zawiadomienie o przestępstwie nie zostanie w ciągu 6 tygodni powiadomiona o wszczęciu śledztwa lub dochodzenia, może wnieść zażalenie do prokuratora nadrzędnego albo do prokuratora powołanego do nadzoru nad organem, któremu złożono zawiadomienie (art. 306 § 3 kpk, art. 325a § 2 kpk).
- Pokrzywdzony może składać wnioski o dokonanie czynności śledztwa lub dochodzenia (art. 315 § 1 kpk, art. 325a § 2 kpk).
- W razie złożenia przez pokrzywdzonego wniosku o ściganie niektórych sprawców, obowiązek ścigania obejmuje również inne osoby, których czyny pozostają w ścisłym związku z czynem osoby wskazanej we wniosku. Przepis ten nie dotyczy najbliższych osoby składającej wniosek. Wniosek może być cofnięty w postępowaniu przygotowawczym za zgodą prokuratora, a w postępowaniu sądowym za zgodą sądu - do rozpoczęcia przewodu sądowego na pierwszej rozprawie głównej(12 § 2 i 3 kpk).
- W sprawach o przestępstwa popełnione z użyciem przemocy lub groźby bezprawnej oraz określone w rozdziale XXIII, XXV i XXVI Kodeksu karnego (przeciwko wolności, przeciwko wolności seksualnej i obyczajności oraz przeciwko rodzinie i opiece) pokrzywdzonego, który w chwili przesłuchania nie ukończył 15 lat, powinno się przesłuchiwać w charakterze świadka tylko wówczas, gdy jego zeznania mogą mieć istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy i tylko raz, chyba że wyjdą na jaw istotne okoliczności, których wyjaśnienie wymaga ponownego przesłuchania lub zażąda tego podejrzany, który nie miał obrońcy w czasie pierwszego przesłuchania pokrzywdzonego (art. 185a § 2 kpk).
- Jeżeli zachodzi uzasadniona obawa użycia przemocy lub groźby bezprawnej wobec pokrzywdzonego występującego w charakterze świadka lub wobec jego najbliższej osoby w związku z postępowaniem, może on zastrzec dane dotyczące miejsca zamieszkania do wyłącznej wiadomości sądu lub prokuratora. W takim wypadku pisma procesowe doręcza się wówczas do instytucji, w której pokrzywdzony jest zatrudniony lub na inny wskazany przez niego adres (art. 191 § 3 kpk).
- Przesłuchanie pokrzywdzonego w charakterze świadka może nastąpić przy użyciu urządzeń technicznych umożliwiających przeprowadzenie tej czynności na odległość (art. 177 § 1a kpk). Na wniosek pokrzywdzonego w sprawach o przestępstwa określone w art. 197-199 k.k., przy jego ponownym przesłuchaniu, powinien mieć zastosowanie tryb określony w art. 177 § 1a kpk, jeżeli bezpośrednia obecność oskarżonego przy przesłuchaniu mogłaby oddziaływać krępująco na zeznania świadka lub wywierać negatywny wpływ na jego stan psychiczny (art. 185c § 3 k.p.k.). W tych sprawach na wniosek pokrzywdzonego należy zapewnić, aby biorący udział w jego przesłuchaniu biegły psycholog był osobą tej samej płci co pokrzywdzony, o ile nie będzie to utrudniać postępowania (art. 185c § 4 k.p.k.).
- Pokrzywdzonego, który nie może się stawić na wezwanie z powodu choroby, kalectwa lub innej nie dającej się pokonać przeszkody, można przesłuchać w miejscu jego pobytu (art. 177 § 2 kpk).
- W razie okazania innej osoby pokrzywdzonemu, może on domagać się, aby czynność tę przeprowadzono w sposób wyłączający możliwość jego rozpoznania przez osobę rozpoznawaną (art. 173 § 2 kpk).
- Jeżeli czynności śledztwa nie będzie można powtórzyć na rozprawie, pokrzywdzony i jego przedstawiciel ustawowy, mogą być dopuszczeni do tej czynności, chyba że w razie zwłoki, zachodzi niebezpieczeństwo utraty lub zniekształcenia dowodu. Prokurator może także dopuścić pokrzywdzonego do udziału w innych czynnościach śledztwa lub dochodzenia (art. 316 § 1, art. 317§ 1 kpk, art. 325a § 2 kpk).
- Organ prowadzący postępowanie przygotowawcze ma obowiązek doręczenia pokrzywdzonemu odpisu postanowienia o dopuszczeniu dowodu z opinii biegłych albo instytucji naukowej lub specjalistycznej oraz zezwala na wzięcie udziału w przesłuchaniu biegłego i zapoznaniu się z opinią (art. 318 kpk).
- Pokrzywdzony w toku śledztwa lub dochodzenia może zwrócić się do sądu z żądaniem przesłuchania świadka, jeżeli zachodzi niebezpieczeństwo, że nie będzie można go przesłuchać na rozprawie (art. 316 § 3 kpk).
- Pokrzywdzony może żądać odpisu protokołu czynności, w której uczestniczył lub miał prawo uczestniczyć, jak również dokumentu pochodzącego od niego lub sporządzonego z jego udziałem. Na jego wniosek odpłatnie wydaje mu się kserokopię dokumentów z akt sprawy, a za zgodą prowadzącego postępowanie przygotowawcze może on otrzymać odpłatnie uwierzytelnione odpisy lub kserokopie (art. 156 § 2 i 5 kpk i art. 157 § 3 kpk).
- Pokrzywdzony ma prawo otrzymać na swój koszt po jednej kopii zapisu dźwiękowego lub obrazu utrwalonej w ten sposób czynności procesowej (art. 147 § 4 kpk).
- Pokrzywdzony, za zgodą prowadzącego postępowanie, może w toku tego postępowania przeglądać akta i sporządzać z nich odpisy, a także złożyć zażalenie na odmowę udostępnienia akt (art. 156 § 1 i 5 kpk, art. 159 kpk).
- Pokrzywdzonemu przysługuje także prawo do wniesienia zażalenia na czynności inne niż postanowienia i zarządzenia, naruszające jego prawa (art. 302 § 2 kpk).
- Pokrzywdzony może złożyć wniosek lub wyrazić zgodę na złożony przez podejrzanego wniosek o skierowanie sprawy przez prokuratora do instytucji lub osoby godnej zaufania w celu przeprowadzenia postępowania mediacyjnego między nim a podejrzanym (art. 23a § 1 kpk).
- Pokrzywdzony może wnieść do sądu akt oskarżenia o przestępstwo ścigane z oskarżenia publicznego w razie powtórnego wydania przez prokuratora postanowienia o odmowie wszczęcia lub o umorzeniu postępowania przygotowawczego. Akt oskarżenia powinien być sporządzony i podpisany przez adwokata lub radcę prawnego (art. 55 § 1 i 2 kpk)
- W razie umorzenia lub zawieszenia postępowania przygotowawczego, w którym zgłoszone było powództwo cywilne, pokrzywdzony, w terminie 30 dni od daty doręczenia postanowienia, może żądać przekazania sprawy sądowi właściwemu do rozpoznawania spraw cywilnych (art. 69 § 4 kpk).
- W razie uchylenia lub zmiany tymczasowego aresztowania wobec podejrzanego na inny środek zapobiegawczy, prokurator powiadamia o tym niezwłocznie pokrzywdzonego, chyba że pokrzywdzony oświadczy, iż z takiego uprawnienia rezygnuje, o czym winien być wcześniej pouczony (art. 253 § 3 kpk).
**Obowiązki: **
1. Pokrzywdzony ma obowiązek stawić się na każde wezwanie organu prowadzącego postępowanie (art. 177 kpk). Na pokrzywdzonego, który bez usprawiedliwienia nie stawił się na wezwanie organu prowadzącego postępowanie albo bez zezwolenia tego organu wydalił się z miejsca czynności przed jej zakończeniem, można nałożyć karę pieniężną w wysokości do 10.000 złotych, a ponadto zarządzić jego zatrzymanie i przymusowe doprowadzenie
(art. 285 § 1 i 2 kpk).
- W celu ograniczenia kręgu osób podejrzanych lub ustalenia wartości dowodowej ujawnionych śladów, można pobrać od pokrzywdzonego odciski daktyloskopijne, włosy, ślinę, próby pisma, zapach, wykonać fotografię osoby lub dokonać utrwalenia głosu. Za zgodą pokrzywdzonego biegły może również zastosować środki techniczne mające na celu kontrolę nieświadomych reakcji organizmu tej osoby (art. 192a kpk).
- Jeżeli karalność czynu zależy od stanu zdrowia pokrzywdzonego, nie może on sprzeciwić się oględzinom i badaniom nie połączonym z zabiegiem chirurgicznym lub obserwacją w zakładzie leczniczym (art. 192 § 1 i 3 kpk). W przypadku zaistnienia wątpliwości co do stanu psychicznego pokrzywdzonego jego stanu rozwoju umysłowego, zdolności postrzegania lub odtwarzania przez niego spostrzeżeń, sąd lub prokurator może zarządzić jego przesłuchanie z udziałem biegłego lekarza lub biegłego psychologa (art. 192 § 2 kpk).
- Pokrzywdzony jest obowiązany wskazać adres dla doręczeń w kraju, kiedy przebywa za granicą; w przeciwnym wypadku pismo wysłane na ostatnio znany adres w kraju zostanie uznane za skutecznie doręczone, a czynność lub rozprawa zostanie przeprowadzona pod nieobecność pokrzywdzonego; niewskazanie adresu może również uniemożliwić złożenie wniosku, zażalenia lub apelacji z powodu upływu terminów (art. 138 kpk). Jeżeli pokrzywdzony, nie podając nowego adresu, zmienia miejsca zamieszkania lub nie przebywa pod wskazanym przez siebie adresem, pisma wysyłane pod tym adresem uważa się za doręczone (art. 139 § 1 kpk).
Definicja podejrzanego i jego pozycja w postępowaniu przygotowawczym.
Podejrzany
- to osoba, co do której wydano postanowienie o przedstawieniu zarzutów,
- albo której bez wydania takiego postanowienia postawiono zarzut w związku z przystąpieniem do przesłuchania w charakterze podejrzanego (art.71 § 1 kpk).
Osoba taka, z chwilą wniesienia oskarżenia lub skierowania do sądu przez prokuratora wniosku o warunkowe umorzenie postępowania, uważana jest za oskarżonego (art. 71 § 2 kpk).
W trakcie postępowania karnego podejrzanemu przysługują liczne prawa.
1. Pierwszym niezwykle istotnym prawem podejrzanego jest prawo do składania wyjaśnień, prawo do odmowy składania wyjaśnień oraz prawo odmowy odpowiedzi na poszczególne pytania, bez konieczności podawania powodu odmowy. Podejrzany może złożyć wyjaśnienia lub odmówić składania wyjaśnień zarówno w formie ustnej jak i pisemnej.
- Kolejnym fundamentalnym prawem podejrzanego jest prawo do skorzystania z pomocy wybranego przez siebie obrońcy. Obrońcą podejrzanego może być adwokat lub radca prawny. Podejrzany może mieć jednocześnie maksymalnie trzech obrońców. Jeżeli podejrzany udowodni, że nie stać go na obrońcę, wówczas sąd może wyznaczyć mu obrońcę z urzędu. W przypadku skazania lub warunkowego umorzenia postępowania podejrzany może zostać obciążony kosztami obrony z urzędu.
- Podejrzany ma także prawo do skorzystania z bezpłatnej pomocy tłumacza jeśli nie włada językiem polskim w sposób wystarczający.
- Podejrzany ma prawo by podczas przesłuchania był obecny jego obrońca. Innym prawem podejrzanego jest także prawo do informacji na temat zarzutów, ich uzupełnieniu, zmianach jakie następują a także o kwalifikacji prawnej zarzucanego przestępstwa.
- Podejrzany ma prawo do dostępu do akt sprawy, a także do sporządzania odpisów i kopii, jednak można mu odmówić takiego prawa ze względu na ważny interes państwa lub dobro prowadzonego postępowania. Każdy podejrzany ma także prawo do zapoznania się z materiałami śledztwa lub dochodzenia przed jego zakończeniem. W trakcie zapoznania podejrzanemu może towarzyszyć jego obrońca.
- Jednym z praw podejrzanego jest także możliwość składania wniosków o dokonanie czynności śledztwa bądź dochodzenia. Należy do nich między innymi przesłuchanie świadka, dopuszczenie opinii biegłego lub uzyskanie dokumentów.
Prawo do obrony (pojęcie, rodzaje, treść obrony materialnej, obrona formalna (obrona z urzędu i z wyboru, obrona fakultatywna i obligatoryjna, obrońca i zasady jego działania w procesie)
Podmiotem prawa do obrony jest każdy, przeciw komu prowadzone jest postępowanie karne.
Już pierwsza czynność organów procesowych skierowana na ściąganie określonej osoby czyni ją podmiotem prawa do obrony
Prawo do obrony znajduje zastosowanie we wszystkich stadiach postępowania
Na prawo do obrony składa się zespół uprawnień procesowych pozwalających dokonać czynności zmierzających do odparcia oskarżenia lub złagodzenia odpowiedzialności
Obrona Formalna – procesowa działalność obrońcy oskarżonego. Prawo do obrony wyraża się w uprawnieniu do wyboru obrońcy i do korzystania z obrońcy z urzędu, które przysługuje oskarżonemu i podejrzanemu. Oskarżony może wybrać sobie obrońcę bądź też zażądać przyznania mu obrońcy z urzędu, gdy nie stać go na poniesienie kosztów działania obrońcy z wyboru.
Prawo do wyboru obrońcy przysługuje oskarżonemu na każdym etapie postępowania karnego i nie doznaje żadnych ograniczeń
Oskarżony nie może ponosić negatywnych konsekwencji postępowania swego obrońcy, niezależnie od tego, czy postępowanie to wynikało z niezawinionych przez obrońcę okoliczności, czy też ze świadomego naruszenia obowiązków.
Obrona Obligatoryjna – Oskarżony musi mieć obrońcę jeżeli
- Nie ukończył 18 lat
- Jest głuchy niemy lub niewidomy
- Zachodzi wątpliwość czy jego zdolność rozpoznania znaczenia czynu lub kierowania swoim postępowaniem nie była w czasie popełnienia tego czynu wyłączona lub w znacznym stopniu ograniczona, chodzi tu o poczytalność oskarżonego w czasie czynu (tempore criminis)
- Zachodzi uzasadniona wątpliwość, czy stan jego zdrowia psychicznego pozwala na udział w postępowaniu lub na prowadzenie obrony w sposób samodzielny oraz rozsądny, chodzi tu o poczytalność w toku postępowania (tempore procedendo)
- Sąd uzna to za niezbędne ze względu na inne okoliczności utrudniające obronę
- W postępowaniu rozpoznawczym przed sądem okręgowym zarzucono mu zbrodnię
- Nie uwzględniono wniosku oskarżonego o sprowadzenie go na rozprawę odwoławczą
- Postępowanie wznowiono na korzyść oskarżonego i toczy się ono po jego śmierci lub jeśli zachodzi przyczyna zawieszenia postępowania
- Występuje w postępowaniu przed sądem okręgowym gdy zarzucono mu zbrodnię
Jeśli obrona ma charakter obligatoryjny, udział obrońcy jest obowiązkowy na rozprawie głównej oraz na tych posiedzeniach w których obowiązkowy jest udział oskarżonego, a także w rozprawie przed sądem odwoławczym.
W wypadku obrony obligatoryjnej w postępowaniu przed sądem okręgowym udział obrońcy jest obowiązkowy w rozprawie głównej.
Niezależnie od okoliczności przepisy k.p.k. przewidują także możliwość ustanowienia obrony z urzędu gdy:
- Oskarżony żąda tego, należycie wykazując, że nie jest w stanie ponieść kosztów obrony bez uszczerbku dla niezbędnego utrzymania siebie i rodziny
- Oskarżony żąda wyznaczenia obrońcy z urzędu w celu dokonania określonej czynności procesowej i wykaże, że nie jest w stanie ponieść kosztów obrony z wyboru bez uszczerbku dla niezbędnego utrzymania siebie i rodziny
Obrona Materialna
- Prawo do przeciwstawnia się tezie oskarżenia i roszczeniom cywilnym oraz wszelkim uciążliwościom procesowym.
- Obrona merytoryczna – odpieranie zarzutów
- Obrona procesowa – podnoszenie zarzutów i wskazywanie uchybień proceduralnych
- Obrona czynna – zwalczanie zarzutów za pomocą składanych wyjaśnień i wnioskowanych dowodów
- Obrona bierna – milczenie i powstrzymywanie się od składania wniosków dowodowych
Prawo do obrony materialnej obejmuje prawo do:
- Wypowiadania się co do wszelkich tez oskarżenia oraz odpowiedzialności cywilnej, która w konkretnym procesie może być przedmiotem rozstrzygnięcia
- Podejmowania innych odpowiednich czynności procesowych zmierzających do obalenia oskarżenia albo złagodzenia odpowiedzialności karnej oraz do wykazania, że oskarżonego nie obciąża odpowiedzialność cywilna albo też obciąża go w rozmiarach mniejszych niż wynikałoby to z twierdzeń pokrzywdzonego prokuratora (oskarżyciela posiłkowego lub publicznego)
- Zwalczania na przewidzianej prawem drodze uciążliwych środków procesowych
Warunkiem realizacji obrony w znaczeniu materialnym jest przysługujące oskarżonemu prawo do udziału w:
- Czynnościach postępowania przygotowawczego, gdy wnosił o ich dokonanie
- Czynnościach niepowtarzalnych przeprowadzanych w postępowaniu przygotowawczym
- Innych czynnościach postępowania przygotowawczego na jego żądanie
- Rozprawie i w posiedzeniu, gdy ustawa tak stanowi, chyba że ich udział jest obowiązkowy, oraz do udziału w posiedzeniu w pozostałych wypadkach, jeżeli się stawią, chyba że ustawa stanowi inaczej, a także we wszystkich czynnościach postępowania dowodowego
Obowiązki podejrzanego
Zanim przejdziemy do omawiania obowiązków podejrzanego należy zaznaczyć, że podejrzany nie ma obowiązku dowodzenia swej niewinności ani obowiązku dostarczania dowodów, które mogą wpłynąć niekorzystnie na jego sytuację. Jednak w procesie przygotowawczym podejrzany ma szereg obowiązków, które reguluje Kodeks Postępowania Karnego.
Podejrzany musi poddać się oględzinom zewnętrznym ciała oraz badaniom niepołączonym z naruszeniem ciała. Podejrzanemu można pobrać odciski placów, sfotografować go oraz pokazać w celach rozpoznawczych innym osobom.
Podejrzany ma także obowiązek poddania się badaniom psychologicznym i psychiatrycznym a także badaniom połączonym z dokonaniem zabiegów na ciele, z wyjątkiem zabiegów chirurgicznych. Oznacza to, że podejrzany jest zobowiązany do przekazania materiału dowodowego takiego jak włosy, wydzieliny (np. ślina) czy pobranie krwi o ile jest to niezbędne i nie zagraża jego życiu i zdrowiu. Takie czynności może przeprowadzić pracownik służby zdrowia, natomiast jeżeli od podejrzanego ma być pobrany sam wymaz ze śluzówki policzków wówczas może dokonać tego funkcjonariusz Policji.
Jeżeli podejrzany nie spełni tych obowiązków taka sytuacja może doprowadzić do zatrzymania i przymusowego doprowadzenia podejrzanego. Odmowa może skutkować również uzasadnionym użyciem siły fizycznej lub środków technicznych, które będą służyły obezwładnieniu podejrzanego.
Podejrzany ma obowiązek stawić się na każde wezwanie w toku postępowania karnego. W chwili nieusprawiedliwionego niestawienia się podejrzanego można go zatrzymać i sprowadzić przymusowo. Innym obowiązkiem podejrzanego jest również zawiadomienie o każdej zmianie miejsca zamieszkania lub pobytu, która trwa dłużej niż 7 dni.
Jeżeli podejrzany przebywa poza granicami kraju wówczas ma obowiązek wskazać adresata dla doręczeń na terenie kraju. Jeżeli tego nie uczyni wówczas pismo uważa się za doręczone. Na moim blogu znajdziesz także informacje na temat środków zapobiegawczych, które można zastosować wobec podejrzanego.
Osoba podejrzana i jej pozycja w postępowaniu (prawa, obowiązki).
Taka, którą podejrzewa się o popełnienie przestępstwa ( przypuszcza się, że je popełniła, ale której nie przedstawiono jeszcze zarzutu popełnienia przestępstwa.
Nie jest stroną postępowania karnego!
W literaturze wskazuje się na kryteria, które wyróżniają osobę podejrzaną.
Tymi kryteriami są: brak elementu formalnego, czyli przedstawienia danej osobie zarzutów oraz istnienie elementu faktycznego, czyli danych, które co najmniej uzasadniają popełnienie przestępstwa
Osoba podejrzana ma wszystkie prawa osoby, której dotyczy dana czynność procesowa.
Ma ona więc prawo do otrzymania informacji o przyczynach zatrzymania, do kontaktu z adwokatem lub radcą prawnym (nie obrońcą), może także wystąpić z zażaleniem do sądu.
Na osobę podejrzaną rozciąga się także domniemanie niewinności.
Obowiązkiem osoby podejrzanej jest znoszenie uciążliwości, jakie wiążą się z podejmowanymi wobec niej czynnościami
Wobec osoby podejrzanej podejmuje się pozaprocesowe czynności operacyjne. Kodeks postępowania karnego dopuszcza także inne czynności:
art. 74 § 3 – m.in. oględziny zewnętrzne ciała, inne badania niepołączone z naruszeniem integralności ciała, pobranie odcisków, fotografowanie osoby podejrzanej, okazanie jej w celach rozpoznawczych innym osobom;
art. 192a – czynności podjęte w celu ograniczenia kręgu osób podejrzanych;
art. 237 § 4 – kontrola i utrwalanie treści rozmów telefonicznych;
art. 244 § 1 – zatrzymanie osoby podejrzanej przez Policję;
art. 247 § 1 – zatrzymanie i przymusowe doprowadzenie na zarządzenie prokuratora;
art. 308 § 1 i 2 – tzw. dochodzenie w niezbędnym zakresie.
Przedstawienie zarzutów – przesłanki, forma, znaczenie
Prokurator stawia zarzuty osobie, gdy istnieją uzasadnione podejrzenia, że popełniła ona określony czyn karalny.
Proces ten rozpoczyna się od formalnego wydania postanowienia o przedstawieniu zarzutów, które następnie jest niezwłocznie ogłaszane podejrzanemu.
Następnie, odbywa się przesłuchanie podejrzanego. Pozwala to na konfrontację podejrzanego z zarzutami, co jest fundamentalnym elementem prawa do obrony.
Od momentu przedstawienia zarzutów, osoba, przeciwko przedstawiono zarzuty, uzyskuje status podejrzanego i korzysta z wielu związanych z tym statusem gwarancji procesowych.
Kluczowym aspektem postawienia zarzutów jest uzasadnione podejrzenie, że określona osoba popełniła dany czyn zabroniony.
Oznacza to, że muszą istnieć konkretne dowody lub informacje wskazujące na potencjalną winę tej osoby.
Postanowienie o przedstawieniu zarzutów powinno zawierać dokładne określenie czynu, jego kwalifikację prawną, a także inne istotne informacje, takie jak czas i miejsce popełnienia przestępstwa.
Proces przedstawienia zarzutów przez prokuratora jest fundamentalnym elementem postępowania karnego, który inicjuje serię działań procesowych i zmienia status danej osoby na podejrzaną.
Art. 313. [Postanowienie o przedstawieniu zarzutów]
§ 1. Jeżeli dane istniejące w chwili wszczęcia śledztwa lub zebrane w jego toku uzasadniają dostatecznie podejrzenie, że czyn popełniła określona osoba, wydaje się postanowienie o przedstawieniu zarzutów, ogłasza je niezwłocznie podejrzanemu i przesłuchuje się go, chyba że ogłoszenie postanowienia lub przesłuchanie podejrzanego nie jest możliwe z powodu jego ukrywania się lub nieobecności w kraju.
§ 1a. Od ogłoszenia postanowienia i przesłuchania podejrzanego, o których mowa w § 1, można odstąpić, jeżeli nie jest możliwe ich przeprowadzenie ze względu na stan zdrowia podejrzanego albo stan nietrzeźwości lub odurzenia w jakim znajduje się podejrzany, a zachodzi potrzeba niezwłocznego zastosowania środka zapobiegawczego. W takim wypadku należy ogłosić postanowienie o przedstawieniu zarzutów i przesłuchać podejrzanego w terminie 7 dni od ustania okoliczności uniemożliwiającej wykonanie tych czynności.
§ 2. Postanowienie o przedstawieniu zarzutów zawiera wskazanie podejrzanego, dokładne określenie zarzucanego mu czynu i jego kwalifikacji prawnej.
§ 3. Podejrzany może do czasu zawiadomienia go o terminie zaznajomienia z materiałami śledztwa żądać podania mu ustnie podstaw zarzutów, a także sporządzenia uzasadnienia na piśmie, o czym należy go pouczyć. Uzasadnienie doręcza się podejrzanemu i ustanowionemu obrońcy w terminie 14 dni.
§ 4. W uzasadnieniu należy w szczególności wskazać, jakie fakty i dowody zostały przyjęte za podstawę zarzutów.
Pojęcie sądu karnego, rodzaje sądów karnych powszechnych i szczególnych
Pojęcie
Sąd to zespół osób lub osoba wyposażeni w atrybuty niezawisłości powołani do sprawowania wymiaru sprawiedliwości w imieniu RP oraz w szczególnej procesowej formie.
Rodzaje
Sądy Powszechne:
- sąd rejonowy,
- sąd okręgowy
- sąd apelacyjny
Sądy Szczególne:
- Trybunał stanu,
- sądy wojskowe
Sądownictwo powszechne
Jest dwuinstancyjne. Oznacza to, że osoba, która nie jest zadowolona z rozstrzygnięcia jej sprawy przez sąd, może odwołać się od tego orzeczenia (wyroku, postanowienia).
Może wystąpić do sądu wyższej instancji (nazywanego sądem odwoławczym) o zmianę tego orzeczenia.
Sądy l instancji: sąd rejonowy,sąd okręgowy
Sądy II instancji: sąd okręgowy, sąd apelacyjny
Sądy rejonowe są jednostkami sądownictwa najbliższymi dla obywateli.
Rozpatrują wszystkie sprawy, z wyjątkiem zastrzeżonych dla sądu okręgowego.
Sądy okręgowe są sądami l instancji tylko w niektórych kategoriach spraw.
Natomiast są sądami odwoławczymi (czyli sądami II instancji) dla orzeczeń wydanych przez sądy rejonowe.
Sądy II instancji (odwoławcze) zajmują się zaskarżoną częścią sprawy i mogą:
- utrzymać w mocy zaskarżone orzeczenie - co oznacza, że obowiązuje orzeczenie, które zaskarżyliśmy;
- zmienić zaskarżone orzeczenie - co oznacza wydanie nowego orzeczenia w sprawie;
- uchylić je i przekazać sprawę do ponownego rozpoznania sądowi pierwszej instancji - co znaczy, że sprawa zacznie się od początku.
Właściwość rzeczowa sądu – pojęcie, zasady jej wyznaczania, możliwość zmiany
Właściwość rzeczowa sądu to kompetencja sądu do rozpoznawania sprawy w pierwszej instancji.
W sądach powszechnych decydującym kryterium w tym zakresie jest rodzaj przestępstwa.
Co do zasady sądem rzeczowo właściwym w pierwszej instancji jest sąd rejonowy.
Właściwość rzeczowa sądu okręgowego obejmuje kategorie przestępstwa wyraźnie wskazane w ustawie.
Są to przestępstwa przeważnie zagrożone surowszymi karami oraz zwykle związane z koniecznością prowadzenia bardziej skomplikowanych postępowań.
Sąd rejonowy rozstrzyga w pierwszej instancji w sprawach dotyczących wszystkich kategorii przestępstw z wyjątkiem tych, które zostały przekazane do rozpoznawania sądowi okręgowemu (art. 24 § 1 k.p.k.).
Ponadto sąd rejonowy orzeka w pierwszej instancji w sprawach o wykroczenia.
Sąd okręgowy orzeka w pierwszej instancji w sprawach o następujące przestępstwa:
1) o zbrodnie określone w Kodeksie karnym oraz w ustawach szczególnych;
2) o występki określone w rozdziałach XVI (Przestępstwa przeciwko pokojowi, ludzkości oraz przestępstwa wojenne) i XVII (Przestępstwa przeciwko Rzeczypospolitej Polskiej) oraz w art. 140-142, art. 148 § 4 i 5, art. 148a, art. 149, art. 150 § 1, art. 151-154, art. 158 § 3, art. 163 § 3 i 4, art. 165 § 1, 3 i 4, art. 166 § 1, art. 173 § 3 i 4, art. 185 § 2, art. 189a § 2, art. 210 § 2, art. 211a, art. 252 § 3, art. 258 § 1-3, art. 265 § 1 i 2, art. 269, art. 278 § 1, 2 i 3a w zw. z art. 294 § 1 lub 2, art. 284 § 1 i 2 w zw. z art. 294 § 1 lub 2, art. 286 § 1 w zw. z art. 294 § 1 lub 2, art. 287 § 1 w zw. z art. 294 § 1 lub 2, art. 296 § 3 oraz art. 299 Kodeksu karnego;
3) o występki, które z mocy przepisu szczególnego należą do właściwości sądu okręgowego.
Przepisy k.p.k. przewidują odstępstwo od ustawowo określonej właściwości. Sprawy, które co do zasady należą do właściwości rzeczowej sądu rejonowego, mogą zostać przekazane do rozpoznania w pierwszej instancji sądowi okręgowemu.
Art. 25 § 2 k.p.k. – Sąd apelacyjny, na wniosek sądu rejonowego, może przekazać do rozpoznania sądowi okręgowemu, jako sądowi pierwszej instancji, sprawę o każde przestępstwo, ze względu na szczególną wagę lub zawiłość sprawy.
Rozpoznanie przez sąd niższego rzędu sprawy należącej do właściwości sądu wyższego rzędu stanowi bezwzględną przyczynę odwoławczą.
Oznacza to, że sąd odwoławczy uchyla wydane orzeczenie niezależnie od granic zaskarżenia i podniesionych zarzutów.
