oefeningen Flashcards
Wat zijn vuistbijlen en waarvoor werden ze gebruikt?
Kerngereedschap van vuursteen, gebruikt als snijwerktuig voor bewerken van hout, huiden en slachten van dieren.
Hoe werd er in de 18e eeuw naar vuistbijlen gekeken?
John Frere beschreef ze als wapens voor oorlog en merkte op dat ze oud waren.
Wat stelde C. J. Thomsen in de 19e eeuw voor met betrekking tot de ontwikkeling van werktuigen?
Drieperiodensysteem: vuursteen > brons > ijzer.
Wie was Jacques Boucher de Perthes en wat ontdekte hij?
Hij vond vuistbijlen samen met uitgestorven dieren, wat bevestigde dat ze oud waren.
Wat is de cultuurhistorische benadering in de archeologie?
De benadering die stelt dat werktuigen primaire functies hebben, maar hun vorm door culturele overdracht verandert.
Wat is de ecologische benadering in de archeologie?
Deze benadering stelt dat de vorm van werktuigen wordt bepaald door natuurlijke omstandigheden.
Wat is het Paleolithicum en wanneer vond het plaats?
Oude steentijd, van 2,5 miljoen jaar BP tot 8800 v. Chr.
Wat zijn de belangrijkste kenmerken van het vroeg Paleolithicum?
Hominiden leefden van jagen, vissen en verzamelen tot ongeveer 300.000 BP.
Wat zijn de drie ‘Out-of-Africa’ migraties?
- OoA1: 1,8 miljoen jaar geleden: Homo Erectus/Egaster
- OoA2: 1 miljoen jaar geleden: Homo Erectus naar Europa
- OoA3: 200.000-50.000 jaar geleden: Homo Sapiens naar Europa.
Waarom vertrokken hominiden uit Afrika?
Door veranderingen in omgeving en voedselbronnen, zoals het eten van vlees.
Wat zijn Australopithecus en hun kenmerken?
Vroegste mensachtige, liep rechtop, had een kleine schedelinhoud.
Wat is Homo Habilis en wanneer leefde deze soort?
De ‘handige’ mens, leefde van 2,6 tot 1,5 miljoen jaar BP.
Wat zijn de kenmerken van Homo Erectus?
Rechtop lopen, grotere lichaamslengte, waarschijnlijk de eerste vuurmaker.
Wat is de belangrijkste vindplaats van Homo Heidelbergensis?
Grand Dolina in Spanje.
Waarom zijn er in Nederland weinig oude vindplaatsen?
Mogelijke redenen: landijs, erosie, vondstomstandigheden en herkenbaarheid.
Wat is het Midden-Paleolithicum en wanneer vond het plaats?
Tijdvak van 300.000 tot 35.000 BP, waarin Homo Neanderthalensis leefde.
Wat zijn de kenmerken van de Neanderthaler?
Sterk en compact lichaam, grote neus, laag voorhoofd, niet de voorouder van de moderne mens.
Wat is de belangrijke vindplaats Krapina en wat is er gevonden?
Bevat 800 skeletresten met tekenen van mogelijk kannibalisme en grafrituelen.
Wat is de vergelijking tussen Neanderthaler en moderne mens?
Neanderthaler was kolossaler, had grotere herseninhoud maar gebruikte zijn hersenen anders.
Wat zijn de tekenen van mogelijk kannibalisme bij de skeletresten?
Botten zijn gebroken en beenmerg verwijderd
Dit kan ook op een grafritueel duiden, of omdat men geloofde dat je dan eigenschappen van deze persoon overnam.
Hoe verschilt de Neanderthaler van de moderne mens qua herseninhoud?
De herseninhoud van de Neanderthaler was groter, maar ze gebruikten hun hersenen anders, niet optimaal.
Wat zijn de kenmerken van de glacialen en interglacialen?
Afwisseling van koude perioden (glacialen) met temperaturen ver onder de 0 en warme perioden (interglacialen) met temperaturen boven de 0.
Wat is de ‘Mammoetsteppe’?
Een omgeving met rondtrekkende kuddedieren zoals mammoeten, bizons, paarden, rendieren en wolharige neushoorns.
Wat zijn de jachtstrategieën die door Neanderthalers werden gebruikt?
Opdrijven van wild en steken met speer op korte afstand.
Wat is de ouderdom van de vindplaats Mauran in Frankrijk?
75.000 BP.
Wat voor soort voedsel consumeerden Neanderthalers naast landwild?
Zeevoedsel zoals vis, schelpdieren, zeezoogdieren, krabben en paling.
Wat wijst erop dat Neanderthalers respectvol met hun doden omgingen?
Graven met pollen die erop wijzen dat er bloemen in het graf zijn gelegd.
Wat zijn de kenmerken van de vindplaats Shanidar in Irak?
Twee graven: ‘red ochre burial’ en ‘flower burial’ met bloempollen.
Wat voor type amuletten gebruikten Neanderthalers?
Persoonlijke amuletten zoals adelaarsklauwen, tanden en schelpen.
Wanneer kwamen de Homo sapiens Europa binnen?
30.000 BP.
Wat zijn mogelijke oorzaken van de uitsterving van de Neanderthalers?
- Onbekende oorzaak
- Kwetsbaarheid door laag aantal
- Ziekten en parasieten van de sapiens
- Niet flexibel genoeg voor veranderingen
- Vulkaanuitbarsting 40.000 BP
- Verdreven/vermenging door moderne mens
Wat kenmerkt de Hamburgcultuur?
Bij gebruik van het collectors model, met veel jacht op rendieren met speren.
Wat is de chronologie van het Laat-Paleolithicum in Nederland?
- Tot 15.000 BP: Onbewoonbare poolwoestijn
- 14.750-14.200 BP: Hamburgcultuur
- 13.950-11.700 BP: Federmessercultuur
- 12.900-11.800 BP: Ahrensburgcultuur
Wat is het mesolithicum?
Midden-Steentijd tussen Paleolithicum en Neolithicum, 8.800 v. Chr. - 5.300/4.900 v. Chr.
Wat zijn de voedselstrategieën in het mesolithicum?
Jagen, vissen en verzamelen, met een foragermodel.
Wat zijn de kenmerken van de Federmessercultuur?
Gebruik van pijl en boog, leven in kleine mobiele, tijdelijke kampen.
Fill in the blank: De Neanderthalers gebruikten _______ als werktuigen vanwege hun scherpe rand.
schelpen
Wat waren de jachttechnieken voor rendieren in de Ahrensburgcultuur?
Gebruik van pijl en boog, dezelfde strategie als voorheen met collectorsmodel.
Wat is een loofboom?
Een boom die een warmer klimaat nodig heeft
Loofbomen zijn bomen die hun bladeren in de herfst verliezen en weer nieuwe bladeren krijgen in de lente.
Wat is een foragermodel?
Een model waarbij men op zoek moet naar voedsel, meestal door te jagen
Dit model wordt gekenmerkt door het verzamelen van voedsel uit de natuur.
Wat is het collectorsmodel?
Een model waarbij mensen jaarlijks terugkeren naar goede plekken om voedsel te verzamelen
Dit kan bijvoorbeeld betrekking hebben op locaties met schelpdieren.
Wat zijn microlieten?
Kleine stukjes vuursteen die gebruikt werden in het mesolithicum
Deze werden gebruikt omdat er minder vuursteen beschikbaar was.
Wat is de Ertebøllecultuur?
Een cultuur in Denemarken die het hele jaar door een basiskamp gebruikte met een hoge bevolkingsdichtheid
Deze cultuur is bekend om de schelpenhopen die werden achtergelaten.
Wat zijn Køkkenmøddinger?
Afvalresten van het eten van schelpdieren
Deze hopen zijn kenmerkend voor de Ertebøllecultuur.
Wat is een palimpsest?
Een ophoping van artefacten uit verschillende perioden
Dit maakt het moeilijk om verschillen tussen basiskampen en andere locaties te onderscheiden.
Wat zijn haardkuilen?
Ronde, houtskoolrijke sporen waar voedsel werd bereid
Veel mesolithische vindplaatsen bevatten haardkuilen.
Wat is slash-and-burn?
Een techniek waarbij grote delen van bos worden verbrand om open plekken te creëren
Dit werd gedaan om groot wild aan te trekken.
Wat zijn de kenmerken van de grafrituelen in het mesolithicum?
Zowel inhumaties als crematies werden toegepast
Er zijn geen vaste manieren van begraving teruggevonden.
Wat is de Lineaire Bandkeramiek (LBK)?
De eerste boeren in het Vroeg-Neolithicum, bekend om hun decoratieve aardewerk
Deze cultuur ontstond voornamelijk in de lössgebieden van Limburg.
Wat is matri-linealiteit?
Familielidmaatschap gaat via de moeder
Dit betekent dat de achternaam van de moeder wordt overgenomen.
Wat zijn de belangrijkste voedselbronnen voor de LBK-boeren?
Emmertarwe, eenkoren, erwten, linzen, en vee zoals koeien, geiten, schapen en varkens
Dit geeft inzicht in hun agrarische levensstijl.
Wat zijn de sociale structuren binnen de LBK-gemeenschappen?
Er zijn onderscheid tussen arm en rijk, en man en vrouw
De status lijkt samen te hangen met leeftijd en grafgiften.
Wat zijn de mogelijke redenen voor de overgang van jagen naar landbouw?
Minder risico, beter dieet, en opslag van voedsel
Dit maakte het mogelijk voor grotere bevolkingsdichtheid en specialisatie.
Wat is het verschil tussen de Rössencultuur en de LBK?
De Rössencultuur komt later en heeft andere woningstructuren en aardewerk
Deze cultuur is vooral aanwezig in het uiterste zuiden van Nederland en Duitsland.
Waar komt de Rössencultuur voornamelijk voor?
In het uiterst zuidelijkste puntje van Nederland en vooral in Duitsland
Wat voor soort huizen werden gebouwd tijdens de Rössencultuur?
Lange, grote bootvormige huizen voor extended families
Kenmerk van het aardewerk uit de Rössencultuur?
Hard, dunwandig met gladde afwerking; bolle vormen met geknikte of gebogen hals
Wat zijn Breitkeilen?
Verspreid onder jagers en verzamelaars, origineel van de Rössencultuur
Wat gebeurde er voor het eerst in de Michelsbergcultuur?
Vuursteenmijnen werden gebruikt om halffabricaten van bijlen te transporteren
Wat is een kenmerk van het aardewerk uit de Michelsbergcultuur?
Weinig versiering, ronde bodems met wijde uitgaande halzen
Wat zijn de belangrijkste kenmerken van de Swifterbantcultuur?
Gericht op jagen en verzamelen, ook gedomesticeerde dieren en landbouw
Wat toont DNA-onderzoek aan over de mensen van de Swifterbantcultuur?
Ze hadden een donkere huid, donker haar en blauwe ogen
Wat is een bijzonder kenmerk van het aardewerk uit de Swifterbantcultuur?
Het had puntbodems, waardoor het niet kon worden neergezet
Wat is de functie van hunebedden?
Grafmonumenten, collectieve graven
Wat is een trilithon?
Bestaat uit twee draagstenen en een deksteen
Waar bevinden de meeste hunebedden zich?
In Drenthe, met enkele in Groningen en Duitsland
Wat zijn vlakgraven?
Individuele graven met grafgiften
Wat is een kenmerk van de trechterbekercultuur?
Gebruik van trechterbekers en kraaghalsflesjes
Wat is de neolithisatie?
De overgang naar landbouw en veeteelt
Wat zijn de belangrijkste soorten vuurstenen?
Rijckholt-vuursteen, Spiennes-vuursteen, Valkenburg-vuursteen, Lousberg-vuursteen
Wat is vuursteen?
Afzetting in oude zeebodem, gemaakt door kiezelzuur in kalksteen
Wat zijn de eigenschappen van vuursteen?
Harder dan staal, makkelijk te bewerken, hoge isotropie
Wat is de functie van een maalssteen?
Wordt gebruikt voor het malen van graan
Wat zijn megalithische monumenten?
Grote stenen bouwwerken zoals hunebedden
Wat is de Hazendonkcultuur?
Cultuur met verschillende bewoningsfasen, bekend van opgravingen
Wat zijn de kenmerken van het aardewerk uit de Hazendonkcultuur?
Erg grote tonvormige potten, versiering met indrukken en groeven
Wat is de Vlaardingengroep?
Nederzetting in West- en Centraal-Nederland, gericht op jacht en visvangst
Wat is een kenmerk van de Stein-groep?
Kleine groep uit Zuid-Nederland met eenvoudige aardewerk
Wat is shifting cultivation?
Zwerflandbouw waarbij grond wordt gebruikt totdat deze is uitgeput
Wat zijn de kenmerken van Spiennes-vuursteen?
Zeer donker- tot lichtgrijs, fijn- tot grofkorrelig met matte glans, zwarte en witte inclusies
Wat zijn de kenmerken van Valkenburg-vuursteen?
Geelbruin tot grijs, grofkorrelig, kalkachtig
Wat zijn de kenmerken van Lousberg-vuursteen?
Paarsgrijs met bruine buitenkant, witte inclusies, plaatvormig
Wat zijn de kenmerken van La Grand Pressigny-vuursteen?
Oranjebruin tot honingkleurig, suikerkorrelachtige glimmers die zichtbaar worden in het licht
Wat zijn de kenmerken van ‘Deens’-vuursteen: Helgoland?
Rood, oranjebruin, honingkleurig, zeer glimmend en homogeen, fijnkorrelig
Waar worden secundaire voorkomens van vuursteen gevonden?
Rivierbeddingen, keileemafzettingen, via rivieren en kuststromingen
Wat gebeurt er met vuursteen door verhitting?
Het kan verbranden, craquelé (scheurtjes) ontstaan, en het kan verkleuren naar wit-blauw/grijsblauw
Wat is patina in de context van vuursteen?
Kleurpatina veroorzaakt door ijzerdeeltjes of water, waardoor de buitenkant bruin of wit en poreus kan worden
Wat zijn de effecten van mechanische verwering op vuursteen?
Vorstinwerking kan barsten, splijten en scheuren veroorzaken; windlak kan een glad oppervlak creëren
Wat is directe percussie in vuursteenbewerking?
Het gelijk op het vuursteen slaan zonder tussenliggende materialen
Wat is de contrécoup-techniek?
Vuursteen op een aambeeld zetten en met een drevel en hamer bovenop slaan
Wat zijn de drie soorten retouche?
- Steilretouche
- Randretouche
- Oppervlakteretouche
Wat zijn de problemen bij vuursteenbewerking?
- Beperkte mogelijkheden qua correctie
- Inclusies en onzuiverheden
- Scheuren en zwakheden in het materiaal
Wat is de kerntechniek in vuursteenbewerking?
De vroegste techniek waarbij stukken vuursteen worden afgeslagen tot de juiste vorm overblijft
Wat is de Levalloistechniek?
Een techniek waarbij afslagen van een kernsteen worden afgeslagen, met een plateau als uitgangspunt
Wat is de klingtechniek?
Een afslagtechniek waarbij lange klingen worden afgeslagen met indirecte zachte percussie
Hoe benoem je een gevonden vuurstenenartefact?
Kijk of het een afslag is, of het als werktuig bedoeld is, en of het ook als werktuig gebruikt is
Wat zijn de verschillende functies van vuurstenen werktuigen?
- Mes
- Schrabber
- Spits
- Steker
- Bijl
Wat zijn de kenmerken van vroeg-paleolithische vuistbijlen?
Groter, langwerpig en hoog
Wat zijn de verschillen in spitsen door de tijd heen?
Variaties in grootte en vorm, zoals kerfspitsen en veervormige spitsjes
Wat zijn de kenmerken van de late-paleolithicum spitsen?
Lange, regelmatige klingtechnologie met kerfspitsen
Wat zijn de kenmerken van de mesolithicum spitsen?
Kleinere spitsen, zoals A-spitsen, B-spitsen en driehoeken
Wat zijn de kenmerken van de vroeg-neolithicum spitsen?
LBK-driehoeken en dissels voor houtbewerking
Wat is de ontwikkeling van vuursteen in de ijzertijd?
Er wordt nauwelijks nog vuursteen gebruikt, alleen kleine schrabbertjes
