literatuurgeschiedenis Flashcards
schrijvers uit de stedelijke elite
P.C. Hooft
schrijvers uit de hogere middenklasse van de burgerij
Jacob Cats, Samuel Coster en Joost van den Vondel
renaissanceliteratuur
- meer geleerdheid en humanisme in de literatuur
- Herleving Grieks-Romeinse cultuur: klassieke genres als komedie en tragedie
translatio, imitatio en aemulatio - Belerend en diepzinnig, vol mythologische toespelingen, taalspel en woordspelingen
- Petrarkisme
-Liefde blijft onvervuld,
=> geliefde op een stereotiepe wijze beschreven
=> liefde beschreven als ziekte, strijd, droom of vrijwillige gevangenschap, paradoxen (schijnbare tegenstelling)
Petrarkisme
liefdesgedichten en -liederen
Toneel in de Republiek (26)
- Rederijkerskamer
- Nederduytsche Academie
- Amsterdamse Schouwburg:
- Rederijkerstoneel
- 1669: oprichting genootschap ‘Nil volentibus arduum’
- Door middel van toneel morele levenslessen bijbrengen
- Personages voorbeelden positief of negatief gedrag
- Deugd wordt beloond, ondeugd wordt gestraft
-Productie ernstig toneel en komisch toneel - Toneeluitvoering mengeling van gesproken tekst en gezongen tekst
- Pastorale toneelstuk
- Contrafactuur
- Treurspel
- Vijf bedrijven over ondergang van hooggeplaatste figuren
- Taalgebruik: verheven, onderwerp: ontleend aan oudheid, geschiedenis, Bijbel
- Retorisch-didactische tragedie
- Aristotelische tragedie
- Catastrofe
- Peripeteia
- Classicistische tragedie
- Komisch toneel
- Renaissancekomedie
- Vijf bedrijven
- Renaissancistische imitatioprincipe
- Klucht
Emblematiek
- Embleem: uitbeelding van een algemene waarheid of les
- Motto (opschrift), pictura (afbeelding) en subscriptio (bijschrift/uitleg)
- Uitdaging: relatie tussen motto en pictura ontraadselen voor lezen van subscriptio
Sonnet
= renaissancedichtvorm, biedt mogelijkheid om binnen beperking van veertien versregel
- vakmanschap
- vormbeheersing
- diepzinnigheid
- Zoveel mogelijk humanistische geleerdheid
- mythologie
- woordspel
te demonstreren
- Petrarkistische liefdesthematiek: liefdesklacht, want liefde onvervuld
Liederen en liedboeken
- Zangcultuur: teksten uit 16e/17e eeuw bedoeld om gezongen te worden
- Tot eind 16e eeuw: liederen verzameld in liedboeken in kleine, anonieme bundelingen
- Vanaf 17e eeuw: grote, royaal uitgevoerde luxe liedboeken die thematisch draaiden om een thema: de (petrarkistische) liefde → bedoeld voor de huwbare jeugd met veel geld en vrije tijd
Didactische verhalen
- Spannende of ontroerende verhalen (vaak op rijm) gecombineerd met morele lessen en algemene waarheden
- Raamvertelling: verhaal dat als ‘omlijsting’ een of meerdere andere verhalen omsluit of inleidt
Roman
- aandacht aan de psychologische verdieping van de personages
- Innerlijke ontwikkelingen van de belangrijkste personages uitvoerig beschreven
- Verlichting: aandacht zelfbespiegeling, innerlijk leven en analyse eigen gedrag
Bezwaren tegen roman: vrees voor zedelijk en moreel verval
=> Komst romans met deugdzame helden en heldinnen => verdwijnen van bezwaren
Zedenroman:
- gebruik maken van briefvorm
=> zelfbespiegeling met anderen delen
=> versterking illusie van echtheid - Programmanamen: namen van personages typeren hun karakter
- Functie: pleidooi voor goede opvoeding, goede leiding en huiselijk geluk : vrouw moet zich niet bezighouden met werelds vermaak, maar op huwelijk en gezin
Sentimentele roman:
- gewaarwordingen van de personages centraal
- Nadruk niet op handelingen of herkenbare sociale context, maar op gevoel en cultiveren van het gevoelsmatige
- Sentimentalisme: lezer emotioneel raken en actief meeleven bewerkstelligen
Traditionele en moderne roman
- Verschillende doelgroepen
- Epos: groep luisteraars en kenners aan een hof
- Toneel: publiek in een schouwburg
- Roman: zelf individueel lezen
Traditionele roman
(zoals briefromans)
- Kenmerken:
- duidelijk hoofdpersoon (de held)
- hoofdpersoon: figuur met wie de lezer zich kan identificeren
- titel verwijst naar hoofdpersonage
- betrouwbare verteller, vertelt vanuit totaaloverzicht de verhaalwerkelijkheid
- auctoriale vertelinstantie of ik-vertelinstantie
Moderne roman
(vanaf 19e eeuw)
Kenmerken:
- de hoofdpersoon is een antiheld (goede en slechte kwaliteiten)
- hoofdpersoon: niet meer identificeren → distantie en vervreemding
- titel verwijst naar situaties en gebeurtenissen of zijn symbolisch
- geen betrouwbare verteller, veel open plekken (lezer zelf invullen)
- personale vertelinstantie, meervoudige vertelinstanties of ik-roman
- gebruik van focalisators, innerlijke monologen of bewustzijnsstromen
- begint ‘in medias res’ → niet chronologisch, begint ergens in het midden
Literaire ontwikkelingen van de 19e eeuw
Schrijver en publiek
- Tot 1880: schrijven geen beroep, maar nevenactiviteit → veel dominees → dominee dichters
- Rond 1880: Beweging van Tachtig → in verzet: literatuur los van religieuze, politieke en morele doelen
- Vanaf 1880: autonome literatuur → zonder belerende of opvoedkundige bedoeling
- L’art pour l’art: werk zonder belerende of opvoedkundige intentie
- In 19e eeuw: toename aantal lezers → burgerij: verwacht ontspanning en amusement
- Uitgeverijen: massalectuur → leveren wat publiek verlangt voor winst
- Schrijvers worden antiburgers: keren zich tegen burgerlijkheid en veronderstelde burgerlijke zelfgenoegzaamheid
- Ontstaan literatuurvormen: romantische literatuur en realistische literatuur
Romantische literatuur en realistische literatuur
Ontstonden naast elkaar in de 19e eeuw, kwamen ook wel naast elkaar voor in het oeuvre van een schrijver
Romantische literatuur
= Reactie op rationalisering: nadruk op verstand, wetenschappelijke vooruitgang.
- Expressie van een subject: gaat niet om objectiviteit, maar subjectiviteit en individu
- Weergave van individuele gevoelens, geleid door gevoel en verbeelding
- lyrisch-ik
- Dichterlijke verbeelding
- Personages vaak gekweld door een groot onvervulbaar verlangen of zijn dromers, wereldverbeteraars en idealisten
- Aandacht voor verleden en de historische roman
- Romantische onvrede: stimuleerde aandacht voor vaderlandse verleden:
=> Inspiratie door onder andere volkssprookjes en balladen (verhalend lied)
=> In Nederland, belangstelling op middeleeuwen en Gouden Eeuw gericht
- Historische roman
- Humor
- Beweging van Tachtig (de Tachtigers)
Historische roman
door middel van verbeelding een historische periode tot leven roepen in een verhaal waarin nationale gevoelens belangrijke rol spelen
Romantische humor:
- gevoeligheid
- onvrede
- zelfspot
- met kloof tussen ideaal en werkelijkheid omgaan
- Wapen tegen het lijden en de onvrede met het bestaan
=> onvrede vergroten en ironiseren
=> gericht op lijden van hoofdpersonen van gedicht, waarbij romantische onderwerpen als vriendschapsbanden en ongelukkige liefdes werden geparodieerd - Gebruik maken van absurde situaties, woordspelingen, vermenging van alledaags met verheven en stijlbreuken en overdrijvingen als literaire middelen
Beweging van Tachtig
(de Tachtigers)
- Tegencultuur die zich afzet tegen massacultuur en dominante burgerlijke cultuur
- L’art pour l’art en individualisme (individu staat centraal)
- Gedicht was stemmingskunst: weergave van een stemming of emotie
- Emotie kan van buitenaf en van binnenuit ontstaan
- Sensaties: bepaalde zintuigelijke waarnemingen en emoties als intens en overweldigend ervaren, komen onverwacht en soms met angst en vervreemding
→ sensitivistische gedichten
- Socialistische poëzie: over politiek en socialisme
Lyrisch-ik
tekst waarin weergave van gevoel en emotie centraal staan
Dichterlijke verbeelding
middel om aan de als onbevredigend ervaren alledaagse werkelijkheid te ontsnappen → gericht op bijv. de natuur of (nationale) verleden
personale vertelinstantie
hoofdpersoon: hij/zij
