Klínísk notkun lífefnarannsókna I

Question 1

Notkun meinefnarannsókna (7)

Answer 1

1) Sjúkdómsgreining (diagnostics)
2) Meðferðarmat (monitoring)
3) Meðferðargreining (theragnostics)
4) Mat á horfum sjúkings (prognosis)
5) Lyfjamælingar & toxísk áhrif lyfjagjafar
6) Áhættumat
7) Skimun

Question 2

Sjúkdómsgreining (3)

Answer 2

• Sjúkdómar þar sem lífefnafræðileg breyting er afleiðing sjúkdóms (t.d. metabólískar truflanir við nýrnabilun)
• Efnaskiptasjúkdómar (t.d. sykursýki)
• Lykilatriði: Geta prófs til að útiloka eða staðfesta sjúkdóm

Question 3

Meðferðarmat (3)

Answer 3

• Til að fylgja eftir meðferð
• Meta árangur meðferðar (t.d. blóðsykur í sykursýki)
• Meta fylgikvilla (t.d. hypokalemia vegna þvagræsilyfja)

Question 4

Meðferðargreining (3)

Answer 4

• Rannsókn sem spáir um svar sjúklings við meðferð (svörun og aukaverkanir)
• Brúar bil millo greiningar og meðferðarmats
• Lykilatriði einstaklingsmiðaðra meðferða

Question 5

Mat á horfum sjúklings (2)

Answer 5

• Spáir fyrir um gangi sjúkdómsástands

* Dæmi: S-kreatínín í nýrnabilun

Question 6

Áhættumat (2)

Answer 6

• Rannsóknir sem spá fyrir um áhættu á ákveðnum sjúkdómum

* Dæmi: S-kólesteról til að meta hættu á kransæðasjúkdóm

Question 7

Skimun (2)

Answer 7

• Rannsókn til að meta subklínískan sjúkdóm

* Dæmi: B-TSH í nýburaskimun fyrir vanstarfsemi skjaldkirtils

Question 8

Hvaða tilgangi þjónar fasta sjúklings til undirbúnings sýnatöku? (3)

Answer 8

1) Staðla ástand sem auðveldar samanburð
2) Styrkur sumra efna breytist eftir máltíð
3) Breytingar í blóðvökva við frásog geta truflað sumar mælingar

Question 9

Hvaða áhrif hefur upprétt líkamsstaða í tengslum við sýnatöku? (2)

Answer 9

1) Vökvaflæði út úr æðakerfi

2) 5-10% hækkun á próteinum, próteinbundnum efnum og frumum

Question 10

Dæmi um rannsóknir við

a) 10 klst föstu? (4)
b) 12 klst föstu? (4)

Answer 10

a) 10 klst fasta:

1) Fastandi blóðsykur og sykurþolspróf
2) Fólat, járn og járnbindigeta
3) Sink
4) Ísóensím alkalísks fosfatasa (ALP)

b) 12 klst fasta (blóðfitupróf):

1) Kólesteról
2) HDL-kólesteról
3) Þríglýseríð
4) Rafdráttur lípópróteina

Question 11

Hver er munurinn á plasma (blóðvökvi) og serum (blóðvatn; sermi)?

Answer 11

Serum (blóðvatn) myndast eftir blóðstorknun og er líkt plasma (blóðvökvi) en vantar fíbrínógen (storkuþáttur)

Question 12

Hvenær þarf storkuvara í sýni?

Hvenær þarf ekki storkuvara í sýni?

Answer 12

Storkuvari ef það á að mæla efni í plasma (blóðvökva); ef mæliefni er óstöðugt

Enginn storkuvari ef það á að mæla efni í serum (blóðvatn); blóð látið storkna

Question 13

Nefndu þrjá storkuvara fyrir blóðsýni, hvað það gerir og í hvað það er notað

Answer 13

1) EDTA
• Klófestir dívalent katjónir (t.d. kalsíum sem er nauðsynlegt fyrir blóðstorknun og núkleasa)
• Frumur drepast í EDTA
• Gott fyrir DNA sýni

2) Heparín
• Hindrar örvun thrombíns
• Frumur lifa
• Mikið notað en getur truflað sumar mælingar

3) Vörsluefni (t.d. flúoríð, citrate)
• Hindrar glýkólýsu
• Blóðglúkósi lækkar annars 3-5% vegna efnaskipta RBK
• Notað með öðrum storkuvara

Question 14

Nefndu áhrif á sýni eftir hluta æðakerfis:

1) Slagæðablóð
2) Bláæðablóð
3) Háræðablóð

Answer 14

1) Hátt súrefni og blóðsykur
2) Hátt laktat og ammóníum
3) Líkt slag- eða bláæðablóði eftir flæði

Question 15

Hvað er hemolysis, hvað gerist og hverjar eru afleiðingar varðandi sýnatöku? (3)

Answer 15

1) Hemolysis er rof á RBK
2) Gerist við iðustreymi (turbulent flow) en ekki lagstreymi (laminar flow)
3) Intracellular efni RBK losna út í blóð (t.d. LDH, K+ og Mg2+)

Question 16

Hvað er stasi og hverjar eru afleiðingar varðandi sýnatöku? (4)

Answer 16

1) Stasi er minnkað blóðflæði
2) Getur leitt til hemoconcentration (1 mín)
3) Getur leitt til 5-8% hækkunar á próteinum og próteinbundnum efnum (3 mín)
4) Getur leitt til hækkunar á laktati og H+

Question 17

Mikilvæg atriði við sýnatöku hjá sjúklingu með IV vökvagjöf

Answer 17

Niðurstöður verða blanda af blóðgildum og IV vökva. Mikilvægt að taka ekki sýni úr þeim handlegg sem vökvagjöf er gefin í. Ef nauðsynlegt þá setja stasa neðan við IV nál.

Question 18

Efni sem eru viðkvæm fyrir in vitro efnaskiptum frumna

Answer 18

Glúkósi, laktat, ammóníum, peptíð, H+

Question 19

Hvað er vasaheilkenni (Pocket Syndrome)?

Answer 19

Þegar blóðsýni er geymt lengi ókælt og frumuefnaskipti halda áfram í sýninu

Question 20

Hvað gerist þegar blóðsýni er geymt lengi ókælt?

Answer 20

1) Hækkun á laktat, ammóníum og katekólamínum
2) Lækkun á pH (t.d. útaf hækkuðu laktati)
3) Lækkun á glúkósa (frumur nota í glýkóslýsu)
4) Þegar glúkósi klárast hækkar ADP + Pi, frumur laskast og leka út t.d. LDH, ASAT, K+ og Mg2+ í blóðvökva (kæling hindrar glúkósanotkunina)