Hlutapróf 2 Flashcards
Hver er skilgreeiningin á Hormón
efni sem er seytt út í blóðrásina af innkirtlafrumum eða sérhlfðum frumum
efnin bersat með blórás til annarra hluta líkamans þar sem þau hafa áhrif á viðtala á markfrumum og geta komið af stað svari.
Hver eru helstu samskiptakerfi líkamans
Taugaboðefni
Hormón
Hvernig virkar hormón á markfrumur?
Stjórnar
- hraða á ensímvirkni
- flutningi jóna og efna yfri frumuhimnu
- genatjáningu
- myndun próteina
á hvað hefur hormón áhrif á?
o Salt og vatnsvægi
o Jónir
o Efnahvörf
o Æxlun
o Vöxt
o Þroska
í hversu miklum styrk eru hormón
o Nanómólar 10^-9
o Píkómólar 10^-12
HVer eru tímabundin áhrif hormóna?
o hormónið er brotið niður losað út með þvagi/saur
o frumur taka við hormónum og meltir það og btjóna það niður í ensím og síðan losað út
Nefndu innkirtalanna
Heildadingul – pituary gland
Skjaldkirtill – thyroid gland
Kalkkirtill – paratyhyroid gland
Nýrnahettubörkur – adrenal cortex
Heilaköngull – pineal gland
Hóstakirtill – thymus
Nefnu þau líffæri sem eru með kirtilvef
Undirstúka - hypothalamus
Bris – pancreas
Eggjastokkar – ovaries
Eistu – testes
Nýru – kidneys
Magi – stomach
Smáþarmar – small intestines
Húð – skin
Hjarta – heart
Fylgjan - placenta
Í hvað flokkast hormón
- Eftir uppruna
- Eftir vöðtökum
- Eftir því hvort heilin stjórnar losun eða ekki
- Eftir efnafræði
Hverjir eru undirflokkar efnafræði hormóna
o Peptíð/prótein hormón
o Sterahormón
o Amínósýrur afleiður (amín) hormón
Hvað eru peptíð og prótein hormón?
Misstórar amínósýrukeðjur
o 3 amínósýrur upp í að vera stór prótein
o Myndun og pökkun svipuð og hjá öðrum ptóteinum
o Preprohormón prohormón hormón
Hvað eru dæmi um peptíð og prótein hormón?
o Insúlín
o Oxytocin
o Önnur hormón framleidd í fram og afturheiladingli
HVernig verður myndun, pökun og útflutningur próteinhormóna?
(stórt og flókið ferli)
Sjá mynd 1
Skref1 - preprohormón kemur frá ríbósóm
Skref 2 - preprohormón brotnar í prohormín í ER holi.
Skref 3 - próhormón fer yfir í golgikerfið
Skref 4 - pakkað próhormóni í seytubólu með esními
Skref 5 - ensím í seytibólu klippa prohormón og mynda virkt hormón
Segðu betur frá peptíð og prótein hormónum
hvernig flytjsst þau, geta þau leystst upp og hvernig svara þau
Eru vatnsleysanleg
o Flytjast auðvledlega með blóðrás
Geta yfirleitt ekki flust yfir frumuhimnu
o Setjast því á viðtaka
Helmingunartími yfirleitt stuttur (nokkrar mínútur)
Yfirleitt hratt svar
Úr hvejru eru steraprótein búin til úr?
öll búin til úr kólesteróli
- Flest með svipaða byggingu
Í hvaða líffærum eru steraptótein búin til í
Nýrnahettum
Æxlunarfærum
Húð
Fylgju
Úr hvaða líffæri er D-vítam búið til í
húð
Úr hvaða líffæri eru estrogen, proefterone og androgen búið til í
Æxlunarfærum
HVernig eru eru steraprótein laysanleg
Fituleysanleg og geymast ekki í sekkjum
Leysast ekki vel í plasam (vatnsfælin)
o Próteinbundin í blóðrás
Hvernig verður myndun og losun sterahormóna?
Myndast í slétta frymisnetinu
Eru fitusækin
Flæða auðveldlega yfir frumuhimnur (inn og út úr frumu)
Eru ekki geymd í bólum og eru því mynduð on demand
Hvernig flytjast sterahormón?
Vatnfælin
Þurfa að bindast flutningspróteinu til að flytjast í blóðrás
Þurfa að losan frá flutningspróteini til að komast yfir frumuhimnu
- Flutingsprótein eru fitufælið
Skoða mynd 2
Hvernig er stjórnað losun hormóna?
Flest hormóna eru seytt út í bunum og langur tími getur liðið á milli
- Geta verið miklar sveiflur í styrk hormóna í blóði
Hverjir eru helstu stjónunarferla á losun hormóna:
- Breytingar í styrk jóna eða næringarefna í blóði
* Insúlín - Taugastjórnun – ósjálfráða taugkerfið
- Trópísk hormón – hafa áhrif á innkirtala sem seyta hormónum
Hvernig er neikvætt aftukast á losun hormóna
Algengt
Innkirtll losar hormón
Ef svar markvefs er lítið þá eykst hormónasytun
Ef svar markvefs er of mikið þá slokknar á starfsemi innkirtilsins
Hvernig er jákvætt afturkast á losun hormóna
Svar markvefs veldur enn meiri hormónalosun
Utanaðkomnadi þættir þurfa að koma inn til að slökkva á afturkastinu
Hvernig verður breyting á styrk jóna í blóði við losun hormóna
Einfaldast stjórnkerfið á losun hormóna er þegar að stimuli (áreiti) hefur bein áhrif á innkirtilfrumu – einfaldur innkirtlareflex
- Leiðir til neikvæðs afturkasts
- Dæmi um einfalda losun
:Losu á parathyroid hormone úr kalkkirtli - Insulin og glukagon hormón sem stjórnast af einföldum innkirtlareflexum
Hvar er insulin myndað og hvar er styrkur blóðsykur mónotóreaður?
Insulin er myndað af inkirtilsfrumum í brisi
Blóðsykur er mónotoraður í brisi
Hvernig verður neikvætt afturkast á insulín
Blóðsykru verður yfir 100 mg/ 100 ml
Losun á innsúlín leiðir til upptöku glúkósa í vöðva og fituvef
styrkur glúkósa í blóði minnkar
Verður neikvætt afturkast
Losun á insúlín stöðvst.
Hvernig er taugastjórnað losun hormóna?
Taugakerfið getur stuðlað að losun hormóna sem eru ekki taugahormón
- dæmi: insúlín
Einnig geta ákveðnar taugafrumur seytt hormónum
- Tuagafrumur í nýrnahettumerg sem seyta adrenalíni
Kirtlar í heila seyta taugahormónum
- Taugahormón seytt frá aftari hluta heiladinguls eða frá fremri hluta heiladinglus
I hvað skiptist heiladingullinn?
fremsri heiladingull
- Kirtilvefur af fósturfræðilegum uppruna
Aftari heildadingull
- Framlengin af heila
- Seytir taugahormónum frá undirstúku
Hvað gerir aftariheiladingullinn
Einhvers konar geymsludingull
- Framleiðir ekki sjálfur hormón
- Geymir taugahormón frá undirstúku og seytir þeim
- Ekki eiginlegur kirtill
hvaða taugahormón eru geymd og seytt frá heiladingli?
Framleiða sitthvora gerðina af taugafrumum
Vasópressín, ADH
Oxytocin
Hvað kallast framheiladingullinn
Master gland
einn mikilvægasti kirtill líkamans
HVaða hormónum seytir framheiladingullinn?
o Prólaktín - PRL
o Thyrotropin – TSH
o Adrenocorticotropin – ACTH
o Vaxtahormón – GH
o Follicle stimulating hormón – FSH
o Luteinzing hormone – LH
Hvernig er stjónrð losun hormón í framheiladingli
Losun stjórnað af taugahormónum frá undirstúki
- Tengjast með portæðakerfi
HVerju tegnjgast hormón framheiladingulsins
o Vexti
o Æxlun
o Metabólisma
Skildi ekki þennan punkt en verði ykkur að góðu:::
- Fimm af sex hormónum er seytt úr framheiladingll eru hlti af 3-hormóna-keðjuferli
o Undantekningar eru prólaktín
Hormón 1 – H1 - Losað af undirstúkur
Hormón 2 – H2 - Losað af framheiladingli
Hormón 3 – H3 - Losað af þriðja innkirtli
Hvers konar hormón eru í framheiladingli?
trópísk hormón o
hvað eru trópísk hormó?
o Hormón sem stjórnar losun á öðrum hormónum
Hvað eru viðbragsbogar?
undirstúka
svæði sem skynja áreiti og bregðast við því
Í hvað skipast viðbragðsbogar?
Aðalega long-loop-neg feedback
- Þar er losun á hormóni úr innkirtli sem stuðlar að neikvæðu afturkasti
Einnit til Short-loop-neg feedback
- Heiladinglushormón veldur minnkun á losun undirstúkur – neikvætt fturkast
Og Ultra-short-loop-neg feedback
- Í heiladingli og undirstúku
- Hormón er með autocrine og paracrine frumu-frumu samskipti
Hvað er Cortisol
sterahormón
Hvað geriri cortisol?
o Hefur áhrif á metabolism
o Eykur styrk glúkósa í blóði
o Blóðþrýstingur
o Minnkar bólgur ofl
o Stress hormón
Hverjar eru 3 leiðir í samspili hormóna?
o Samlegðaráhrif
o Leyfi
o Antagónismi
Hvernig er samspil hormóna
Flókið spil þar sem nokkur hormón geta haft áhrif á sömu frumur of vefi á sama tíma
Einnig til hormón sem hafa fleiri en ein áhrif
- Dæmi: kortisól og angiotensin II
hvernig virkar samlegðaráhrif hormón?
Mismunadi hormón geta haft sömu áhirf á líkamann – eftir mismunnadi leiðum
Ekki alltaf vitað nákvæmlega hvað veldur því að samlegðar áhrif eru meiri en samanlögð virkni
Samlegðaráhrif gerast einnig hjá öðrum efnum en hormónum
- Er notað í lyfjafræði þar sem tvö efni auka áhrif á lyfi heldur en stök
Hvenrig er samlegðaráhrif hormónastjórnun blóðsykurs?
Glukagon(framleitt í brisi), kortisól og adrenalín hækka öll styrk glukósa í blóði
Þegar þau eru í hækkuðum styrk 2 eða 3 saman, þá eru samleðaráhrif meiri en samanlögð virkni þeirra hver fyrir sig
Hvað þýðir Leyfi samspil hormóna
Akveðin hormón geta ekki haft áhirf nema að annað hormón sé til staðar
- Jafnvel þó að seinna hormónið hafi engin önnur áhirf á ferlið
Dæmi um leyfi samspila hormóna
Þroskun æxlunarfræa er sýrt af
- gonadotrophic-releasing hormone úr undirstúku (hypothalamus)
- Gonadotropinum úr fremri heiladingli
- og sterum frá kynkirtlum
ef skjaldkirtilshormón eru ekki til staðar tefst kynþroskinn
TH hefur samt sem áður enign sjálfstæð áhrif á kynþroska
Hvað þýðir antagónismi hjá hormónum
Þegar að 2 hormón hafa andstæð áhrif
Antagónista áhrifin geta gerst þar sem annað hormónið fækkar viðtökum fyrir hitt hormónið eða mismunandi metabólískir ferlar
- Vaxtarhormón fækka viðtökum fyrir insúlín viðtaka
Hvað eru dæmi um antagónismi hjá hormónum
Bæði glukagon og vaxtarhormón auka styrk glukósa í blóði
Þessi hormón eru því antagónostar insúlíns sem lækkar syrk glúkósa í blóði
Segðu frá því um hvað meinafræði innkirtla snýst
snýst um balance-jafnvægi
- Ef ekki jafnvægi þá er eittvhað að
Hvernig seyting verður á hormónum í innkirtilum
Vatnseyting – innkirtill seytir of litlu magni af hormónum vegna þess erfðagalla eða efnaskorts
Ofseyting – innkirtill getur seytt óvenju miklu magni af hormónum vegna krabbameins
Vannnæmi – stafar af því að markfrumurnar svara hormónum ekki eðlilega
í hvað skiptist fjöldi viðtaka
- Down reglulation
- Up-regulation
hvað er down-regulation
Ef hormónaseytun er óvenju mikil í langan tíma, þá fara markfrumur að fækka viðtökum sínum efninu
Þar fækkar viðtökum vegna viðvarandi hás styrks á insúlíni
Leiðir til sykursýkiseinkenna
Hvað er up-regulation
Ef hormónalosun er lítil í langan tíma þá fjölgar markfrumur viðtökum síonum
Í hvað skiptist taugakerfið ?
Miðtaugakerfi
Úttaugakerfið
hvað er hluti af miðtaugakerfinu
o Heili og mæna
Hvað er hluti af úttaugakerfinu?
o Skyntaugafrumur
o Hreyfitaugafrumur
Í hvað skiptast taugafrumur
- Viljastýrðar – stýra beindagrindavöðvum
- Ósjálfrátt
o Sympatískt (drifkerfi)
o Parasympatískt (sefkerfi)
Sympatíks og parasympatísk eru ekki í gangi á sama tíma.
Hvað hafa taugafrumur
- Axon terminal (taugaendi)
- Cell body (Frumuendi)
hvað er í taugaendanum
o Inniheldur taugaboðefni
hvað er cell body
o Stjórnstöð frumunnar
o Hefur flest frumulíffærin
skoða mynd 3
hvað gera griplur?
Taka við boðum
Stærð og lögun getur breytst
hvað gera axonar(símar)
Bera skilboð eftir frumunni
Boð flytjast sem rafboð eftir oxon og umbreytt æi efnaboð
Get náð frá mænu og niður í tær
hvað er taug
samansaf af taugaþráðum
hvað er axon hillock
tengir bolinn við síman
hvað er axonal transport
Flutingur efna eftir axon
í hvað skiptist axonal transport?
Retrogade – efni flutt í öfuga átt
- axon terminal cell body
Anterogade – efni flutt niður eftir
- cell body axon
Hvað er taugamót
Er þar sem taugaendi og markfruma mætast
í hvað skiptist taugamót
Presynaptic cell – fyrirmóta taugafruma
Postsynaptic cell – eftirmótataugafruma
hvað gera taugamót
Kemísk taugaboð flutt yfir taugamót
Geta verið rafboð og efnaboð sem eru send í CNS
skoða mynd 4
hvað gera glial frumur í úttaugakerfinu?
Eru stuðningsfrumur fyrir taugafrumur
í hvað skiptast glial frumur í úttaugakerfinu
Schwann frumur – mynda myelinslíður
Satellite frumur – schwann frumur án myndunar á myelinslíður
Stuðningsfrumur í ganglion (samansafn af taugafrumubolum)
í hvað skiptat glial frumur í miðtaugakerfinu
- Astrocytes
- Microglia
- Ependymal frumur
- Oligodendrocytes
hvap gera astrocytes
Hjálpa til við homestasis í MTK
Útvega tauafrumum eldivið í ATP myndun
Hluti af blood brain barrier
hvað eru microglia
o Eru ónæmisfrumur ekki taugavefur
o Fjarlægja ónýtar frumur og óværur
hvað eru ependymal frumur
o Mynda velgegndræpt frumulag lag við vökvahólf MTK
hvað eru oligoenfendrocytes
o Myelin slíður MTK
hvað mynda Schwann frumur og oligodendrocytes ?
- Mynda myelinslíður
o Stuðningur og einangrun sem flýtir taugaboðum
Hvernig er himnuspennu flæðið
o Himnuspenna stjórnar af flæði K+ út úr frumunni í gegnum lekagöng
o Na+ flæðir inn í færri lekagöngum
o Ef meira Na+ flæðir inn breytist himnuspennan
o Ef himnuspennuþröskuldi er náð þá er Na+ að flæða inn
hvað eru jónagöng
o Lekagöng – Na+ og K+
í hvað skiptast jónagöng
o Mekanísk stýrð jónagöng – hjá skyntaugafrumum
Virkjast við áreiti
o Efnastýrð jónagöng
Virkjast við boðefni
o Spennustýrð jónagöng
Virkjast við himnuspennu breytingar
skoða mynd 5
hvað er stigsspennu munur?
- Breyting á flæði jóna inn og út úr frumu
o Veldur stigsspennu
o Na+ inn – himnuspenna lækkar
hver veðrur stigspenna
- Gerist í griplum og taugabol
hvðað gerist ef stigspenna er nógu sterk við trigger zone
- Ef stigsspenna er nógu sterk við trigger zone myndast boðspenna
hvað gerist ef stigspenna er of veik við trigger zone
- Ef stigspenna er of veik þá deyr hún
hvað ræður stærð stigsspennu?
- Stærð stigspennu fer eftir fjölda opinna Na+ ganga
o Fleiri göng – hærri stigsspenna
hvað eyðir stigsspennu
- Útflæði jákvæðra jóna og viðnám umfrymis
hvernig erður boðspenna í taugafrumum
- Berast frá trigger zone yfir í axon
- Stigsspenna þarf að ná spennuþröskuldi fyrir boðspennu (-55mV)
- Þarf nóg af Na+ göngum ttil að ná stigsspennu þröskuldi
- Ef boðspenna eyðileggst í símanum þá er taugafruman ónýt
fact
- Styrkur stigsspennu hefur ekki áhrif á stærð boðspennu
hvernig er boðspennu ferlið
- Stigspenna nær þröskuldi
- Spennustýrð Na+ göng opnast
- Jákvæðar hleðlsur flæða í axon
- Ónæmistími kemur í veg fyrir Na+ göng opnist þar sem boðspenna hefur myndast
skoða mynd 6 mjöggggg vel, 100% að hún komi á prófi
hvað er ónæmistími
- Ónæmistími er sá tími eftir boðspennumyndun þar sem er ekki hægt að mynda nýja boðspennu (Na+ göng eru að lokast)
o Boðspenna þarf að klárast til að ný getur myndast
fact
- Tornæmistími kemur strax eftir ónæmistíma
o Flest Na+ göng hafa lokast, K+ göng eru enn opin
fact
- Boðspenna hefur ekki áhrif á styrk jóna fyrir inna og utan frumu
skoða myndir numer 7
hvað stjórnar hraða boðspennu?
Þvermáli síma
Stærra þvermál – hraðari boð
þykkt myelinslíðursins, þrí þykkara því hraðara
Hitastig
hvernig hefur myelinslíður áhrif á leiðnihraða boðspennu?
- Boðspenna berst hraðar því myelins slíður myndar eins konar einangrun yfir axon þannig að jónir leki ekki út
- Í axonunm án myelinslíður þurfa na+ göng að opnast skref fyrir skref niður axon
- Í axonum með myelinslíður opnast Na+ göng við node of ranvier til að viðhalda stærð spennunar niður eftir axonum.
muna::
- Straumur berst af Na+ jónum, Na flæðir inn um spennustyrð
- Scwann frumur halda na+ jónum inni
hvað er Hyperkalemia
óvenju hár syrkur K+ í blóði
o Lægri himnuspenna – boðspenna myndast auðveldar
hvað er Hypokalemia
óvenju lágur styrkur K+ í blóði
Boðspennuþröskuldur óvenju hár – meiri áreiti þarf til að ná boðspennu
Fruman orðin neikvæð þarf mikið áreiti til að ná boðspennu
Gerist ef fólk svitnar og drekkur einungis vatn.
hvar verða samskipit nmilli taugafrumna?
Eiga samskipti yfir taugamót
í hvað skiptat taugamót
o Axon terminal á pre-synaptic frumu (fyrirmótataug)
Bláir taugaendar
o Frumuhimna á post-synaptic frumu (eftirmótafruma)
Gulir taugaendar – tengast glia frumum
Getur verið taug eða önnur fruma
hvað eru margir synapses á taugafrumu
geta verið 10k – 150k
hvernig verða raftaugamót með gatatengi
- Jónir/litlar sameindir get flætt beint á milli frumna
o Báðar áttir
o Stundum bara í aðra átt
í hverju verða raftaugamót með gatatengi
- Sléttir vöðvar og hjartavöðvi
hvað eru efnataugamót
- Taugafrumurnar senertast ekki beint heldur senda bpð yfir taugamót með boðefnum sem bindast viðtökum
o Rafboðum er breytt í efnaboð - Algegnara en raftaugamót
hvað eru aðal samskiptamátinn fyrir boðefni taugafrumna
- efnataugamót
hvað er fyrirmótafruma
taugafruma sem myndar efnaboðið
- Boðefni eru geymd í sekkjum sem renna saman við frumuhimnuna þegar þau eru losuð
hvað er eftirmótafruma
– fruman sem tekur við efnaboðinu
í hvað skiptast neurocrines/boðefni
o Taugaboðefni – hraðvirk og yfir taugamót
o Taugabeinar – hægari og virka ekki bara yfir taugamót
o Taugahormón – lengri vegalengdir
í hvað skiptast viðtakar fyrir taugaboðefnin
o Viðtaka sem tengjast beint við efnastýrð jónagöng
Hraðvirkt
o Viðtakar sem tengjast G-próteinum
Hægari
- Öll taugaboðefn ihafa sækni í ákveðna viðtaka
hver eru boðefnin 7
- Acetylcholine
- Amín
- Amínósýrur
- Peptíð
- Púrín
- Gös
- Lípíð
hvað getur MTK ráðið yfor mörgum boðefnum
mjög mörgum
hvað getur ÚTK ráðið yfir mörgum boðefnum
apeins 3
* Acetýlkólin
* Noradrenalín
* Adrenalín
úr hverju er Acetýlkólin (ACH) búið til úr
o Kólín
o Acetyl kóensím A
hvar er ACH búið til
myndað i axon terminal á taugafrumu
í hvað skiptast kólínergir viðtakar?
o Nikótínískir
jónagöng með viðtaka
eru á beinagrindavöðvum
o múskarínskir
eru í MTK og hluta parasympatíska autonomic kerfinu
Nefndu taugaboðefni amína?
- Noradrenalín
- Adrenalín
- Dópamín
- Seratónín
- Histamín
hvað er noradrenalín
o Aðaltaugaboðefni sympatíska hluta úttaugakerfisins
Adrenergir viðtakar sem skiptast í alfa og beta
hvað er adrenalín
o Hormón
Adrenergir viðtakar sem skiptast í alfa og beta
í hvað skiiptat amínósýrur
- Glútamat
- Aspartat
- GABA
hvað er glútamat
o Örvandi taugaboðefni í MTK
o Virkjar NMDA viðtaka
hvað er aspartat
o Örvandi taugaboðefni á vissum svæðum í heila
hvað er GABA
o Hamlandi taugaboðefni hýpepólsríserar (yfirskaunun) markfrumu með því að opna Cl göng
- gerir það erfiðara að mynda boðspennu
hvert er hlutverk púrín
sér um hluta byggingu kóensíma
sér um hlutar af orkuskiptum sem fara fram í frumum
segpu frá ferli efnaboða
- Myndun boðefnis
- Í taugafrumubol
- Taugafrumuefna - Geymsla og losun boðefnis
- Boðefni hefur áhrif á eftirmótafrumu
- Efnaboðin hætta
skoða mynd 8
hvernig er ferli losuna boðefna
- Boðspenna gegnur niður síman niður í taugfrumuenda
- Breytingin í himnuspennu opnar spennustýrð Ca2+ göng sem veldur því að kalsíum flæðir inn í taugafrumuendann
- Ca2+ jónirnar valda því að boðefnasekkirnir renna saman við fyrirmótafrumuna og boðefnin fljóta út í taugamótin
- Alltaf jafn mikið af boðefnum í hverjum sekki
skoða mynd 9
hvenrig verður taugaboðefni gerð óvirk
- Acetylkólinesterasi
o Ensím sem brýtur acetylkólín í synaptic cleft í kólin og acetyl
o Kólin fer aftur í presynaptic frumu og endurunnið í acetylkólin
skoða mynd 10
skoða mynd 11
hvað leiðir til losun taugaboðefna?
Hver boðspenna leiðir til losun á taugaboðefni
Því fleiri boðspennur sem berast eftir axon per tímasetingu, því meiri er losað úr axon terminal
Hvernig svar verður hjá eftirmótataugafrumu þegar að jónagöng eru virkju beint?
þá verður hratt svar
(virkjast hratt, klárast hratt)
hver er munurinn á * EPSP vs IPSP
- Örvandi vs letjandi boð (hamlandi)
- Fer eftir því hvort Na+ sé hleypt inn eða K+ +ut
hvað gerir hægt G-prótien svar
leiðir til opnunar á jónagöngum (himnuspennubreyting) eða breytingu/nýmyndun á próteinum
hröð opnun á jónagöngum leiðir til hvers?
himnuspennubreytingu
hvaða hraði er á g-prótein viðtaka svari
Hægara en leiðir lengra svars samanborið ef boðefni hefur bein áhrif á jónagöng (hratt og stutt svar)
hvað eru örvandi spennur
Gerir frumuna líklegri til að mynda boðspennu
Lækkar himnuspennu
hvað eru hamlandi spennur?
Gerir frumuna ólíklegri til að mynda boðspennu
Hækkar himnuspennu
GABA leyðir til klór göng og gerir frumuna neikvæðri að innan og fer þá fjær boðspennuþröskuldi
Afskautun eða yfirskautun
- Virkjun á efnastýrðum viðtakar sem stjónar Na+ ganga
afskautun
Afskautun eða yfirskautun
- Virkjun á efnastýrðum viðtaka sem stjórnar K+ ganga
yfirsaktun
hvað er samlagning stigsspennu?
- Stigspennur geta lagst saman í tíma og rúmi
einnig til hömlun þar sem samlagning örvandi og hamlandi boða leiða til þess að boð eru ekki borin áfram
hvað er tími í stigsspennu
ef boð frá einni taugafrumu berst á postsunaptic frumu með nógu stuttu millibili
litlar stigsspennur leggjast saman og mynda boðspennu við trigger zone
hvað er rúm í stigsspennu
Ef boð frá nokkrum taugafrumum berast á postsynaptic frumu leggjast saman
Litlar stigsspennur á postsynaptic frumu leggjast saman og mynda boðspennu við trigger zone
skoða mynd 12
Taugaendi að senda boð, gerist með litlu bili að boðspennan deyr út
mynd 13
Ef hún sendir boð nógu hratt þá nærst boðspenna (vinstri mynd)
mynd 14
mynd 15
hvað er synaptic inhibition
Örvandi og hamlandi fyrirmótataugafrumur leggjast saman en ná ekki boðspennuþröskuldi = myndast ekki boðspenna
Eins og á mynd 16
skoða mynd 16
í hvað skiptist úttaugakerfið?
- Skyntuagafrumur – aðlægar
- Hreyfitaugafrumu – frálægar
í hvað skiptast hreyfitaugafrumur?
Ósjálfráðar taugar
Parasympatískar
Sympatískar
Viljastýrðar taugar
hverju styra ósjálfráðar taugar?
o Sléttum vöðvum
o Hjartavöðvanum
o Kirtlum
o Eitthvað af fituvef
hverju stýra viljastýrðar taugar?
o Beinagrindavöðvum
hvað er parasympatíska kerfið
- Stjórnar orkuspörun og orkusönfun
- Ríkjandi í hvíld
- Beinir blóðflæði til meltingafæra
- Hægir á hjartslætti í hvíld
hvað er sympatíska kerfið
- Fight or flight kerfið – tekur yfir í streitu og álgai
- Hjartsláttur eykst
- Blóðflæði eykst því það slakan á sléttum vöðvum í æðum
- Blóðflæði beint til vöðva frá meltignafærum
- Lifrin fer að mynda glúlkósa
- Stjórnar af hypothalamus
hvar er ósjálfráða kerfið staðsett?
- Staðsett í heila
hvaða autonomískar stjórnstöðvar eru í heilanum hjá ósjálfraða kerfinu
o Undirstúka
- Vatnsvægi
- Hitajafnvægi
- Hungur
o Brú – þarf ekki að kunna
- Öndun
o Mænukylfa.
- Öndun
- Hjarta og æðastöðvar
o Ógleðistöð
o Kynging
skoða mynd 17
hvaðan koma viðbrögð sem eru ekki enfila stjórnuð af heila
mænuviðbrögð
- sum viðbrögð ósjálfráðar taugakerfisins er stjórnað af mænunni (ekki heila)
- hægðir og þvagrás
hvað hefur gerst við fólk sem hefur hlotið mænuskaða
Fólk með mænuskaða rífur tengsl á milli heila og mænu
Helfur samn þessum mænuviðbrögðum
* Getur hvorki skynjað þau né stjórnað
hver er anatómískur munur á sympatíska og parasympatíska kerfinu?
Flesti sympatiskir þræðir gagna út úr mænu við brjóskassa- og lendarhryggjaliði
Margir parasympatiskir þræðir gagna út við heilastofninn og aðrir við spjaldhryff
o Sympatiska taugahnoðið liggur nálægt hryggjasúlunni
o Parasympatiska taugahnoðið liggur nálægt marklíffærum
sympatiska hefur Langir pastganglion taugaþræði
parasympatisk hefur Stuttir postganglion þræðir
- Nokkrar heilataugar flytja parasympatíks boð
Hvernig er hægt að greina sympatiska og parasympatiska kerfin í sundur?
með því að skoða:
o Boðefni
o Viðtaka
hver eru boðefni ósjálfráða taugakerfisin
Pregaglion hjá báðum kerfunum
Postganglion frumur í sympatiska losar noradrenalín
Postganglion frumu í parasympatiska losar acetylkolín
hvað er pregaglion boðefni
Hjá báuðum kerfum
Losa ach á nikótísiníska kólínerga viðtaka á postgagnlion frumur
hvað erPostganglion í sympatiska kerinu
Frumur sypatiskakerfisisn
Losa flestar noradrenalín á adrenerga viðtaka
hvað er Postganglion í parasympatiska
Frumur postsympatiskakerfisns
Losa flestar ach á múskarínska kólínerga viðtaka á markfrumur
hverju ttengjast marklíffæri ósjálfráða taugakerfisins?
o Sléttum vöðvum
o Hjartavöðva
o Útkirlum
o Nokkurm innkirtlum
o Fituvef
hvað gera marklíffæri ósjálfráða taugakerfisins?
Tengla ósjálfræðau taugafrumunni og marklíffærir er ekki vel afmarkað
Flæðir taugaboðefni út í millifrumuvökvann við neuroeffector junction
Tuagafruman nær þannig að hafa áhrif á stærra svæði
hvernig eru taugamót á postgagnlion frumum
- Taugasímarnir greinast mikið
- Eru með hnúta sem geyma blöðrur sem innihalda taugaboðefni
- Boðefni dreifast og verka á stórt svæði
- Í sómatíska kerfinu liggja tuagaendar við endaplötu vöðvans og losa boðefnin í taugamótin
hver eru aðal taugaboðefni ósjálfráða kerfisins
o ACh
o Noradrenalín
hvar myndast taugaboðefnin í ósjálfráða kerfinu
- Mynduð í símaenda
hvernig myndas taugaboðefni ósjálfráða kerfisins?
- Þegar boðspenna gengur niður síman opnast spennustýrð Ca2+ göng sem valda því að boðefnissekkirnir renna saman við frumuhimnuna og boðefnin losna út
- Sveima síðan um í millifrumuvökvanum þar til þeir hitta á viðtaka, flæða í burtu frá synapsaum eða enurupptekin í frumu
hvernig hafa taugaboðefni ósjálfráða kerfisins áhrif á marklíffæri
- Því meira boðefni sem er losað – því meiri áhrif á marklíffæri
o Lengri og sterkari áhrif
hvað gerist við noradrenaíln þegar að það er tekið upp í símaendan
það ymist brotið niður eða enduroakkað í sekki
o MAO er aðal ensímið sem brýtur katekólamín
* Fyrir ACh er það asetýlkólesterasi sem brýtur það niður
eftir hverju fer styrkur millifrumuvökvans eftir?
eftir því hversu hratt boðefnið er brotið niður/fjarlægt
skoða mynd 18
hvaða taugaboðefnisviðtakar eru í ósjálfráða taugakerfinu?
adrenergir viðtakar
- Alfa og beta
Kólínergir viðtakar
- Múskarínskir og níkótísnkir
her eru boðefni sympatíska kerfisins
o Katekólamín
- Adrenalín
- Noradrenalín
hverju bindast sympatískir viðtakar
- Bindast adrenergum viðtökum
nefndu adrenergu viðtakanna
o Alfa adrenergir viðtaka algegnastir
o Beta 1 viðtaka
o Beta 2 viðtakar
o Beta 3 viðtakar
Hvaða boðefni eru alfaadrenergir viðtakast næmastir fyrir
Næmari fyrir noradrenalíni heldur en adrenalíni
Hvaða boðefni eru Beta 1 viðtakar næmastir fyrir
Bæði noradrenalín og adrenalín
hvaða boðefni eru beta 2 viðtakar næmastir fyrir
Næmari fyrir adrenalíni
Eru ekki við taugamót
Erfiðara fyrir noradrenaín að ná til þeirra
hvaða boðefni eru beta 3 viðtakar næmastir fyrir
Aðallaega á fituvef
Næmari fyrir noradrenalíni
hvað virkja adrenergir viðtakar?
virkja allir G-prótein svar
í hvað skiptast G-prótein svör
o Alfa 1 :
- PLC svar leiðir til hækkunar á innanfrumu Ca2+
o Alfa 2 og allir beta:
- Adenylyl cyclase
Hverjuer acetylkólín losað af í parasympatíska kerfninu
- Acetylkólín er losað af taugafrumum
hvað virkja kólínerga viðtaka
o Muskarínskir kólínergir viðtakar á markfrumu
o Allt G prótein svör
hvaða taugaboðefnisviðtakar eru í ósjálfræða taugakerfniu
- NN – nikotínskri neural
- NM nikotinskir muscualr
Skoða mynd 19?
hvað er nýrnahettumergur?
Innkirtill sem þjónar sympatiska taugakerfinu
- Er umbreytt taugahnoð
hvað framleiðir nýrnahettumergur
- Framleiðsla á katekólamín
o Adrenalíni
veit ekki hvernig spurningu ég á að gera við þetta, skoða bara vel
- Preganglion sympatiskar taugafrumur synapsa við postganglion frumum í nyrnahettumergi
- Postganglion tuagafrumur skortir axona og setya adrenalini beint í blóðrásina
- Í krítisku ástandi getur nyrnahettumergur seytt út miklu magni af adrenalini sem dreifist um allan líkaman
hvað gera hreyfitaugafrumur viljastyrðakerfisins?
- Stjórna rákóttum vöðvum
hvernig og hvaða boð koma frá hreyfirtaugafrumur viljaastyrðakerfinu
Alltaf örvandi boð
Taugaboðefni er ávallt: Acetylkólin og viðtakinn nikótínískur
hvar eru frumbolur taugafrumunnar í viljastyrpa kerfinu?
er staðsettur í MTK (mænu/heila
hvernig er taugasíminn hjá hreyfitaugafrumum í viljastyrðakerfinu?
- Taugasíminn klæddur myelinslíðri
o Getur verið meter á lengd
hvar er tegning taugafrumna og rákótta vöðva?
næst gegnum taugavöðvamót sem vipart til annanrra taugamóta
1. Presynaptic axon terminal með blöðrur fullar af taugaboðefni (ACh) ásamt því sem þar eru hvatberar
2. Synaptic cleft
3. Postsynaptic himnan á vöðvavef
hvað eru hreyfitaguavöðvamót
þar sem að tagu tengist vöðva
hvernig virka hreyfitaugavöðvamót
Á vöðva er ummynduð frumuhimna (líkt og sé samanbortin)
Nikotinskir viðtakar á efri hluta folds
Kollagen trefjar halda saman taugenda og endaplötu
Aceylkolinesterasi í matrix í hreyfitaugavöðvamót
skoða mynd 20
skoða mynd 21
hvað þýðir use it or loose it’
Vöðvar rýrna séu þeir ekki notaðir
Heilbrigð taugavöðvamót eru nauðsynleg fyrir heilbrigða vöðva
Ef ach viðtökum fækkar þá rýrna vöðvar.
hvernig viðtaka hafa rákóttir vöðvar?
eru bara með kólínerga nikótínska viðtaka
hvernig virka nikótínskir viðtakar?
Efnastýrð jónagögn
Na+ flæðir inn og K+ út um sömu göng
Na+ flæði inn veldur afskautun sem leiðir til samdráttar
í hvað skiptast vöðvar líkamans?
o Rákóttir vöðvar
o Sléttir vöðvar
í hvað skiptast rákóttir vöðvar?
Beinagrindavöðvar
Hjartavöðvinn
hvert er hlutverk beinagrindavöðva?
- Stuðla að hreyfingu
- Hreyfa stoðgrindina
Viljastýrðir Beinagrindavöðvar þurfa taugaárteiti (sómatískakerfið)
frá hvaða frumum svara beinagrindavöðvar?
- Svara bara boðum frá hreyfitaugafrumum
hvað eru sléttir vöðvar?
- Líffæravöðvar
hvert er hlutverk slétta vöðva?
- Flytja efni inn, innan og út úr líkamnum
hvernig eru lögun/rákir sléttra vöðva
- Ekki með skipulagða ráki
hvað getur hefur áhirf á samdráttar tíðni slétta vöðva?
Hormón og taugaboðefni
fact
Allar 3 vöðvatýpur dragast saman vegna Ca2+ ásamt því að vera allar með sama motor prótineið sem stuðlar að vöðva samdrætti myosin
hversu þyngir eru beimagrindavöðvar
- Eri um 40% af líkamsþyngd okkar
hvað gera sinar
festa vöðvaþræði við beinagrindina
hvað gera vöðvar (beinagrindavöðvar)
hreyfa liðamót
3 mismunandi gerðir vöðva sem hreyfa liðamót
o Flexor vöðvar
o Extensor vöðvar
o Eru antagónista vöðvahópar(andbindandi)
hvað gera flexor vöðvar
Draga bein saman
hvað gera extensor vöðvar
Færar beinin frá hvorum öðrum
hvað gera antagónista vöðvahópar
Slakanar á öðrum vöðvanum þegar hinn dregst saman
* Bicep og tricep
hvað eru stærstu frumur líkamans
vöðvaþræðir
hver er uppbygging beinagrindavöðva
o Frumur sem hafa runnið saman og mynda þráðinn
o Kjarnar við yfirborð þráðsins
o Fjöldi kjarna getur verið nokkuð hundruð
af hverju samanstendur triad
T-tubules
SR
hvar er terminal Cisterne
Þar sem SR liggur við T-tubules
hvað er sarcolemma
frumuhimna vöðvaþráða
hvað er sarcoplasm
innanfrumuvökvi
hvað er myofibril
vöðvatrefjar
hvað innihaldda vöðvatrefjar
Samdráttar prótein
hvað er sarcoplasmic reticulum - SR
umbreytt frymisnet
Ca2+ gleymsla
hvað gera T-píplur
hraða boðum inn í vöðvaþræði
hverju eru vöðvaþærðir samsettir úr
o Samdráttarprótieni
o Stýriprótienum
o Hjálparpróteinum
hver eru samdráttarpróteinin 2
Aktín og myosin
hver eru styripróteinin 2
Troponin og tropomyosin
hver eru hjalparproteinin 2
Títín og nebulin
hvers konar protein er myosin
Mótorprótein sem Stuðlar að samdrætti
úr hverju er myosin gert úr
2 eins próteinkeðjum sem vefjast saman
HVer er samsetning próteinkerðju myosin
- Hvor próteinkeðjan er samsett úr einni þungri keðju ásamt 2 léttum kepjum
í hvað skiptist þungakepja proteinkepju myosin
o hali
o háls
o haus
hvar eru lettu kepjurnar á proteinkepju myosin
- Léttu keðjurnar vefjast um neðri hlutan
o Styrkja svæðið
Myosin er bindistaður fyrir hvaða 2 efni.
o Aktín og ATP
* Raðast saman og mynda thick filament
Hvað eru aktin þræðir
Fjölliður G-aktíns sem mynda F-aktín
Hver G-aktin sameind hefur:
bindiset fyrir myosin á
hvar finnast aktin þræðir
- Í beinagrindinavöðvum
o Tvö F-aktín mynda keðju
hvernig tenjgast G-aktin og myosin
með krossbrum
í hvað skiptast krossbryr
- Slökun – low force
- Spenna – high force
hver konar protein eru sarkómeru
- Samdráttarprótein
dæmi um sarkómerur
o Aktín og myosin
hvað eru sarkómerur
- Samdráttareiningar vöðvans sem raðtegnjst
- Samdráttarprótein raðast á skipulegan hátt þannig að þau mynda munstur af ljósum og dökkum línum sem sjást á rafeindasmásjá
- Ein munstureining kallast
o Sarkómer
í hvað skiptast sarkomerur
- Z diskar
- I bönd
- A bönd
- H svæði
- M lína
hvað eru Z-diskar
og hvað eiga þeir að gera
o Tveir diskar og þráður á milli
o Festing fyrir þunnu aktín þræðina
o Zigzag prótein
hvað eru I-bönd
o þunnir þræðir
o Þar sem z-diskar liggja í gegn
o Liggja á milli tveggja sakrómera
hvað eru A-bönd
o Dekksti hlurinn
o Nær yfir heila lengd á þykka filament
o Þunn og þykk filamenst overlap á sitthvorum enda A banda en einugnigs þykkur filament í miðju
hvað eru H-svæði
þykkir þræðir í miðju A-bandana
hvað er m-lina
o Sá hluti þar sem myosin þræðir mætast og eru fastir saman af próteinumm
o Miðjuhluti sarkómeru
skoða mynd 22
hvað eru titin og nebulin
stuðingsprotein
hvða gera titin og nebulin proteinin
o Halda samdráttarprótienum aktín og myósin á sínum stað
o Viðhalda stöðuleika og teygjanleika
Segðu frá titin
Hvernig er lögunin
Hvert er hlutvekr þess
Hvar er það
o Stórt, teygjanlegt prótiein
o Heldur samdráttarpróteinum á sínum stað
o Kemur vöðvaeinnugm í hvíldarstöðu
o Nær frá z-disk yfir M-línu
hvert er hlutverk nebulin
o Heldur aktíni á sínum stað
hvernig er samdrattarferlið
Acetylkólin losað af taug
Myndast boðspenna í vöðvaþræðinum
Boðspennu umbreytt í Ca2+ boð
Ca2´boðin stjórna samdrætti slökun
Sliding filament theory (samdráttarferlið verður vegna aktín-myosin ferlisins)
hernig er samdráttarferlið þegar að það er í slökun
- Tropomyosin blokkerar að einhverju leiti bindistað fyrir myosin á aktín þræði
- Veik tenging myosni við aktín
hvað er tropomyosin í samdrattarferli
- Trópómýósin liggur yfir bindistað myosín og aktínþæðinum
hvað gerist ef troponin binst Ca2+
þá færist trópómyósín og myosin getur bundist aktíni
Þess vegna þarf aukið Ca2+ flði frá frymisnetinu til að samdráttur getur orðið
hvernig verður samdrattur
- Við aukningu á Ca2+ þ+a binst Ca2+ við troponin
- Troponin/Ca2+ complex toga tropomyosin frá bindistað myosin á aktíni
- Sterk tenging verður á milli myosin/aktin þar sem myosin haus togar aktín þráðinn í átt að miðju sarkímeru
- Kallast power stroke
hvert er fyrsta skrefið í átt að slökun
- Atp binst við myosin haus
- Atp minnkar bindigetu mysoin í aktín
o Myosin losnar frá aktín
Skref 2: hvað gerist ef myosin hydrolyserer ATP
- Við það losanr orka sem nýtíst til að snúa myosin hausnum þar til hann myndar 90° horn við aktin þræðina
- Myndar þar veika tenginu við aktín þærðina
- Tropomyosin er ennþá að þvælast fyrir myosinunu og því veik tenging
- Myosin er hinsvega komið í lýkilstöðu fyrir samdrátt
o Stored potential energy
o Spennuorka/gormstöðuorka - Það átand sem vöðvinn er yfiræeitt í
o Tilbúinn fyrir samdrátt
það losnar orka og myndast þá veik tenging við aktíin þræði útaf tropomyosin þvælis fyrir. en myosin er hinsvegar komið í lykilstöðu fyrir samdrátt (tilbúin fyrir samdrátt)
skref 3: hvað er the power stroke
- Þegar að. Ca2´bindst bið troponin
o Tropomyosin færist frá bindistað aktín og myosin - Myosin losar fosfor og tengist aktíni sterkum böndum
- Myosin haus færist í átt að M-línu og togar aktínið með
skref 4: ADP losnar frá myosin
ADP losnar frá myosin, ATP binst myosin mjög hratt - komið aftur á skref 1.
hvað er rigor state og dauðastjarfi
o Stednur yfirleitt mjög stutt yfir því ATP binst myosini fljótt eftir að ADP hefur losnað frá því
* Rigir mirtist – dauðastjarfi
o Vantar ATP til að losnar ú trigor state
hvað gerist sem leiðir til samdrattar???
- ACh losað frá sómatískri motor frumu
- ACh binst viðtaka sem leiðir til boðspennumyndar
- Boðspenna leiðir til losunar á Ca2+ út frymisnetinu
- Ca2+ binst troponini – samdráttur
hvernig myndast boðspenna
ACh kólín losað við taugavöðvamót Virkja jónagöng sem hleupa inn Na+
- Himnuspenna vöðva nær böðspennuþröskuldi (-55mV)
- Boðspenna myndast í vöðvanum
Endaplötuspenna
- Afsakutun á vöðva
Boðspenna berst niður transverse tubules – T tubules
- Ca2+ göng á frrmisneti opnast
hvað gerist þegar Ca2+ er losað út í vöðvafrymisnetið
Ca2+ bindst síðan trópóníni þannig að myosin nær að bindast aktíni – vöðvasamdráttur
hvernig klárast vöðvasamdráttur - fer í slökun
- Ca2+ er pumpað aftur inn í vöðvafrymisnetið
- Ca2+ losnar af troponini
Tropomyosin kemst í blokkerandi stöðu, myosin nær ekki að bindast aktíni - Vöðvar slakna
hvað er latent periosd
o Sá tími milli vöðvaboðspennu og vöðvakipps
Tekur tíma fyrir Ca2+ að losan út úr vöðvafrymisneti og binst troponini
hvað er relaxation phase
o Þegar vöðvasarkómera nær hvíldarlengd
hvaða hlutverki gegnir ATP
o Fyrir sjálfan samdráttin
o Til að pumpa Ca2+ aftur inn í vöðvafrymisnetið
o Na+/K+ ATP asi.
hvað hefur ein boðspenna marga kippi
- Ein boðspenna hefur einn kipp.
hvað dugar magn ATP sem er geymt í vöðva fyrri marga vöðvakippi
8
hvað þarf ATP að gera til að myndast
o Atp verður að myndast hratt þegar vöðvinn vinnur
o Glýkólýsa og oxun fosfórum ekki nógu hraðvirkt samanborið við há-orku fosfat rengi
hvernig myndast ATP í beinagrindavöðvum
- Fosfókreatín fosfórýlerar ADP og myndast þá ATP
- Súrefnisháð öndun
- Súrefnisfirrt glýkólýsa
- Í hvíld og við léttar æfingar er atp unnið úr fitu ásamt glúkósa
hvað er súrefnisháð öndun
o Glýkólýsa
o Sítrónusýruhringurinn
hvað er súrefnisfirrt glykolysa
o Við aukið álag
o Léleg nýting á glúkósa
o 2 atp og laktat
ekki enn vitað hvað vledur vöðvaþreytuv verið að rannsaka það
í hvað skipðtist vöðvaþreyta
Miðlæg þreyta
Perpheral þreyta
hvar á miðlæg þreyta upptök sin
á upptök í miðtaugakerfinu
hvað er þreyta er miðlæg þreyta
Andlegar tifinnigar
* Þreytutilfining
* Vilji til að hætta að hreyfa sig
hvað er preipheral þreyta
Skortur á ach
Ekki hægt að tengja við skort á atp
Skortur á glýkógeni í vöðvum
Uppsöfnun á ólífrænu fosfati
Uppsöfnun á K+ í UVF t-pípla
í hvaða undirflkka er hægt að flokka beinagrindavöðva
o Undirgerðum myósína atpasa
o Fjölda hvatbera
o Myoglóbíns
hvers konar vöðvarþræðir eru hægir vöðvar
- Vöðvaþræðir
- Slow – twitch fibers
í hvað skiptat hraðir vöðvar
- Fast twitch oxidative-glycolyctic vöðvaþræðir
- Fats twitch glycoytic vöðvaþræðir
skoða mynd 23
hvað aðskilur mismsunandi vöðvagerðir
- Mismunandi eftir vöðvagerð
- Mis hæfir að viðhalda samdrætti
- vöðvaþreyta
- annað
hversu vel geta hægir vöðvar haldið samdrætti
o Hægir vöðvar eru því í aðallutverki fyrir langvarnadi samdrætti
Til að viðhalda líkamsstöðu
* Við göngu
* Í stöðugri notkun
hversu vel geta hraðir vöðvar haldið samdrætti
o Hraðir vöðvar dæla Ca2+ inn í SR hraðar heldur en hægir
Nýtist við hraðar og fíngerðar hreyfingar
* Hljóðfæraleikur
hvernig typur eru vöðvarnir okkar
o Vöðvarnir okkar eru blanda af öllum vöðvatýpum
o Hlutfallið á milli þeirra er breytileg eftir vöðvagerp o
o einnig breytilg á milli einstaklinga
hvernig er vöðvaþreyta hraðra, typa IIB/IIX vöðva
þreytast hraðar en hinar gerðirnar
o treysta á loftfirrða öndun sem leiðir til uppsöfnunar á H+
súrna
hvað annað skildur mismunandi vöðvagerðir að
o myoglobin
hvap gerir myoflobin
flytur súrefni hratt inn í vöðvaþræði
o myoglobin gefur vöðvum rauðan lit
hvað eru oxidative vöðvar?
eru með meira myoglobin
fleiri háræðar
minna þvermál – leiðir til að surefni berst hratt og örugglega
* þreytast hægar
fact
- Type IIB hefur minnna myoglobin en type I og type IIA
hvað skiptir máli til að ná besta vöðvasamdrættinum
- Fjöldi kroddbrua í hvíld skiptir máli til að ná fram sem besturm vöðvasamdrætti
hvenær veðrur aukning á samdrætti
þegar margar boðspennur berast
* Leiðir til samlagningar á vöðvasamdrætti
hvað gerist ef tíðni boðsoenna er það mikil að vöðvi nær engri slökun?
þá nær hann hámarkssamdrætti
hvað er langt á milli boðepsnna og kippa
- Boðspenna 1-3 msek en kippur 100 msek
- Á meðan kippurinn er getur myndast önnur boðspenna
skoða myd 24
í hvað skiptist motor unit
- Ein hreyfing
- Ein hreyfitaugafruma
- Fínhreyfingar
- Grófhreyfing
hvað er ein hreyfing ?
o Ein hreyfitaugaafruma og vöðvaþræðirnir sem hæun stjórnar
hverju tengist ein hreyfitaugafruma
o Tengist nokkurm vöðvaþráðum
o Einn vöðvaþráður tengist einni hreyfitaugafrumu
hverju tengist fínhreyfingar
dæmi um það
o Hreyfitaugafruma tengist og stjórnar fáum vöðvaþráðum
o Augnvöðvar og í fingrum
o Hver hryefirtaugafrumu tengist 2-5 vöðvaþráðum
hverju tengist grofhreyfing
og dæmi um það
o Hreyfitaugafruma tengist fleiri vöðvaþráðum
o Lærvöðvar
hvað hefur áhrif á lengd og stærð samdrattar
Fjöldi virkjaðra hreyfieininga hefur áhrif
hversu mikil vöðvapenna er þegar að slow tvitch þræðir eru virkjaðir
Létt vöðvaspenna
hversu mikil vöðvapenna er þegar að fast twitch oxidative glycolytic þræðir eru virkjaðir
Meiri vöðvaspenna
hversu mikil vöðvapenna er þegar að glycolyctic fast twitch þræðir eru virkjaðir
Hámark vöðvapsenna
hvað gerir taugakerfið til þess að koma í veg fyrir þreytu í öllum vöðvum
virkjar taugakerfið nokkrar hreyfieiningar í einu á meðan að aðrar hvílast
hvað gerist við vöðva þegar þeir eru þjalfaðir
o Þeir eru sveigjanlegir
o Minnska vöðvaþreytu í fast twitch
o Auking á fjölda háræða og hvatbera
Meira O2 berst í vöðva
hvað er isomertiskur samdrattur
o Vöðvi dregst ekki saman vegna teygjanlegra þátta í sínum og öðrum connective vefjum sem tengjast vöðva við bein og eru einnig milli vöðvaþráða
o Sarkomerur ná því aðeins að styttst vegna krossbrúa aktísn/myosin en vöðvinn breytir ekki um lengdi
hvernig verður krampi
o Stöðguar boðspennur leiða til sársaukafullssamdráttar
Teyging á vöðva leiðir til þess að skyntaugar senda boð til MTK um að letja ofertanlegu hreytitaugafrumuna
hvað leyðir til vöðvaþreytu og harðsperru
- Ofnotkun á vöðva
hvað gerist ef það verður vannotkun á vöðva
- Blóðflæði minnar og vöðvaþærði minnka
- Hægt að láta gagna til baka ef ekki of langur tími
hvað er hæutverk sléttra vöðva
viðhalda homestasis í líkamnum
út fr´hverju eru slettir vöðvar flokkaðir
o Staðsetingur
o Eftir samdráttar munstri
o Samskiptamáti við nágrannafrumur
Dæmi um staðsetningu sléttra vöðva
Æðar, meltingarfæri, þvagblaðra, öndunarvegur, æxlunarfæri og augu
í hvað flokkast samdráttar munstur slettra vöðva
Stöðugur samdráttur
* Hringvöðvar sem loka á þvagblöðru
Slökun/samdráttur
í hvað skiptist samskiptamati við nagrnnafrumum slettra vöðva
Gatatengi
Rafboð
Single unit muscle
multi unit muscle
hvað er single unit sléttur vöðvi
- Starfa sem ein samdráttarheild
- Gatatengi leiða rafspennu
hvað er multi unit slettur vöðvi
- Samdráttur í einni frumu óháður annarri
- Engin gatatengi
- Taugaendar bera boðspennur áfram yfir á frumur
skoða mydn 25
hvað er sameiginlegt við sletta og rakotta vöðva
- Aktín/myosin krossbyr mynda samdrátt
- Ca2´leikur lykilhlutverk til að koma af stað samdrætti
ólikt við sletta vs rakotta vöðva
breytingá stærð
o Sléttir vöðvar geta breytt stærð
o Rákóttir vöðvar eru fastir við bein
ólikt við sletta vs rakotta vöðva
lagaskipting
o Sléttir vöðvar eru í nokkrum lögum sem liggja í mismunandi áttir
Geta þannig breytt lögun líffæris
o Beinagrindavöðvar flestir þanig að vöðvaþræðir liggaj í sömu átt og stuðla að styttingu vöðva í samdrætti
ólikt við sletta vs rakotta vöðva
hraði á samdrætti
o Sléttir vöðvar eru hægari en rákóttir vöðvar
ólikt við sletta vs rakotta vöðva
orkuþörf
o Sléttir vöðvar þurfa minni orka til að ná samdrættir og viðhalda honum
ólikt við sletta vs rakotta vöðva
Vöðvaþreyta
o Sléttir vöðvar geta viðhaldið samdrætti án þess að þreytast
DÆMI: Hringvöðvi þvagblöðru
ólikt við sletta vs rakotta vöðva
Útlit á frumum
o Sléttar vöðvafrumur eru smágerðar með einn kjarna
Spinal shaped
ólikt við sletta vs rakotta vöðva
Sarkómerur
o Sléttir vöðvar hafa ekki sarkómerurmunstur líkt og rákóttir vöðvar
o Samdráttarprótein raðast ekki skipulega upp í sléttum vöðvum
ólikt við sletta vs rakotta vöðva
orsök samdráttar
o Sléttir vöðvar geta dregist saman vegna rafboða og efnaboða
o Rákóttir vöðvar dragast einungis saman vegna boðspennu sem berst frá viljastýrðri hreyfitaugafrumu
ólikt við sletta vs rakotta vöðva
viljastyrðar eða ósjalfraða taugakerfið
o Sléttum vöðvum er stýrt af ósjálfráða taugakerfinu
o Rákóttum vöðvum er stýrð af viljastýrða taugakerfniu
ólikt við sletta vs rakotta vöðva
viðtakasvæði
o Sléttir vöðvar ekki með ákveðið svæði þar sem taugafrumuendi losar út boðefi
Taugaboðefnið losað út úr varicosities
o Rákóttie vöðvar með motor end plate
ólikt við sletta vs rakotta vöðva
upptök Ca2+
o Kemur bæðir úr UFV og frymisneti i sléttum vöðvum
o Í rákóttum vöðvum kemur Ca2+ úr frymisneti
ólikt við sletta vs rakotta vöðva
virkni Ca2+
o Í sléttum vöðvum veldur Ca2+ kerðjuferli sem leiðir til fosfórýleringar á myosin light chains ásamt vikjun á myosin ATPasa
o Í ra´kóttum vöðvum sest Ca2+ á trópónín semleiðir til þess að tropomyosin færsit frá bindistað aktíns við myosin
hvernig er ssamdrattarferli slettra vöðva
- [Ca2+] í umfrymi eykst og binst við próteinið kalmódúlín (CaM)
- Ca2+ - CaM komplexinn virkjar MLCK (ensím)
- MLCK fosfórýlerar léttu keðjurnar í myosin head og eykst þá virkni myosin ATPasa
- ATP hydrolyserað og losnar orka
- Krossbrýr ->samdráttur
Slökun í slettum vöðvum
styrkur Ca2+ í umfrymi minnkar
Ca2+ losnar frá kalmódúlín
myosin ekki virkjað
slökun
skða mynd 26
hvernig er losað Ca2+ úr frymisnetinu
o RYR viðtaka göng
o IP3 viðtaka göng
hvað eru RYR viðtaka göng
Opnast þegar Ca2+ kemur inn í umfrymi
Eru kalsíum stýrð Ca2+ göng
hvað eru IP3 viðtaka göng
Hluti af keðjuverkandi G-protein svari
hvernig kemst Ca2+ úr utanfrumuvökva inn í sletta vöðcafrumu
skil ekki
- Spennustyrp Ca2+ göng
a. Stjórnast af himnuspennu - Ca2+ göng stjórnað af bindlum
a. Bindill binst á göng sem virkja og hleypa inn Ca2+ - Tognæm göng
a. Tög virkjar göng
b. Getur stuðlað að tónískum samdrætti
i. æðar
c. Vissir vöðvar aðlagast toginu og jafnar sig
i. Ca2+ göngin lokast eftir einhver tíma
ii. Þvagblaðar
skoða mynd 27 og 28
skoða mynd 29
skoða mynd 30
hver konar vöðvi er hjarttavöðvinn
rákóttur
hversu marga kjarna hafa frumur hjartavöðvans
- Einn kjarni per fruma
- Styttir frumur en í beinagrindavöðva
hvers konar unit vöðvi er hjartavöðvinn
single unit vöðvi
hvaða tengi eru í hjartavöðvanum
- Gatatengi
Það eru tvær boðleiðir til að frumur geta haft samskipti en nær eru:
- Rafboð
- Efnaboð
hvernig verða samskipti milli frumna með rafboðum
- Breytingar á rafspennu yfir frumuhimnu (himnuspenna) sem berast eftir frumuni
hvernig er hinnuspenna fruma sem eiga samskipti með rafboum
o Himnuspenna verður vegna ólíkrar samsetningar ákveðinna jóna og utanfrumu og innanfrumuvökva við yfirborð himnunar
hvernig verpa samskipti milli frumna með efnaboðum
- Boðefni losuð í UFV
o Tengjast viðtökum á frumuhomnu markfrumu og við það fer af stað atburðarás í markfrumu
Hverjar eru fjórar grunnleiðir líkamans fyrir frumu-frumu samskipti skiptast í tvennt og þær eru ::
Local samskipti
Long distance samskipti
í hvaða grunnleiðir skiptist local samskipti
- Gatatengi. Raf- og efnaboð fara yfir cytoplasm milli aðlægra frumna í gegnum gatatengin
- Snerti háð samskipti. Yfirborð frumna tengjast saman
- Efni sem berast í UFV og hafa áhrif á nálægar frumur
í hvaða grunnleiðir skiptist long distance samskipti
Samsuða af efna og rafboðum (rafboð með taugafrumum, efnaboð t.d. Hormón í blóðrás)
hvaða efni geta verið bæði long distcance og local
Cytokines, long distance = ónæmissvar en local = frumusérhæfing og frumuþroski
hvað er einfaldasta ffrumu-frumu samskiptaleiðin
- Gatatengi
hvernig virka gatatengi
o Himnuprótein tveggja frumna sameinast og mynda við það próteingöng sem geta opnast og lokast
hvað eru opin göng
þá er beinn flutningur milli frumna og boðefni geta bæði verið rafboð og efnaboð (jónir og smáar sameindir).
hvernig starfa frumur með gatatengu
dæmi um það
Frumur með gatatengi starfa sem ein heild t.d. Hjartað
Hvernig virka Snerti háð samskitpi
og hvar finnst svoleiðis samskiptleip
- Yfirboðrsprótein einnar frumu tengist himnupróteini annarrar frumu. Slík samskiptaleið má finna t.d í ónæmiskerfinu
hvað eru CAMs
Viðtakar fyrir frumu-frumu samskipti
herju eru CAMs tengd
við frumugrindina eða innanfrumu ensím
hvað flytja CAMs
boð yfir frumuhimnuna
Hvernig virka Paracrine samskipti
- Paracrine samskipti er þegar efni sem er losað úr frumu í millifrumuvökva verkar á nálægar frumur, við hliðina á sér (para=við hliðina á)
hvernig virka autocrine samskipti
- Autovrine samskipti er þegar efni sem losað er úr frumu í millifrumuvökva verkar á sjálfa frumuna sem losaði efnið
hvapa efni í eru long distance samskiptum
hormón og taugaboðefni
hvenrig virkar long distcanve samskipti
skil ekki
- Hormón er hluti af innkirtlakerfinu þar sem efnaboð eru send með blóðrásinni og dreift þannig um líkaman (markfrumur þurfa að hafa viðtaka fyrir hormóninu svo það virki á frumuna, ef viðtaki er ekki til staðar þá hefur boðefnið engin áhrif á frumuna)
- Boðefni frá taugafrumum geta verið taugaboðefni, taugabormón og taugabeinar. Taugaboðefni eru hraðvirk og virka á nálægar frumur. Taugahormón eru losuð í blóðrásina þ.e svipuð og hormón innkirtakerfisins. Taugabeinar eru hægvirkari en taugaboðefni
Hvar geta viðtakar fyrir boðefni verið staðsettir?
Frumuhimnu:
Innanfrumuviðtakar
Hver eru 5 skref flestrar frumuboðefnisleiðar?
- Boðefni binst við…
- Viðtakar sem virkjar…
- Boðefni inni í frumunni sem breytir..
- Terget prótein sem leiðir til..
- Svars
hvða viðtakar eru í frumuhimnu
prótein eða glýkóprótein, svar gerist hratt
hvar viðtakar eru í innanfrumuviðtaka
eru í umfrymi og kjarna
hvernig fer fram boðefnaflutningur
Boðefni virkjar viðtaka í frumuhimnu og eitthvað ferli fer af stað innan frumunnar
hvað er first messenger
boðefni
hvað er second messenger
innanfrumuenfi sem bera skilaboðin áfram
skoða mynd 31
Hver er atburtðarárásin innan frumu þegar boðefni setjast á frumuhimnuviðtaka
- Viðtakar virkjast og hafa áhrif á:
o Prótein kísana
o Mögnunarensím í himnu eða við innra borð hennar sem mynda second messenger innanfrumuboð - Second messenger breyta jónsgöngum (opin/lokuð) sem hefur áhrif á himnuspennu. Þau auka styrk innanfrumu Ca2+ (Ca2+ binst próteinum og breyta þannig virkni frumu) og þau hafa áhirf á ensímvirkni t.d. Prótein kínasi sem leiðir til frumusvars
cAMP
frá hverju þau eru búin til, mögnunarensím þeirra, við hvernig viðtaka þau tengjast, virkni þess og áhrif
búið til af ATP,
það hefur mögnunarensímið Adenylyn cyclase sem er á himnunni,
það tengjast viðtaka tengdum G príteini sem leiðir til þess að prótein kínasi virkjast sem bindst við jónagöng og hefur áhrof á Phosohirylates prótein sem breytir opnun göngsins
cGAMP
frá hverju þau eru búin til, mögnunarensím þeirra, við hvernig viðtaka þau tengjast, virkni þess og áhrif
búið til af GTP og hefur mögnunarensímið Guanylyl cyclase sem finnst bæði á frumuhimnunni og í umfryminu. Ef um er að ræða Guanylyl cyclase í frumuhimnunni þá tengist það Receptor ensími og hefur sömu áhrif og cAMP en ef í umfryminu þá tengist það nitric oxide sem binst við jónagöng og opnar þau
skoða mynd 32
hcerjir eru 4 meinghopar viðraka í frumuhimnu
- Efnastýðr jónagöng
- Viðtakar tengdir G-próteinum
- Viðtakaensím
- Integrin viðtaki
hverskonar göng eru efnastyrp jonagöng
próteingöng
hvert er hlutverk þeirra efnastyrða jonaganga
Boðefni tengist og göng opnast/lokast og stkórna þannig breytingum á gegndræpi frumuhimnunnar
Gegna þýðingarmikli hlutverki í stafrsemi tauga- og vöðvafrumna
hvað eru algegnustu viðtakar í frumuhimnunni
Viðtakar tengdir G-próteinum
hvað gerist í viðtökum sem eru tegndir g-proteium
a. Boðefni tengist og jónagöng opnast eða verður breytt ensímvirkni
hvsð gera viðtakaensím
a. Þau virkja innanfrumuensím
b. frumuskipting og frumuþroski
c. Vaxtarþættir, insúlín
hvað gera integrin viðtaki
a. Viðtaki tengdur frymisgrind og nær því í gegnum frumuhimnuna
b. Vefjaverðir, ónæmiskerfi, blóðstorknun
Hvernig líta viðtakar tengdir G próteinum út og hvað gerist þegar voðefni tengist viðtakanum
- Þeir eru stór og flókin sameind sem hlykkjast 7x um frumuhimnuna sem tengist síðan G próteini á innra yfirboðri frumuhimnunnar. G prótein er úr þremur einingum
- Þegar boðefni tengist viðtakanum leiðir það til strúktúrbreytinga á G próteini, jónagöng opnast beint eða gegnum innanfrumiboðefni og ensím vorkast
hvaða 4 hopar proteina stjorna frumusvari
- Ensím sem koma að metabolisma
- Motor prótein sem koma að vöðvasamdrætti og cytoskeletal hreyfingu
- Prótein sem stjórna genavirkni og nýmyndun próteina
- Himnuflutningsprótein og viðtakar
Segpu frá NO - nituroxíði sem boðefni
o Myndað úr arginini
o Það flæðir inn í umfrymi og stuðlar að myndun cGMP
o Paracrine/autocrine
* Boðefni í heila
* Myndað í æðarþeli, berst til sléttra vöðvafrumna í æðavegg og þá verður slökun og víkkun æða
Segpu frá CO - kolmónoxíð sem boðefni
o CO flæðir inn í umfrymi og það virkjar guanylyl cyclasa og stuðlar að myndun cGNP
o Í taugavef og sléttum vöðvum
Segpu frá H2S - vetnissulfíð sem boðefni
o Hjarta og æðakerfi eru helstu marklíffæri, slökun á æðavegg
o Forverar H2S koma úr fæði eins og td hvítlauk
úr hverju er Eicosanoid
o Mynduð úr arachildonuc sýru (AA) sem er mynduð úr fosfórlípíðum í frumuhimnu
Eicosanoid hefur leukotriene, hvað er þap
- Líkóoxygenasi umbreytir AA
- Mydað af ákveðnum gerðum af hvítum blóðkornum
- Í öndunarvegi - astmi (valda öndunarerfiðleikum með þrengingu á öndunarvegi)
hvaða fitefni geta verið boðefni
- Eicosanoid
- Prostanoids
hvað eru prostanoids
o COX (cyclogenasi umbreytir AA
o Prostragladín
* Margvísleg áhrif m.a bólgumyndandi, sótthiti og svefns
o Throboxane
* Blóðstorknun
o Bólgueyðandi lyf hemja COX sem dæmi ibufen
HVaða reglum fylgja viðtakar
proteinum
af þvæi að Viðtakar eru prótein
hvapa reglur eru um viðtaka
o Mettast
o Boðefni sýna ákveðna sækni og svipuð boðefni kepa jafnvel um bindistað
o Sértækni, en einungis ákveðnir bindlar (boðefni) geta virkað ákveðin viðtaka
o Isoforms eins og t.d adrenergir viðtakar skitast í alfa og beta
hvap eru agonistar og antagonistar
- Það eru efni sem bindsat viðtökum og geta þá annað hvort virkað þá eða komið í veg fyrir að þeir virkist
hvað eru agonistar
- Efni sem hafa bæði sækni í viðtaka og virkja hana kallast agónistar
o Acetylcholine (Ach) er agónisti fyrir kólínerga viðtaka
o Noradrenalín (Nor) er agónisti adrenerga viðtaka
hvað eru antagonistar
- Efni sem hafa einungis sækni í viðtaka en virka þá ekki kallst antagónístar en þeir koma í veg fyrir að boðefni geti tengst viðtöku, blokkera þá
o Atrópín og kúrari eru antagónistar kólínergra viðtaka
o Fetólamín og própranólol eru antagónistar adrenergra viðtaka
skoða mynd 33
boðefnið geta haft mismunandi áhrif á frumur, fer eftir viðtakagerð frumu
hvaða viðtaka virkjar adrenalín
Adrenalín virkjar adrenerga viðtaka en hefur tvær verkandir t.d
o Vikkar æðar sem liggja til rákóttra vöðva og þrengir æðar sem liggja til meltingarfæra
í hvað skiptast adrenergergir viðtakar
skiptast í alfa-adrenerga viðtaka og beta-adrenerga viðtaka
hvað gerist þegar adrenalin tengist alfa viðtökum á slettum vöðvum
æðaveggir dragast saman og æðin þregnist
hvað gerist þegar adrenalin tengist betaviðtökum
slaknar vöðvarnir og æðin vikkar
Hvernig breytast fjöldi viðtaka
- Fjöldi viðtaka á og inni í frumu breytist með tíma. Gamlir viðtakar eru brotnið niður og nýjir koma í staðinn
Hvað er Desensitization (afnæming) varðadi fjölda viðtaka
- Það er fljótlegra en down regulation. T.d með því að bæta fosfathóp á viðtaka
hvernig er hægt að slökkva á boðum
virkni viðtaka er stöðvuð á margskonar vegu
o Efni t.d. Ensím bróta niður bindla(boðefni) í UFV
o Önnur eru tekin upp í nærstaddar frumur eða inn í frumulíffæri t.d ca2+
hvernig er ferli reflex homeostasis
Áreiti – viðtaki/skynlíffæri – aðlæg (afferent) braut – úrvinnslustöð
o Frálæg (efferent) braut – marklíffæri – svar
hvert er urvinnslukerfi hormonakerfisins
innkirtillinn sjálfur
hvert er urvinnslukerfi taugaviðbragðs
miðtaugakerfið (heili og mæna)
dæmi um langa viðbragðsbogar
hitastig, blóðþrýstingur, vatnsvægi osfrv
hvað er viðtaki
- Próteinviðtaki á frumuhimnnu eða inni í frumu
- Skynjun - viðtaki fyrir skynjun
hver eru stjonrkerfi viðbrgaðsboga
o Innkirtlareflex
o Taugareflex
o Samblanda af báðu
skoða mynd 34
