HISTORIA Flashcards
Świątynia egipska Nowego Państwa – epoka, przykładowe realizacje, układ przestrzenny i system
oświetlenia sali modłów.
Nowe Państwo
1500 r.p.n.e - 1000 r.p.n.e
XVIII - XX dynastii
Grobowce skalne staja sie cecha char. Nowego Panstwa. Okres zamoznosci w kukturze i architekturze egipskiej, zostaje wprowadzone złoto do budynków. Okres ten nazywany jest takze złotym wiekiem. Złoto pojawia sie w ogromnejilosci w grobowcach i świątyniach.
Przykładem moze być grobowiec Tut Ank Amona, gdzie znajduje sie zlota maska faraona, obok znajduje się światynia Hatszepsut - kobiety-faraona.Układ funkcjonalny:
Nad brzegiem Nilu molo, do którego mogły przyplywac barki wiozące dewocjonalia.
Pózniej do światyni prowadzila aleja Sfinksów
Pomnik Faraona
Pylony
Dziedziniec kolumnowy
Sala Bogów - Sala Hypostylowa
Sala na Barkę
Sanktuarium
Ścisle z układem pomieszczen zwiazany jest takze problem swiatla slonecznego wpadajcego do srodka
dziedziniec zalany jest promieniami słońca
w hypostylowej sali panuje polmrok, poniewaz swiatlo wpada tylko przez kraty w oknach chyba nazywają się transenny
sala na barkę tonie już w mroku
najglebszym mrokiem spowite jest sanktuarium z posagiem Boga (na ktory mogl padac czasem promien swiatla przez otwor w dachu) nie wiem czy to jest “sala modlow”
Porządki architektoniczne starożytnej Grecji. Podaj nazwy głównych elementów poszczególnych
porządków i przykłady realizacji.
DORYCKI
1) Elementy porządku doryckiego były stałe, zmianie ulegały natomiast proporcje całości i poszczególnych części. Za jednostkę przyjęto PROMIEŃ KLUMNY U PODSTAWY = MODUŁ. Proporcje kolumny obliczono ze stosunku jej:
szerokości u podstawy : całkowitej wysokości (z głowicą)
2) Cechują go ciężkie proporcje. Kolumny są grube w stosunku do wysokości i odległości między nimi.
3) Kolumna dorycka nie ma bazy (stoi bezpośrednio na stylobacie - najwyższym stopniu podbudowy świątyni), a jej trzon (zwężający się ku górze) jest lekko wybrzuszony po środku (entazis). Głowica (kapitel) składa się z poduszki (echinus) przykrytej abakusem. Na abakusie kolumny spoczywa dolna część belkowania - architraw, nad którą znajduje się - fryz.
4) Fryz dorycki składa się z naprzemiennie występujących tryglifów ( z pionowymi żłobieniami) i metop - często pokrytych płaskorzeźbami. Górną część belkowania stanowi gzyms zakończony często rynną.
5) W rozwoju proporcji wyróżniamy 3 fazy: archaiczną, klasyczną, hellenistyczną.
PRZYKŁAD REALIZACJI:
- świątynia Zeusa, Olimpia
- Partenon, Akropol (element joński: ADYTON)
JOŃSKI
1) Cechuje go lekkość proporcji, smukłość formy i dekoracyjność.
2) Kolumny jońskie są smuklejsze od doryckich.
3) Kolumna stoi na profilowanej bazie, a jej trzon jest również lekko wybrzuszony po środku - ale mniej niż w kolumnie doryckiej. Pionowe żłobkowania trzonu (kanele) są gęstsze i drobniejsze niż w kolumnie doryckiej. Również zwężenie górnej części trzonu kolumny jest mniej wyraźne.
4) Głowica kolumny posiada charakterystyczne woluty w kształcie zwiniętych liści.
5) Belkowanie składa się z kilkustopniowego architrawu, rzeźbionego fryzu - biegnącego wokół całego budynku (bez podziału na tryglify i metopy) oraz gzymsu.
PRZYKŁAD REALIZACJI:
- Propyleje , Akropol
- Nike Apteros, Akropol
- Erechtejon, Akropol
KORYNCKI
1) Smuklejsze proporcje i bardziej ozdobna głowica niż w porządku jońskim
2) Baza i trzon kolumny– jak w porządku jońskim, kolumna o smuklejszych proporcjach
3) Głowica – najbardziej charakterystyczny element wyróżniający styl koryncki, ma kształt koszyka uformowanego z dwóch rzędów liści akantu, powyżej liści znajdują się cztery pojedyncze woluty podtrzymujące abakus. Pomiędzy tymi wolutami znajdują się jeszcze cztery pary mniejszych wolut, spomiędzy których wyprowadzona jest motyw roślinny
4) Belkowanie podobne jak w stylu jońskim – gzyms wieńczący, często
podparty wspornikami, jest to dodatkowy element w porównaniu porządku korynckiego z porządkiem jońskim.
PRZYKŁAD REALIZACJI:
- świątynia Zeusa Olimpijskiego, Ateny
Wielkie budowle użyteczności publicznej starożytnego Rzymu – funkcja, forma i słynne realizacje.
1) TERMY- łaźnie rzymskie, kompleks obiektów ulokowanych na rozległym terenie, dostępnych dla wszystkich. Termy zaopatrywane były akweduktami w źródlaną wodę. W skład pomieszczeń wchodziły: szatnie, baseny z zimną i gorącą wodą, łaźnie: sucha i parowa, sale masażu, sala do wypoczynku.
w skład term wchodziły także: boiska, sale gimnastyczne, stadiony, eksedry i portyki, biblioteki, pokoje muzyczne, bufety, sale gier w kości itp.
Bogatą dekoracja, ściany wykładane były marmurem, zdobione malowidłami, posadzki wykładane były mozaikami. W pomieszczeniach ustawiano rzeźby i zieleń
2) TEATR - wykazuje wiele cech wspólnych z teatrem greckim okresu hellenistycznego.
Budowla złożona była z podobnych elementów, ale istniały też dość znaczne różnice. Teatr zbudowany był z widowni (cavea), sceny (pulpitum) oraz budynku scenicznego zwanego skene.
Rzymskie teatry były kryte dachem chroniącym przede wszystkim przed promieniami słońca (nad widownią rozpinana był płócienna osłona). Budowane były najczęściej na płaskim (w porównaniu z Grecją) terenie. Widownia zatem była inaczej ukształtowana. Było to półkole wpisane w czworobok o amfiteatralnie umieszczonych miejscach dla widzów. W tylnej części w narożach umieszczano klatki schodowe.
Widownia podzielona była poziomymi przejściami oraz biegnącymi promieniście schodkami na sektory poziome i pionowe.
Półkolisty placyk (orchestra) w porównaniu z teatrami greckimi został zmniejszony. Za to proskenion, zwany w Rzymie pulpitum, został poszerzony.
Widownia nie sięgała poza średnicę orchestry, więc wydłużono skene. Jej część frontowa posiadała liczne nisze, ryzality, kolumny i zdobienia malarskie, a umieszczone w nich drzwi służyły aktorom do wychodzenia na scenę i opuszczania jej.
3) AMFITEATR - odkryta arena o kształcie elipsy lub koła, otoczona - najczęściej wznoszącymi się schodkowo - ławkami dla widzów i przeznaczona do publicznych pokazów m.in. walk gladiatorów czy walk z dzikimi zwierzętami, naumachie.
4) BAZYLIKA - w starożytnym Rzymie pełniła funkcję: hali targowo-sądowej
5) BIBLIOTEKA - budynku z niszami na zwoje i szafami zawierającymi magazyn na książki
6) CYRK
7) KURIA – budynek, w którym odbywały się posiedzenia senatu.
SŁYNNE REALIZACJE:
- Teatr Marcellusa, Iw.n.e.
- Bazylika Ulpia (Forum Trajana), Iw.n.e.
- Bazylika Mksencjusza, Iw.n.e.
- Panteon, , Iw.n.e.
Świątynia na Polu Marsowym. Budową kierował Apollodoros z Damszku.
Panteon jest rotundą. Przed wejściem do świątyni znajduje się 3-rzędowy portyk w porządku korynckim, z czego 8 ustawionych jest w pierwszym rzędzie.
Kopuła budowli składa się z 8 poziomów pierścieni z centralnym otworem (oculusem), jedynym otworem oświetlającym wnętrze.
Wewnątrz w ścianach znajduje się 7 nisz poświęconych 7 bogom – patronom.
- Teatr Wielki w Pompejach
- Amfiteatr Flawiuszów, Rzym (Koloseum)
Jest to duża eliptyczna budowla, z pojemną widownią; z galeriami komunikacyjnymi oraz areną z systemem podziemnych korytarzy.
Odbywały się w nim m.in. walki gladiatorów, polowania na dzikie zwierzęta, naumachie. - Circus Maximus
Największy cyrk starożytnego Rzymu. Był usytuowany pomiędzy wzgórzami Palatynu i Awentynu. Cyrk wielokrotnie rozbudowywano i przebudowywano. Rozgrywano w nim przede wszystkim wyścigi rydwanów, ale i polowania.
Bazyliki wczesnochrześcijańskie – układ przestrzenno-konstrukcyjny, najważniejsze realizacje i czas
ich powstania.
UKŁAD PRZESTRZENNY:
1) typ świątynii z podłużnymi wieloma nawami- 2 lub 4 boczne oraz z nawą środkową, zakończoną absydą, wyższą od naw bocznych oraz z nawa poprzeczną - transeptem.
2) W bazylikach poszczególne nawy rozdzielone były kolumnadą, z archiwoltami lub architrawem wspierającym ściany międzynawowe
3) Dach był rozwiązywany przy pomocy drewnianej, widocznej z wnętrza więźby.
4) Posiada prostokątne lub kwadratowe atrium ze studnią po środku z kolumnadami i krużgankami
NAJWAŻNIEJSZE REALIZACJE:
- San Paolo Fuori le Mura, Rzym 386-440.
- Bazylika św. Piotra, Rzym 1506-1626
- San Clemente, Rzym 1108-1123
- Santa Maria Maggiore, Rzym 431
Bizantyńskie kościoły kopułowe – układ przestrzenno-konstrukcyjny, czas i zasięg geograficzny
występowania, najważniejsze realizacje.
REALIZACJE:
1) Kościół San Vitale w Ravennie – przejście z 8-boku podstawy w czaszę kopuły
2) Hagia Sofia – Kościół Mądrości Bożej w Konstantynopolu – najwybitniejsza budowla sakralna bizantyjska (cechy bazyliki i kościoła centralnego)
3) Kościół św. Sergiusza i Bachusa
4) Kościół Św. Marka w Wenecji (Imperium Wschodnie wpływ bizantyjski
ROZPLANOWANIE:
1) UKŁAD CENTRALNY - Budowle centralne sklepione kolebkowo, z centralnie umieszczoną kopuła.
2) UKŁAD QUINCUNX – krzyżowo-kopułowy, dziesięciopolowy plan (krzyż grecki w kwadracie, absyda, pięć kopuł)
RODZAJ SKLEPIEŃ:
1) SKLEPIENIE ŻAGLASTE - nawy boczne otrzymują zazwyczaj sklepienia żaglaste
2) SKLEPIENIE KRZYŻOWE - na wypadek oblężenia budowano podziemne zbiorniki podzielone rzędami kolumnami na nawy. Kwadratowe pola przekryte były sklepieniami krzyżowymi
RODZAJ KOPUŁ:
1) Kopuła na pendentywach: zasada konstrukcji polegała na pracy łuków opartych na 4 masywnych filarach, ustawionych w narożach kwadratu, na które przenosi obciążenie z wieńczącej czaszy pierścień. Łuki w przecięciu z czaszą tworzą cztery trójkąty sferyczne zwane pendentywami. Przejście z rzutu kołowego w czaszę kopuły.
2) KOPUŁA NA PENDENTYWACH I TAMBURZE- Przejście z rzutu kołowego, poprzez tambur w czaszę kopuły.
3) KOPUŁA NA TROMPACH - czworoboczna podstawa przechodzi przez założone w narożach cztery półstożkowe trompy w ośmiobok na nim kopuła
ZASIĘG GEOGRAFICZNY WYSTĘPOWANIA:
Cesarstwo Wschodnie po rozpadzie Cesarstwa Rzymskiego w 395r, z głównym ośrodkiem w Konstantynopolu, objęło tereny dzisiejszej Grecji, Macedonii, Bułgarii, Serbii i Turcji.
System wiązany w architekturze – epoka, zasada układu i jego mankamenty, przykładowe realizacje.
EPOKA: Średniowiecze, romanizm
ZASADA UKŁADU:
1) Kwadratowe przęsła naw bocznych mają bok o połowę krótszy od przęsła nawy głównej, czyli: jednemu przęsłu nawy głównej odpowiadają dwa przęsła nawy bocznej.
2) Filary główne dźwigają ciężar narożników kwadratów nawy głównej, a miedzy nawą główną a nawami bocznymi stoją filary lub kolumny.
MANKAMENTY: Bazylika sklepiona w ten sposób nie może być zbyt wysoka, a mury muszą być grube
PRZYKŁADOWE REALIZACJE:
- katedra w Spirze (1030 - XIIw.) pierwszy raz
- Wormacja, 1125 – 1230 2 raz
- Kolonia, ok 1200
- katedra w Le Mans
- Katedra w Płocku
Główne różnice pomiędzy sklepieniem krzyżowym a krzyżowo-żebrowym. Podaj przykłady
występowania.
SKLEPIENIE KRZYZOWE – powstało z przenikania się pod kątem 90O założonych na kwadracie dwóch sklepień kolebkowych, o jednakowej rozpiętości i wysokości. Ciężar przenoszone jest na 4 punkty podparcia. Zastosowanie w czterech narożach filarów popierających, zamiast ścian oporowych występujących w sklepieniu kolebkowym było dużym osiągnięciem.
SKLEPIENIE KRZYŻOWO-ŻEBROWE - powstaje przy założeniu sklepienia krzyżowego na prostokącie. Różnica w wysokości przecinających się dwóch sklepień kolebkowych wymaga podwyższenia łuku kolebki węższej. Zastosowanie żebra, jako samodzielnego elementu nośnego, prowadzi konsekwentnie do zerwania z kanonem przekryć ograniczonych wyłącznie do półkwadratu.
Żebra tworzą samodzielne łęki, na których opierają się kolebki sklepienia.
Żebra oprócz podstawowego znaczenia konstrukcyjnego, ta także bardzo ważnym elementem dekoracyjnym.
Konstrukcja tych sklepień polegająca na pracy żeber, pozwala w miarę doskonalenia technik ich wykonania, na przykrycie dowolnych powierzchni. Przez zwiększenie liczby żebrowań w sklepieniu i zastosowanie różnego ich układu powstają dalsze formy przekryć żebrowych.
RÓŻNICE:
1) sklepienie krzyżowo-żebrowe ma żebra, krzyżowe ma szwy sklepienne w tym miejscu
2) przekrycie krzyżowo-żebrowe nie jest ograniczone do kwadratu założenie sklepienia krzyżowo-żebrowego na prostokącie, przez zastosowanie żeber , w połączeniu ze zmianami kształtu łuku, pozwala na znaczną dowolność w kształtowaniu sklepień
3) Zmianie ulega sposób konstruowania sklepień krzyżowych; sklepienie krzyżowo-żebrowe: obciążenie na żebra, krzyżowe: na filary
Łuk ostry – konsekwencje zastosowania w układach przestrzennych kościołów gotyckich. Typy
sklepień gotyckich.
ŁUK OSTRY:
Powszechnie stosowany łuk ostry pozwala na łatwe przekazywanie sił ze sklepień na podpory. pojawia się w gotyku, gdzie architektura tego okresu charakteryzuje lekkość i strzelistość. Łuk ostry pojawia się także nad otworami.
Siły ścinające (poziome), jakie występują przy łuku płaskim, w przypadku ostrołuku nie zjawiają się. W wierzchołku ostrołuku wstawia się często zwornik z profilowanego ciosu kamiennego.
TYPY SKLEPIEŃ GOTYCKICH:
- krzyżowo - żebrowe : Najwybitniejszym osiągnięciem budowniczych gotyku jest sklepienie żebrowe. Kształtuje się ono podczas ewolucji, która początkowo wyznaczają rozwiązania sklepień w romańskich budowlach zakonu Cystersów.
- gwiaździste: o wiązaniu przypominającym gwiazdę
- siatkowe: tworzą odpowiednio przeprowadzone żebra dające w rzucie poziomym układ siatki.
- kryształowe: przy zastosowaniu wysklepek – szeregu małych pól wysklepiennych wklęśnie pod kątem, powstaje dekoracyjne, światłocieniowe sklepienia
- palmowo-wachlarzowe
ŁUK TĘCZOWY
łuk zamykający od góry otwór tęczowy w ścianie oddzielającej nawę kościoła od prezbiterium. Wyróżniony jest przez bogate ozdobienie, zmianę w materiale lub w kolorze. zwykle umieszczona jest tam belka tęczowa dźwigająca krzyż.(romanizm?)
SŁUŻKA
pionowy element o małym przekroju dostawiony do ściany lub filaru stosowany w budownictwie kościelnym w okresie od XI do XV wieku (w architekturze romańskiej i gotyckiej), pełniący statyczną funkcję przenoszenia, za pośrednictwem żeber, ciężaru sklepienia krzyżowo-żebrowego na podłoże (fundament).
Stosowany jako element konstrukcyjny i dekoracyjny. Pionowa służka łączy się z żebrami sklepienia, tworząc swoiste przejście między ścianą a sklepieniem. Służka dzieliła wnętrze zgodnie z rytmem przęseł. Była elementem stosowanym w nawach głównych rzadziej w nawach bocznych w kościołach o dużym znaczeniu, głównie w katedrach. W Polsce spotykana głównie w budowlach późnego gotyku. Zależnie od materiału: służki wykonywano z kamienia lub z cegły. Służki występowały jako:
pojedyncze – o wyglądzie zbliżonym do półkolumny;
wiązki służek – służki w kształcie kilku walców zebranych razem i przytwierdzonych do ściany;
służka spływająca – służka biegnąca nieprzerwanie od stropu do posadzki; w kształcie podobne do żeber, z którymi się łączyły;
służka wisząca – służka zakończona pośrodku ściany, nie dochodząca do posadzki, wsparta na własnej konsoli.
Wiek XI: pierwsze, masywne, kamienne służki, sytuowane pod belkami stropowymi drewnianych stropów zwiększając masę ściany miały dużą rolę konstrukcyjną. W II poł. XI wieku rozpoczęto stosowanie sklepień: kolebkowego, a następnie krzyżowego. Gdy jakiś czas później odkryto korzyści konstrukcyjne stosowania żeber sklepiennych (tzw. gurtów), służki sytuowane pod żebrami zaczęły przenosić ciężar z żeber do posadzki.
Wraz z rozwojem systemów konstrukcyjnych, gdy ciężar sklepienia coraz bardziej spoczywał na przyporach i filarach, a coraz mniej na ścianie, rosła rola służki zwiększającej masę filaru do którego była przytwierdzona. Rozwój sklepień również przyczynił się do zwiększenia roli służki. Przy sklepieniu krzyżowo-żebrowym do jednego punktu ze sklepienia schodziły trzy żebra. Przy sklepieniu gwiaździstym i palmowym pięć i więcej. Ponieważ ilość służek odwzorowywała zazwyczaj ilość żeber służki tworzyły na ścianie tzw. wiązki służek o sporej nieraz masie.
Z biegiem czasu służki stawały się coraz smuklejsze i coraz mocniej profilowane. Po wynalezieniu systemu przyporowego, gdzie zastosowano łuk odciążający (inaczej łęk odciążający), gdy większość ciężaru sklepienia przejęły przypory zewnętrzne, rola konstrukcyjna służki zmalała. Nie schodziły już do posadzki, ale były zakończane początkowo na głowicy filarów, a później nawet na ścianie, nad arkadami nawy głównej, nie mając już niemal żadnego znaczenia konstrukcyjnego.
LASKOWANIE
Z biegiem czasu, wraz z rozwojem zdobienia, służki stawały się coraz smuklejsze i o coraz mocniej urozmaiconych kształtach profili. Wprowadzone stosowanie elementów wklęsło-wypukłych tzw. laskowanie spowodowało niesamowite rozrzeźbienie służek i żeber, tworząc z nich układy przypominające archiwolty. Początkowo służki wykonywano w kamieniu. Tworzono całe zespoły elementów wklęsłych i wypukłych. Kiedy coraz częściej zaczęto stosować cegłę, służki i żebra zaczęły być wykonywane z tzw. cegły kształtówki. Umożliwiło to znaczne wysmuklenie kształtów. Sklepienia coraz bardziej przypominały korony drzew, a służki – pnie drzew. Twórcy kościołów te podobieństwo starali się nawet podkreślić. Stąd w dekoracji służek i żeber pojawiało się coraz więcej motywów roślinnych, a same służki upodabniano do pni drzew.
Gotycka dekoracja architektoniczna w postaci wąskich kolumienek o rozmaitych profilach, stosowanych jako elementy pionowego podziału okien lub obramienia otworów oraz ozdoby elewacji.
Laskowanie stosowane było w wielu sredniowiecznych budowlach, zarówno sakralnych (por. katedra), jak świeckich (por. zamek). Laskowanie w wielu obiektach towarzyszy maswerkowi.
FRYZ ARKADKOWY
Fryz arkadkowy- ornament architektoniczny ciągły w formie fryzu złożonego z szeregu małych arkadek;
typowy dla architektury przedromańskiej i romańskiej; umieszczany głównie pod okapem na zewnętrznych ścianach budowli, rzadziej w podziałach elewacji frontowych i w szczytach, wyjątkowo we wnętrzach; arkadki bywały półkoliste, ustawiane obok siebie lub przeplecione (wyłącznie w architekturze ceglanej), a od końca XII i w XIII w. także trójlistne i ostrołukowe, wsparte niekiedy na konsolkach; motyw fryzu arkadowego stosowano również w wyrobach rzemiosła artystycznego.
PINAKIEL
Pinakiel (inaczej fiala) – pionowy element dekoracyjny w postaci smukłej kamiennej wieżyczki, zakończonej od góry iglicą, której krawędzie udekorowane są żabkami i która zwieńczona jest kwiatonem. W postaci bardziej ozdobnej miał kształt ażurowej kapliczki z maswerkami. Jest charakterystyczny dla architektury gotyckiej i neogotyckie
Pinakiel może stanowić zwieńczenie skarpy, naroża wieży, wimpergi, szczytu itp. Wykorzystywany jest również – jako element zdobniczy – w rzemiośle artystycznym (rzeźbiarstwie, snycerstwie i złotnictwie). Wykonywany jest wówczas – poza kamieniem – ze sztukaterii, drewna, metali.
Epoka i twórczość „ojca” renesansu włoskiego, Filipa Brunelleschiego.
F. Brunelleschi (1377-1446)
rzeźbiarz, arch. i inż. tworzący w epoce quattrocenta, jeden z pionierów renesansowej arch.
Jego dokonania należą do najwcześniejszego etapu arch renesansowej, stad niektóre używane przez niego elementy należa do arch. średniowiecznej.
UWAŻANY ZA OJCA I PIONIERA ARCH. RENESANSU. Jego dzieła charak. LOGIKA, UPORZĄDKOWANIE, HARMONIA. LEKKOŚĆ, OSZCZĘDNA DEKOLARACJA.
1. kopuła katedry florenckiej
2. Podcień frontowy Ospedale Degli Innocent we Florencji (1419)
3. San Lorenzo we Florencji (1421-1460) i stara zakrystia (1421)
4. Kapella Pazzi (1430) Florencja
5. Santo Spirito (1436) Florencja
Barok włoski - epoka, główni twórcy, architektura.
EPOKA: Nowożytność, barok
GENEZA NAZWY: Nazwa pochodzi od portugalskiego słowa „barocco” – nieregularna perła.
CECHY BUDOWLI:
1) monumentalność (uwydatniona poprzez np. kolumny i pilastry obejmujące kilka kondygnacji)
2) dynamika formy
3) bogactwo dekoracji
4) efekty światłocieniowe uzyskane przez wygięcie elewacji
5) kopuły na skrzyżowaniu naw
6) plany podłużne, podłużno-centralne, eliptyczne; plan budowli miał bardzo duże znaczenie, sam stawał się dziełem sztuki, pełnym głębi znaczeniowej i symbolicznej
7) wzorowanie się na architekturze klasycznej, jednak w inny sposób niż w renesansie. Wówczas formy zestawiano zachowując umiar, dążąc do harmonii i spokojnej kompozycji.
W baroku te same elementy przeciwstawiano, wprowadzając wrażenie ruchu i niepokoju
8) stosowanie iluzji malarskiej (zwłaszcza w sklepieniach)
9) wysokie, oparte na bębnie kopuły, zwieńczone wysokimi latarniami, przykrytymi ozdobnymi hełmami
10) rozbudowane klatki schodowe
KOMPOZYCJA URBANISTYCZNA:
Widoczne jest podejście do problemu zakomponowania obszaru wokół budynku na znacznie szerszą skalę niż w renesansie. Zaczęto projektować monumentalne, symetryczne założenia urbanistyczne. Często owalne, okrągłe i prostokątne place z zasadą trój promienistego rozgałęzienia traktów komunikacyjnych.
GŁÓWNI TWÓRCY:
NURT KLASYCYZUJĄCY:
- Giacomo Della Porta: fasada kościoła Il Gesu
- Carlo Mandera: rozbudowa bazyliki św. Piotra
- Gianlorenzo Bernini: konfesja bazyliki św. Piotra, kolumnada na Placu św. Piotra, kościół San
Andrea al Quirinale
-Baldasare Longhena: kościół Santa Maria delle Salute
NURT ANTYKLASYCZNY:
- Francesco Borromini: kościół San Carlo Alle Quattro Fontane, kościół San Ivo della Sapienza
- Guarino Guarini: Pallazo Carignano w Turynie, kopuła San Lorenzo w Turynie
Neoklasycyzm we Francji – epoka, architekci, realizacje.
EPOKA: Nowożytność, neoklasycyzm, Francja
W tym samym czasie nastąpiło odkrycie zasypanych i zalanych lawą w 79 r. miast Herkulanum i Pompei. Rozbudziło to na nowo zainteresowanie starożytnością, które jeszcze wzrosło po wydaniu wielu prac graficznych i literackim poświęconym sztuce greckiej i rzymskiej. Architekci neoklasycyzmu starali się w swojej twórczości jak najbardziej zbliżyć się do autentycznych form klasycznych. Wzorowali się w tym celu na teoretykach epoki renesansu oraz na zasadach teoretyka starożytnego –Witriwiusza. Cechy: ideałem i wzorcem była antyczna świątynia z kolumnadą, zamiłowanie do geometryzacji prostych bryłowo kompozycji, surowość i oszczędność wystroju architektonicznego; „abstrakcyjność i futuryzm”
ARCHITEKCI:
- Ange-Jacques Gabriel: Petit Trianon w Wersalu, wnętrza wielu pałaców królewskich, w Wersalu czy Dijon
- Jacques-Germain Sufflot: Panteon w Paryżu (kościół św. Genowefy)
- Claude Nicolas Ledoux: pałace w Paryżu –> futurysta
- Charles Andre Boulle – projektował meble, intarsje w komnatach Wersalu –> futurysta
Typy układów przestrzennych kościołów gotyckich, ich nazwy, charakterystyka i przykłady.
- UKŁ. BAZYLIKOWY - nawa główna wyższa od bocznych, posiadająca okna nad dachami naw bocznych, oddzielne połacie dachowe nawy głównej i naw bocznych,
kość. św. Elżbiety w Wrocławiu,
kość. św. Jakuba w Toruniu;
2.UKŁ. HALOWY - kościół wielonawowy o nawach (głównej i bocznych) równej wysokości pod jedną połącią dachową,
kość. Wniebowzięcia NMP w Toruniu,
kość. Mariacki w Gdańsku;
- PSEUDOBAZYLIKA - kościół wielonawowy o nawie głównej wyższej niż nawy boczne (tak jak w bazylikowym), z tą różnicą że bez okien w nawie głównej, gdyż całość jest przykryta jedną połacią dachową,
kość. św. Mikołaja w Grudziądzu,
kość św. Jana w Kwidzynie; - UKŁ. SALOWY - kościół jednonawowy przykryty jedną połacią,
kość. ducha św. w Chełmnie,
kość. św. Piotra i Pawła w Szczecinie
Historyczne dzielnice śródmiejskiej części Gdańska – podaj ich nazwy i lokalizację.
1) STARE MIASTO – lokacja grodu, w 1454 podporządkowane Głównemu Miastu, przemysłowa dzielnica.
2) GŁÓWNE MIASTO (PRAWE)- Około 1330 roku formuje się Miasto Główne (Prawe) razem z wykształconą siatką ulic. Obecny Długi Targ powstał z ulicy Długiej wtórnie poprzez stopniowe poszerzanie kosztem przylegających doń parceli.
3) STARE PRZEDMIECIE - zostało przyłączone w granice administracyjne miasta w XIV w. kiedy to wybudowano system fortyfikacji nad Opływem Motławy, tereny położone między Podwalem Przedmiejskim (dawniej: murami miejskimi.), od wschodu osiedle ograniczone jest wodami Motławy i Nowej Motławy. Od południa osiedle otacza pas fortów, oblanych Opływem Motławy będącym dawną fosą.
4) WYSPA SPICHRZÓW - wyspa w Gdańsku utworzona w 1576 po przekopaniu kanału Nowej Motławy, który znajduje się po wschodniej stronie wyspy. Umiejscowiona jest w centrum miasta, na wschód od Głównego Miasta, otoczona wodami Motławy, Nowej Motławy i Opływu Motławy. Od XIII w. była to dzielnica przemysłowa z licznymi spichlerzami, w XVI w. było ich ponad 300.
5) OŁOWIANKA - wyspa w Gdańsku na wschód od Głównego Miasta. Ołowiankę opływa Motława oraz Kanał na Stępce. W czasach krzyżackich był to obszar o dużym znaczeniu strategicznym, o czym świadczy fakt, że to właśnie tutaj wzniesiono zabudowania szafarza zakonnego. Nic dziwnego, że najstarsza, utrwalona w
dokumentach z 1404 roku nazwa tego miejsca brzmiała Szafarnia. Z leżącym po drugiej stronie Motławy Zamczyskiem
6) NOWE MIASTO – Główne Miasto okala się murami i wchłania Dzielnicę dominikańską jako Nowe Miasto.
7) MŁODE MIASTO – zburzone
8) OSIEK - Obok Głównego Miasta działa rybacki Osiek
Kamienice renesansowe w Małopolsce i na Pomorzu. Przedstaw różnice w rozplanowaniu i
kompozycji fasady.
Kamienice w Małopolsce:
1) Wpływy włoskie
2) Niskie, „przysadziste”, najczęściej z podcieniami, przypory – dodawano je ze względów konstrukcyjnych, ale stały się bardzo popularne
3) wysokie attyki grzebień, fryz
4) niesymetryczne otwory okienne, wewnętrz: okno rozdzielone pilastrem + wysiadka
5) dekoracje sgrafitto na fasadach
6) parter: sklepiony+ sklepienia kolebkowe z lunetami, piętro: płaskie drewniane stropy
7) wąska i długa sień
Przykłady: Kraków, , Jarosław (Kamienica Osettich przy Rynku), Zamość i Tarnów (Kamienice podcieniowe przy Rynku), Kazimierz Dolny (Kamienice Krzysztofa i Mikołaja Przybyłów)
Kamienice na Pomorzu:
1) renesans północny (niderlandzki)
2) Wysokie, wąskie
3) podział elewacji pilastrami, gzymsy, duże okna regularna fasada
4) ozdobne przedproża
5) w renesansie przebudowywano fasady, nie naruszając wnętrza z sienią przez 2 kondygnacje, parter: sień, kantor kupca, piętro: sypialnie rodziców i dzieci
6) rzeźbienia, maszkarony, okucia dużo zdobień
Przykłady: Elbląg, Toruń, Gdańsk (Złota Kamienica)
Ratusze nowożytne - przykłady z datowaniem, układ przestrzenny, funkcja.
Miejskie ratusze nowożytne podczas przebudowy otrzymują nowe portale, szersze okna i drzwi a zewnętrzne ściany wieńczy się attykami. Tak przebudowano ratusze w: Tarnowie, Sandomierzu, Chełmie (rozebrany), Poznaniu. Budowane są także nowe obiekty, np. w Szydłowcu, Zamościu.
PRZYKŁADY:
- RATUSZ W SANDOMIERZU /J.M.PADOWANO/ pierwotnie gotycki, był budowlą na planie kwadratu zwieńczoną wysoką ośmioboczną wieżą. Cześć południowa, najstarsza (na niej zegar słoneczny) pochodzi z tego okresu. W XVI w. został rozbudowany w formę wydłużonego prostokąta, podwyższony, a następnie zwieńczony attyką. Wieża została dobudowana w wieku XVII.
- RATUSZ KAZIMIERZ - przebudowano go w stylu renesansowym w 1528 r., do budynku ratusza dodano skrzydło północne i wieżę nakrytą stożkowatym hełmem
- RATUSZ TARNÓW, budynek gotycki z XIV wieku, przebudowany w XVI wieku (pod kierunkiem Jana Marii Padovano) w stylu renesansowym, poszerzono południowo-wschodnią część, dobudowano attykę zdobiona sterczynami, maszkaronami i wolutami, dobudowano górna okrągłą część wieży
- RATUSZ POZNAŃ /J.B.QUADRO/, pochodzi z XIVw. Jednopiętrowy budynek na planie kwadratu, przebudowany w1550-61 – podwyższenie o kondygnację, rozbudowa w kierunku zachodnim, dodano attykę i trójkondygnacyjną loggie.1783 przebudowa wieży
- RATUSZ CHEŁMNO zbudowany w końcu XIII wieku, został powiększony i gruntownie przekształcony w latach 1567-1572, do wieży ratusza dobudowano dodatkowy budynek,
- RATUSZ ZAMOŚĆ, zbudowany w 1591, schody wachlarzowe późny barok XVIIIw. /B. MORANDO/ Posiada podcienie od strony rynku.
- RATUSZ SZYDŁOWIEC, 1602-1629, zbudowany w renesansie, na wieży renesansowy hełm, w attyce wymalowano mękę Pańską w metodzie sgraffito
UKŁAD PRZESTRZENNY:
- WIEŻA
- PLAN PROSTOKĄTA
- ZWIEŃCZENIE ATTYKĄ
- MAŁE OZDOBNE WIEZYCZKI
- PODCIENIE
- DACHY WKLĘSŁE, ZAKRYTE ATTYKĄ
- GZYMSY
FUNKCJA:
- PARTER: sąd, sień, kasa
- PIĘTRO: administracja, sień
- PIWNICA: areszt
Co to jest barbakan? Podaj przykłady z terenu Polski i okres jego występowania.
BARBAKAN – element średniowiecznego budownictwa obronnego, ważny składnik fortyfikacji miejskich, zazwyczaj w formie okrągłej, murowanej budowli wysuniętej przed linię murów obronnych i połączonej z bramą miejską za pośrednictwem osłoniętego przejścia (tzw. szyi), która łączyła mur obronny z np.: basztą, wieżą, basteją, tarasem, bastionem.
KIEDY WYSTĘPOWAŁ:
Rozpowszechnił się w średniowieczu i w różnych formach przetrwał do połowy XVIII wieku.
PRZYKŁADU Z TERENU POLSKI:
Pierwszym barbakanem, jaki powstał w Polsce, był barbakan przed Bramą Starotoruńską z 1429 w Toruniu, wysadzony przez Szwedów w 1703.
Barbakany istniały również:
Włocławku, Fromborku, Opolu, Wrocławiu (XV/XVIw.), Stargardzie.
Zachowane barbakany w Polsce są w Krakowie (XV w.), w Gdańsku (Katownia XIV w.-XVI w.), na Jasnej Górze (XVII w. - rawelin), ruiny barbakanu w Bieczu, w Warszawie zrekonstruowany.
Przykłady z Polski:
Barbakan Kraków Barbakan Warszawa Barbakan Gdańsk
Katownia (XIVw.) średniowieczne obwarowanie
Głównego Miasta. Razem z Wieżą Więzienną
stanowi zespół przedbramia (barbakan) ul.Długiej
OPISTODOMOS
pomieszczenie w świątyni greckiej pełniące czasem funkcję skarbca. Znajdowało się na tyłach świątyni, z przodu otwarte z kolumnadą, po bokach zamknięte dwiema ścianami zakończonymi pilastrami. Tworzyło jedną całość z świątynią –OKRES KLASYCZNY??? STAROŻYTNOŚĆ
HYPOTRACHELION
“szyjka” w górnej części kolumny w klasycznych porządkach architektonicznych, znajdująca się pod kapitelem. W porządku doryckim znajdowała się nad anulusem. –OKRES KLASYCZNY?????STAROŻYTNOŚĆ
WESTWERK
Westwerk ( skrzydło zachodnie) – rozbudowana, umieszczona poprzecznie do nawy, zachodnia część bazyliki charakterystyczna dla architektury przedromańskiej.
Westwerk wznoszono na ogół na planie kwadratu lub prostokąta. Umieszczano w nim kaplicę, w której odprawiano okolicznościowe nabożeństwa, udzielano chrztu. Górna część to empora otwierająca się arkadami do wnętrza kościoła, przeznaczona dla władcy, kleru (zakonników) biorących udział w odprawianych w bazylice mszach. Całość często wieńczyły jedna lub dwie wieże, do których prowadziły schody mieszczące się w narożach zachodnich. Środkowa część fasady westwerku wraz z portalem głównym była niekiedy wysunięta przed lico muru. Westwerk dostępny był z zewnątrz przez portalowe wejście.
Westwerk jako pierwszy pojawił się w antycznych kościołach w Syrii, jak i w niektórych kościołach w Hiszpanii.
