HISTORIA Flashcards

1
Q

Świątynia egipska Nowego Państwa – epoka, przykładowe realizacje, układ przestrzenny i system
oświetlenia sali modłów.

A

Nowe Państwo
1500 r.p.n.e - 1000 r.p.n.e
XVIII - XX dynastii
Grobowce skalne staja sie cecha char. Nowego Panstwa. Okres zamoznosci w kukturze i architekturze egipskiej, zostaje wprowadzone złoto do budynków. Okres ten nazywany jest takze złotym wiekiem. Złoto pojawia sie w ogromnejilosci w grobowcach i świątyniach.
Przykładem moze być grobowiec Tut Ank Amona, gdzie znajduje sie zlota maska faraona, obok znajduje się światynia Hatszepsut - kobiety-faraona.Układ funkcjonalny:
Nad brzegiem Nilu molo, do którego mogły przyplywac barki wiozące dewocjonalia.
Pózniej do światyni prowadzila aleja Sfinksów
Pomnik Faraona
Pylony
Dziedziniec kolumnowy
Sala Bogów - Sala Hypostylowa
Sala na Barkę
Sanktuarium

Ścisle z układem pomieszczen zwiazany jest takze problem swiatla slonecznego wpadajcego do srodka

dziedziniec zalany jest promieniami słońca
w hypostylowej sali panuje polmrok, poniewaz swiatlo wpada tylko przez kraty w oknach chyba nazywają się transenny
sala na barkę tonie już w mroku
najglebszym mrokiem spowite jest sanktuarium z posagiem Boga (na ktory mogl padac czasem promien swiatla przez otwor w dachu) nie wiem czy to jest “sala modlow”

How well did you know this?
1
Not at all
2
3
4
5
Perfectly
2
Q

Porządki architektoniczne starożytnej Grecji. Podaj nazwy głównych elementów poszczególnych
porządków i przykłady realizacji.

A

DORYCKI
1) Elementy porządku doryckiego były stałe, zmianie ulegały natomiast proporcje całości i poszczególnych części. Za jednostkę przyjęto PROMIEŃ KLUMNY U PODSTAWY = MODUŁ. Proporcje kolumny obliczono ze stosunku jej:
szerokości u podstawy : całkowitej wysokości (z głowicą)
2) Cechują go ciężkie proporcje. Kolumny są grube w stosunku do wysokości i odległości między nimi.
3) Kolumna dorycka nie ma bazy (stoi bezpośrednio na stylobacie - najwyższym stopniu podbudowy świątyni), a jej trzon (zwężający się ku górze) jest lekko wybrzuszony po środku (entazis). Głowica (kapitel) składa się z poduszki (echinus) przykrytej abakusem. Na abakusie kolumny spoczywa dolna część belkowania - architraw, nad którą znajduje się - fryz.
4) Fryz dorycki składa się z naprzemiennie występujących tryglifów ( z pionowymi żłobieniami) i metop - często pokrytych płaskorzeźbami. Górną część belkowania stanowi gzyms zakończony często rynną.
5) W rozwoju proporcji wyróżniamy 3 fazy: archaiczną, klasyczną, hellenistyczną.
PRZYKŁAD REALIZACJI:
- świątynia Zeusa, Olimpia
- Partenon, Akropol (element joński: ADYTON)

JOŃSKI

1) Cechuje go lekkość proporcji, smukłość formy i dekoracyjność.
2) Kolumny jońskie są smuklejsze od doryckich.
3) Kolumna stoi na profilowanej bazie, a jej trzon jest również lekko wybrzuszony po środku - ale mniej niż w kolumnie doryckiej. Pionowe żłobkowania trzonu (kanele) są gęstsze i drobniejsze niż w kolumnie doryckiej. Również zwężenie górnej części trzonu kolumny jest mniej wyraźne.
4) Głowica kolumny posiada charakterystyczne woluty w kształcie zwiniętych liści.
5) Belkowanie składa się z kilkustopniowego architrawu, rzeźbionego fryzu - biegnącego wokół całego budynku (bez podziału na tryglify i metopy) oraz gzymsu.

PRZYKŁAD REALIZACJI:

  • Propyleje , Akropol
  • Nike Apteros, Akropol
  • Erechtejon, Akropol

KORYNCKI

1) Smuklejsze proporcje i bardziej ozdobna głowica niż w porządku jońskim
2) Baza i trzon kolumny– jak w porządku jońskim, kolumna o smuklejszych proporcjach
3) Głowica – najbardziej charakterystyczny element wyróżniający styl koryncki, ma kształt koszyka uformowanego z dwóch rzędów liści akantu, powyżej liści znajdują się cztery pojedyncze woluty podtrzymujące abakus. Pomiędzy tymi wolutami znajdują się jeszcze cztery pary mniejszych wolut, spomiędzy których wyprowadzona jest motyw roślinny
4) Belkowanie podobne jak w stylu jońskim – gzyms wieńczący, często
podparty wspornikami, jest to dodatkowy element w porównaniu porządku korynckiego z porządkiem jońskim.

PRZYKŁAD REALIZACJI:
- świątynia Zeusa Olimpijskiego, Ateny

How well did you know this?
1
Not at all
2
3
4
5
Perfectly
3
Q

Wielkie budowle użyteczności publicznej starożytnego Rzymu – funkcja, forma i słynne realizacje.

A

1) TERMY- łaźnie rzymskie, kompleks obiektów ulokowanych na rozległym terenie, dostępnych dla wszystkich. Termy zaopatrywane były akweduktami w źródlaną wodę. W skład pomieszczeń wchodziły: szatnie, baseny z zimną i gorącą wodą, łaźnie: sucha i parowa, sale masażu, sala do wypoczynku.

w skład term wchodziły także: boiska, sale gimnastyczne, stadiony, eksedry i portyki, biblioteki, pokoje muzyczne, bufety, sale gier w kości itp.

Bogatą dekoracja, ściany wykładane były marmurem, zdobione malowidłami, posadzki wykładane były mozaikami. W pomieszczeniach ustawiano rzeźby i zieleń

2) TEATR - wykazuje wiele cech wspólnych z teatrem greckim okresu hellenistycznego.

Budowla złożona była z podobnych elementów, ale istniały też dość znaczne różnice. Teatr zbudowany był z widowni (cavea), sceny (pulpitum) oraz budynku scenicznego zwanego skene.

Rzymskie teatry były kryte dachem chroniącym przede wszystkim przed promieniami słońca (nad widownią rozpinana był płócienna osłona). Budowane były najczęściej na płaskim (w porównaniu z Grecją) terenie. Widownia zatem była inaczej ukształtowana. Było to półkole wpisane w czworobok o amfiteatralnie umieszczonych miejscach dla widzów. W tylnej części w narożach umieszczano klatki schodowe.

Widownia podzielona była poziomymi przejściami oraz biegnącymi promieniście schodkami na sektory poziome i pionowe.

Półkolisty placyk (orchestra) w porównaniu z teatrami greckimi został zmniejszony. Za to proskenion, zwany w Rzymie pulpitum, został poszerzony.

Widownia nie sięgała poza średnicę orchestry, więc wydłużono skene. Jej część frontowa posiadała liczne nisze, ryzality, kolumny i zdobienia malarskie, a umieszczone w nich drzwi służyły aktorom do wychodzenia na scenę i opuszczania jej.

3) AMFITEATR - odkryta arena o kształcie elipsy lub koła, otoczona - najczęściej wznoszącymi się schodkowo - ławkami dla widzów i przeznaczona do publicznych pokazów m.in. walk gladiatorów czy walk z dzikimi zwierzętami, naumachie.

4) BAZYLIKA - w starożytnym Rzymie pełniła funkcję: hali targowo-sądowej
5) BIBLIOTEKA - budynku z niszami na zwoje i szafami zawierającymi magazyn na książki
6) CYRK
7) KURIA – budynek, w którym odbywały się posiedzenia senatu.

SŁYNNE REALIZACJE:
- Teatr Marcellusa, Iw.n.e.
- Bazylika Ulpia (Forum Trajana), Iw.n.e.
- Bazylika Mksencjusza, Iw.n.e.
- Panteon, , Iw.n.e.
Świątynia na Polu Marsowym. Budową kierował Apollodoros z Damszku.

Panteon jest rotundą. Przed wejściem do świątyni znajduje się 3-rzędowy portyk w porządku korynckim, z czego 8 ustawionych jest w pierwszym rzędzie.

Kopuła budowli składa się z 8 poziomów pierścieni z centralnym otworem (oculusem), jedynym otworem oświetlającym wnętrze.
Wewnątrz w ścianach znajduje się 7 nisz poświęconych 7 bogom – patronom.
- Teatr Wielki w Pompejach

  • Amfiteatr Flawiuszów, Rzym (Koloseum)

Jest to duża eliptyczna budowla, z pojemną widownią; z galeriami komunikacyjnymi oraz areną z systemem podziemnych korytarzy.

Odbywały się w nim m.in. walki gladiatorów, polowania na dzikie zwierzęta, naumachie. - Circus Maximus

Największy cyrk starożytnego Rzymu. Był usytuowany pomiędzy wzgórzami Palatynu i Awentynu. Cyrk wielokrotnie rozbudowywano i przebudowywano. Rozgrywano w nim przede wszystkim wyścigi rydwanów, ale i polowania.

How well did you know this?
1
Not at all
2
3
4
5
Perfectly
4
Q

Bazyliki wczesnochrześcijańskie – układ przestrzenno-konstrukcyjny, najważniejsze realizacje i czas
ich powstania.

A

UKŁAD PRZESTRZENNY:

1) typ świątynii z podłużnymi wieloma nawami- 2 lub 4 boczne oraz z nawą środkową, zakończoną absydą, wyższą od naw bocznych oraz z nawa poprzeczną - transeptem.

2) W bazylikach poszczególne nawy rozdzielone były kolumnadą, z archiwoltami lub architrawem wspierającym ściany międzynawowe
3) Dach był rozwiązywany przy pomocy drewnianej, widocznej z wnętrza więźby.

4) Posiada prostokątne lub kwadratowe atrium ze studnią po środku z kolumnadami i krużgankami

NAJWAŻNIEJSZE REALIZACJE:

  • San Paolo Fuori le Mura, Rzym 386-440.
  • Bazylika św. Piotra, Rzym 1506-1626
  • San Clemente, Rzym 1108-1123
  • Santa Maria Maggiore, Rzym 431
How well did you know this?
1
Not at all
2
3
4
5
Perfectly
5
Q

Bizantyńskie kościoły kopułowe – układ przestrzenno-konstrukcyjny, czas i zasięg geograficzny
występowania, najważniejsze realizacje.

A

REALIZACJE:

1) Kościół San Vitale w Ravennie – przejście z 8-boku podstawy w czaszę kopuły
2) Hagia Sofia – Kościół Mądrości Bożej w Konstantynopolu – najwybitniejsza budowla sakralna bizantyjska (cechy bazyliki i kościoła centralnego)
3) Kościół św. Sergiusza i Bachusa
4) Kościół Św. Marka w Wenecji (Imperium Wschodnie wpływ bizantyjski

ROZPLANOWANIE:

1) UKŁAD CENTRALNY - Budowle centralne sklepione kolebkowo, z centralnie umieszczoną kopuła.
2) UKŁAD QUINCUNX – krzyżowo-kopułowy, dziesięciopolowy plan (krzyż grecki w kwadracie, absyda, pięć kopuł)

RODZAJ SKLEPIEŃ:

1) SKLEPIENIE ŻAGLASTE - nawy boczne otrzymują zazwyczaj sklepienia żaglaste
2) SKLEPIENIE KRZYŻOWE - na wypadek oblężenia budowano podziemne zbiorniki podzielone rzędami kolumnami na nawy. Kwadratowe pola przekryte były sklepieniami krzyżowymi

RODZAJ KOPUŁ:

1) Kopuła na pendentywach: zasada konstrukcji polegała na pracy łuków opartych na 4 masywnych filarach, ustawionych w narożach kwadratu, na które przenosi obciążenie z wieńczącej czaszy pierścień. Łuki w przecięciu z czaszą tworzą cztery trójkąty sferyczne zwane pendentywami. Przejście z rzutu kołowego w czaszę kopuły.
2) KOPUŁA NA PENDENTYWACH I TAMBURZE- Przejście z rzutu kołowego, poprzez tambur w czaszę kopuły.
3) KOPUŁA NA TROMPACH - czworoboczna podstawa przechodzi przez założone w narożach cztery półstożkowe trompy w ośmiobok na nim kopuła

ZASIĘG GEOGRAFICZNY WYSTĘPOWANIA:
Cesarstwo Wschodnie po rozpadzie Cesarstwa Rzymskiego w 395r, z głównym ośrodkiem w Konstantynopolu, objęło tereny dzisiejszej Grecji, Macedonii, Bułgarii, Serbii i Turcji.

How well did you know this?
1
Not at all
2
3
4
5
Perfectly
6
Q

System wiązany w architekturze – epoka, zasada układu i jego mankamenty, przykładowe realizacje.

A

EPOKA: Średniowiecze, romanizm

ZASADA UKŁADU:

1) Kwadratowe przęsła naw bocznych mają bok o połowę krótszy od przęsła nawy głównej, czyli: jednemu przęsłu nawy głównej odpowiadają dwa przęsła nawy bocznej.
2) Filary główne dźwigają ciężar narożników kwadratów nawy głównej, a miedzy nawą główną a nawami bocznymi stoją filary lub kolumny.

MANKAMENTY: Bazylika sklepiona w ten sposób nie może być zbyt wysoka, a mury muszą być grube

PRZYKŁADOWE REALIZACJE:

  • katedra w Spirze (1030 - XIIw.)  pierwszy raz
  • Wormacja, 1125 – 1230  2 raz
  • Kolonia, ok 1200
  • katedra w Le Mans
  • Katedra w Płocku
How well did you know this?
1
Not at all
2
3
4
5
Perfectly
7
Q

Główne różnice pomiędzy sklepieniem krzyżowym a krzyżowo-żebrowym. Podaj przykłady
występowania.

A

SKLEPIENIE KRZYZOWE – powstało z przenikania się pod kątem 90O założonych na kwadracie dwóch sklepień kolebkowych, o jednakowej rozpiętości i wysokości. Ciężar przenoszone jest na 4 punkty podparcia. Zastosowanie w czterech narożach filarów popierających, zamiast ścian oporowych występujących w sklepieniu kolebkowym było dużym osiągnięciem.

SKLEPIENIE KRZYŻOWO-ŻEBROWE - powstaje przy założeniu sklepienia krzyżowego na prostokącie. Różnica w wysokości przecinających się dwóch sklepień kolebkowych wymaga podwyższenia łuku kolebki węższej. Zastosowanie żebra, jako samodzielnego elementu nośnego, prowadzi konsekwentnie do zerwania z kanonem przekryć ograniczonych wyłącznie do półkwadratu.

Żebra tworzą samodzielne łęki, na których opierają się kolebki sklepienia.

Żebra oprócz podstawowego znaczenia konstrukcyjnego, ta także bardzo ważnym elementem dekoracyjnym.

Konstrukcja tych sklepień polegająca na pracy żeber, pozwala w miarę doskonalenia technik ich wykonania, na przykrycie dowolnych powierzchni. Przez zwiększenie liczby żebrowań w sklepieniu i zastosowanie różnego ich układu powstają dalsze formy przekryć żebrowych.

RÓŻNICE:

1) sklepienie krzyżowo-żebrowe ma żebra, krzyżowe ma szwy sklepienne w tym miejscu
2) przekrycie krzyżowo-żebrowe nie jest ograniczone do kwadratu  założenie sklepienia krzyżowo-żebrowego na prostokącie, przez zastosowanie żeber , w połączeniu ze zmianami kształtu łuku, pozwala na znaczną dowolność w kształtowaniu sklepień
3) Zmianie ulega sposób konstruowania sklepień krzyżowych; sklepienie krzyżowo-żebrowe: obciążenie na żebra, krzyżowe: na filary

How well did you know this?
1
Not at all
2
3
4
5
Perfectly
8
Q

Łuk ostry – konsekwencje zastosowania w układach przestrzennych kościołów gotyckich. Typy
sklepień gotyckich.

A

ŁUK OSTRY:

Powszechnie stosowany łuk ostry pozwala na łatwe przekazywanie sił ze sklepień na podpory.  pojawia się w gotyku, gdzie architektura tego okresu charakteryzuje lekkość i strzelistość. Łuk ostry pojawia się także nad otworami.

Siły ścinające (poziome), jakie występują przy łuku płaskim, w przypadku ostrołuku nie zjawiają się. W wierzchołku ostrołuku wstawia się często zwornik z profilowanego ciosu kamiennego.

TYPY SKLEPIEŃ GOTYCKICH:

  • krzyżowo - żebrowe : Najwybitniejszym osiągnięciem budowniczych gotyku jest sklepienie żebrowe. Kształtuje się ono podczas ewolucji, która początkowo wyznaczają rozwiązania sklepień w romańskich budowlach zakonu Cystersów.
  • gwiaździste: o wiązaniu przypominającym gwiazdę
  • siatkowe: tworzą odpowiednio przeprowadzone żebra dające w rzucie poziomym układ siatki.
  • kryształowe: przy zastosowaniu wysklepek – szeregu małych pól wysklepiennych wklęśnie pod kątem, powstaje dekoracyjne, światłocieniowe sklepienia
  • palmowo-wachlarzowe
How well did you know this?
1
Not at all
2
3
4
5
Perfectly
9
Q

ŁUK TĘCZOWY

A

łuk zamykający od góry otwór tęczowy w ścianie oddzielającej nawę kościoła od prezbiterium. Wyróżniony jest przez bogate ozdobienie, zmianę w materiale lub w kolorze. zwykle umieszczona jest tam belka tęczowa dźwigająca krzyż.(romanizm?)

How well did you know this?
1
Not at all
2
3
4
5
Perfectly
10
Q

SŁUŻKA

A

pionowy element o małym przekroju dostawiony do ściany lub filaru stosowany w budownictwie kościelnym w okresie od XI do XV wieku (w architekturze romańskiej i gotyckiej), pełniący statyczną funkcję przenoszenia, za pośrednictwem żeber, ciężaru sklepienia krzyżowo-żebrowego na podłoże (fundament).
Stosowany jako element konstrukcyjny i dekoracyjny. Pionowa służka łączy się z żebrami sklepienia, tworząc swoiste przejście między ścianą a sklepieniem. Służka dzieliła wnętrze zgodnie z rytmem przęseł. Była elementem stosowanym w nawach głównych rzadziej w nawach bocznych w kościołach o dużym znaczeniu, głównie w katedrach. W Polsce spotykana głównie w budowlach późnego gotyku. Zależnie od materiału: służki wykonywano z kamienia lub z cegły. Służki występowały jako:
pojedyncze – o wyglądzie zbliżonym do półkolumny;
wiązki służek – służki w kształcie kilku walców zebranych razem i przytwierdzonych do ściany;
służka spływająca – służka biegnąca nieprzerwanie od stropu do posadzki; w kształcie podobne do żeber, z którymi się łączyły;
służka wisząca – służka zakończona pośrodku ściany, nie dochodząca do posadzki, wsparta na własnej konsoli.
Wiek XI: pierwsze, masywne, kamienne służki, sytuowane pod belkami stropowymi drewnianych stropów zwiększając masę ściany miały dużą rolę konstrukcyjną. W II poł. XI wieku rozpoczęto stosowanie sklepień: kolebkowego, a następnie krzyżowego. Gdy jakiś czas później odkryto korzyści konstrukcyjne stosowania żeber sklepiennych (tzw. gurtów), służki sytuowane pod żebrami zaczęły przenosić ciężar z żeber do posadzki.
Wraz z rozwojem systemów konstrukcyjnych, gdy ciężar sklepienia coraz bardziej spoczywał na przyporach i filarach, a coraz mniej na ścianie, rosła rola służki zwiększającej masę filaru do którego była przytwierdzona. Rozwój sklepień również przyczynił się do zwiększenia roli służki. Przy sklepieniu krzyżowo-żebrowym do jednego punktu ze sklepienia schodziły trzy żebra. Przy sklepieniu gwiaździstym i palmowym pięć i więcej. Ponieważ ilość służek odwzorowywała zazwyczaj ilość żeber służki tworzyły na ścianie tzw. wiązki służek o sporej nieraz masie.
Z biegiem czasu służki stawały się coraz smuklejsze i coraz mocniej profilowane. Po wynalezieniu systemu przyporowego, gdzie zastosowano łuk odciążający (inaczej łęk odciążający), gdy większość ciężaru sklepienia przejęły przypory zewnętrzne, rola konstrukcyjna służki zmalała. Nie schodziły już do posadzki, ale były zakończane początkowo na głowicy filarów, a później nawet na ścianie, nad arkadami nawy głównej, nie mając już niemal żadnego znaczenia konstrukcyjnego.

How well did you know this?
1
Not at all
2
3
4
5
Perfectly
11
Q

LASKOWANIE

A

Z biegiem czasu, wraz z rozwojem zdobienia, służki stawały się coraz smuklejsze i o coraz mocniej urozmaiconych kształtach profili. Wprowadzone stosowanie elementów wklęsło-wypukłych tzw. laskowanie spowodowało niesamowite rozrzeźbienie służek i żeber, tworząc z nich układy przypominające archiwolty. Początkowo służki wykonywano w kamieniu. Tworzono całe zespoły elementów wklęsłych i wypukłych. Kiedy coraz częściej zaczęto stosować cegłę, służki i żebra zaczęły być wykonywane z tzw. cegły kształtówki. Umożliwiło to znaczne wysmuklenie kształtów. Sklepienia coraz bardziej przypominały korony drzew, a służki – pnie drzew. Twórcy kościołów te podobieństwo starali się nawet podkreślić. Stąd w dekoracji służek i żeber pojawiało się coraz więcej motywów roślinnych, a same służki upodabniano do pni drzew.
Gotycka dekoracja architektoniczna w postaci wąskich kolumienek o rozmaitych profilach, stosowanych jako elementy pionowego podziału okien lub obramienia otworów oraz ozdoby elewacji.
Laskowanie stosowane było w wielu sredniowiecznych budowlach, zarówno sakralnych (por. katedra), jak świeckich (por. zamek). Laskowanie w wielu obiektach towarzyszy maswerkowi.

How well did you know this?
1
Not at all
2
3
4
5
Perfectly
12
Q

FRYZ ARKADKOWY

A

Fryz arkadkowy- ornament architektoniczny ciągły w formie fryzu złożonego z szeregu małych arkadek;
typowy dla architektury przedromańskiej i romańskiej; umieszczany głównie pod okapem na zewnętrznych ścianach budowli, rzadziej w podziałach elewacji frontowych i w szczytach, wyjątkowo we wnętrzach; arkadki bywały półkoliste, ustawiane obok siebie lub przeplecione (wyłącznie w architekturze ceglanej), a od końca XII i w XIII w. także trójlistne i ostrołukowe, wsparte niekiedy na konsolkach; motyw fryzu arkadowego stosowano również w wyrobach rzemiosła artystycznego.

How well did you know this?
1
Not at all
2
3
4
5
Perfectly
13
Q

PINAKIEL

A

Pinakiel (inaczej fiala) – pionowy element dekoracyjny w postaci smukłej kamiennej wieżyczki, zakończonej od góry iglicą, której krawędzie udekorowane są żabkami i która zwieńczona jest kwiatonem. W postaci bardziej ozdobnej miał kształt ażurowej kapliczki z maswerkami. Jest charakterystyczny dla architektury gotyckiej i neogotyckie

Pinakiel może stanowić zwieńczenie skarpy, naroża wieży, wimpergi, szczytu itp. Wykorzystywany jest również – jako element zdobniczy – w rzemiośle artystycznym (rzeźbiarstwie, snycerstwie i złotnictwie). Wykonywany jest wówczas – poza kamieniem – ze sztukaterii, drewna, metali.

How well did you know this?
1
Not at all
2
3
4
5
Perfectly
14
Q

Epoka i twórczość „ojca” renesansu włoskiego, Filipa Brunelleschiego.

A

F. Brunelleschi (1377-1446)
rzeźbiarz, arch. i inż. tworzący w epoce quattrocenta, jeden z pionierów renesansowej arch.
Jego dokonania należą do najwcześniejszego etapu arch renesansowej, stad niektóre używane przez niego elementy należa do arch. średniowiecznej.
UWAŻANY ZA OJCA I PIONIERA ARCH. RENESANSU. Jego dzieła charak. LOGIKA, UPORZĄDKOWANIE, HARMONIA. LEKKOŚĆ, OSZCZĘDNA DEKOLARACJA.
1. kopuła katedry florenckiej
2. Podcień frontowy Ospedale Degli Innocent we Florencji (1419)
3. San Lorenzo we Florencji (1421-1460) i stara zakrystia (1421)
4. Kapella Pazzi (1430) Florencja
5. Santo Spirito (1436) Florencja

How well did you know this?
1
Not at all
2
3
4
5
Perfectly
15
Q

Barok włoski - epoka, główni twórcy, architektura.

A

EPOKA: Nowożytność, barok
GENEZA NAZWY: Nazwa pochodzi od portugalskiego słowa „barocco” – nieregularna perła.
CECHY BUDOWLI:
1) monumentalność (uwydatniona poprzez np. kolumny i pilastry obejmujące kilka kondygnacji)
2) dynamika formy
3) bogactwo dekoracji
4) efekty światłocieniowe uzyskane przez wygięcie elewacji
5) kopuły na skrzyżowaniu naw
6) plany podłużne, podłużno-centralne, eliptyczne; plan budowli miał bardzo duże znaczenie, sam stawał się dziełem sztuki, pełnym głębi znaczeniowej i symbolicznej
7) wzorowanie się na architekturze klasycznej, jednak w inny sposób niż w renesansie. Wówczas formy zestawiano zachowując umiar, dążąc do harmonii i spokojnej kompozycji.
W baroku te same elementy przeciwstawiano, wprowadzając wrażenie ruchu i niepokoju
8) stosowanie iluzji malarskiej (zwłaszcza w sklepieniach)
9) wysokie, oparte na bębnie kopuły, zwieńczone wysokimi latarniami, przykrytymi ozdobnymi hełmami
10) rozbudowane klatki schodowe

KOMPOZYCJA URBANISTYCZNA:
Widoczne jest podejście do problemu zakomponowania obszaru wokół budynku na znacznie szerszą skalę niż w renesansie. Zaczęto projektować monumentalne, symetryczne założenia urbanistyczne. Często owalne, okrągłe i prostokątne place z zasadą trój promienistego rozgałęzienia traktów komunikacyjnych.

GŁÓWNI TWÓRCY:
NURT KLASYCYZUJĄCY:
- Giacomo Della Porta: fasada kościoła Il Gesu
- Carlo Mandera: rozbudowa bazyliki św. Piotra
- Gianlorenzo Bernini: konfesja bazyliki św. Piotra, kolumnada na Placu św. Piotra, kościół San
Andrea al Quirinale
-Baldasare Longhena: kościół Santa Maria delle Salute

NURT ANTYKLASYCZNY:

  • Francesco Borromini: kościół San Carlo Alle Quattro Fontane, kościół San Ivo della Sapienza
  • Guarino Guarini: Pallazo Carignano w Turynie, kopuła San Lorenzo w Turynie
How well did you know this?
1
Not at all
2
3
4
5
Perfectly
16
Q

Neoklasycyzm we Francji – epoka, architekci, realizacje.

A

EPOKA: Nowożytność, neoklasycyzm, Francja

W tym samym czasie nastąpiło odkrycie zasypanych i zalanych lawą w 79 r. miast Herkulanum i Pompei. Rozbudziło to na nowo zainteresowanie starożytnością, które jeszcze wzrosło po wydaniu wielu prac graficznych i literackim poświęconym sztuce greckiej i rzymskiej. Architekci neoklasycyzmu starali się w swojej twórczości jak najbardziej zbliżyć się do autentycznych form klasycznych. Wzorowali się w tym celu na teoretykach epoki renesansu oraz na zasadach teoretyka starożytnego –Witriwiusza. Cechy: ideałem i wzorcem była antyczna świątynia z kolumnadą, zamiłowanie do geometryzacji prostych bryłowo kompozycji, surowość i oszczędność wystroju architektonicznego; „abstrakcyjność i futuryzm”

ARCHITEKCI:

  • Ange-Jacques Gabriel: Petit Trianon w Wersalu, wnętrza wielu pałaców królewskich, w Wersalu czy Dijon
  • Jacques-Germain Sufflot: Panteon w Paryżu (kościół św. Genowefy)
  • Claude Nicolas Ledoux: pałace w Paryżu –> futurysta
  • Charles Andre Boulle – projektował meble, intarsje w komnatach Wersalu –> futurysta
17
Q

Typy układów przestrzennych kościołów gotyckich, ich nazwy, charakterystyka i przykłady.

A
  1. UKŁ. BAZYLIKOWY - nawa główna wyższa od bocznych, posiadająca okna nad dachami naw bocznych, oddzielne połacie dachowe nawy głównej i naw bocznych,
    kość. św. Elżbiety w Wrocławiu,
    kość. św. Jakuba w Toruniu;

2.UKŁ. HALOWY - kościół wielonawowy o nawach (głównej i bocznych) równej wysokości pod jedną połącią dachową,
kość. Wniebowzięcia NMP w Toruniu,
kość. Mariacki w Gdańsku;

  1. PSEUDOBAZYLIKA - kościół wielonawowy o nawie głównej wyższej niż nawy boczne (tak jak w bazylikowym), z tą różnicą że bez okien w nawie głównej, gdyż całość jest przykryta jedną połacią dachową,
    kość. św. Mikołaja w Grudziądzu,
    kość św. Jana w Kwidzynie;
  2. UKŁ. SALOWY - kościół jednonawowy przykryty jedną połacią,
    kość. ducha św. w Chełmnie,
    kość. św. Piotra i Pawła w Szczecinie
18
Q

Historyczne dzielnice śródmiejskiej części Gdańska – podaj ich nazwy i lokalizację.

A

1) STARE MIASTO – lokacja grodu, w 1454 podporządkowane Głównemu Miastu, przemysłowa dzielnica.
2) GŁÓWNE MIASTO (PRAWE)- Około 1330 roku formuje się Miasto Główne (Prawe) razem z wykształconą siatką ulic. Obecny Długi Targ powstał z ulicy Długiej wtórnie poprzez stopniowe poszerzanie kosztem przylegających doń parceli.
3) STARE PRZEDMIECIE - zostało przyłączone w granice administracyjne miasta w XIV w. kiedy to wybudowano system fortyfikacji nad Opływem Motławy, tereny położone między Podwalem Przedmiejskim (dawniej: murami miejskimi.), od wschodu osiedle ograniczone jest wodami Motławy i Nowej Motławy. Od południa osiedle otacza pas fortów, oblanych Opływem Motławy będącym dawną fosą.
4) WYSPA SPICHRZÓW - wyspa w Gdańsku utworzona w 1576 po przekopaniu kanału Nowej Motławy, który znajduje się po wschodniej stronie wyspy. Umiejscowiona jest w centrum miasta, na wschód od Głównego Miasta, otoczona wodami Motławy, Nowej Motławy i Opływu Motławy. Od XIII w. była to dzielnica przemysłowa z licznymi spichlerzami, w XVI w. było ich ponad 300.
5) OŁOWIANKA - wyspa w Gdańsku na wschód od Głównego Miasta. Ołowiankę opływa Motława oraz Kanał na Stępce. W czasach krzyżackich był to obszar o dużym znaczeniu strategicznym, o czym świadczy fakt, że to właśnie tutaj wzniesiono zabudowania szafarza zakonnego. Nic dziwnego, że najstarsza, utrwalona w

dokumentach z 1404 roku nazwa tego miejsca brzmiała Szafarnia. Z leżącym po drugiej stronie Motławy Zamczyskiem

6) NOWE MIASTO – Główne Miasto okala się murami i wchłania Dzielnicę dominikańską jako Nowe Miasto.
7) MŁODE MIASTO – zburzone
8) OSIEK - Obok Głównego Miasta działa rybacki Osiek

19
Q

Kamienice renesansowe w Małopolsce i na Pomorzu. Przedstaw różnice w rozplanowaniu i
kompozycji fasady.

A

Kamienice w Małopolsce:

1) Wpływy włoskie
2) Niskie, „przysadziste”, najczęściej z podcieniami, przypory – dodawano je ze względów konstrukcyjnych, ale stały się bardzo popularne
3) wysokie attyki  grzebień, fryz
4) niesymetryczne otwory okienne, wewnętrz: okno rozdzielone pilastrem + wysiadka
5) dekoracje sgrafitto na fasadach
6) parter: sklepiony+ sklepienia kolebkowe z lunetami, piętro: płaskie drewniane stropy
7) wąska i długa sień

Przykłady: Kraków, , Jarosław (Kamienica Osettich przy Rynku), Zamość i Tarnów (Kamienice podcieniowe przy Rynku), Kazimierz Dolny (Kamienice Krzysztofa i Mikołaja Przybyłów)

Kamienice na Pomorzu:

1) renesans północny (niderlandzki)
2) Wysokie, wąskie
3) podział elewacji pilastrami, gzymsy, duże okna  regularna fasada
4) ozdobne przedproża
5) w renesansie przebudowywano fasady, nie naruszając wnętrza  z sienią przez 2 kondygnacje, parter: sień, kantor kupca, piętro: sypialnie rodziców i dzieci
6) rzeźbienia, maszkarony, okucia  dużo zdobień

Przykłady: Elbląg, Toruń, Gdańsk (Złota Kamienica)

20
Q

Ratusze nowożytne - przykłady z datowaniem, układ przestrzenny, funkcja.

A

Miejskie ratusze nowożytne podczas przebudowy otrzymują nowe portale, szersze okna i drzwi a zewnętrzne ściany wieńczy się attykami. Tak przebudowano ratusze w: Tarnowie, Sandomierzu, Chełmie (rozebrany), Poznaniu. Budowane są także nowe obiekty, np. w Szydłowcu, Zamościu.

PRZYKŁADY:

  • RATUSZ W SANDOMIERZU /J.M.PADOWANO/ pierwotnie gotycki, był budowlą na planie kwadratu zwieńczoną wysoką ośmioboczną wieżą. Cześć południowa, najstarsza (na niej zegar słoneczny) pochodzi z tego okresu. W XVI w. został rozbudowany w formę wydłużonego prostokąta, podwyższony, a następnie zwieńczony attyką. Wieża została dobudowana w wieku XVII.
  • RATUSZ KAZIMIERZ - przebudowano go w stylu renesansowym w 1528 r., do budynku ratusza dodano skrzydło północne i wieżę nakrytą stożkowatym hełmem
  • RATUSZ TARNÓW, budynek gotycki z XIV wieku, przebudowany w XVI wieku (pod kierunkiem Jana Marii Padovano) w stylu renesansowym, poszerzono południowo-wschodnią część, dobudowano attykę zdobiona sterczynami, maszkaronami i wolutami, dobudowano górna okrągłą część wieży
  • RATUSZ POZNAŃ /J.B.QUADRO/, pochodzi z XIVw. Jednopiętrowy budynek na planie kwadratu, przebudowany w1550-61 – podwyższenie o kondygnację, rozbudowa w kierunku zachodnim, dodano attykę i trójkondygnacyjną loggie.1783 przebudowa wieży
  • RATUSZ CHEŁMNO zbudowany w końcu XIII wieku, został powiększony i gruntownie przekształcony w latach 1567-1572, do wieży ratusza dobudowano dodatkowy budynek,
  • RATUSZ ZAMOŚĆ, zbudowany w 1591, schody wachlarzowe późny barok XVIIIw. /B. MORANDO/ Posiada podcienie od strony rynku.
  • RATUSZ SZYDŁOWIEC, 1602-1629, zbudowany w renesansie, na wieży renesansowy hełm, w attyce wymalowano mękę Pańską w metodzie sgraffito

UKŁAD PRZESTRZENNY:

  • WIEŻA
  • PLAN PROSTOKĄTA
  • ZWIEŃCZENIE ATTYKĄ
  • MAŁE OZDOBNE WIEZYCZKI
  • PODCIENIE
  • DACHY WKLĘSŁE, ZAKRYTE ATTYKĄ
  • GZYMSY

FUNKCJA:

  • PARTER: sąd, sień, kasa
  • PIĘTRO: administracja, sień
  • PIWNICA: areszt
21
Q

Co to jest barbakan? Podaj przykłady z terenu Polski i okres jego występowania.

A

BARBAKAN – element średniowiecznego budownictwa obronnego, ważny składnik fortyfikacji miejskich, zazwyczaj w formie okrągłej, murowanej budowli wysuniętej przed linię murów obronnych i połączonej z bramą miejską za pośrednictwem osłoniętego przejścia (tzw. szyi), która łączyła mur obronny z np.: basztą, wieżą, basteją, tarasem, bastionem.

KIEDY WYSTĘPOWAŁ:
Rozpowszechnił się w średniowieczu i w różnych formach przetrwał do połowy XVIII wieku.

PRZYKŁADU Z TERENU POLSKI:

Pierwszym barbakanem, jaki powstał w Polsce, był barbakan przed Bramą Starotoruńską z 1429 w Toruniu, wysadzony przez Szwedów w 1703.
Barbakany istniały również:
Włocławku, Fromborku, Opolu, Wrocławiu (XV/XVIw.), Stargardzie.

Zachowane barbakany w Polsce są w Krakowie (XV w.), w Gdańsku (Katownia XIV w.-XVI w.), na Jasnej Górze (XVII w. - rawelin), ruiny barbakanu w Bieczu, w Warszawie zrekonstruowany.

Przykłady z Polski:
Barbakan Kraków Barbakan Warszawa Barbakan Gdańsk
Katownia (XIVw.) średniowieczne obwarowanie
Głównego Miasta. Razem z Wieżą Więzienną
stanowi zespół przedbramia (barbakan) ul.Długiej

22
Q

OPISTODOMOS

A

pomieszczenie w świątyni greckiej pełniące czasem funkcję skarbca. Znajdowało się na tyłach świątyni, z przodu otwarte z kolumnadą, po bokach zamknięte dwiema ścianami zakończonymi pilastrami. Tworzyło jedną całość z świątynią –OKRES KLASYCZNY??? STAROŻYTNOŚĆ

23
Q

HYPOTRACHELION

A

“szyjka” w górnej części kolumny w klasycznych porządkach architektonicznych, znajdująca się pod kapitelem. W porządku doryckim znajdowała się nad anulusem. –OKRES KLASYCZNY?????STAROŻYTNOŚĆ

24
Q

WESTWERK

A

Westwerk ( skrzydło zachodnie) – rozbudowana, umieszczona poprzecznie do nawy, zachodnia część bazyliki charakterystyczna dla architektury przedromańskiej.
Westwerk wznoszono na ogół na planie kwadratu lub prostokąta. Umieszczano w nim kaplicę, w której odprawiano okolicznościowe nabożeństwa, udzielano chrztu. Górna część to empora otwierająca się arkadami do wnętrza kościoła, przeznaczona dla władcy, kleru (zakonników) biorących udział w odprawianych w bazylice mszach. Całość często wieńczyły jedna lub dwie wieże, do których prowadziły schody mieszczące się w narożach zachodnich. Środkowa część fasady westwerku wraz z portalem głównym była niekiedy wysunięta przed lico muru. Westwerk dostępny był z zewnątrz przez portalowe wejście.
Westwerk jako pierwszy pojawił się w antycznych kościołach w Syrii, jak i w niektórych kościołach w Hiszpanii.

25
Q

WIMPERGA

A

Wimperga– dekoracyjne wykończenie w kształcie wysokiego trójkąta, wieńczące szczyt portalu albo ostrołuk okna charakterystyczne w architekturze gotyckiej oraz stosowane w zdobnictwie neogotyckim.
Wykonany z kamienia lub cegły. Pole trójkąta rzeźbione ślepym lub ażurowym maswerkiem lub gładkie. Krawędzie zdobione motywami dekoracyjnymi w kształcie zwiniętego liścia, czołgankami inaczej zwanymi żabkami. Zwieńczony kwiatonem albo krzyżem.
Po raz pierwszy wimpergi zastosowano w katedrze Sainte-Chapelle.

26
Q

MASWERK

A

Maswerk – dekoracyjny, geometryczny wzór architektoniczny odkuty z kamienia lub zrobiony z cegieł, używany do wypełnienia górnej części gotyckiego okna, przeźrocza, rozety itp. Występuje także jako dekoracja ścian, murów, wimperg, blend. Taki element jest nazywany ślepym maswerkiem.
Pierwszy maswerk pojawił się w kaplicach katedry Notre Dame w Reims – maswerk geometryczny (ok. 1230). Z czasem maswerki stawały się coraz bardziej ażurowe, a elementy geometryczne w nich zastosowane coraz bardziej skomplikowane. Początkowo była to kombinacja kół, sześcioliści, łuków ostrych. W gotyku dojrzałym i późnym zaczęto stosować motyw rybiego pęcherza oraz cztero- i trójliścia.
Maswerkowi towarzyszy często laskowanie - dekoracja złożona z wąskich, pionowych prętów (lasek) o zróżnicowanym profilu, wypełniających otwór drzwiowy[1], okienny lub blendę, połączonych w części górnej łukami

27
Q

Zamek królewski na Wawelu - fazy powstania, czas, styl, twórcy.

A

Sala o 24 słupach – dawne reprezentacyjne pomieszczenie z połowy XI wieku o wymiarach 28,5 × 19,5 m wchodzące w skład romańskiego palatium księcia Kazimierza Odnowiciela, znajdującego się na Wawelu.

Wawel gotycki – wykształcenie się się nieregularnego dziedzińca w strefie zamkowej, obudowany m.in.: wieżą łokietka, kurzą stopą (wysunięta na północny-zachód), pałacem królewskim, wieżą mieszkalną, murem obronnym i innymi.

Wawel renesansowy – zgeometryzowanie planu zamku i dziedzińca. Powstanie ściany kurtynowej, dobudowanie krużganków. We wnętrzach zastosowano stropy kasetonowe. Portale gotyckie (1527-1530) z nowożytnymi gzymsami. Przebudowę zamku podzielono na etapy:

1) skrzydło północne (1507-1515)
2) skrzydło południowe (1531-1535)
3) skrzydło wschodnie(1521-1530)
4) skrzydło zachodnie (1502 – 1507)
5) krużganki (1507-1533)

Budowami kierowali: Franciszek Florentczyk -> Benedykt z Sandomierza -> Bartolomeo Berreci

28
Q

BASZTA

A

budowla obronna, stanowiąca element starożytnego i średniowiecznego muru obronnego w postaci wysunięcia jego fragmentu przed lico i wzniesienia ponad jego poziom. Baszta może być w stosunku do wnętrza obwodu obronnego zamknięta, dostępna z chodnika straży, otwarta częściowo (arkadą) lub całkowicie jako wykusz.
element odróżniający basztę od wieży podkreśla zmianę sposobu obrony: odejście od biernej roli murów na rzecz obrony skrzydłowej wobec rozwoju broni palnej. Stąd baszty wysuwają się przed narys murów i opatrzone zostają przez możliwie dużą liczbę strzelnic zamiast gładkich ścian średniowiecznej wieży.
Baszty były budowane na planie koła, prostokąta lub wielokąta. Stanowiły miejsce, skąd możliwa była obrona odcinków muru między nimi. Wznoszono je początkowo z drewna, a następnie z kamienia i cegły. Zazwyczaj były zwieńczone blankami z hurdycjami lub machikułami.
Wnętrze baszty podzielone było na kilka kondygnacji, połączonych ze sobą schodami lub drabinami. Na poszczególnych kondygnacjach umieszczano otwory strzelnicze. Najniższa, podziemna kondygnacja była zazwyczaj przeznaczona na więzienie.
Baszty jako element obronny straciły rolę po wynalezieniu broni palnej i zostały zastąpione bastejami i bastionami.
Najwyższymi basztami w Polsce są: mierząca 34 m Baszta Morze Czerwone w Stargardzie i podobnej wysokości Baszta Jacek w Gdańsku.

29
Q

BASTEJA

A

budowla fortyfikacyjna, będąca murowanym lub ziemnym umocnieniem w formie niskiej, przysadzistej baszty obronnej. Zbudowana na planie półkola, wieloboku lub podkowy, wysunięta przed mur obronny, była stanowiskiem ogniowym artylerii, blokującym dostęp do kurtyny.
Basteja była formą pośrednią pomiędzy basztą a bastionem. Pojawiła się we Włoszech w XV wieku, w związku z rozpowszechnieniem się broni palnej (wcześniejsze baszty były wrażliwsze na ogień ze względu na mniejszą masywność, połączoną zazwyczaj z większą wysokością, oraz nie zapewniały dostatecznej powierzchni do obsługi artylerii). Stosowana do XVI wieku, ustąpiła miejsca bastionowi.

30
Q

BASTION

A

(także beluarda, belward lub bulwar) – podstawowy element umocnień w dawnych fortyfikacjach o narysie bastionowym, wznoszony na załamaniach obwałowania twierdzy (na wysuniętych narożnikach). Wywodzi się z wcześniej stosowanych bastei. Bastiony jako element fortyfikacji były używane od połowy XVI do połowy XIX wieku.
Występują w twierdzach na planie trójkąta, romboidu lub pięcioboku o otwartej podstawie. Dwa najbardziej wysunięte boki tworzyły narożnik zwany węgłem. Boki stykały się pod kątem zawartym zwykle pomiędzy 60° a 120°. Bastiony połączone były kurtynami. Odległość między bastionami była uwarunkowana zasięgiem armat i wynosiła zazwyczaj nie więcej niż dwukrotność skutecznego ognia. W przypadku mniejszych twierdz wystarczały przeważnie cztery bastiony na rogach budowli, natomiast w przypadku miast konieczne było budowanie dodatkowych umocnień. Część bastionu od strony nieprzyjaciela nazywano czołem, boczne części barkami, a podstawę pięcioboku (od wewnętrznej strony twierdzy) szyją. W zewnętrznej ścianie bastionu mogła się mieścić kryta galeria ze strzelnicami dla broni ręcznej.
Geometrię bastionu wykreślano w taki sposób, aby z barków bastionu możliwy był ostrzał flankowy wzdłuż czół sąsiednich bastionów. Dzięki temu bastion wyeliminował wadę bastei, martwe pola – fragmenty terenu przy samym murze bastei, zasłonięte przez nią samą od ognia.
Fortyfikacje tego typu pojawiły się we Włoszech w XVI wieku. Przyczyną ich budowania stał się rozwój ciężkiej artylerii fortecznej. Wielkie działa na długich lawetach nie mogły być umieszczane ani na murach, ani nawet na dotychczas wznoszonych bastejach, ze względu na własne wymiary i siłę odrzutu. W XVII wieku barki przy szyi bastionu zostały cofnięte, a ich czoło zostało zaokrąglone i umocnione (tzw. uchem). Bastiony nisko położone budowano jako pełne i zaopatrywano w nadszaniec (kawalier), co umożliwiało obserwację i ostrzał. Bastiony stanowiły główny punkt obrony całego wieloboku fortecznego. Na ich szczycie (na barkach) lub wewnątrz (w kazamatach) ustawiano działa, służące do ostrzału przedpola oraz wzdłuż kurtyn i fos. W środku bastionów mogły się znajdować magazyny prochowe.
Zewnętrzne ściany bastionów, w przeciwieństwie do dawniejszych umocnień o murach wznoszących się niemal idealnie pionowo, były często pochylone pod kątem w celu zwiększenia odporności na ostrzał. Ze względu na duże rozmiary bastiony bardzo trudno było zburzyć przy użyciu ognia artyleryjskiego. Szybkostrzelność ówczesnych dział była bardzo niska, a siła przebicia kul stosunkowo niewielka wobec kamiennych lub ceglanych murów.
Rozwój artylerii oblężniczej wymusił zmiany w budownictwie obronnym. Do bastionów głównych dodano pomocnicze dzieła fortyfikacyjne – raweliny, czyli niższe, trójkątne stanowiska artyleryjskie, pełniące niekiedy funkcję bezpośredniej osłony wejścia do twierdzy. Budowa bastionów, będących konstrukcjami o wiele większymi pod względem kubatury od dawniejszych baszt mimo mniejszej z reguły wysokości, była bardzo kosztowna i długotrwała. Stąd między innymi na ziemiach polskich stawiano niewiele nowoczesnych twierdz bastionowych. Na ich zakładanie mogli sobie pozwolić tylko magnaci, jak Jan Zamoyski, lub najbogatsze miasta (jak Gdańsk). Planowanie twierdzy było też uzależnione od topografii terenu. Tam gdzie z braku miejsca nie można było wznieść pełnowymiarowych bastionów stosowano – jak w zamku na Wawelu – kleszczowy system umocnień.
Bastion Żubr Gdańsk, bastion Krzyżtopór, Zamość,

31
Q

Co to jest sgraffito i kiedy było najbardziej rozpowszechnione w Polsce? Podaj przykłady.

A

SGRAFFITO – (wł. graffiare - ryć, drapać) - technika malarska polegająca na nakładaniu kolejnych, kolorowych warstw tynku i na zeskrobywaniu fragmentów warstw wierzchnich. Poprzez odsłanianie warstw wcześniej nałożonych powstaje dwu- lub wielobarwny wzór.
Technika sgraffito znana była w starożytności, rozpowszechniona w Polsce w okresie renesansu.

PRZYKŁADY:

  • Zamek w Krasiczynie
  • Warszawa, Kamienica „Pod Murzynkiem”
  • kamienice przy ul. Kanoniczej i ul. Mikołajskiej w Krakowie
32
Q

Największa kolegiata w Polsce – gdzie i w jakim okresie została wzniesiona, jaki ma układ
przestrzenny?

A

Kolegiata Najświętszej Marii Panny i św. Aleksego w Tumie( archikolegiata łęczycka)

  • kościół w polu wzniesiony w XII wieku, znajdujący się w pobliżu dawnej lokalizacji wczesnośredniowiecznego grodu.
  • najlepszy przykład architektury romańskiej w Polsce.
  • romańska budowla, zbudowana z granitu, piaskowca i kamienia polnego, prócz oczywistej funkcji religijnej, mogła służyć za schronienie dla okolicznej ludności (funkcja refugialna).
  • trójnawowa bazylika pozbawiona nawy poprzecznej czyli transeptu.
  • nawa główna jest wyższa i szersza niż towarzyszące jej nawy boczne.
  • świątynia tumska jest założeniem dwuchórowym – nawa główna, od strony wschodniej, zakończona jest prezbiterium zamkniętym apsydą w apsydzie, od strony zachodniej zaś znajduje się potężna, dwukondygnacyjna apsyda zachodnia.
  • prezbiterium znajdował się ołtarz, tam też odbywała się liturgia;
  • w apsydzie zachodniej znajdował się ołtarz oraz grób wysokiej rangi duchownego, związanego najpewniej z fundacja kolegiatą.
  • na zewnątrz, owe dwa apsydowe zamknięcia nawy, uwidaczniają się w postaci dwóch półwalców.
  • po stronie wschodniej, do półkolistej bryły została dostawiona podobna, dużo mniejsza bryła o formie półwalca zwana apsydiolą.
  • od zachodu, po obu stronach półwalca apsydy, znajdują się dwie wieże założone na planie czworokąta.
  • od wschodu, tym dwóm wieżom odpowiadają dwie mniejsze wieżyczki założone na planie koła, dostawione do naw bocznych.
  • koleba na gurtach, portal romański, biforia, triforia.
  • bryła świątyni skomponowana została zgodnie z charakterystyczną dla romańskiego budownictwa sakralnego zasadą addytywności.
  • zgodnie z tą zasadą kształtowanie budowli polega na zestawianiu najprostszych brył geometrycznych, takich jak prostopadłościany, ostrosłupy, walce i półwalce, w taki sposób, że wszystkie wykorzystane formy są od siebie wyraźnie oddzielone, nakryte osobnymi dachami, nie przechodzą płynnie jedna w drugą.
  • addytywność kompozycji znajduje odzwierciedlenie także we wnętrzu świątyni – każda z wyraźnie zaakcentowanych brył odpowiada przestrzeni wyodrębnionej za pośrednictwem różnicy poziomów, łuków czy filarów
33
Q

Kiedy powstała Kaplica Zygmuntowska na Wawelu, kto ją zaprojektował, dla kogo została
wzniesiona i na czym była wzorowana? Podaj przykłady jej naśladownictwa.

A

KAPLICA ZYGMUNTOWSKA

  • zaprojektował ją Bartolommeo Berecci w 1517r w epoce renesansu.
  • została wzniesiona w Krakowie na wzgórzu Wawelskim na życzenie Zygmunta I Starego, po śmierci jego pierwszej żony.
  • Mazoleum dla jego żony i rodziny.
  • Sama kaplica została zbudowana na planie centralnym, jest zamknięta charakterystyczną kopułą pokrytą złotą blachą.
  • Budowa zakończona w 1531r.
  • Bryła kaplica zbudowana jako zespół brył geometrycznych.
  • Sześcian - cokół i korpus z geometrycznymi zdobieniami, toskańskimi pilastami, ośmiokątny z zewnątrz i okrągły w środku - bęben z okrągłymi oknami, kopułę oraz walcowata latarnia zwięczona krzyżem.

Wzorowana na (najprawdopodobniej) florenckiej architekturze renesansowej, istnieje również rysunek Leonardo da Vinci, który mógłbyć inspiracją dla rozwiązań zewnętrznych kaplicy.

PRZYKŁADY NAŚLADOWNICTWA:
Kaplica Myszkowskich przy kościele Dominikanów w Krakowie - Santi Gucci;
Kaplica św Kazimierza w Wilnie - Matteo Castelli;
Kopia zewnętrznej formy czyli stojąca zaraz obok Kaplicy Zygmunowskiej - Kaplica Wazów na Wawelu

34
Q

Co to jest faseta i kiedy była stosowana? Podaj przykłady.

A

Faseta – inaczej faza – ukos, ucios, skośne ścięcie narożnika lub graniastej krawędzi, w celu ochrony przed uszkodzeniem od przypadkowego uderzenia.
W budownictwie faseta (faska):
- wklęsły narożnik między prostopadłymi ścianami,
- wyokrąglone albo skośnie ścięte naroże lub też ozdobny gzyms na połączeniu ściany i sufitu lub ściany i posadzki
- występują w cokołach, gzymsach, tak też nazywa się zaokrąglony narożnik między ścianami lub zaokrąglony styk ścian z sufitem, dawniej często zdobiony stiukami lub profilowaniami.
- Stosowana była w baroku

Występowanie

  • w kościele św. Jakuba Apostoła i św. Mikołaja w Mechowie (wnętrze kościoła)
  • zamek królewski w Warszawie (np. sala wielka, sala rycerska)
  • Pałac Tylmana z Gameren - Otwock Wielki
  • Pałac na wyspie Tylmana z Gameren – Warszawa
  • Pałac Krasińskich Tylmana z Gameren - Warszawa