fyrirlestrar ingvi - hryggskekkjur

Question 1

Apex liður er:

Answer 1

sá sem er lengst frá miðlínu

Question 2

Lóðlína vs miðlína

Answer 2

miðlína er miðlæg lóðlína?

Question 3

Aflögun hryggjar, í hvaða plönum og hvað kallast það? hvaða mælihorn eru mæld??

Answer 3

aflögun í þremur plönum:

coronal (scoliosis)

• mælt sem Cobb horn
• (neutral bolir, apex, hægri/vinstri konvex, primer vs sekunder, einföld vs tvöföld, thoracal - thoracolumbar - lumbar, í jafnvægi eða ekki)
• sagittal (kyphosis/lordosis)
• horisontal (rotation)
  scoliometer

Question 4

Hvað er Cobbs horn?

Answer 4

mælir hryggskekkju í coronal (scoliosis)

Apex bolur er miðjan: neutral bolir eru þeir síðustu sem snúa í átt skekkjunnar
Notast er við Lóðlínu Th1.

Skekkjan er metin líka með snúning skv Pedriolle a-b/c.

Question 5

Hvernig finnur maður neutral hryggbol?

Answer 5

Út frá liðbilinu: hvoru megin það er stærra og hvoru megin minna

Question 6

Hvað er hryggskekkja?

Answer 6

Hliðarsvegja á hrygg með eða án óafturkræfs snúnings

skipt í

starfrænar hryggskekkjur (functional scoliosis) ef enginn snúningur

vefrænar hryggskekkjur (structural scoliosis) ef snúningur

Question 7

Starfsræn hryggskekkja:

Answer 7

ef enginn snúningur

Question 8

Vefræn hryggskekkja

Answer 8

Ef snúningur

Question 9

Ef það eru 2 skekkjur í hrygg, hvor er ráðandi?

Answer 9

maður veit ekki hvor er raunveruleg og hvor er afleidd: ef meira en 5°munar á Cobbs gráðu þá er sú stærri ráðandi; ef minna þá er tvöfald skekkja; fer líka eftir rotation og stífleika skekkjunnar.

Question 10

Hvernig metur maður snúning út frá pedicle augum?

Answer 10

Snúningur (pendroille) er metinn: eftir því sem róteraðri þá sérmaður hvernig skuggarnir færast; en ekki auðvelt að meta. eina leið til að meta snúning með vissu er þversneið með CT.

Question 11

Hvað er starfræn hryggskekkja?

Answer 11

með hliðarsveigjunni verður enginn eða mjög lítill snúningur, sveigjan hverfur í liggjandi og formbreytingar á liðbolum eða aflögun á brjóstkassa sést ekki

Orsakir:

• munur á lengd ganglima
• brjósklos, æxli, sýking
• hysterical (geta verið mjög stórar)

Question 12

Hvernig á að lýsa hryggskekkju?

Answer 12

í öllum þremur plönum

concave eða convex, til vinstri eða hægri?
Hversu mikil?
snúningur? - starfræn/vefræn

Question 13

Vefræn hryggskekkja er:

Answer 13

með hliðarsveigjunni verður snúningur, skekkjan hverfur ekki í liggjandi og með tímanum verða breytingar á liðbolum og aflögun á brjóstkassa

Orsakir:

• hryggskekkja af óþekktum uppruna (idiopathisk scoliosis)
• hryggskekkja tengd tauga-/vöðvasjúkdómum (neuromuscular scoliosis)
• meðfædd hryggskekkja (congenital scoliosis)

Einnig til syndrome related scoliosis= hryggskekkjur sem tengjast skilgreindum heilkennum.

Question 14

Hverskonar scoliosa er algengust?

Answer 14

idiopathisk, 80% vefrænna hryggskekkja er það
orsök óþekkt, mögulega polygen erfðir.
náttúrulegur gangur er vel skilgreindur.

ekki talað um hliðarskekkju nema hliðarskekkjan sé orðin meira en 10%.

litlar skekkjur - jöfn kyndreifing, stúlkur þurfa frekar meðferð; kvk frekar hryggskekkja, kk frekar kyphosa.
hægri convex skekkja hjá kvk típísk.

Question 15

kyphosa - kk eða kvk?

Answer 15

kk

Question 16

scoliosa kvk eða kk?

Answer 16

kvk

Question 17

Hvers konar scoliosa er típísk fyrir kvk?

Answer 17

hægri convex skekkja

Question 18

Hvað þarf Cobbs horn í scoliosu að vera mikil til að teljast?

Answer 18

10%

Question 19

Hvað eykur líkur á idiopathic scoliosu?

Answer 19

erfðir; x3 aukin áhætta ef foreldri eða systkini með hryggskekkju

tengt neuromusculer sjúkdómum (Friedrichs atxia, Praeder-Willy, syringomyeli)

mekaniskt (Lögmál Eulers, hypokyphosis)

Question 20

Hve margir unglingar hafa merki um vægan snúning/skekkju á hrygg?

Answer 20

um 20%, en 4% hafa hryggskekkju (yfir 10°)

0. 1% er með yfir 40°
1. 5 hafa 25-30°

Question 21

Idiopathic hryggskekkju er skipt í:

Answer 21

skipt í

• infantil - öfugt, leiðréttist oftast sjálft
• juvenil
• adolescent

við litlar skekkjur er kyndreifing jöfn

• 8-9 af 10 sem þarfnast meðferðar eru stúlkur

80% þeirra sem meðhöndlast vegna skekkju í brjósthrygg hafa skekkjuna til hægri

Question 22

Infantil hryggskekkja

Answer 22

kyndreifing kk : kvk er 3 : 2

í flestum tilvikum er skekkjan til vinstri

í ca 80% tilvika ”benign” og leiðréttist sjálfkrafa

í ca 20% tilvika ”malign” - (Mehta´s horn - ef munur á horninu milli lengdaröxuls rifjanna og aðlægs hryggjarbols á milli hægri og vinstri hliðar er yfir 20° er um slæma skekkju að ræða)

Question 23

Juvenil hryggskekkja

Answer 23

nánast millistig infantil og adolescent hryggskekkju (sbr. skiptingu í early-onset vs late onset scoliosis)

kyndreifing er jöfn

sjálfkrafa bati hlýtur nánast sömu lögmálum og í adolescent hryggskekkju og meðferð er sú sama

Question 24

Adolescent hryggskekkja:

Answer 24

80% af hryggskekkjum af óþekktum uppruna
thorakal - 30-45%; thorakolumbar 30-40%; lumbar 12-15%; tvöföld 15-20%

hættan á versnun háð

• staðsetningu (thorakal helst, svo thorakolumbar, svo lumbar)
• stærð
• þroska (eftirstandandi vexti)

miklar líkur á að skekjur haldi áfram að versna ef þær eru stórar í 10-12 ára. mun minni í yfir 16 ára, sérstaklega litlum.

Question 25

10-12 ára, skekkja yfir 20°, hve miklar líkur á að versni?

Answer 25

50%. 100% ef yfir 60°

Question 26

13-15 ára , skekkja undir 20, hve miklar líkur á að versni?

Answer 26

10%, 90% ef yfir 60°

Question 27

Yfir 16 ára, skekkja undir 20°, hve miklar líkur á að versni?

Answer 27

5%, 70% ef yfir 60°

Question 28

Hvernig má meta þroska?

Answer 28

lífaldur vs beinaldur
menarche
flokkun Tanners
Risser

• unglingar taka stóran vaxtakipp, og svo dregur mjög ðúr vexti

Question 29

Hversu mikið versnar yfir 40°skekkja árlega eftir að vexti er lokið?

Answer 29

1°á ári. ef skekkjan er undir 40°þá versnar hún ekki.

Question 30

Við 90° og 60° skekkjur gerast 2 hlutir:

Answer 30

yfir 90° versnar lungnarýmd um 50%

yfir 60° sést aukin tíðni verkja (ath. snúning)

aukið morbiditet (fleiri öryrkjar, fleiri ógiftar) og mortalitet (cor pulmonale) ef mjög stórar

Question 31

Adams prófun

Answer 31

viðkomandi beygir sig fram; metið að ofan/neðan hvort snúuningur er á hrygg eða ekki.
greining er klínísk, staðfestingu þarf með rtg.

Cobbs horn 40°notað, +/- 5 °(vikmörk), þarf að taka á 2 mismunandi tímapunktum.

ef undir 5°munur á 2 myndum þá er það innan skekkjumarka.

Question 32

Greining hryggskekkjur:

Answer 32

Skoðun:
hæðamunur herða, útstandandi herðablað, ósamhverft mitti, jafnvægi bols, Adams prófun

Scoliometer; undir eða yfir 5-7°

Moiré topography

Stereophotogrammetry

Röntgen: 95% öryggismörk á ”intra/interobserver” breytileika er 5-10°; varla hægt að meta snúning

Question 33

Meðferð hryggskekkju:

Answer 33

aktíf observaton: eftirlit 4,6,9 mánaða millibili (rtg)

Belti : notað ef hryggskekkja er milli 25-40°, einn staður - eitt teymi,. Þarf að nota yfir 20 klst á dag þar til fullvaxta til að hafi einhverja þýðingu

Skurðaðgerð ef hryggskekkja er yfir 40-50°
Fremri/aftari hryggspenging

Sjúkraþjálfun gagnast ekki, nema hún getur dregið úr verkjum

Question 34

Hvernig eru beltin sem eru notuð í hryggskekkju?

Answer 34

Beltin: boston brace belti; steypt um eðlilegan einstakling og settir þrýstingspúðar eftir því hvernig skekkjan lítur út á rtg. hert að því marki að maður missi andann; þarf að nota í að lágmark 22 klst á sólahring (ef notað minna en 16 tíma þá gagnslaust). notað þar til náð kynþroska.

Question 35

Hryggskekkja 35°,45°, 55° á að gera aðgerð?

Answer 35

Já, í 55°, spurning með 45°

Question 36

Hvernig er skurðaðgerð við hryggskekkju? hverjir eru áhættuþættirnir, og hvað er löng endurhæfing?

Answer 36

ábending ef hryggskekkjan er yfir 40-50°

fremri/aftari hryggspenging
- maður vill hlífa sem mest hreyfanlegum bilum neðst annars hefur aðgerðin mikil áhrif á hreyfigetu og göngulag

hættan á brottfallseinkennum frá taugum við aðgerð um 1%

endurhæfingartími um 9 mánuðir

*lágmark 2 ár sem skekkjumörk 5°þurfa að haldast fyrir skurðaðgerð. viðmiðið er ekki lægra þó 2föld skekkja sé til staðar.

Question 37

Neuromuscular hryggskekkjur, hverju eru þær háðar?

Answer 37

háð undirliggjandi sjúkdómi:

• cerebral pares
• Duchenne - Down syndrom - poliomyelitis
• Friedriech´s ataxi - syringomyeli
• neurofibromatosis

háð stærðargráðu fötlunar

• hemiplegi vs tetraplegi
• ”neurologiskur level” í MMC

háð fótavist
- fótgangandi vs rúmliggjandi

Question 38

?

Answer 38

sjúkraþjálfun sem miðar að aukinni fótavist
setstuðningur

meðferð í belti oftast í raun leið til að draga úr hraða versnunar áður en gripið verður til skurðaðgerða

skurðaðgerð, oft með löngum spengingum niður á mjaðmargrind

Question 39

Congenit hryggskekkjur,

Answer 39

mynd oft breytileg - háð því hvers eðlis gallinn er
”unilateral fusion”
hemivertebra
”blokk” liðbolir

greinast oft snemma - ef versnun nánast alltaf skurðaðgerð

oft tengt frávikum í mænugöngum

Question 40

Hvaða týpur af neuromuscular eru til?

Answer 40

neuromuscular eru í grunnin 2 typur: þær sem haga sér eins og idiopathic, meðhöndlaðar þá eins, og þær sem haga sér eins og neuromuscular sem þá þarf annarskonar meðferð.

mikilvægt að aðgreina milli starfrænnar og vefrænnar hryggskekkju

ýmist lík hryggskekkju af óþekktum uppruna (idiopathic scoliosis) eða langar skekkjur með verulegu ójafnvægi og miklum áhrifum á stöðu mjaðmagrindar (”collapsing spine”)