Filozofija matura Flashcards
1
Q
Што значи зборот филозофија, што претставува филозофијата?
A
Филозофија – љубов кон мудроста (фило – љубов, софија – мудрост). Филозофијата претставува систематски и критички пристап кон истражувањето, користејќи рационални и логички методи за испитување концепти, аргументи и верувања.
2
Q
Кои се основни проблеми во онтологијата, гносеологијата, етиката, логиката, естетиката, антропологијата и аксиологијата?
A
- Онтологија – наука за битието
- Гносеологија – теорија на спознанието.
- Етика – наука за моралот, моралните принципи и норми.
- Логика – наука која се занимава со проучување на човековото мислење.
- Естетика – наука за убавото
- Антропологија – наука за потеклото и развитокот на човекот.
- Аксиологија – теорија на учење за вредностите.
3
Q
Кои се основни правци во онтологијата и гносеологијата, што е емпиризам, рационализам, агностицизам, скептицизам, догматизам, материјализам, објективен и субјективен идеализам, детерминизам и индетерминизам ?
A
- Онтологијата – материјализам, идејализам, монизам, дуализам, плурализам
- Гносеологија – догматизам, скептицизам, агностицизам, емпиризам, рационализам, сензуализам
- Емпиризам – правец според кој само со искуство се доаѓа до спознание.
- Рационализам – го признава само разумот како извор на вистинско знаење.
- Агностицизам – невозможно сознание
- Скептицизам – ја одрекува можноста за спознавање на објективна вистина.
- Догматизам – мислење засновано врз догми (Мислење, теорија што се прифаќа како апсолутна вистина без критичко проверување; цврсто изложено мислење или тврдење без докази.)
- Материјализам – материјата е почеток и основа на се.
- Објективен идеализам – темелот на се што постои е апсолутната идеја, светскиот дух, или бог.
- Субјективен идеализам – го признава материјалниот свет само како реалност на поединечната свест
- Детерминизам – верување дека се е предодредено
- Индетерминизам – ништо не е предодредено, постои слободна воља и случајност.
4
Q
Кое е првото филозофско прашање и кои се основните проблеми во космолошкиот период?
A
Прво прашање во филозофијата е за праосновата, прапричината, праелементот (архе). Основни проблеми: светот надвор од нас, светот како целина
5
Q
Што е архе?
A
Архе е праоснова,праелемент, причината за постоење на светот.
6
Q
Кои се претставници на Милетската школа и што е архе за секој од нив?
A
- Талес – вода; Анаксимандар – Апејрон; Анаксимен – воздух
7
Q
На кои филозофски правци припаѓа филозофијата на Милетските мислители?
A
Антички (наивен) материјализам, монизам, детерминизам, хилоизам.
8
Q
Што е хилозоизам?
A
Хилозоизам е правец според кој сета материја е оживеана.
9
Q
Што е апејрон?
A
Апејрон е квалитативно неопределена, квантитативно бесконечна, безгранична материјална супстанција, која е вечна во време и неограничена во простор
10
Q
Што е архе за Питагора и питагорејците?
A
Архе за питагорејците е бројот
11
Q
На кој филозофски правец припаѓа филозофијата на Питагорејците?
A
Рационализа, објективен идеализам, монизам.
12
Q
Што претставува метемпсихоза?
A
Метампсихоза – селење на душата во друго тело по смрт се додека таа не се прочисти (стане совршена)
13
Q
Како го поимаат материјалниот свет Питагорејците?
A
Материјалниот свет е минлив и менлив, нештата настануваат и нестануваат
14
Q
Што е архе за Хераклит?
A
Архе за хераклит е огнот
15
Q
Што претставува логосот за Хераклит?
A
Логос според Хераклит е универзален закон за сѐ што постои
16
Q
На што се должи движењето во филозофијата на Хераклит?
A
Извор на сето движење во светот е борбата на спротивностите, промената на состојбите од една во друга.
17
Q
На кои филозофски правци припаѓа филозофијата на Хераклит?
A
Детерминизам, монизам, материјализам, рационализам.
18
Q
Кои се претставници На Елејската Школа?
A
Претставници на елејската школа се: Ксенофон, Парменид и Зенон
19
Q
Каков став има Парменид за битието и небитието?
A
Битието е, Небитието не е
20
Q
Кои се главните атрибути на битието за Парменид и Елејците?
A
Вечно, неподвижно, едно, совршено, неменливо, неделиво.
21
Q
Каков е ставот на Парменид за движењето?
A
Движењето е илузија.
22
Q
Кое е вистинско, а кое привидно сознание за Парменид?
A
Разумско - вистинско сознание. Сетилно – Привидно сознание
23
Q
Каков метод користи Зенон за докажување на ставовите?
A
Индиректен метод (сведување на апсурд, апории)
24
Q
Што е битие, а што небитие за Демоктит?
A
Според Демокрит: Битие - атоми; небитие – празен простор во кој се движат атомите
25
Кои се својствата на атомите, по што се разликуваат атомите меѓу себе за Демокрит?
Се разликуваат според големина, форма, квалитет, положба и тежина.
26
Какво е движењето на атомите во празниот простор?
Праволиниски по строго определени патеки (сé е нужно и законито, причински-последично поврзано.)
27
Што се еидоли?
Еидоли – мали сликички кои се одвојуваат од предметите и ги примаме преку сетилата, претставуваат претстава и мислење.
28
Какви видови сознанија постојат за Демокрит, кое е вистинско, а кое привидно?
Демокрит разликува: Темно - сетилно и Вистинско – разумско сознание
29
На кои правци припаѓа филозофијата на Демокрит?
Материјализам, детерминизам, рационализам, атомизам.
30
Кој е основниот етички идеал за Демокрит?Да се објасни.
Евтимија – духовна ведрина, животна радост, благост на душата. Главен метод за постигнување Евтимија е мерата
31
Во што се состои разликата во атомистичкото учење на Демокрит и Епикур?
Демокрит смета дека атомите се движат по однапред детерминирани патеки, а Епикур декаа нивното движење и соединување е непредвидливо.
32
Што се софистите, на кој период припаѓаат?
Софисти – платени учители и припаѓаат на антрополошки период.
33
Какво е сознанието за Протагора?
Сознаен сензуализам – сознанието е релативно и зависи од нашите сетила.
34
Која е најпознатата мисла на Протагора?
“Човекот е мера на сѐ она што е, дека е, на она што не е, дека не е.”
35
Кои се трите тези на Горгија?
Трите тези на Горгија: Ништо не постои; Доколку нешто постои тоа не може да се сознае; И да може да се сознае не може да се пренесе тоа сознание на друг.
36
На кои филозофски правци припаѓа филозофијата на Протагора, а на кои на Горгија?
Протагора - сознаен сензуализам и релативизам, Горгија - скептицизам и нихилизам
37
Кои антички филозофи ги критикуваат софистите и зошто?
Сократ, Платон и Аристотел бидејќи ги наплаќале своите услуги и не ја барале вистината (пробувале да го победат аргументот со вртење на факти)
38
Кон кои проблеми е насочен филозофскиот интерес на Сократ?
Етиката и Епистемиологијата.
39
Каков метод во филозофијата развива Сократ, кои се двата дела на Сократовиот метод и објасни ги.
Метод на дијалог составен од два дела: Иронија - да прашуваш правејќи се невешт, Маевтика – бабичка вештина
40
Кој е основниот лозунг на Сократ?
Спознај се себеси.
41
Каков е односот на доблеста (добродетелта) и знаењето за Сократ?
Доблеста е еднаква на знаењето.
42
Кои се основните поими во филозофијата на Хераклит?
Движење, оган, логос, детерминизам...
43
Кои филозофи ги создале првите филозофски системи ?
Платон и Аристотел
44
На кој филозофски правец припаѓа филозофијата на Платон и зошто?
Објективен идеализам бидејќи според него вистински е светот на идеите, трајните суштини, светот на поимите, на непроменливото совршенство, достапно само на разумот, скриено од сетилата, но онолку вечно колку што е вечна било која математичка вистина или геометриска аксиома.
45
Каков е светот на идеите за Платон, а каков материјалниот (сетилно достапниот свет)?
Светот на идеите е трансцедентен, вечен, неменлив, објективен, вистинска реалност. Материјалниот свет е иманентен, менлив, субјективен, сенка на вистинскиот свет.
46
Која е врвна идеја за Платон?
Идеја на доброто.
47
Кои се најзначајните дела на Платон?
“Држава или за праведноста“ „Гозба или за љубовта“ „Федар или за убавината“ „Федон или за душата“ „Сократова одбрана“ „Протагора“ „Горгија“ „Критон“ „Ијон“, „Парменид“, „Закони“.
48
Кои се деловите на душата за Платон и кои се нивните доблести?
Рационален дел-мудрост, волев дел-храброст, страствен дел-умереност.
49
Кои се сталежите во Платоновата идеална држава?
Владетели - филозофи, војници – бранители, произведувачи – земјоделци, занаетчии, трговци.
50
Која е функцијата на образованите во Платоновата идеална држава?
Платон смета дека секој човек има прородни предиспозиции за извршување на одредени активности. Образованието треба да овозможи откривање на тие таленти и да ги насочи младите да ги развиваат оние способности за кои природно се предиспонирани. // Образованите т.е. филозофите треба да владеат со државата.
51
Што се категориите за Аристотел?
Категориите се најопштите поими за видовите на постоењето, кои не се изведени од никаков повисок поим, немаат родов поим.
52
Од што се состои секое единечно нешто за Аристотел?
Од материја и форма.
53
Што е материјата (граѓа), а што формата за Аристотел?
Материјата е пасивна можност, потенција за усовршување, материјата е вечна и неуништива, но таа никаде не постои во чист вид, без облик, нема чиста материја. Формата е енергија , реализација, исполнување на можноста, активен принцип. формата е суштината според која нешто постои, таа и дава значење на материјата.
54
Што се наоѓа на врвот на формите за Аристотел?
На врвот се наоѓа чистата форма – нешто нематеријално, вечно и неподвижно, но иако не се движи, таа го дава првиот импулс на движењето – неподвижен двигател на светот, Таа е прва причина и цел на сето постоечко, тоа е Аристотеловиот Бог.
55
Што е телеологија?
Телеологија е концепт дека со светот владее насоченост кон целта или нејзино достигнување, дека светот е целисходен
56
Што е првата, а што втората супстанција за Аристотел?
Прва супстанција се поединечните нешта (Сократ, овој компјутер), а втора супстанција видовите и родовите (човек, компјутер)
57
Каков морал препорачува Аристотел?
Морал на умереноста - за човекот да најде среќа тој треба во се да бара мера, златна средина.
58
Кои се главни дела на Аристотел?
Органон, Метафизика, Политика, Никомахова етика, Поетика, Реторика, Физика, За небото, За рибите, За растенијата, Еудемова етика, За душата...
59
Која филозофска школа ја создал Платон, а која Аристотел?
Платон ја основал Академијата, а Аристотел ја основал Ликејската школа.
60
Од кои стравови треба да се ослободи човекот за да си обезбеди среќен живот според Епикур?
Човекот треба да се ослободи од стравот од боговите и стравот од смртта.
61
Каков е ставот на Епикур за боговите?
Тој не го негирал нивното посотење, но боговите за него се суштества од најфините атоми и живеат во среќен и вечен живот во меѓусветовите и не се интересираат за луѓето.
62
Што претставува атараксијата за Епикур?
Атараксија е непоматеност на духот.
63
Што е суштина на се за Плотин, кои се трите хипостази кои се еманираат од таа суштина ?
Едното е суштина на се и трите хипостази кои се еманираат се ум, душа и материја.
64
На кој правец припаѓа филозофијата на Плотин?
Неоплатонизам.
65
Што претставува патот надолу, а што патот нагоре за Плотин?
Патот надолу се хипостазите(ум, душа, материја), а патот нагоре се степени на сознание (сетилно сознание, разумско познание и интуиција)
66
Што е еманација?
Излевање од Едното
67
Која е најпозната теолошка одредба на Августин?
Верувам за да разберам.
68
Која е најпозната мисла на Тертулијан?
Верувам затоа што е апсурдно.
69
За кои две држави зборува Августин и кои се нивните карактеристики?
Земната држава која ја сочинуваат суштества кои се сакаат само себе и се стремат кон сопствената слава и божјата држава која ја сочинуваат сите човечки и небесни суштества кои се обединети во љубовта кон Бог.
70
Што е сколастика?
Стремеж во Западна Европа во Среден век за обнова на теолошката мисла со посебен осврт врз идеите на Аристотел.
71
Што е суштината на проблемот на универзалиите во средновековната филозофија?
Дали општите нешта доаѓаат пред поединечмите или обратно. Дали имаат реално постоење универзалиите или не.
72
Кои се трите струи кои се јавуват како одговор на проблемот на универзалиите? Кои се нивните гледишта?
Реалистите кои тврдат дека идеите вистински постојат, номиналистите кои тврдат дека идеите се само зборови со кои луѓето ги означуваат одделните нешта и концептуалистите за кои идејата е општ поим со кој ги поврзуваме квалитетите кај различни нешта.
73
Што е Бог за Тома Аквински?
Бог е чиста форма.
74
Кои се основните карактеристики на Средновековната филозофија?
Фокус на едукација, интеграција на разумот и верата, авторитет на црквата, Акцент на универзалиите итн.
75
Кои се основните белези на филозофијата на Ренесансата?
Реалистички однос кон светот и животот, независен развиток на науката, ширење на комуникации, блискост на науката и филозофијата, човекот во центар на сите интереси, развиток на методите на сознанието, развивање на техниката, подобрување на животните услови, прогресот како основна насока на егзистенцијата, подем на слободата на луѓето итн.
76
На кои филозофски правци припаѓа филозофијата на Џордано Бруно и зошто?
Пантеизам (бидејќи во сите нешта престојува бог), хилозоизам (Природата е жива).
77
Што се монадите за Бруно, каква е природата за него?
Монади се единство на материјалното и духовното, најситните делчиња од кој е составен светот. Светот е создадена природа од природата која создава, која е Бог.
78
Како Бруно го определува човекот?
Човекот е хомо фабер, суштество кое работи, го гради својот живот, сам си ја создава среќата.
79
Објасни ги идолите на племето, пазарот, пештерата и театарот на Бекон?
Идолите на племето се заблуди кои ги имаат сите луѓе и произлегуваат од брзоплетото заклучување, некритичкото размислување, повикување на сетилата... Идоли на пештерата се индивидуални сознајни грешки на секој човек (се алудира на митот за пештерата на Платон). Идоли на плоштадот се заблудите поврзани со јазикот и зборовите кои се користат во комуникацијата и со нивна погрешна употреба следува до недоразбирање. Идоли на театрот се заблуди кои произлегуваат од традицијата и некритичкиот однос кон филозофијата. Вистината се прифаќа онака како што ни се претставува.
80
Која е целта на знаењето според Бекон?
Знаењето ни е потребно за добро живеење, заењето е моќ.
81
Кој метод го втемелува Бекон?
Научна индукција - анализа, евидентирање и 4 вида таблици.
82
Која е најпознатата мисла на Бекон?
Знаењето е мок!
83
Кое е најзначајно дело на Спиноза?
Етика-изложена на геометриски начин
84
Што е слободата за Спиноза?
Слободата е сознаена нужност, а не резултат на некој избор.
85
Во што се состои пантеизмот на Спиноза?
Бог е суштество апсолутно бескрајно, т.е. супстанција која се сосотои од бескрајно многу атрибути од кои секој ја изразува вечната и бескрајна суштина.
86
Каков е Бог за Рене Декарт, а каков за Спиноза?
Рене Декарт смета дека Бог е трансцедентен, а Спиноза дека е иманентен.
87
За кои два вида природа зборува Спиноза?
Творечка природа и создадена природа.
88
Како Спиноза ја определува супстанцијата?
Супстанцијата си е причина за самата себе(causa sui), таа е бескрајна вечна и творечка.
89
Какви видови сознание разликува Спиноза?
Перцепциско, разумско и интуитивно сознание.
90
За кои две супстанции говори Декарт, кои се нивните атрибути?
Духовна супстанција (мислечка реалност на своето битие) и телесна супстанција (супстанција која се распростира).
91
Која е најпознатата мисла на Декарт?
Мислам, значи постојам.
92
Кои се правилата на вистинското сознание според Декарт?
-критичко-скептичко правило во неговиот метод.
- аналитичко правило
- синтетичко правило
- методот на проверка
93
Како гласи основниот емпиристички став на Лок?
Во умот нема ништо што пред тоа не било во сетилата.
94
Кои се главни дела на Лок?
Есеј за човечкиот разум, Две расправи за власта, Писма за толеранцијата, Мисли за воспитувањето.
95
Какви видови искуства постојат според Џон Лок?
Надворешно искуство – сензации и внатрешно искуство – рефлексии.
96
Во која насока го развива емпиризмот Беркли, а во која Хјум?
Беркли го развива емпиризмот во насока кон субјективен идеализам и солипсизам, а Хјум го развива во насока на скептицизам.
97
Што е солипсизам?
Тврдење дека постои само субјектот кој мисли – постојам само јас.
98
Кои се трите прашања на кои одговара Кант и во кои дела?
Што можам да знам? - Логика (Критика на чистиот ум)
Што треба да правам? - Етика (Критика на практичниот ум)
На што можам да се надевам? - Естетика (Критика на моќта на судењето)
99
Кои два филозофски правци ги изложува на критика Имануел Кант?
Емпиризам и рационализам.
100
На кој правец припаѓа филозофијата на Имануел Кант?
Трансцендетален идеализам
101
Што се феномени, а што ноумени за Кант?
Феномени се појавите, а ноумени се нештата по себе.
102
Кои се трите сили и функции на априорната моќ на сознанието?
Чиста сетилност (поврзана со осетите), разум (поврзан со поимите) и ум (поврзан со идеите).
103
Што значи сознание априори, а што апостериори?
Априорно сознание е независно од искуството, а апостериорно сознание потекнува од искуството.
104
Кои се априорните форми на свеста кои го овозможуваат сетилното сознание за Кант?
Простор и време.
105
Кои се априорните форми на рационалното сознание во филозофијата на Кант?
Чистите форми или категориите.
106
Што е категоричкиот императив на Кант и кои се неговите формулации?
Категорички императив е прецизно морално барање, кое мора да се изврши, а дејството нема надворешна цел, туку се прави заради самата етичка смисла на постапката. Формулата гласи: Постапувај така што максимата на твојата волја секогаш би можела наедно да има вредност како принцип на сеопшто законодавство!
107
Која е вистинска морална постапка за Кант?
Вистинската морална постапка за Кант е постапка од должност, доброто да се прави од почит кон моралот.
108
Кој е главниот предуслов за морално делување за Кант?
Слободата.
109
Кое е најзначајно дело на Хегел?
Феноменологија на духот.
110
Што е суштина на се што постои за Хегел?
Суштината на се е Идеја.
111
Низ кои три главни области го развива својот филозофски систем Хегел?
Логика, филозофија на природата и филозофија на духот.
112
Низ кои степени минува освестениот дух во филозофијата на Хегел?
Субјективен дух, објективен дух и апсолутен дух.
113
Кои се трите фази во развојот на апсолутниот дух во филозофијата на Хегел?
Уметноста, религијата и филозофијата.
114
Која е крајната цел на саморазвојот на апсолутната идеја според Хегел?
Крајната цел е слободата, да стане свесна за своето постоење.
115
На кој филозофски правец припаѓа филозофијата на Хегел?
Објективен идеализам.
116
Што е волунтаризам, кои се претставници на овој правец?
Волунтаризмот е правец кој учи дека движечката сила на сѐ што постои е волјата. Само преку волјата може да се открие суштината на сѐ што постои. Претставници се Артур Шопенхауер, Аврелиј Августин, Ниче...
117
Каква е волјата за Шопенхауер?
Волјата е метафизичка основа, суштина на се.
118
Кои се начините за ослободување од индивидуалната волја во филозофијата на Шопенхауер?
Сочувствување, контемплација и доживување на уметничките дела.
119
Кое е главно дело на Шопенхауер?
Светот како волја и претстава.
120
Во што се состои песимизмот на Шопенхауер?
Песимизмот на Шопенхауер се состои во тоа што стремежите на човекот не можат да се задоволоат.
121
Кое е главно дело на Киркегор?
Страв и треперење.
122
Кој е основен проблем во филозофијата на Киркегор?
Егзистенцијата.
123
Кои се стадиумите на патот на автентичната егзистенција според Киркегор и кои се нивните главни карактеристики?
1. Естетскиот живот, кога личноста им се препушта на сетилата, фантазијата, задоволствата на мигот ; 2. Етичкот живот, кој е постапување од должност, во согласност со животниот повик, дејствување со етичка обврска ; 3. Религиозен стадиум, кога животот се поставува во релација со Бога, кога човекот се откажува од себеси, се стопува со Бога.
124
На кои правци припаѓа филозофијата на Ниче и зошто?
Аксиолошки нихилизам (ги отфрла сите вредности со цел да се создаат услови за повторно воспоставување на единство на културата и животот), релативизам и аристократски индивидуализам.
125
Што е надчовекот за Ниче?
Натчовекот е слободна личност, воин, гениј, смел и храбар, творец и возвишен, создава големи дела и урива, не подлегнува на правила, освен самите што си ги поставил.
126
Кои се најпознати дела на Ниче?
Раѓањето на трагедијата од духот на музиката, Мугри, Така беседеше, Заратрустра, Од онаа страна на доброто и злото, Анти-Христ, биографијата Ecce homo, Волја за моќ...
127
Кој е главниот декадент според Ниче и зошто?
Сократ, бидејќи е виновен за учењето дека рационалното е над нерационалното.
