Belangrike sake Flashcards
Ex parte Boedel Steenkamp 1962 (3) SA 954 (O) 958
- Meneer Steenkamp het in sy testament bepaal dat sy dogter en haar kinders sy boedel moes erf, maar met die voorwaarde dat net die kleinkinders wat op die dag van sy dood leef, mag erf.
- Toe hy sterf, was sy dogter swanger, en die vraag was of haar ongebore kind ook mag erf.
- Die hof het besluit dat die nasciturus-fiksie geld, wat beteken dat ‘n ongebore kind as reeds gebore beskou word vir erfregtelike doeleindes.
- Die hof het ook bevind dat Meneer Steenkamp waarskynlik nie voorsien het dat sy dogter swanger kon wees nie en dat sy bedoeling waarskynlik was dat al sy kleinkinders, insluitend dié wat nog nie gebore is nie, moes erf.
- Daarom het die hof beslis dat die ongebore baba geregtig is op ‘n erfporsie
Chisholm v East rand Proprietary Mines 1909 TH 297
- In die Chisholm v East Rand Proprietary Mines saak het ‘n vrou skadevergoeding geëis nadat haar man, die broodwinner, in ‘n mynbou-ongeluk gesterf het weens nalatigheid van die maatskappy.
- Sy was swanger toe hy gesterf het. Die vrou het skadevergoeding geëis namens haar ongebore kind vir verlies aan onderhoud, omdat die vader die gesin sou onderhou het.
*Die hof het bevind dat die ongebore kind dieselfde reg het om skadevergoeding te eis as ander kinders, ingevolge die nasciturus-fiksie. - Die saak het die toepassingsgebied van die nasciturus-fiksie in deliktuele aksies bevestig, wat die reg van die ongebore kind om skadevergoeding te eis, beskerm.
- Haar eise was suksesvol
Pinchin v Steenkamp Insurance Co Ltd 1963 (2) SA 254 ( W)
*In die saak Pinchin v Steenkamp Insurance Co Ltd (1963) 2 SA 254 (W) is die naciturus-fiksie verder uitgebrei
*In hierdie geval was ‘n swanger vrou in ‘n motorongeluk beseer as gevolg van die nalatigheid van ‘n ander bestuurder.
* Die verweerder was die versekeraar van die ander voertuig.
*Na die geboorte van die kind is gevind dat die kind serebrale verlamming en breinskade opgedoen het. Die kind se vader het namens die kind herstel geëis, met die veronderstelling dat die besering tydens die ongeluk opgedoen is.
*Met verwysing na die naciturus-fiksie het die hof beslis dat ‘n kind geregtig is op vergoeding vir beserings wat as ‘n fetus opgedoen is.
*Die eiser het egter nie daarin geslaag om op oorwig van waarskynlikhede te bewys dat die breinskade tydens die ongeluk ontstaan het nie, en was dus nie suksesvol in die saak nie.
Road Accident Fund v Mtati 2005 (6) SA 215 ( SCA)
*In die saak Road Accident Fund v Mtati het die pa van ‘n kind die Padongelukkefonds gedagvaar nadat sy vrou in ‘n ongeluk beland het terwyl sy swanger was. Die kind wat gebore is, het ernstige breinskade opgedoen wat gevolg het in verstandelike gestremdheid. Die pa het beweer dat hierdie beserings die gevolg was van die nalatigheid van die ander bestuurder, en het vir die Padongelukkefonds R1.3 miljoen skadevergoeding geëis.
Die regsvraag in hierdie saak het gefokus op die vraag of ‘n ongeboren kind as ‘n regspersoon beskou kan word, en of die Padongelukkefonds verplig is om skadevergoeding aan so ‘n kind te betaal. Die belangrikste punt van bespreking was of die ongeborene as ‘n “persoon” beskou kan word en of die bestuurder ‘n sorgsaamheidsplig teenoor die ongeborene gehad het.
Die Padongelukkefonds het aangevoer dat, aangesien die kind nie as ‘n regspersoon beskou kan word nie, die fonds nie verplig was om skadevergoeding aan die kind te betaal nie. Die fonds het ook geskat dat die bestuurder nie ‘n sorgsaamheidsplig teenoor die ongeborene gehad het nie, omdat die kind nie in die wet as ‘n persoon erken word nie.
Aan die ander kant het die pa beweer dat die beserings en gevolglike skade die direkte gevolg van die ongeluk was, wat deur die ander bestuurder veroorsaak is. Hy het volgehou dat die fonds weens sy vrou se ongeluk verantwoordelik is vir die skadevergoeding, selfs al was die kind nie gebore nie.
In die hof a quo het die verweerder ‘n spesiale pleidooi aangevoer, waarin beweer is dat die kind nie regspersoonlikheid gehad het ten tyde van die ongeluk nie. Die hof het hierdie pleidooi egter van die hand gewys en die saak verder geappelleer.
Die hof het daarna besluit dat die toepassing van die nasciturus fiksie (die beginsel wat sê ‘n ongeborene kan as ‘n persoon beskou word) nie nodig was in die geval van voorgeboorte beserings nie. Die hof het eerder gekies om die algemene beginsels van die deliktereg toe te pas, wat bepaal dat daar ‘n remedies beskikbaar is sodra al die elemente van ‘n delikteenheid aanwesig is. In hierdie geval het die hof bevind dat die beserings reeds plaasgevind het, en dus was daar geen noodsaak om die fiksie toe te pas nie.
Die hof het die beginsels van deliktereg toegepas, wat daarop dui dat, sodra die elemente van die delik aanwesig is (besering, misdaad, en verband tussen dit en die aksie), ‘n remedie toegeken moet word. In hierdie geval was die nasciturus fiksie onnodig, en die hof het nie in ‘n fiktiewe raamwerk beweeg nie, maar eerder gefokus op die werklike skade wat aan die kind toegedien is.
Christian lawyers Association v The Minister of Health ( Reproductive Alliance as Amicus Curiae) 2005 (1) SA 509 (T)
Christian Lawyers Association het aansoek gedoen om sekere bepalings van die Wet op Keuse oor Beëindiging van Swangerskap 92 van 1996 ongeldig te verklaar, aangesien dit minderjariges toelaat om sonder ouerlike toestemming ’n swangerskap te beëindig.
Hulle het aangevoer dat minderjariges nie in staat is om ingeligte toestemming te gee nie en dat die wet in stryd is met Artikel 28(1)(b) van die Grondwet van Suid-Afrika, 1996, wat ’n kind se reg op ouerlike sorg waarborg, asook Artikel 28(1)(d), wat kinders teen mishandeling en verwaarlosing beskerm.
Die Minister van Gesondheid het ’n uitsondering teen die eis geopper en betoog dat die applikant geen regsgeldige eisoorsaak bekend gemaak het nie, aangesien die Wet op Keuse oor Beëindiging van Swangerskap spesifiek bepaal dat enige swanger vrou, ongeag ouderdom, self toestemming kan gee.
Die hof het verwys na die Kinderwet 38 van 2005, wat bepaal dat ’n minderjarige slegs toestemming kan gee indien sy voldoende volwassenheid en verstandelike vermoë het om die voordele, risiko’s en implikasies van die prosedure te verstaan.
Die saak het die spanning tussen ouerlike gesag en Artikel 12(2)(a) van die Grondwet, wat die reg waarborg om vryelik besluite oor voortplanting te neem, beklemtoon.
Die kernkontroversie het twee kante gehad: ouers se reg om betrokke te wees by hul kinders se mediese besluite teenoor minderjariges se reg op liggaamlike outonomie en privaatheid.
Die hof het beslis dat die bepalings van die wet grondwetlik is en dat minderjariges, indien hulle die prosedure begryp, die reg het om self te besluit sonder ouerlike inmenging.
Centre for Child Law v Director-General , department of Home Affairs 2020 (6) SA 199 ( ECG )
Die hof het die Wet op Registrasie van Geboortes en Sterftes ongrondwetlik verklaar omdat dit die reg van buite-egtelik gebore kinders benadeel.
Die wet het ’n voorkeur vir die registrasie van die moeder se van, wat beteken dat kinders wat buite die huwelik gebore is, nie die erkenning kry wat hulle verdien nie.
Hierdie benadeling kan veroorsaak dat kinders nie toegang kry tot basiese regte nie, soos onderwys, maatskaplike bystand en gesondheidsorg.
Die wet het ‘n bepaling wat die wysiging van die geboorte-registrasie toelaat indien die ouers na die geboorte trou.
As ouers egter trou voordat die kind geregistreer word, word die kind se geboorte as binne-egtelik beskou, al was die ouers nie getroud op die tyd van geboorte nie.
Die wet stel ook dat ‘n vader wat die vaderskap wil erken, sy besonderhede in die geboortesertifikaat kan invoer, mits die moeder toestemming gee.
J v Director General Department of Home Affairs 2003 (5) SA 605 (D)
‘n Vrou wat in ‘n lewensmaatskap van dieselfde geslag saamgewoon het, het ‘n tweeling gebaar.
Die Departement van Binnelandse Sake het geweier om die kinders as wettige nageslag van die lewensmaat te registreer.
Dit het voor die inwerkingtreding van die Kinderwet gebeur, wat beteken die term “wettige kind” was van toepassing.
Die vroue het aansoek gedoen om ‘n hofbevel wat die Director-General sou opdrag gee om die kinders as wettige nageslag te registreer.
Hulle het ook die grondwetlikheid van artikel 5 van die Wet op Kinderstatus 82 van 1987 uitgedaag, wat bepaal dat kinders van kunsmatige bevrugting wettig is as die geboorte-ma getroud is, maar nie op vroue in selfde-gelagverhoudings van toepassing was nie.
Die Hof het bevind dat kinders wat in ‘n selfde-geslag lewensvennootskap gebore is, dieselfde regte as kinders van getroude ouers kan hê.
Na die uitspraak kan kinders wat in ‘n selfde-geslag lewensvennootskap gebore is, beide ouers se van dra, net soos kinders van getroude ouers.
Kos v Minister of Home Affairs 2017 ( 6) SA 588 ( WCC )
Kos, GNC en WJV, wat almal manlik gebore is, het aansoeke by die Departement van Binnelandse Sake ingedien om hul geslagsbeskrywing in die nasionale geboorteregister te wysig en versoek om gewysigde geboortesertifikate, wat hulle geslagsverandering na vroulike identiteite weerspieël.
Almal van die aansoekers was ingevolge die Huwelikswet 25 van 1961 in huwelike met vroulike persone aangegaan, maar het gedurende die verloop van die huwelik geslagsverandering ondergaan om vroue te word, wat ‘n belangrike element in die saak is, aangesien dit die vraag oor die wetlike erkenning van hul geslagsverandering op ‘n amptelike vlak opgestel het.
Die Departement van Binnelandse Sake het die aansoeke van Kos en GNC om die geboorteregister te wysig, geweier. Dit het gegrond op die oortuiging dat die Wet op Geslagsbeskrywing en Geslagstatus nie in hulle guns sou werk nie.
In die geval van WJV het die Departement van Binnelandse Sake ‘n uitvoerbare besluit geneem en uitvoerong aan haar aansoek gegee, maar het nie net die geslagsbeskrywing gewysig nie, maar ook haar huweliksrekord uit die geboorteregister verwyder en haar gade se naam na haar nooiens vanne verander.
Die Huwelikswet 25 van 1961, wat die regsposisie van huwelike in Suid-Afrika reguleer, bevat geen bepaling wat ‘n party aan so ‘n huwelik verbied om ‘n geslagsverandering onder te gaan nie. Die wet maak ook nie voorsiening vir beperkinge wat die verkryging van ‘n gewysigde geboortesertifikaat kan beïnvloed, gebaseer op geslagsverandering nie.
Die hof het bevind dat daar geen wetlike belemmering is wat verhoed dat individue wat geslagsverandering ondergaan, nie ‘n gewysigde geboortesertifikaat ingevolge die Wet op Geslagsbeskrywing en Geslagstatus kan verkry nie.
Die hof het ook bevind dat die aansoekers reg het om die primêre regshulp te ontvang waarvoor hulle aansoek gedoen het, wat die regsbeskerming van hul geslagsidentiteit bekragtig het.
Hierdie beslissing het die reg op erkenning van geslagsverandering in die amptelike registreerderstelsel bevestig, wat beteken dat geslagsverandering wettig erken kan word en amptelike dokumente soos geboortesertifikate in ooreenstemming met die individue se geslagsidentiteit gewysig kan word.
Die hof se uitspraak het ‘n belangrike stap in die regsstelsel verteenwoordig, wat erkenning gee aan geslagsidentiteit en geslagsverandering, wat die grondslag vorm vir toekomstige gevalle rakende geslagsverandering en die wettige erkenning daarvan in Suid-Afrika.
GPCM v Minister of Home Affairs 2020 (3) SA 434 (GP )
Die applikant het aansoek gedoen om die wysiging van hul geslagsbeskrywing en sekstatus in hul identiteitsdokumente, maar die Departement van Binnelandse Sake het nie die aansoek betyds verwerk nie.
Die Departement van Binnelandse Sake het die standpunt gehuldig dat toestemming van die applikant se vrou vereis moes word vir die wysiging van die geslag en sekstatus, wat die proses verder vertraag het.
Die hof het beslis dat huwelikstatus geen invloed mag hê op die besluit om die geslag en sekstatus te wysig nie, en dat die departement se eis om toestemming van die vrou irrelevant was.
Die hof het bevestig dat die applikant geregtig was op regshulp vir die aansoek wat ingedien is, en dat die Departement van Binnelandse Sake se vertraging ‘n ernstige skending van die applikant se regte was.
Die hof het die lakse en onregverdig lang houding van die departement gekritiseer, en gesê dit was onaanvaarbaar dat die applikant nie die nodige dienste ontvang het nie.
As gevolg van die vertraging en die lakse houding van die departement, het die hof bevind dat die applikant geregtig was om die koste van die proses teen die respondente te eis.
Die hof het die Departement van Binnelandse Sake beveel om die aansoek sonder enige verdere vertraging te verwerk en die nodige wysigings aan die applikant se identiteitsdokumente aan te bring, terwyl dit ook die departement se kostebelasting aangepas het.
