antyk + średniowiecze Flashcards
w starożytnej Grecji: rywalizacja w zawodach sportowych, konkursie muzycznym, literackim; w komedii: słowny pojedynek dwóch bohaterów/chóru
agon
ciąg zdarzeń w dziele literackim lub filmowym; fazy: zawiązanie, rozwinięcie, punkt kulminacyjny, zakończenie; element fabuły
akcja
wysłanie komunikatu językowego przez nadawcę do odbiorcy w tym samym kodzie
akt komunikacji językowej
element, który oprócz sensu dosłownego ma dodatkowe znaczenie ustalone poprzez tradycję
alegoria
utwór poetycki sławiący uroki życia, beztroską zabawę, ucztowanie, wino i erotykę
anakreontyk
badanie struktury tekstu, opis jego elementów stylistycznych, treściowych, kompozycyjnych
analiza
pogląd: człowiek stanowi centrum i cel wszechświata; postawa skupiona na człowieku
antropocentryzm
okres starożytności rozwoju kultur Grecji i Rzymu
antyk
wędrowny śpiewak grecki, który recytował na dworach pieśni epickie
aojda
utór: temat prorocznej (zwykle groza) wizji przyszłości; opowiada o końcu świata, śmierci, życiu wiecznym itp.; skomplikowana symbolika i elementy fantastyczne
apokalipsa
tekst nawiązujący tematycznie do Biblii, jednak nieuznany przez Kościół za natchniony - nie włączony do kanonu
apokryf
bezpośredni, podniosły zwrot do adresata (bóstwa osoby), przedmiotu, zjawiska, pojęcia, idei
apostrofa
wyraz, który wyszedł już z użycia
archaizm
odwieczny wzorzec postępowania człowieka; ujawnia się poprzez motywy, obrazy, tematy symboliczne
archetyp
motyw średniowieczny ukazujący jak przygotować się do śmierci (wyznać winy, wyrazić żal za grzechy, przebaczyć wrogom, błagać Boga o przebaczenie)
ars moriendi
ograniczenie potrzeb życiowych, poddanie surowej dyscyplinie wewnętrznej
asceza
gatunek: ze średniowiecznej Francji, utwór zbudowany z 3 zwrotek z refrenem oraz przesiania o różnej tematyce
ballada francuska
francuska odmiana eposu rycerskiego: o czynach historycznych i legendarnych bohaterów, w cykle skupione wokół dziejów postaci
chanson de geste
antyk: szlachetność, uczciwość, przyzwoitość, odwaga, szacunek
cnota
kompozycja: 3 postacie - Chrystus, Matka Boska, Jan Chrzciciel (dwaj ostatni jako pośrednicy)
deesis
frazeologizmy z Biblii
biblizmy
dopasowanie konwencji gatunkowej i stylu do tematyki i odbiorcy
decorum
nauka zajmująca się poprawnym argumentowaniem i wnioskowaniem
dialektyka
prawda objawiona przez Boga, niepodważalna
dogmat
rodzaj literacki: przeznaczony do wystawiania na scenie, fabuła i świat przedstawiany przez wypowiedzi bohaterów i ich działania
dramat
gatunek teatralny związany z liturgią Kościoła, dot. obrzędów religijnych
dramat liturgiczny
koncepcja: współistnienie dwóch przeciwstawnych pierwiastków, zasad; istota ludzka składa się z nieśmiertelnej duszy i śmiertelnego ciała
dualizm
wypowiedź odbiegająca od głównego tematu i rozwijająca tematy poboczne
dygresja
hymn pochwalny na cześć Dionizosa podczas Dionizji, śpiewany przez chór pod przewodnictwem koryfeusza; współcześnie: każdy hymn pochwalny o podniosłym tonie
dytyramb
gatunek liryczny: od pieśni pogrzebowej, pokrewny trenowi; żałobne, miłosne, wojenne, refleksyjne itd.; poważny ton, przemijanie i nieuchronność śmierci
elegia
jednostka podziału dramatu greckiego obejmująca wypowiedzi bohaterów
epejsodion
kierunek filozoficzny: przyjemność jako źródło szczęścia, spokój wewnętrzny - umiarkowanie, unikanie skrajności
epikureizm
wyraz określający rzeczownik
epitet
gatunek: dłuższe utwory sławiące czyny legendarnych, historycznych bohaterów w średniowiecznu
epos rycerski
sztuka prowadzenia sporów, dopuszcza manipulowanie w celu przekonania odbiorcy do swoich racji
erystyka
ogół wartości, wzorów postępowania przyjętych przez grupę ludzi; np. rycerski, który tworzy wzorzec osobowy
etos
filozofia zajmująca się nauką o moralności
etyka
pochodzenie wyrazu
etymologia
dzieło religijne przedstawiające życie i nauki Jezusa, głoszące wieść o zbawieniu
ewangelia
ostatnia pieśń chóru w tragedii greckiej, podsumowanie przedstawionych wydarzeń i komentarz
exodos
układ zdarzeń, relacje przyczynowo-skutkowe, rozwijające się w czasie, zmierzające do celu
fabuła
w tragedii antycznej: los bohatera niezmienny przez bogów
fatum
świat wymyślony przez twórcę utworu rządzący się własnymi prawami (niezależnie od konwencji)
fikcja
cząstka dodana do podstawy słowotwórczej, z którą tworzy wyraz pochodny
formant słowotwórczy
utwory o życiu świętych i cudach z nimi związanych
hagiografia
błąd popełniony przez bohatera powodujący katastrofę
hamartia
wiersz o charakterystycznym rytmie (głównie w antycznym eposie)
heksametr
środek stylistyczny: przedstawienie zjawiska w sposób przesadny, wyolbrzymienie cech, znaczenia, działania
hiperbola
postawa rzymskiego poety (Horacy): prostota stylu, powściągliwość w uczuciach, wierna opisana rzeczywistość, wątki mitologiczne, carpe diem
horacjanizm
pycha i pewność siebie bohatera, prowokująca postawa powodująca gniew bogów
hybris
ukazywanie rzeczywistości zgodnie z określonymi wzorcami (piękna, moralności itp.) uznanymi za godne naśladowania
idealizacja
obraz religijny z kompozycją według tradycyjnych zasad; symbol graficzny, rzecz i osoba jako symbol
ikona
ręcznie malowana ilustracja lub inicjał w tekście średniowiecznym
iluminacja/miniatura
oświecenie wewnętrzne dzięki łasce bożej
iluminacja
zdobienie ksiąg małymi, precyzyjnymi miniaturami i ornamentami
iluminatorstwo
litera rozpoczynająca partię tekstu, wyróżnia się krojem, wielkością, ozdobami
inicjał
odkrywanie sensu tekstu
interpretacja
na początku: zwrot do bóstwa z prośbą o natchnienie (rozbudowana apostrofa)
inwokacja
zamierzona sprzeczność między dosłownym znaczeniem wypowiedzi a znaczeniem właściwym wynikającym z intencji
ironia
działania bohatera tragicznego, bez wiedzy o swojej sytuacji, prowadzą nieuchronnie do katastrofy
ironia tragiczna
przekonanie greckie, że człowiek powinien łączyć w sobie piękno duchowe i cielesne
kalokagatia
zbiór zasad, norm, wzorów, dzieł o podstawowym znaczeniu
kanon
doznanie widzów tragedii; intensywne przeżycie litości i trwogi prowadzące do oczyszczenia
katharsis
przemówienie wygłaszane do wiernych przez duchownego; Pismo Święte, nauki moralne, podstawy wiary
kazanie
przodownik chóru antycznego
koryfeusz
dzieło opisujące ważniejsze wydarzenia np. z życia państwa; łączy elementy wiedzy historycznej z fikcją literacką
kronika
gatunek: utwory wyrażające żal, ból, wspólnotę w cierpieniu
lament
opowieść przedstawiana jako historyczna; fantastyka, niezwykłość
legenda
zajmuje się badaniem średniowiecza
mediewistyka
kategoria estetyczna antyku: twórcze naśladowanie natury przez sztukę jako tworzenie jej iluzji, ukazywanie tego co typowe
mimesis
wędrowny śpiewak wykonujący utwory poetyckie do muzyki
ministrel
dramat religijny średniowieczny prezentujący zwłaszcza sceny związane ze śmiercią i męką Chrystusa
misterium
termin opisujący doświadczenia religijne, bezpośrednia relacja człowieka z Bogiem
mistycyzm
opowieść o wierzeniach jakiejś społeczności; powstanie świata, narodziny bogów, stworzenie człowieka
mit
frazeologizmy z mitologii
mitologizmy
wiara w istnienie jednego boga
monoteizm
gatunek dramatyczny: myśl teologiczna + dydaktyzm; postacie to często alegorie cnót, zachowań ludzkich
moralitet
fikcyjna osoba w utworze fikcyjnym przedstawiająca bohaterów, tło, wydarzenia
narrator
centralna część teatru greckiego antycznego przeznaczona dla chóru
orchestra
wystąpienie chóru w imieniu autora, skierowane do publiczności, niezwiązane zazwyczaj z treścią
parabaza
zaskakujące twierdzenie zawierające myśl sprzeczną wewnętrznie, odsłaniające odkrywczą prawdę
paradoks
pouczający; w średniowieczu literatura przedstawiająca wzorce osobowe
parenetyczny
pieśń śpiewana przez antyczny chór w tragedii greckiej
parodos
przedstawienie zjawisk w podniosłym stylu, nacechowane uczuciami by wywołać emocje
patos
ujemny (odcień lub znaczenie)
pejoratywny
sztuka przekonywania odbiorcy aby zmienił swoje postawy, przekonania
perswazja
gatunek najstarszy liryki: powiązany z muzyką; podział na strofy, rytmiczność, występowanie powtórzeń
pieśń
obraz/rzeźba przedstawiająca Marię z martwym Jezusem na kolanach opłakującą jego śmierć
pieta
niepoprawne wyrażenie, gdzie jeden ze składników powtarza niepotrzebnie część treści drugiego
pleonazm
fikcyjna osoba wypowiadająca się w utworze lirycznym
podmiot lirycznyt
wierszowany utwór narracyjny o rozbudowanej fabule dot. głównego wątku
poemat epicki
dział zajmujący się budową dzieła w celu jego opisu
poetyka
środek stylistyczny: zestawienie opisywanego zjawiska z innym, podobnym do niego za pomocą wyrażeń
porównanie
rozbudowane porównanie
porównanie homeryckie
rzeczy świeckie w przeciwieństwie do świętych
profanum
scena wprowadzająca fabułę w tragedii antycznej
prolog
scena w teatrze greckim; obecnie część przed kurtyną
proscenium
formant stojący przed tematem słowotwórczym
przedrostek
utwór, którego świat jest podporządkowany ukrytemu, przenośnemu sensowi opowiadanej historii; wydarzenia ilustrują uniwersalne prawdy egzystencjalne
przypowieść
formant usytuowany po temacie słowotwórczym
przyrostek
gatunek wywodzący się z Biblii - uroczysta pieśń religijna o charakterze modlitwy
psalm
zbiór psalmów w Starym Testamencie
psałterz
walka o ludzką duszę między siłami dobra i zła
psychomachia
środek stylistyczny: pytanie, które nie ma na celu uzyskania informacji, nie domaga się odpowiedzi
pytanie retoryczne
celowe opóźnienie akcji w utworze literackim (długie opisy, dialogi itp.) budujące napięcie
retardacja
sztuka pięknego i logicznego formułowania wypowiedzi oraz skutecznego przekonywania
retoryka
powtarzanie jednakowo lub podobnie brzmiących zakończeń wyrazów
rym
powtarzanie rozmaitych elementów brzmieniowych wypowiedzi; nadaje tekstowi porządek, który zapewnia efekt estetyczny
rytm
rzeczy święte w przeciwieństwie do świeckich
sacrum
filozofia: kwestionowanie możliwości poznania prawdziwej natury rzeczywistości, wstrzymanie się od osądzania jej
sceptycyzm
średniowieczna filozofia chrześcijańska: uzasadnianie praw chrześcijańskich, odwoływanie się do autorytetów
scholastyka
teatr grecki: kulisy i garderoba
skene
starożytna Grecja: nauczyciele rozumowania i argumentowania przygotowujący młodych do życia publicznego; prawda jest względna, wszystko da się udowodnić
sofiści
pozorne dowodzenie racji które wydaje się być logicznym wywodem
sofizmat
pieśń chóru następująca po epejsodionie
stasimon
filozofia: zdarzenia są z góry ustalone przez boskie tchnienie; akceptacja naturalnego porządku, wyzbycie gwałtownych uczuć, spokój
stoicyzm
wnioskowanie pośrednie na podstawie dwóch przesłanek w których pojawia się wspólny termin, wyprowadzenie konkluzji z dwóch pozostałych
sylogizm
motyw wyrażony słownie, obrazowo, który posiada także dodatkowe, ukryte znaczenie; bywa wieloznaczny
symbol
zestawienie w jednej kompozycji kilku scen z różnych miejsc i czasu
symultanizm
okoliczności towarzyszące wypowiedzi podmiotu lirycznego
sytuacja liryczna
rzeczywistość ukazana w dziele literackim o charakterze fikcyjnym (wymyślona, wykreowana przez autora)
świat przedstawiony
średniowieczny alegoryczny motyw, korowód złożony z różnych grup społecznych prowadzonych przez śmierć; nieuchronność kresu życia i równość ludzi wobec śmierci
danse macabre/taniec śmierci
część wspólna wyrazu pochodnego z wyrazem podstawowym
temat słowotwórczy
pogląd uznający Boga za początek i koniec wszystkiego, najwyższą wartość, ośrodek myśli i dążeń człowieka
teocentryzm
usprawiedliwianie sprzeczności między wiarą w boską dobroć a istnienie, zła
teodycea
ukazanie się Boga człowiekowi (bezpośredni lub pośredni)
teofania
dziedzina zajmująca się wzajemnymi relacjami Boga, ludzi, świata
teologia
stały motyw lub temat podejmowany przez artystów z wielu epok
topos
najważniejszy tekst judaizmu
Tora
nierozwiązywalny konflikt między dążeniami bohatera a siłami wyższymi lub wybór między dwoma równorzędnymi racjami; prowadzi do katastrofy
tragizm
trzyczęściowa kompozycja malarska lub rzeźbiarska
tryptyk
poezja wzywająca do walki za ojczyznę od imienia poety
tyrtejska poezja
kulturowe ujednolicenie Europy w średniowieczu: język, system społeczno-polityczny, święta i obrzędy itp.
uniwersalizm średniowieczny
zbiór różnorodnych tekstów, myśli, notatek
varia
ciąg wydarzeń dotyczących jednej lub kilku związanych ze sobą postaci; główny lub poboczny
wątek
podstawowa jednostka konstrukcyjna, wyodrębniona graficznie w wierszowanym utworze
wers
zasada starożytnej tragedii: jedność miejsca, czasu, akcji
zasada trzech jedności
odrzucanie skrajności, wybierać to co pośrednie
zasada złotego środka
połączenie kilku wyrazów samodzielnych stanowiących znaczeniowo jedną całość
zestawienie
połączenie dwóch wyrazów za pomocą zrostka
złożenie
bezpośrednie połączenie kilku wyrazów
zrost
