Almennar skýringar á þjónustunotkun einstaklinga

Question 1

Talað er um að þriggja þátta líkan Ronald Andersen um notkun heilbrigðisþjónustu ræðst af þrennu?

Answer 1

• Tilhneigingu til þjónustunotkunar (preidspotistion)
• Björgum (resources), sem gera notkun mögulega
• Þörf fyrir þjónustu, eins og hún er skilgreind af notendum og veitendum hennar

Question 2

Í þriggja þátta líkani Ronald Andersen er talað um að notkun heilbrigðisþjónustu ræðst af þrem þáttum þar sem einn þátturinn er tilhneiging til þjónustunotkunar, hvað er átt við með því?

Answer 2

• Fólk hefur mismunandi mikla tilhneigingu burt séð hver þörfin er. Því meiri tilhneigingu sem einstaklingur hefur því meiri er notkun heilbrigðisþjónustu
• Dæmi: menntun, þeir sem eru með meiri menntun hafa mögulega meiri tilhneigingu til að nota heilbirgiðþjónustuna vegna þess að þau mögulega þekkja sjúkdómaseinkennin betur og bregðast fyrr við þeim. Sama með kynferði, sumar rannsóknir segja að konur leiti sér frekar hjálpar þar sem þær hafa betri þekkingu en karlar, þær eru duglegri til að afla sér þekkingu um heilbrigðismál.

Question 3

Í þriggja þátta líkani Ronald Andersen er talað um að notkun heilbrigðisþjónustu ræðst af þrem þáttum þar sem einn þátturinn er bjargir (resources), hvað er átt við með því?

Answer 3

• Það getur verið að fólk hafi tilhneiginguna til að nota þjónustu en það er eitthvað sem hindrar t.d. tímaleysi eða fjármunir (ég hafði ekki tíma til að fara á heilsugæsluna)
• eins og tekjur ef það fylgja útgjöld getur skipt máli hvaða tekjur maður hefur eða nálægð þjónustuaðila, hef ég tíma til að keyra í klst til að fá aðstoð.
• Þetta er eitthvað sem gerir mögulegt eða hindrar að þjónusta er notuð

Question 4

Í þriggja þátta líkani Ronald Andersen er talað um að notkun heilbrigðisþjónustu ræðst af þrem þáttum þar sem einn þátturinn þörf fyrir þjónustu, hvað er átt við með því?

Answer 4

• Hér er talað um bæðu þörfina sem maður upplifir sjálfur og þörfina sem metin er af heilbrigðisstarfsmanni.
• Fólk kannski telur sig þurfa heilbrigðisþjónustu en heilbrigðisstarfsmaðurinn telur ekki þörf.
• Við viljum að heilbrigðisþjónustan ráðist fyrst og fremst á þörf

Question 5

Rúnar gerði rannsókn þar sem skoðað var hvort fólk leitar sér aðstoðar hjá hjúkrunarfræðingum, hvað kom úr rannsókninni?

Answer 5

• Þeim sem fara til hjúkrunarfræðings fjölgar er það vegna þess að heimsóknum fjölgar eða eru hjúkrunarfræðingar sýnilegri er svosem ekki vitað
• Þeir sem voru með krónísk veikindi voru líklegri til að fara til hjúkrunarfræðings
• Fólk sem hafði jákvæða afstöðu gagnvart hjúkrunarfræðingum voru líklegri til að fara til hjúkrunarfræðings
• Yngri fullorðnir og eldra fólk 66+ fóru oftar en aðrir ásamt því að konur fóru oftar
• Blanda af tilhneigingu og þörf eru heimsóknir til hjúkrunarfr. En miklu síður að bjargir skipta litllu máli þar sem hjúkrunarfræðingar eru nokkuð aðgengilegur

Question 6

Þættir er áhrif hafi á notkun (geð)heilbrigðisþjónustu samkvæmt David Mechanic (skoðar veikindatengda notkun á heilbrigðisþjónustu), talað um 10 þætti sem skipta máli hvort fólk notar heilbrigðisþjónustu eða ekki

Answer 6

1. Hve augljós einkenni eru: eru þau sjáanleg eða er það eins og þreyta hjá þeim með krabbamein, ef við erum þreytt þá hödum við samt ekki að við séum með krabbamein
2. Hve hættuleg einkennin eru talin: ef fólk telur þau hættuleg þá er líklegra að þau geri eitthvað í því, hér skiptir líka máli þekking á einkennum, ef við þekkjum ekki einkennin hræða þau okkur
3. Hve langdregin eða tíð einkenni eru: getum verið hrædd ef einkennin fara ekki eða koma aftur þá erum við líklegri til að gera eitthvað í málunum
4. Hvert umburðarlyndi einstaklingsins er gagnvart einkennum
5. Hvort skilningur á vandanum sé fyrir hendi í félagslegu umhverfi einstaklings semsagt hjá vinum og vandamönnum
6. Röskun á daglegri starfsemi vegna einkenna: ef þau hamla mér ekki og ég kemst í gegnum daginn þá er þetta ekkert mál en ef þau hamla mér þá leita ég mér hjálpar
7. Þörf einstaklings fyrir afneitun: t.d. alkóhólismi og geðsjúkdómar = getur tafið viðbrögð
8. Aðrar þarfir eða markmið stangast á við sjúklingahlutverk: Hafa tima til að sjá um heilsuna, erum með margt á dagskrá hjá okkur, hafa ekki tíma til aðveraða einhverjir sjúklingar
9. Möguleiki á andstæðum túlkunum á ástandi einstaklinga: geta verið margar túlkanir á ástandi manns
10. Aðgangur að heilbrigðisþjónustu (fjarlægð þjónustuaðila, sálfræðingur og efnahagslegur kostnaður): Eftir því sem aðgengið betra er líklegra að einstaklingur nýti þjónustuna. Kostar mikið fjárhagslega en einnig sálfræðilegur kosnaður t.d. með tannlækna, einhver fór einu sinni það var vont og vill ekki fara aftur.

Question 7

Hvað er hægt að gera í þessum þáttum sem talað er um í módeli David Mechanic (skoðar veikindatengda notkun á heilbrigðisþjónustu)?

Answer 7

Getum frætt og fjallað um einkenni sjúkdóma, draga úr fordómum og þörf fyrir afneitun. Skiptir máli að þjónustan sé aðgengileg og að fólk geti auðveldlega vitað hvernig maður á að nálgast þjónustuna

Question 8

Heilsuviðhorfalíkanið (Health Belief Model) hvað gerir það?

Answer 8

Það skýrir notkun fólks á heilbrigðisþjónustu í fyrirbyggjandi skyni

Question 9

Í heilsuviðhorfalíkaninu eru ógn sjúkdóms alfeiðing af tvennu, hvað er það ?

Answer 9

1. Upplifað næmi einstaklings fyrir sjúkdómi semsagt hversu líklegt einstaklingur telur að hann geti fengið sjúkdóminn
2. Upplifaður alvarleiki þess sjúkdóms, hversu alvarlegur sjúkdómurinn er í augum einstaklingsins

• Fólk getur upplifað sjúkdóma á öðruvísi hátt

Question 10

Heilsuviðhorfslíkanið talar um hvað sé það sem skýrir það að fólk upplifir næmið sitt og alvarleikan á ólíkan hátt, hvaða þættir eru það?

Answer 10

• Líkanið segir að það eru fjölmargir þættir, efnahagslegir, félagslegir og sálrænir sem geta skipt afhverju þetta er
• Getur tengst menntun, hugsanlega kyni (t.d. þekkingu á einkennum), hugsanlegar tekjur líka

Question 11

Það er ekki bara ógn sem dugar eins og sér heldur þarf að hjálpa ógnuninni hvað hjálpar henni?

Answer 11

• Tilefni til aðgerða
• EF einstaklingur fær boð um t.d. að mæta í skimun þá er slíkt boð tilefni til aðgerða, minnir hann á sjúkdóminn sem ógnar honum
• Líka getur verið grein á netinu um afleiðingu sjúkdóms eða eitthvað svoleiðis, eitthvað sem minnir okkur á ógnunina

Question 12

Ógnunin dugar ekki ein og sér fyrir fyrirbyggjandi hegðun heldur skiptir líka máli upplifaður ávinningur hvað er átt við því?

Answer 12

Maður telur að tiltekin aðgerð t.d. leghálskoðun sé árangursík leið það er dæmi um upplifaðan ávinning svo getur verið kostnaður, einstaklingi finnist það vont t.d. (sálfræðilegur kosnaður) og kannski var þetta sárt seinast. Ef plúsinn (ávinningurinn) er stærri en mínusinn (kostnaðurinn) þá verður fyrirbyggjandi hegðun

Question 13

Hugtök heilsuviðhorfalíkansins, efnahaglegir, félaglegir og sálrænir þættir:

Answer 13

Hér er til dæmis átt við menntun og tekjur, einstaklinga, samhjálp ( félagslegan stuðning) sem þeir kunna að fá, reynslu þeirra af sjúkdómum, þekkingu þeirra á sjúkdómum og viðhorf þeirra til heilbrigðisþjónustunnar.

Question 14

Hugtök heilsuviðhorfalíkans, upplifað næmi:

Answer 14

Misjafnt er hve miklar líkur fólk telur vera á því að það fái tiltekna sjúkdóma. Sumir telja sig ekki geta fengið tiltekna sjúkdóma, meðan aðrir telja yfirgnæfandi líkur á því, en flestir eru þó einhverstaðar þarna á milli í líkindamatinu sínu

Question 15

Hugtök heilsuviðhorfalíkans, Upplifaður alvarleiki:

Answer 15

Misjafnt er hve fólk telur sjúkdóma vera alvarlega. Sumir gæti talið tiltekinn sjúkdóm meinlausan meðan aðrir teldu hann lífshættulegan. Mismuanandi er hver sammála fólk er um alvarleika sjúkdóma. Flestir myndu t.d. telja krabbamein mjög alvarlegan sjúkdóm, þó meirai árgreiningur gæti verið um alvarleika margra annarra sjúkdóma

Question 16

Hugtök heilsuviðhorfalíkans, upplifaður ávinningur:

Answer 16

Misjafnt er hvernig fólk metur ávinning af tiltekinni aðgerð eða úrræði gegn sjúkdómum. Sumir telja að tiltekin aðgerð eða úrræði sé mjög gagnlegt til að hindra uppkomu eða halda aftur af þróun sjúkdóms, meðan aðrir telja aðgerðina eða úrræðið engu skipta

Question 17

Hugtök heilsuviðhorfalíkans, upplifaður kosnaður:

Answer 17

Misjafnt er hvern fólk telur vera kostnað af tiltekinni aðgerð eða úrræði gegn sjúkdómum. Sumir telja að tiltekin aðgerð eða útfræði sé mjög kostnaðarsamt og er þá átt við fjárútlát eða tíma sem úrræðið tekur, eða hræðlsu eða óþægindi af einhverju tagi sem af úrræðinu hýst.

Question 18

Hugtök heilsuviðhorfalíkans, fyrirbyggjandi hegðun

Answer 18

Fyrirbyggjandi hegðun getur verið af ýmsu tagi. Hún getur t.d. falist í að nota sólarvörn í miklu sólarljósi, sniðganga viðbættan sykur og fituríkan mat til að forðast eða draga úr ofþyngd, sinna sjálfsskoðun á brjóstum, mæta í boðaðað leghálskrabbameins-skoðun ( til læknis eða á leitarstöð), mæta með barn sitt í eftirlit í ung- og smábarnaverndinni, mæta í fyrirbyggjandi eftirlit hjá tannlænki, mæta í reglulega blóðþrýstingsmælingu sem hjartasjúklingur, eða nota smokkinn við samfarir til að hindra að maður smiti rekkjunautinn af kynsjúkdómi sínum

Question 19

Hugtök heilsuviðhorfalíkans, tilefni til aðgerða:

Answer 19

Hér er átt við atvik eða atburð sem verður tilefni til hrindra fyrirbyggjandi hegðun af stað ( meðal þeirra sem að öðru leyti eru líklegir til athafna). Þetta gæti t.d. verið upplýsingar eða viðvörun sem er leisn af matvælum, boðskorti í krabbameinsleit, frétt í fjölsmiðli um sjúkdóm og úrræði gegn honum eða alvarleg sjúkdómsgreining eða dauðsdall í fjölskyldunni eða vinahópnum

Question 20

Kenning um ráðgerða hegðun (eitthvað sem þú ætlar að gera) hvað segir þetta líkan okkur?

Answer 20

• Í raun að hegðun ráðist af fyrirætlun einstaklings. En fyrirætlun verður ekki alltaf hegðun það getur verið eitthvað í vegi okkar
• Í módelið vantar samt fyrri hegðun þar sem hún hefur áhrif á síðari hegðun
• Fjórir þættir, afstaða til hegðunar, huglægt viðmið, upplifuð stjórn og fyrirætlun

Question 21

Hugtök kenningarinnar um ráðgerða hegðun, afstaða til hegðunar:

Answer 21

Afstaða til hegðunar vísar til þess í hvaða mæli einstaklingur hefur neikvæða eða jákvæða afstöðu til tiltekinnar hegðunar. Er einstaklingurinn t.d. mjög eða frekar fylgjandi/mótfalling því að nota viðbættan sylur í mat eða drykk? Er hann mjög eða frekar mótfallin/fylgjandi því að fara í eftirlit hjá tannlækni. Er hann mjög eða frekar mótfallling/fylgjandi því að fara í brjóstakrabbameinsskoðun? Er hann mjög eða frekar mótfalling/fylgjandi því að fara í blíðþrýstingeftirlit

Question 22

Hugtök kenningarinnar um ráðgerða hegðun, huglægt viðmið?

Answer 22

Finnst einstaklingum að það fólk sem hann tekur mark á telji að hann eigi að framkvæma tiltekna hegðun? Ef einstaklingurinn telur að mikilvægir aðilar ætlist til þess að hann framkvæmi tiltekna hegðun er hann líklegri til að ráðgera hegðunina (þ.e. hafa fyrirætlun um að framkvæma hegðunina, intention). Huglægt viðmið vísar þannig til þess félaglega þrýsting sem einstaklingurinn telur sig vera undir að framkvæma hegðunina

Question 23

Hugtök kenningarinnar um ráðgerða hegðun, upplifuð stjón:

Answer 23

Hve auðvelt eða erfitt telur einstaklingurinn vera fyrir sig að framkvæma hegðunina. Eða með öðrum orðum: telur einstaklingurinn að hann ráði sjálfur framkvæmdinni? Þetta mat getur byggst á fyrri reynslu ( t.d. fyrri erfiðleikum eða hindrunum sem komu í ljos) eða huglægu mati á hinrunum sem einstaklingurinn elur að muni standa í veg fyrir því að hann framkvæmi hegðunina.

Question 24

Hugtök kenningarinnar um ráðgerða hegðun,fyrirætlun:

Answer 24

Ætlar /hyggst) einstaklingurinn að framkvæma hegðuna ( á æstunni eða innan einsthvers tímaramma). Hve viss eða óviss er einstaklingurinn um að hann muni ætla það?