2 - Blóðflokkar og Coombspróf

Question 1

Hvað er blóðflokkur?

Answer 1

Blóðflokkur er heiti á mótefnavökum sem eru til staðar á yfirborði rauðra blóðkorna.

Question 2

Hvar finnast blóðflokkamótefnavakar?

Answer 2

Blóðflokkamótefnavakar finnast á yfirborði rauðra blóðkorna en sumir finnast einnig á hvítum blóðkornum, blóðflögum og öðrum vefjafrumum.

Question 3

Úr hvaða sameindum eru mótefnavakar blóðflokka?

Answer 3

Mótefnavakar blóðflokka eru ýmist himnuprótein, glýkóprótein, glýkólípíð eða glýkófórín.
(Stundum finnast þeir uppleystir í líkamsvessum).

Question 4

Hvernig er blóðflokkun og greining á blóðflokkamótefnum framkvæmd?

Answer 4

Blóðflokkun og greining á blóðflokkamótefnum eru gerð með kekkjunarprófum.

Question 5

Hvernig virkar kekkjunarpróf?

Answer 5

Blóðflokkamótefni (“alloantibodies”) tengjast samsvarandi mótefnavaka (“antigen”) og valda kekkjun (“in vitro”).
Þ.e. kekkkjun verður in vitro (í tilraunaglasi) þegar að blóðflokkamótefni og mótefnavaki ýmist í lausn eða blóði tengjast.

Question 6

Í hvaða tvær gerðir skiptast/flokkast blóðflokkamótefni og gerðu grein fyrir þeim.

Answer 6

Blóðflokkamótefni eru ýmist:

1. Náttúruleg = Einstaklingurinn er með mótefni gegn blóðflokkamótefnavaka án þess að hafa komist í snertingu við mótefnavakann svo vitað sé (talið eitthvað í umhverfinu sem að líkist mótefnavakanum sem að veldur mótefnamynduninni).
2. Áunnin = Einstaklingurinn hefur fengið í sig framandi blóðflokkamótefnavaka t.d. við blóðinngjöf eða við meðgöngu, og myndað mótefni.

Question 7

Hvar myndast flestir blóðflokkamótefnavakar?

Answer 7

Flestir blóðflokkamótefnavakar myndast á rauðum blóðkornum. Undantekning frá þessu eru Lewis og Chido/Rodgers blóðflokkar en í þeim blóðflokkum myndast mótefnavakinn í líkamanum og losnar úr í blóðvökvann (plasma). Þaðan sogast mótefnavakinn (adsorberast) á yfirborð rauðra blóðkorna.
(Enn er deilt um það hvort að þetta séu eiginlegir blóðflokkar en þeir teljast það enn í dag).

Question 8

Hverjar eru tvær megingerðir blóðflokkamótefnavaka?

Answer 8

1. Fyrri megingerðin eru prótein en framleiðslu þeirra er stýrt beint af genum.
2. Seinni gerðin er kolvetni á glýkópróteinum og glýkólípíðum en genið veldur framleiðslu ensíms (sem kallast glýkósýltransferasa) sem að stýrir byggingu mótefnavakans.

Question 9

Nefndu fjórar megingerðir immúnóglóbúlína í líkamanum (eða 5) og hver þeirra skipta mestu máli í blóðbankafræðinni?

Answer 9

Fjórar megingerðir immúnóglóbúlína í líkamanum og hlutföll þeirra eru:
IgG (80%)
IgA (13%)
IgM (6%)
IgD (1%)
(IgE (örlítið magn)).
Þau immúnóglóbúlín sem að skipta mestu máli í blóðbankfræði eru IgG og IgM.

Question 10

Hvernig er immúnóglóbúlín sameind uppbyggð?

Answer 10

Hefur Fab arma sem að eru breytilegi hlutinn og Fc hala sem er “effector” svæði. Sameindin er byggð upp af tveimur þungum keðjum og tveimur léttum keðjum þar sem að þungu keðjurnar vísa frá hvor annarri og léttu keðjurnar liggja upp við þær þungu á Fab örmunum.

Question 11

Hver er munurinn á IgM sameind og IgG sameind?

Answer 11

IgG sameind er einföld sameind á meðan að IgM sameindin er fimmföld (fimmliða). IgM er því það stór sameind að hún kemst ekki yfir fylgjuna þó að IgG getir það greiðlega. IgG virkar best við líkamshita og er því oft klínískt mikilvægari heldur en IgM.

Question 12

Nefndu mismunandi gerðir af IgG sameindinni.

Answer 12

Það eru til 4 mismunandi undirflokkar af IgG:
IgG1
IgG2
IgG3
IgG4
IgG mótefni sem að beinast gegn ákveðnum mótefnavaka getur verið af einni gerð IgG eða blanda af IgG gerðum.
Alvarleg nýburagula orsakast oftast af IgG1.

Question 13

Hvenær voru blóðflokkar uppgötvaðir?

Answer 13

Blóðflokkar voru uppgötvaðir í byrjun 20. aldar.

Question 14

Hvernig var hægt að greina blóðflokka fyrstu 45 árin eftir að þeir voru uppgötvaðir

Answer 14

Það var aðeins hægt að greina blóðflokka fyrstu 45 árin frá uppgötvun með mótefnum sem að kekkjuðu rauðu blóðkornin beint “in vitro”.
Dæmi um þetta er ABO blóðflokkarnir.
(“Complete antibodies”).

Question 15

Árið 1945 var þróað nýtt próf til að greina blóðflokka, hvaða próf var það?

Answer 15

Árið 1945 var þróað próf sem gerði kekkjun ófullkominna mótefna (“incomplete antibodies”) mögulega “in vitro”. Það próf kallast Coombspróf.

Question 16

Hver er munurinn á fullkomnum og ófullkomnum mótefnum?

Answer 16

Fullkomnu mótefnin eru IgM mótefni sem að geta kekkjað samsvarandi mótefnavaka í
saltvatni utan líkamans.
Ófullkomin mótefni eru IgG mótefni sem að festast á rauðu blóðkornin en grípa þarf til
sérstakra ráðstafana til að fá þau til að kekkjast utan líkamans.

Question 17

Hvað er blóðflokkakerfi og hvað eru til mörg slík?

Answer 17

Blóðflokkakerfi er hópur mótefnavaka sem er stýrt af einni genasamsætu eða 2-3 nátengdum genum. Til eru 33 blóðflokkakerfi sem 297 blóðflokkamótefnavakar flokkast í en nú eru þekktir yfir 339 mimsunandi mótefnavakar. Afgangurinn af mótefnavökunum sem ekki flokkast í þessi 33 blóðflokkakerfi flokkast í svokallaða hópa eða söfn.

Question 18

Hvað gera mótefni af IgM gerð í tengslum við blóðbankafræði?

Answer 18

Alengust IgM mótefnanna eru mótefni ABO blóðflokkakerfisins.

Þau eru stundum kölluð “náttúruleg mótefni” þó að þau séu það ekki í raun og veru (þau myndast á fyrstu árum einstaklings án þess að hann komst í snertingu við mótefnavakann, líklegast út af líkum mótefnavaka).

Mótefni af IgM gerð eru einnig algeng í Lewis, Ii, P og MNS blóðflokkakerfunum.

Þessi mótefni kekkjast sýnilega þegar þeim er blandað saman við samsvarandi mótefnavaka í saltvatni og eru yfirleitt kuldavirk (virka best við hitastig 4°- 20°C)
(þau kæla oft við greiningu til að fá upp góða svörun á IgM).

Question 19

Hvað gera mótefni af IgG gerð í tengslum við blóðbankafræði?

Answer 19

IgG blóðflokkamótefni eru oftar klíniskt mikilvæg en þau sem eru af IgM gerð
IgG mótefni eru virkust við 37°C .

Til að greina þau utan líkamans þarf að ýta undir kekkjunarhvarfið með réttu hitastigi og ýmsum hjálparefnum svo sem albúmíni, ensímum eða AHG (anti-human-glóbúlín).

IgG blóðflokkamótefni geta valdið nýburagulu, því þau komast yfir fylgju.

Question 20

Hvað er gert til að blóðflokka eða greina blóðflokkamótefni?

Answer 20

Þegar að verið er að blóðflokka eða greina blóðflokkamótefni er aðallega stuðst við kekkjunarhvörf milli mótefnavaka og mótefnis.

Ýmis þættir hafa áhrif á hraða og styrkleika kekkjunarhvarfsins þ.e.a.s. hversu vel mótefni og mótefnavaki tengjast.
(Það þarf stundum að bæta ensímum út í hvarfið eða breyta hita- eða sýrustigi).

Question 21

Hvernig er greining á blóðflokkamótefnum framkvæmd?

Answer 21

Við greiningu á blóðflokkamótefnum er plasma einstaklings blandað saman við rauð blóðkorn með þekktum mótefnavökum og athugað hvort að kekkjun verður.
Þáttur í greiningu blóðflokkamótefna er að svipgerðaflokka rauð blóðkorn sjúklingsins.
Einstaklingar geta myndað mótefni gegn þeim mótefnavökum sem að þeir eru ekki með.
(Undantekningarlítið gert við 37°. Ef að engin kekkjun verður þá er hægt að segja að sjúklingur sé líklega ekki með mótefni en ef kekkjun verður þá þarf að greina það betur. Það eru undantekningar fyrir því að einstaklingar geti myndað mótefni gegn eigin mótefnavökum - sjálfsmótefni).

Question 22

Hvernig er blóðflokkun framkvæmd?

Answer 22

Blóðflokkun er gerð með því að blanda blóðkornum úr einstaklingi saman við þekkt mótefni (t.d. Anti-A, anti-K eða anti-D) og athuga hvort að kekkjun verður.

Ef að einstaklingur er með mótefnavaka sem tengist mótefninu kekkjast rauðu blóðkornin. Rauð blóðkorn einstaklings með K mótefnavaka (tilheyrir Kell blóðflokkakerfinu) myndu kekkjast í mótefninu anti-K.
(Sagt að anti-K sé jákvætt. ABO og Rhesus D skipta mestu máli hvað varðar blóðflokkun en hitt kallast svipgerðaflokkun).

Question 23

Hver er munurinn á framkvæmd á greiningu blóðflokkamótefna og blóðflokka?

Answer 23

Við greiningu blóðflokkamótefna er blandað sermi sjúklings (mótefni finnast þar) við rauð blóðkorn sem að hafa þekkta mótefnavaka. Við erum því að leita að mótefnum.
Við blóðflokkun eru rauð blóðkorn sjúklings með óþekktum mótefnavökum blandað saman við þekkt mótefni til að sjá hvort að kekkjun verði.

Question 24

Hvaða blóðsýni má nota í Blóðbanka?

Answer 24

Það má nota blóðsýni í EDTA (Ethylenediaminetetraacetic acid) og ACD (Acid citrate dextrose) sýnaglösum. Ekki má nota sýni með geli við blóðflokkanir því þá er hætta á að fá falskar niðurstöður.

Question 25

Hvernig á að geyma blóðsýni fyrir Blóðbanka?

Answer 25

Geyma á sýnin spunnin en ekki á að taka plasma ofan ad og geyma aðskilið (nema ef það eigi að frysta sýnið).
Ekki má nota sýni eldri en 3ja sólarhringa gömul til skimunar á blóðflokkamótefnum (þá fara mótefni/mótefnavakar að laskast).
Rauðu blóðkornin má nota lengur (til svipgerðarflokkunar) eða allt að 10 daga.
Geyma í kæliskáp við ca. 4° C.
Plasma má frysta og geyma í mörg ár ef þarf.

Question 26

Hvenær var byrja að nota efni til að hjálpa vð greiningu á blóðflokkamótefnum?

Answer 26

Um 1940 var farið að nota ensím og albúmín við skimun og greiningu á blóðflokkamótefnum.

Coombs lýsti áhrifum og notkun anti-human-glóbúlíns (AHG) árið 1945.

(Nokkrir hjálparmiðlar sem notaður eru til ða letja eða hvetja hvörf
Þá var verið að vinna þetta allt í glösum – tók allt að klt að fá kekkjun
Coombs fann eitthvað sem að flýtir þessu – anti-human glóbúlín).

Question 27

Hvenær var byrjað að nota AHG og til hvers er hún notuð?

Answer 27

Árið 1946 er því lýst hvernig nota má AHG til að finna blóðkorn sem bundist hafa mótefnum í líkamanum(“in vivo”).

Aðferðin er notuð til að finna ófullkomin IgG mótefni (“incomplete antibodies”) í blóðvökva.

(Af því að þau eru svo smá þá næst ekki að kekkja kornin – ahg gerir okkur kleift að sjá kekkjunina).

Question 28

Hvernig virkar AHG?

Answer 28

IgG mótefni festast á samsvarandi mótefnavaka á blóðkornunum
(blóðkornin tengjast ekki saman svo að kekkjun er ekki sjáanleg).
((Það verður ekki kekkjun – líkaminn finnur rbk með igg og eyðir þeim)).

AHG (“anti-human-globulin”) binst mótefnum sem sitja utan á rauðum blóðkornum => blóðkornin tengjast saman og kekkjun sést.
(Ahg sett til að hægt sé að sjá kekkjunina utan líkamans).

Question 29

Hvernig er AHG framleitt?

Answer 29

Anti-Human-Glóbúlín er framleitt með því að sprauta mannaglóbúlínum í dýr t.d. kanínur og geitur. Dýrin mynda mótefni gegn manna-immúnóglóbúlínum sem eru unnin úr blóðvökva þeirra.

Question 30

Við hvað er AHG notað?

Answer 30

Anti-Human- Glóbúlín - AHG eða Coombs lausn er notuð til að gera bein og óbein Coombspróf.

Question 31

Hvað er beint Coombspróf?

Answer 31

DAT (“Direct Antiglobulin Test”) öðru nafni beint Coombspróf er athugun á því hvort mótefni loða við mótefnavaka á rauðum blóðkornum í líkamanum (“in vivo”).

Question 32

Hvernig er beint Coombspróf framkvæmt?

Answer 32

Beint Coombspróf er gert með því að:

1. Blanda Coombslausn (AHG) saman við blóðkornin sem prófa á.
2. Spinna blönduna í skilvindu.
3. Athuga hvort kekkjun sést.

Kekkjun = beint Coombspróf er jákvætt; mótefni eru tengd mótefnavökum á yfirborði rauðu blóðkornanna.

Engin kekkjun = prófið er neikvætt; engin mótefni eru föst á mótefnavökum rauðra blóðkorna.

(Ekki hægt aðnota til að greina hvaða mótefni það er sem að situr á yfirborðinu
Engin kekkjun – það getur líka verið að það er lítið magn á yfirborði þannig að prófið er neikvætt en getur greinst eitthvað við nánari próf).

Question 33

Ástæður fyrir jákvæðu beinu Coombsprófi geta verið ýmsar, hverjar eru þær?

Answer 33

Ástæður fyrir jákvæðu beinu Coombsprófi geta verið:

1. Nýburagula
2. Aukaverkun eftir blóðinngjöf
3. Blóðleysi vegna sjálfsónæmis eða lyfja
4. Ýmsir sjúkdómar

Question 34

Hvernig getur nýburagula valdið jákvæðu Coombsprófi?

Answer 34

Nýburagula =(HDN=“Hemolytic Disease of the Newborn” eða HDFN = “Haemolytic disease of the Fetus and the Newborn”)
Mótefni frá móður hafa komist yfir fylgju og sest utan á rauðu blóðkornin í fóstrinu.

Question 35

Hvernig getur aukaverkun eftir blóðinngjöf valdið jákvæðu Coombsprófi?

Answer 35

(HTR=“Hemolytic Transfusion Reaction”).
Sjúklingur hefur myndað mótefni gegn mótefnavaka sem er á gjafakornunum.
Mótefnið tengist viðkomandi mótefnavaka á blóðkornum gjafans.
Blóðkornin sem sjúklingurinn fékk við inngjöfina eru þakin mótefnum og líkaminn eyðir þeim.

Question 36

Hvernig getur blóðleysi vegna sjálfsónæmis eða lyfja valdið jákvæðu Coombsprófi?

Answer 36

(“Autoimmune and Drug-Induced Hemolytic Anemias” =AIHA).

Mótefni gegn eigin blóðkornum (“Auto”mótefni ) þekja blóðkorn sjúklings.

(Gert sem hluti á sjúkdómsgreiningu fyrir sjálfsónæmis
Stundum svo ónákvæm).

Question 37

Hvernig geta ýmsir sjúkdómar valdið jákvæðu Coombsprófi?

Answer 37

Sjúkdómar sem geta valdið jákvæðri svörun í beinu Coombsprófi:

1. Smitandi Einkirningssótt (“Mononucleosis”)
2. Sárasótt (“Syphilis”)
3. Krónískt hvítblæði (“Chronic leukemia”)
4. Rauðir úlfar (“Systemic lupus erythhematosus”)
5. Ýmsar sýkingar – t.d. “Mycoplasmal infection”

Question 38

Til hvers er óbeint Coombspróf notað?

Answer 38

Óbeint Coombspróf er aðferð sem er m.a. notuð við:

1. Blóðflokkun á mótefnavökum sem ekki greinast nema í AHG umhverfi
2. Blóðflokkamótefnaleit
3. Greiningu á blóðflokkamótefnum
4. Títermælingar

Question 39

Til hvers er óbeint Coombspróf notað í blóðflokkun?

Answer 39

Það er notað við greiningu á mótefnavaka á rauðum blóðkornum.
Þekktu mótefni er blandað saman við rauð blóðkorn.
Ef samsvarandi mótefnavaki er til staðar á yfirborði rauðu blóðkornanna kekkjast blóðkornin.

Blóðflokkar sem flokkaðir eru með óbeinu Coombsprófi  (AHG):
Duffy (Fya og Fyb)
S og s
Lutheran (Lua og Lub)
Cellano (k)
Kpa og Kpb

Question 40

Hver eru helstu skref blóðflokkunnar með óbeinu Coombsprófi?

Answer 40

Blóðkornum með óþekktum mótefnavökum blandað saman við Þekkt mótefni t.d. anti-Fya.
Mótefnin tengjast samsvarandi mótefnavökum.
AHG bætt út í.
Kekkjun = jákvætt svar
Í þessu tilfelli : einstaklingurinn er með Fya blóðflokk.

Question 41

Til hvers er óbeint Coombspróf notað við blóðflokkamótefnaleit?

Answer 41

Prófið er notað til að greina hvort mótefni séu til staðar í blóðvökva (plasma/serum) einstaklings.
Plasma/serum er blandað saman við rauð blóðkorn með þekktum mótefnavökum og athugað hvort kekkjun á sér stað.

Question 42

Hver eru helstu skref blóðflokkamótefnaleitar með óbeinu Coombsprófi?

Answer 42

Rauðum blóðkornum með þekktum mótefnavökum bætt útí
Plasma/ serum sjúklings sem inniheldur óþekkt mótefni
Mótefnin tengjast samsvarandi mótefnavökum
AHG bætt út í blönduna
Kekkjun =Jákvætt svar
Einstaklingurinn er með blóðflokkamótefni

Question 43

Til hvers er óbeint Coombspróf notað við greiningu mótefna og títrun?

Answer 43

Óbeint Coombspróf er einnig notað við að greina mótefni og til að gera títermælingar á mótefnum.

Aðferðin er sú sama og fyrir blóðflokkamótefnaleit, mismunurinn liggur í:
Fleiri gerðir fruma eru notaðar við greiningu á blóðflokkamótefnum
Við títermælingu er notuð ein fruma sem er sérvalin m.t.t. þess mótefnis sem verið er að títra.

Question 44

Hvaða aðferðir eru notaðar við kekkjunarpróf?

Answer 44

Helstu aðferðir:

Sýnaglös
(Ennþá verið að vinna með sýnaglös á nokkrum stöððum – ekki fyrsta val – auka greining ef það fæst ekki endanleg niðurstaða úr öðrum prófunum)

Míkrótíterbakkar
(Míkrótíterbakkakr – hægt að nota í velum eða í höndunum – þarf mjög lítið magn af plasma og blóðkornum og niðurstaða sýnileg í 48 tím eftir prófun)

Míkrótíterspjöld
- Gel eða glerperlur
(Þau nota míkrótíterspjöld –tekur 15-20 mín – sýnaglös eru klt)