13 Kafli - Mikilvægastur

Question 1

Úrkoma verður því einkum þar sem?

Answer 1

Rakt og hlýtt loft kólnar.

Question 2

Myndun úrkomu hefst með?

Answer 2

Að loftið verður rakamettað og ský myndast.

Question 3

Úrkoma sem fellur á þurrlendi rennur?

Answer 3

Hluti til yfirborði til sjávar, annar hluti hennar sígur nipur í verggrunninn og rennur neðanjarðar til sjávar sem grunnvatn. Þriðji hluti úrkomunnar gufar upp og sá fjórði fellur sem snjór

Question 4

Grunnvatn?

Answer 4

Hver hola og sprunga full af vatni, vatnið kallast grunnvatn

Question 5

Veðrun

Answer 5

Nefnist það þegar berg molnar á staðnum eða grotnar niður fyrir áhrif efna

Question 6

Efnaveðrun á sér einkum stað?

Answer 6

Í grennd við miðbaug þar sem hitastig er hátt og mikil úrkoma

Question 7

Úrfelling

Answer 7

Efnin falla út og setjast til botns eða á veggi rýmisins sem það er i hverju sinni

Question 8

Frostveðrun

Answer 8

Er mjög mikilvirk hér á landi, sem stafar m.a af:

• mikilli úrkomu
• holóttu bergi
• tíðum sveiflum hitans kringum frostmark
• mikilum vindi

Question 9

Rof

Answer 9

Flutningur á bergmylsnu frá einum stað til annars en tekur einnig til flutnings á uppleystu efni.

Question 10

Myndun set

Answer 10

Rof er flutningur á efni. Þar sem röföflin missa mátt sinn hleðst efnið upp og myndar set

Question 11

Hvernig verður setberg til

Answer 11

Setið getur með tímanum harðnað og orðið að setbergi

Question 12

Hvernig verða jöklar til?

Answer 12

Þar sem meiri snjór fellur að vetri til en nær að bráðna á sumrin

Question 13

Afrennsli hveljöklannar er?

Answer 13

Skriðjöklar

Question 14

Hveljöklar

Answer 14

Eru miklar jökulbreiður sem myndast hafa á hálendi eða á heimskautaslóðum

Þar sem efsta yfirborð þeirra bráðnar á sumrin og sígur niður í jökulinn

Question 15

Snjófytningasvæði

Answer 15

Sá hluti jökulsins þar sem vetrarsnjórinn nær ekki að bráðna á sumrin

Question 16

Skriðjöklar

Answer 16

Eru afrennsli hveljöklanna, en í þeim fer fram hægfara hreyfing jökulíss. Hreyfingin er mest við yfirborð jökulssins en minnst við botninn vegna viðnáms frá undirlaginu

Question 17

Snælína

Answer 17

Mörk leysingasvæða og snjófyrningasvæða koma glöggt fram á jöklum seinni part sumars
Þessi mörk nefnast snælína

Question 18

Fyrir ofan snælínuna er að finna?

Answer 18

Snjó frá síðasta vetri

Question 19

Hvar eru útrænöfl?

Answer 19

Fá orku sína frá sólinni og birtast í ýmsum myndum s.s hitamun og hitasveiflum, vatnsföllum, öldugangi, vindum og skriði jökla.
Þau eiga það sammerkt að rífa niður landið með aðstoð þyngdarkraftsins og færa efnið niður fyrir sjávarmál

Question 20

Vatnasvið og vatnaskil?

Answer 20

Svæði sem vatn rennur af til vatnsfalls er nefnt vatnasvið. Skil á milli vatnasviða nefnast vatnaskil.

Question 21

Vatnaskil má finna á korti?

Answer 21

Merkja inn alla hæstu tinda og fjallshryggi sem koma fram á milli tvegfja vatnsfalla og draga síðan línu á milli þeirra þar sem landið liggur hæst samkvæmt hæðarlínunum

Question 22

Vatnasvið má afmarka með því að?

Answer 22

Byrja við árósinn og afmarka vatnaskil alla leiðina utan um ána og allar þverár gennar það til komið er að árósnum aftur.

Question 23

Lindá?
Aeinkenni hennar?
Dæmi?

Answer 23

Ár sem renna eiga ser glögg upptök og nefnast lindar, rennslið er mjög jafnt og flóð fátíð, meðal hiti (4c)
Jafn rennsli og hitastig og grónir bakkar einkenni
Dæmi: sogið, hvítá og ölfusá

Question 24

Dragár?

Answer 24

Holur og sprungur í berggrunninum = dragá
Óreglulegt rennsli
Hitastig fer efir umhverfinu
Dæmi: fnjóská, kálfá

Question 25

Jökulár

Answer 25

Eru afrennsli leysingavatns sem kemur frá jöklum. Þær bera með sér mikið magn efnis úr jöklinum og eru yfirleitt mjög gruggugar
Árstíðasveiflur kemur fram í rennslinu
Dæmi: þjórsá, jökulsá og ölfusá

Question 26

Aurburður?

Answer 26

Er flutningur á fæstu efni með ám og er skip í tvennt:
Bornskrið: grófkorna og skoppar með botninum
Svifaur: fínkorna og helst upphrærður í árvatninu

Question 27

Höggunarfossar

Answer 27

Verða til vegna höggunar og brota í berggrunninum

Dæmi: öxarárfosd og Gullfoss

Question 28

Roffossar

Answer 28

Eru þeir fossar nefndir sem eru myndaðir við rof af einhverju tagi

Dæmi: seljalandsfoss og skógarfoss

Question 29

Stíflufossar

Answer 29

Eru fossar sem myndast hafa við nátturlegar stíflur af einhverju tagi
Dæmi: Goðafoss

Question 30

Jökullón

Answer 30

Finnast víða við jaðra jökla td. Sporðlón við jökulsporða

Question 31

Jarðarlón

Answer 31

Á nokkrum stöðum hafa skriðjöklar lokað af dali og stíflað vatnsrennsli þannig að lón myndast vip jarðar jökulsins, svokallað jaðarlón

Question 32

Jökulker

Answer 32

Nefnast lítil stöðuvötn sem verða til þegar ísjakar grafnir í áraura bráðna.