wstęp Flashcards
do podmiotów funkcjonujących w sektorze publicznym należą;
- jednostki budżetowe
- samorządowe zakłady budżetowe
- agencje wykonawcze = państwowe osoby prawne tworzone na podstawie odrębnej ustawy w celu realizacji zadań państwa (Agencja Rezerw Materiałowych, Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa)
- instytucje gospodarki budżetowej,
- państwowe fundusze celowe = stworzone do finansowania takich zadań należących do organów publicznych, które mogłyby być finansowane z budżetu, lecz z pewnych względów uznano, iż dla ich realizacji należy stworzyć odrębne budżety
- Zakład Ubezpieczeń Społecznych i zarządzane przez niego fundusze oraz Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego i fundusze zarządzane przez Prezesa Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego,
- Narodowy Fundusz Zdrowia
- samodzielne publiczne zakłady opieki zdrowotnej (SPZOZ)
- uczelnie publiczne, Polska Akademia Nauk i tworzone przez nią jednostki organizacyjne,
- państwowe i samorządowe instytucje kultury oraz państwowe instytucje filmowe,
- inne państwowe lub samorządowe osoby prawne utworzone na podstawie odrębnych ustaw w celu wykonywania zadań publicznych, z wyłączeniem przedsiębiorstw, instytutów badawczych, banków i spółek prawa handlowego
trójczłonowa, analityczna definicja budżetu
- fundusz gromadzenia i wydatkowania środków pieniężnych przez państwo i JST,
- operatywny plan finansowy w ramach którego są gromadzone i wydatkowane środki pieniężne,
- norma prawna uchwalana przez najwyższy organ przedstawicielski na danym szczeblu władzy publicznej, upoważniająca organ wykonawczy do gromadzenia i wydatkowania środków pieniężnych.
Słowo budżet pochodzi z języka łacińskiego i dosłownie oznacza teczkę, worek, sakiewkę.
Instytucja budżetu z tymi pojęciami ma jednak niewiele wspólnego.
Funkcje budżetu
- alokacyjna, polegająca na finansowaniu potrzeb publicznych,
- wyrównawcza polegająca na redystrybucji PKB,
- stabilizacyjna mająca na celu zapewnienie równowagi gospodarczej i utrzymanie wzrostu gospodarczego
Pierwsze budżety
Budżet jako akt prawny parlamentu we współczesnej cywilizacji pojawił się dopiero wtedy, gdy rozwinął się ustrój parlamentarny tj. w XVI wieku w Anglii. W Polsce pierwszy budżet został uchwalony w 1768 roku pod nazwą
„Tabelle intrat i expensy rocznej ordynaryjnej i extraordynaryjnej”
Również w Konstytucji 3 Maja 1791 roku znalazły się zapisy, że Sejm zatwierdza dochody i wydatki publiczne
Zasady budżetowe - definicja
Zasady budżetowe to reguły wynikające z ustawy o finansach publicznych, których przestrzeganie na etapie opracowywania, uchwalania i wykonywania budżetu powinno się przyczyniać do lepszej realizacji funkcji budżetu.
Zasady budżetowe - 3 płąszczyzny
- pierwsza grupa zasad budżetowych odnosi się do struktury organizacyjnej budżetu – mieści się tutaj zasada jedności (formalnej i materialnej),
- druga grupa zasad budżetowych dotyczy organizacyjno-finansowych form funkcjonowania podmiotów w sektorze publicznym – mieści się tutaj zasada zupełności budżetu,
- trzecia grupa zasad budżetowych wiąże się z kolei z zagadnieniami techniki opracowywania, uchwalania i wykonywania budżetu – w tej grupie mieszczą się zasady: roczności, równowagi i szczegółowości.
Zasada jedności formalnej
= w państwie powinien funkcjonować jeden budżet. Zaprzeczeniem zasady jedności jest więc istnienie dużej liczby funduszy celowych (parabudżetów) a w pewnym sensie również budżetów jednostek samorządu terytorialnego.
Zasada zaburzona, bo:
- są fundusze colewe
- są samorządy
W Polsce struktura organizacyjna budżetu jest czteroszczeblowa;
- na szczeblu centralnym funkcjonuje jeden budżet państwa,
- na szczeblu regionalnym (wojewódzkim) 16 budżetów województw samorządowych,
- na szczeblu powiatów ziemskich – 314 budżetów powiatowych
- na szczeblu gmin – 2479 budżetów gmin, w tym 65 budżetów miast na prawach powiatów
Zasada jedności materialnej
w budżecie nie powinno się wiązać określonych dochodów z konkretnymi wydatkami. Budżet jest bowiem funduszem ogólnym, gdzie dochody i przychody stanowią prognozy ich wielkości a wydatki i rozchody nieprzekraczalny limit.
wyj. fundusze celowe
Zasada zupełności budżetu
wszelkie przejawy działalności finansowej władzy publicznej powinny mieć swoje odzwierciedlenie w budżecie.
budżetowanie brutto vs. netto
brutto: Podmiot sektora finansów publicznych wszystkie swoje dochody powinien odprowadzać do budżetu a całość jego wydatków powinna być finansowana z budżetu.
netto: Niektóre podmioty sektora finansów publicznych z własnych przychodów mogą pokrywać swoje wydatki a z budżetem rozliczały się wynikiem
Cechy jednostek budżetowych
- rozliczają się z budżetem metodą brutto,
- ich wydatki są niezależne od dochodów własnych,
- ich wyniki finansowe nie mają wpływu na wynagrodzenia i premie dla pracowników,
- środki finansowe nie wykorzystane do końca roku nie przechodzą na rok następny.
- rozliczają się na podstawie rocznych planów finansowych
Cechy samorządowych zakładów budżetowych
- odpłatnie wykonuje zadania i pokrywa koszty swojej działalności z przychodów własnych
- rozliczają się z budżetem metodą netto,
- ich wydatki są uzależnione od dochodów własnych,
- środki finansowe nie wykorzystane do końca roku mogą przechodzić na rok następny.
Samorządowe zakłady budżetowe - finansowanie
> działają na podstawie rocznego planu finansowego, który obejmuje ich przychody, w tym dotacje z budżetu JST, koszty, stan środków obrotowych oraz stan należności i zobowiązań na początek i koniec roku a także rozliczenie z budżetem JST, przy której działa
> Samorządowy zakład budżetowy może otrzymywać z budżetu JST:
- dotacje przedmiotowe oraz
- dotacje celowe, ale wyłącznie na inwestycje i na finansowanie zadań z udziałem środków UE (jako wkład własny).
> Dotacje dla samorządowego zakładu budżetowego (z wyjątkiem dotacji celowych) nie mogą przekroczyć 50% kosztów jego działalności bieżącej, czyli, w 50% musi pokrywać swoje wydatki bieżące z przychodów własnych.
> relacja budżet JST a plan finansowy SZB
Przychody budżetu (źródła finansowania deficytu)
- kredyty zaciągane w bankach krajowych i zagranicznych a także pożyczki, w tym sprzedaż skarbowych papierów wartościowych,
- prywatyzacja majątku Skarbu Państwa,
- nadwyżki budżetowe z lat ubiegłych,
- nadwyżki budżetu środków europejskich.
Dochody budżetu
- podatki centralne i opłaty oraz cła,
- wpłaty z zysku przedsiębiorstw państwowych, wpłaty z tytułu dywidend od spółek,
- wpłaty z zysku NBP,
- dochody pobierane przez państwowe jednostki budżetowe,
- wpłaty nadwyżki z środków finansowych agencji wykonawczych
- dochody z najmu i dzierżawy,
- odsetki od lokat, od udzielonych z budżetu pożyczek, od środków zgromadzonych na rachunkach jednostek budżetowych,
- spadki, zapisy, darowizny,
- grzywny, mandaty, kary pieniężne
Wydatki budżetu
- funkcjonowanie organów władzy i administracji publicznej,
- zadanie wykonywane przez administrację centralną,
- subwencje i dotacje dla JST,
- wpłaty do budżetu Unii Europejskiej,
- dotacje na zadania określone ustawami (dla ZUS, KRUS, Instytucji kultury, NFZ),
- subwencje dla partii politycznych,
- obsługę długu publicznego,
- wkład krajowy na realizację przedsięwzięć z udziałem środków UE.
Rozchody budżetu
= związane ze spłatą otrzymanych pożyczek i kredytów raz wykupem papierów wartościowych i dokonywaniem innych operacji finansowych a także na udzielanie pożyczek
- spłatę rat kredytów i pożyczek,
- deficyt budżetu środków UE.
Procedura budżetowa
- Minister Finansów przedstawia Radzie Ministrów założenia projektu budżetu państwa na rok następny, uwzględniając ustalenia przyjęte w Wieloletnim Planie Finansowym.
- Materiały do projektu budżetu opracowują i przedstawiają Ministrowi Finansów dysponenci części budżetowych.
- Minister finansów przedstawia Radzie Ministrów projekt ustawy budżetowej wraz z uzasadnieniem.
- Do projektu ustawy budżetowej dołącza się m. innymi założenia makroekonomiczne na rok budżetowy i trzy kolejne lata, zgodne z Wieloletnim Planem Finansowym Państwa dotyczące prognozy PKB, wielkości eksportu, popytu krajowego,, poziomu cen, kursu walut, przeciętnego wynagrodzenia, poziomu zatrudnienia, kierunków polityki fiskalnej.
- Zgodnie z Konstytucją RP projekt budżetu powinien być przygotowany do 30 września roku poprzedzającego rok budżetowy.
- Sejm uchwala budżet w ciągu trzech miesięcy a następnie przedstawia go Senatowi, który ma 20 dni, aby wnieść do niego uwagi. Z kolei Sejm w ciągu tygodnia powinien je przyjąć bądź odrzucić.
- Jeśli w ciągu czterech miesięcy budżet nie zostanie uchwalony, to Prezydentowi przysługuje prawo skrócenia kadencji Parlamentu (występuje to np. w przypadku kohabitacji).
- Prezydent podpisuje ustawę budżetową w ciągu 7 dni, chyba, że jest ona niezgodna z Konstytucją. Orzeka to Parlament w ciągu dwóch miesięcy.
- W ciągu 21 dni od dnia ogłoszenia ustawy budżetowej dysponenci części budżetowych przekazują podległym jednostkom informacje o kwotach dochodów i wydatków, a jednostki sporządzają plany finansowe, zgodne z ustawą budżetową.
- Informacje o dotacjach celowych z kolei są przekazywane w tym samym terminie JST.
Wieloletni plan finansowy państwa
to plan dochodów i wydatków oraz przychodów i rozchodów budżetu państwa sporządzany na cztery lata budżetowe. Określa on;
- podstawowe wielkości makroekonomiczne,
- kierunki polityki fiskalnej,
- prognozy dochodów i wydatków budżetu państwa oraz kwotę deficytu,
- prognozy dochodów i wydatków budżetu środków europejskich oraz wynik tego budżetu,
- kwotę Państwowego Długu Publicznego.
- Minister Finansów przedstawia Radzie Ministrów projekt WPFP.
- Rada Ministrów uchwala WPFP i ogłasza go w Monitorze Polskim.
- WPFP jest aktualizowany przez Radę Ministrów corocznie w terminie dwóch miesięcy od dnia ogłoszenia ustawy budżetowej i uwzględnia prognozę na kolejne trzy lata.
- Aktualizacja polega na doprowadzeniu danych zawartych w dotychczasowym WPFP do zgodności z ustawą budżetową na dany rok (planowanie kroczące).
Źródła zasilania finansowego:
- dochody z majątku publicznego,
- dochody z danin publicznych,
- przychody osiągane poprzez zaciąganie pożyczek.
Podatki
to świadczenia pieniężne, jednostronnie określone, przymusowe, bezzwrotne i nieodpłatne o charakterze ogólnym pobierane od osób fizycznych i prawnych na podstawie ustaw.
Mają one charakter ekonomiczno-prawny.
> Ekonomicznych charakter podatków polega na tym, że są one narzędziami wtórnego podziału PKB
> Prawny charakter – świadczenia są przymusowe, nakładane z woli państwa na podstawie aktów prawnych.
nieodpłatność podatków
w zamian za uiszczony podatek podmiot bierny nie otrzymuje żadnego świadczenia wzajemnego. Jest zresztą jedyna różnica pomiędzy podatkiem a opłatą publiczną. W przypadku opłaty takie świadczenie wzajemne (chociaż na ogół nie ekwiwalentne) występuje. Przykładem mogą być opłaty skarbowe od podań czy zezwoleń.
