Wetgeving

Question 1

Overzicht van nationale en Europese wetgeving

Answer 1

• 1986 –1991: European Convention for the protection of vertebrate animals that are used for
  experimental and other scientific purposes
• vertaald in Belgische wet in 1986: Belgische wet over bescherming en welzijn van dieren
• update van wet in 1993: Koninklijk Besluit (Royal Decree) over bescherming van proefdieren
• recente veranderingen in wet
  o 6 april 2010: nieuw Belgisch Koninklijk Besluit met nog strengere regels over huisvesting
  van proefdieren
  o september 2010: nieuwe Europese Richtlijn over bescherming dieren voor
  wetenschappelijke doeleinden
  -> transitie van laatste EU Richtlijn naar Belgisch Besluit in 2013

Question 2

Proefdier

Answer 2

 tot nu: ieder levend gewerveld dier gebruikt of bedoeld voor laboratoriumexperimenten
o inclusief vrij levende en/of reproducerende larvale vormen (vb. Axolotl)
o exclusief andere foetale of embryonische vormen
 wat verandert in nieuwe wetgeving?
o inclusie sommige niet-gewervelden
 vb. Cephalopoda (inktvis, kreeft, …)
 vissen vb. cyslostoma
o inclusie embryonische vormen van zoogdieren vanaf laatste trimester van zws (moeten
dus beschermd w van pijn en lijden)

Question 3

Dierproef

Answer 3

 ieder gebruik van levend gewerveld dier voor experimentele en andere wetenschappelijke
doeleinden: kan pijn, lijden, discomfort of permanente schade berokkenen
o inclusief iedere behandeling die doel of consequentie heeft van geboorte van dier in
dergelijke toestand
o exclusief
 minst pijnlijke, in moderne praktijk geaccepteerde methoden om dier te doden of
markeren: ‘humane methoden’
 niet-experimentele behandelingen in landbouw- en veterinaire praktijken
 dier: niet meer dan 1x gebruiken in experimenten die serieuze pijn en lijden berokkenen
 pijn, lijden en discomfort werden niet gedefinieerd in vroegere wetgevingen
o nu wel geïncludeerd in nieuwe Europese Richtlijn (+ in nieuwe KB)
o opmerking: niet enkel pijn maar ook permanente schade moet in rekening gebracht w
 vb. ‘whole body irradiation’ doet geen pijn maar wel veel schade aan beenmerg
 vb. amputatie

Question 4

Voor welke doeleinden mogen proefdieren gebruikt worden?

Answer 4

 toegestaan voor
o productie en controle van sera, vaccins of diagnostiek
o toxicologisch en farmacologisch onderzoek
o diagnose van ziekten
o onderwijs
o beantwoorden van wetenschappelijke vragen
 dus niet vb. cosmetische producten

Question 5

Huisvesting en verzorging van proefdieren?

Answer 5

 huisvestingsvoorwaarden, omgeving, bewegingsruimte, voedsel, water en verzorging → aan
noden vd dieren tegemoet komen!
 dagelijkse controle van dieren en omgeving (vb. luchtvochtigheid)
o ook tijdens weekend, feestdagen en vakantie
 gedetailleerd overzicht betreffende verzorging en huisvesting van dieren per species: w
beschreven in wetgeving
 regelmatige controle door dierenarts (grote dieren) of expert (knaagdieren, konijnen)

Question 6

Bron en identificatie van proefdieren

Answer 6

 bron van proefdieren
o GEEN verdwaalde huisdieren, verloren of achtergelaten dieren
o muizen, ratten, cavia’s, hamsters, konijnen, primaten, honden, katten en kwartel
 purpose-bred door gelicenseerde fokbedrijven
 vrijstelling igv specifiek 1 soort nodig: moeilijk te krijgen, sterke motivatie nodig
o boerderijdieren (vb. varkens, schapen): boerderij
o speciale vragen voor bedreigde species die in wild leven: ook sterke motivatie voor nodig
 register moet bijgehouden w van alle dieren die in labo komen en eruit gaan
 katten, honden en primaten
o individueel en permanent gemarkeerd
o onmiddellijk na spening (E: weaning; als infant niet meer afhankelijk is van moedermelk)

Question 7

Statistische informatie

Answer 7

statistische data over gebruik proefdieren moeten ieder jaar aan regering
gegeven worden
 gebruikte aantal per species
 gebruikte aantal per type experiment
o vb. fundamenteel onderzoek, toxicologie, educatie, …
o ook wat voor ziekte vb. cardiovasculair, …

Question 8

Verantwoordelijk gebruik van proefdieren

Answer 8

 dierproeven
o moeten beperkt worden tot absoluut minimum
o mogen enkel uitgevoerd w als doel niet kan bereikt w door andere methoden
 keuze van species moet serieus overwogen w
 bij voorkeur gebruik dieren met laagste neurofysiologische graad
 dieren dienen NOOIT onderworpen te w aan serieuze pijn, groot discomfort of lijden
o als pijn, lijden of schade niet kan voorkomen w: experimenten moeten onder anesthesie
o als anesthesie onmogelijk: analgesie of andere passende methode voor vermindering pijn
of lijden moet gebruikt w
 3 R’s (Russel en Burch): The principles of Humane Experimental Technique (1959)

Question 9

3 R’s (Russel en Burch)

Answer 9

Reduction
 beste experimentele design kiezen
 standaardiseren van proefdierpopulatie en experimentele procedures
o Replacement: vervangen van dierenexperimenten door andere methode of ongewervelde
o Refinement
 minder discomfort
 kennis vergaren over biologische noden van dier
 omgevingsverrijking
 analgesie toepassen

Question 10

Welke toestemmingen heb je nodig om dierenexperiment te starten?

Answer 10

1. licentie voor laboratorium van overheid
2. toestemming van Ethische Commissie
3. educatie
4. soms: ander papierwerk nodig

Question 11

Licentie voor laboratorium van overheid

Answer 11

uitgegeven door Federale OverheidsDienst (FOD),
departement Dierenwelzijn → bevat enkele documenten
 overzicht en kaart van kamers: beschrijving en functie
 overzicht van soort experimenten dat zal uitgevoerd w
 lijst van species en hun oorsprong
 overzicht van personeel verantwoordelijk voor projecten en die werken met dieren
o laboratoriumdirecteur: verantwoordelijke
o expert: verantwoordelijk voor bescherming van gezondheid en welzijn van proefdieren
 grote dieren (hond, kat, varken, …): dierenarts
 kleine dieren: FELASA C training onder toezicht van dierenarts
o projectleider: opstellen van experimenten, verantwoordelijk voor dierenexperimenten,
moet log bijhouden
o biotechniekers: personeel dat experimenten uitvoert
o dierenverzorgers

Question 12

Toestemming van de Ethische commissie

Answer 12

 Ethische Commissie is verplicht in laboratoria en instituties sinds 2001
 taken
o evaluatie van geplande experimenten
o opstellen van ethische criteria betreffende dierenexperimenten
o advies aan laboratoria en overheid
o rapporteren aan overheid (jaarlijks)
 leden hebben beroepsgeheim
 samenstelling van Ethische Commissie
o laboratoriumdirecteur
o projectleider
o biotechnieker
o dierenarts of expert
o minstens 2 onafhankelijke leden
o vereisten: bepaalde vaardigheden
 kennis dierenmodellen
 kennis statistiek
 alternatieve methoden
 …
 aanvraagformulier voor toestemming van Ethische Commissie (voorbeeld: zie slides): volgende
zaken moeten vermeld w
o personeel verantwoordelijk voor project
o titel vh onderzoeksproject
o duur vh project
Ine Bollen Laboratory Animal Science | 2015 - 2016
5 | P a g i n a
o opzet en beschrijving van project (vraagstelling, doel en belang)
o aantal en species van dieren + (schatting van) graad en duur van pijn, lijden en schade
o motivatie/verantwoording voor aantal benodigde dieren
o chronologisch: wat zijn geplande ingrepen op levende dier?
o anesthesie en analgesie die gebruikt zullen w, postoperatieve nazorg
o wat zijn in vitro alternatieven + waarom is in vivo nodig?
o humane eindpunten en euthanasie

Question 13

Educatie

Answer 13

 richtlijnen van ‘Federation of European Laboratory Animal Science Associations’ (FELASA)
 sinds oktober 2004: vorming op ieder niveau verplicht!
o projectleiders: 80 uur cursus (FELASA C)
o onderzoekers en biotechniekers: 40 uur cursus (FELASA B)
o dierenverzorgers: 25 uur cursus (FELASA A)

Question 14

Ander papierwerk

Answer 14

 importlicentie: import dieren van niet-EU lidstaten (door douane en dierenarts-controle krijgen)
 bioveiligheid dossier: igv virussen, virale vectoren of micro-organismen (µO)
 gebruik radioactiviteit in proefdieren: speciale training voor nodig