türkiyede siyasi ve ekonomik yapılar Flashcards
istiklal mahkemeleri nedir
İstiklal Mahkemeleri, Kurtuluş Savaşı döneminde kurulan ve asayişi sağlamak, asker kaçaklarını yargılamak gibi amaçlarla faaliyet gösteren özel mahkemelerdir. Hızlı karar alma yetkisine sahip olup, modern hukuk ilkelerine uygunlukları tartışmalıdır. 1927’de kaldırılmışlardır. Özetle, bu mahkemeler dönemin olağanüstü koşullarında önemli bir rol oynamışlardır.
İaşe komisyonu nedir?
İaşe Komisyonu, özellikle savaş dönemlerinde halkın temel ihtiyaçlarını karşılamak, gıda ve diğer hayati malzemelerin düzenli dağıtımını sağlamak amacıyla oluşturulan bir kuruluştur. Türkiye’de II. Dünya Savaşı sırasında, ekonomik ve sosyal etkilerle mücadele etmek için kurulmuş ve halkın iaşe işlerini düzenlemek, denetlemek ve yönetmekle yükümlü olmuştur2.
Bu komisyonlar, savaşın getirdiği zorluklar nedeniyle üretim kayıplarını telafi etmek, fiyatları kontrol altında tutmak ve karaborsayı önlemek gibi görevler üstlenmiştir.
Devlet Güvenlik Mahkemeleri
Devlet Güvenlik Mahkemeleri (DGM), Türkiye’de 1961 Anayasası’na eklenen bir maddeyle kurulan ve 1982 Anayasası’nda yeniden düzenlenen özel mahkemelerdir. Bu mahkemeler, devletin iç ve dış güvenliğini ilgilendiren suçlara bakmak amacıyla oluşturulmuştu. Ancak, 2004 yılında yapılan anayasa değişikliğiyle kaldırılmış ve bu tür davalar ağır ceza mahkemelerinin görev alanına alınmıştır.
Mim-mim Grubu
Mim Mim Grubu, Kurtuluş Savaşı döneminde Türkiye Büyük Millet Meclisi tarafından resmen tanınan bir istihbarat örgütüdür. Asıl adı Müsellâh Müdâfaa-i Milliye olan bu grup, Osmanlıca alfabedeki baş harflerinin okunuşuyla “Mim Mim” olarak tanınmıştır
9 Şubat Olayı
9 Şubat günü, tarihte çeşitli olaylarla dikkat çeken bir gündür. Örneğin, 1957-1958 yıllarında yaşanan Dokuz Subay Olayı, Demokrat Parti iktidarına karşı darbe hazırlığı yapmakla suçlanan bir grup subayın tutuklanması ve yargılanması sürecini ifade eder
Amasya Tamimi
Vatanın bütünlüğü ve milletin bağımsızlığı tehlikededir.
Milletin bağımsızlığını yine milletin azim ve kararı kurtaracaktır.
İstanbul Hükümeti üzerine düşen sorumluluğu yerine getirememektedir. Bu nedenle, milletin haklarını savunacak bir kurul oluşturulmalıdır.
Milli bir kongre düzenlenmelidir. Bu kongre için her ilden halkın güvenini kazanmış üç temsilci seçilmelidir.
Toprak Mahsulleri Vergisi Kanunu
Toprak Mahsulleri Vergisi Kanunu, II. Dünya Savaşı sırasında tarım ürünlerinden vergi alınması amacıyla çıkarılmış, ekonomik kaynakları artırmayı hedefleyen bir düzenlemedir. Ancak, küçük çiftçiler üzerinde büyük maddi yük oluşturması nedeniyle tepki görmüştür. 1946’da yürürlükten kaldırılmıştır.
Takrir-i Sükun Kanunu
Takrir-i Sükûn Kanunu, 1925 yılında kabul edilen ve hükümete isyanları bastırmak, düzeni sağlamak için olağanüstü yetkiler tanıyan bir yasadır. Özellikle Şeyh Said İsyanı gibi olayları kontrol altına almak amacıyla uygulanmıştır ve 1929 yılına kadar yürürlükte kalmıştır.
Varlık Vergisi Kanunu
Varlık Vergisi Kanunu, II. Dünya Savaşı sırasında zenginlerden olağanüstü servet vergisi alınması amacıyla 1942’de çıkarılmıştır. Uygulamada adaletsizliklere yol açmış ve özellikle gayrimüslim vatandaşlar üzerinde yoğunlaşmıştır. 1944 yılında kaldırılmıştır.
Aşar Vergisinin kaldırılması
Aşar Vergisi, Osmanlı döneminde tarım ürünlerinden alınan bir vergi türüydü. Cumhuriyet döneminde, köylülerin üzerindeki ekonomik yükü hafifletmek ve tarımsal üretimi teşvik etmek amacıyla bu vergi kaldırılmıştır. Aşar Vergisi’nin kaldırılması kararı, 17 Şubat 1925’te alınmış ve bu adım, Türkiye’nin ekonomik reformları arasında önemli bir yer tutmuştur.
Türkiyede kabaca 1929-1939 yılları arasında görülne devletçilik ne anlama gelmiştir?
1929-1939 yılları arasında Türkiye’de görülen devletçilik politikası, ekonomik kalkınmayı sağlamak için devletin ekonomide aktif bir rol üstlenmesini ifade eder. Bu dönemde devlet, sanayi ve altyapı yatırımlarına öncülük etmiş, Sümerbank ve Etibank gibi kuruluşlar oluşturulmuş, temel sanayi dallarında yatırımlar yapılmıştır. Amaç, ekonomik bağımsızlığı güçlendirmek ve dışa bağımlılığı azaltmaktı.
Balkan antantının imzalanmasının arkasındaki temel motivasyon nedir?
Balkan Antantı, 9 Şubat 1934’te Türkiye, Yunanistan, Yugoslavya ve Romanya arasında imzalanmıştır. Bu antlaşmanın temel motivasyonu, Almanya’da Nazi Partisi’nin iktidara gelmesi ve İtalya’nın Balkanlar ve Akdeniz’deki yayılmacı politikalarının yarattığı tehditlere karşı bölgesel güvenliği sağlamaktı. Antlaşma, bu ülkelerin sınırlarını karşılıklı olarak güvence altına almayı ve birbirlerinin toprak bütünlüğüne saygı göstermeyi amaçlamıştır
Tekalifi Milliye Emirleri nedir?
Tekâlif-i Milliye Emirleri, 1921 yılında Sakarya Meydan Muharebesi öncesinde ordunun ihtiyaçlarını karşılamak için Mustafa Kemal Atatürk tarafından çıkarılan ve halktan belirli oranlarda katkı talep eden emirlerdir. Bu emirler, halkın seferberliğini sağlayarak Kurtuluş Savaşı’nın başarısına önemli katkı sağlamıştır.
Türkiye de çok partili siyasi hayata geçiş hangisiyle olmuştur?
1950 seçimlerinde Demokrat Parti’nin (DP) iktidara gelmesiyle gerçekleşmiştir
İttihat ve terakki cemiyetinin ekonomi ile ilgili temel hedefinin ne olduğu söylenebilir?
İttihat ve Terakki Cemiyeti’nin ekonomiyle ilgili temel hedefi, Osmanlı Devleti’nin ekonomik bağımsızlığını güçlendirmek ve modernleşmeyi sağlamaktı. Bu doğrultuda, millî iktisat politikalarını benimseyerek yerli üretimi teşvik etmeye, sanayileşmeyi hızlandırmaya ve dışa bağımlılığı azaltmaya çalıştılar. Ayrıca, tarım, ticaret ve vergi sistemlerinde reformlar yaparak ekonomik kalkınmayı desteklemeyi amaçladılar.
Türkiye Cumhuriyetinin 1923-1929 arasındaki dönemde temel ekonomik hedefi neydi?
1923-1929 yılları arasında Türkiye Cumhuriyeti’nin temel ekonomik hedefi, ekonomik bağımsızlığı sağlamak ve kalkınmayı hızlandırmaktı. Bu dönemde İzmir İktisat Kongresi düzenlenerek, yerli üretimin teşvik edilmesi, lüks ithalattan kaçınılması ve yabancı sermayenin kontrollü bir şekilde ülkeye çekilmesi gibi kararlar alındı.
Yeni osmanlılar temel olarak neyi istemişlerdir?
Yeni Osmanlılar, Tanzimat döneminde ortaya çıkan bir aydın grubudur. Temel olarak, Osmanlı Devleti’nde anayasal düzenin kurulmasını, meşruti monarşiye geçilmesini, parlamentonun açılmasını ve özgürlüklerin genişletilmesini savunmuşlardır2. Montesquieu ve Rousseau gibi düşünürlerin fikirlerinden etkilenmişler ve Osmanlı’nın modernleşmesi için siyasi reformlar talep etmişlerdir
6-7 Eylül olayları nedir?
6-7 Eylül Olayları, 1955 yılında İstanbul’da yaşanan ve gayrimüslim azınlıklara yönelik saldırılarla sonuçlanan toplumsal bir krizdir. Rumlara ait evler, iş yerleri ve kiliseler yağmalanmış, tahrip edilmiştir. Olaylar, Atatürk’ün Selanik’teki evine bomba atıldığına dair yanlış bir haberle başlamış ve büyük bir travmaya yol açmıştır.
Serbest Cumhuriyet Partisinin kısa sürede ciddi bir halk desteği görmesinin nedenleri?
Serbest Cumhuriyet Partisi’nin kısa sürede halk desteği görmesinin temel nedenleri arasında, 1929 Dünya Ekonomik Buhranı’nın etkisiyle halkın ekonomik sıkıntılar yaşaması ve tek parti yönetimine karşı duyulan hoşnutsuzluk yer alır2. Parti, liberal ekonomi politikalarını savunarak halkın ekonomik beklentilerine hitap etti. Ayrıca, Mustafa Kemal Atatürk’ün desteğiyle kurulmuş olması, partiye güvenilirlik kazandırdı2. İzmir mitingi gibi etkinliklerde halkın yoğun ilgisi, bu desteğin somut bir göstergesiyd
İttihat ve terakki cemiyetinin ekonomi ile ilgili temel hedefinin ne olduğu söylenebilir?
1876 tarihli Kanun-i Esasi ile Osmanlı Devleti’nde meşrutiyet ilan edilmiştir. Bu sistem, padişahın yetkilerinin anayasa ile sınırlandığı ve halkın temsilcilerinin yer aldığı bir meclisin oluşturulduğu bir yönetim biçimini ifade eder.
Osamanlı Devletinin fiilen savaşa girmesine sebep olan olay?
Bir süre sonra Yavuz ve
Midilli adı verilen bu gemiler Karadeniz’de Rus limanlarını bombalaması (29 Ekim 1914).
Osmanlı Devletinin birinci dünya savaşından yenik çıkmasının sebebi?
İttihatçıların iç ve dış politikada yaptıkları
yanlışlıklar nedeniyle Osmanlı Devleti Birinci Dünya Savaşı’ndan yenik çıktı.
Erzurum Kongresi Kararları
Vatanın
bütünlüğü ve milletin bağımsızlığı sağlanacaktır. Saltanat ve hilafet makamının korunması
dahi milli iradeyi hâkim kılmakla mümkün olabilecekti. Kazanılmış haklarına dokunmamak
koşuluyla Müslüman olmayanlara siyasi hâkimiyet ve sosyal dengeyi bozacak ayrıcalıklar
verilmeyecekti. Devlet ve milletin iç ve dış bağımsızlığına halel gelmemek üzere herhangi bir
devletin ekonomik ve sanayi yardımları memnuniyetle karşılanacaktı. Milletin kendi kaderini
tayin için merkezi hükümetin de milli iradeye tabi olması gerekiyordu. Milli iradeye
dayanmayan herhangi bir hükümetin kararları geçerli olmayacaktı. Milli meclisin derhal
toplanması ve hükümet işlerinin meclisin denetimine alınması sağlanacaktı.
Müdafai Hukuk cemiyeti hangi kongreden sonra kurulmuştur?
Erzurum Kongresi
Sivas Kongresi
Kongreyi en çok meşgul eden
konu himaye (manda) sorunu oldu. Ülkeyi kendi gücü ile yaşatma olanağı kalmadığı
inancında olan, endişe ve yılgınlık içindeki kimi aydınlar kongrede Amerikan mandasının
kabul edilmesi yönünde ısrarcı oldular.
Misaki milli grubu ne zaman oluştu?
28 Ocak 1920’de Meclis-i Mebusan’da
resmi olmayan bir toplantıda Misak-ı Milli adı ile kabul edildi.
Misak-ı Milli Kararları
Osmanlı Devleti’nin sınırlarını
belirlemekle kalmamış; siyasal, ekonomik, askeri bağımsızlığa uygun olmayan bir barışın
kabul edilmeyeceğine dikkati çekerek amacın tam bağımsızlık olduğunu milletin ağzından iç
ve dış kamuoyuna duyurmuştur.
İcra Vekilleri Heyeti
milletvekillerinin hepsi “Yürütme”nin ayrıntılarıyla uğraşamayacakları için,
kendi aralarından seçecekleri üyelerle bir “Yürütme Kurulu” (İcra Vekilleri Heyeti)
kuracaklardı. Ülkeyi bu kurul yönetecekti. TBMM’ nin başkanı, bu kurulun da başkanı
olacaktı.
Firariler Kanunu
“muvazzaf ve gönüllü olarak askere alınıp kaçanları
ya da kaçmaya neden olanları, kaçakları saklayanları, onlara yardım edenleri, kaçanları
yakalama ve bir yere gönderme işinde kayıtsızlık gösterenleri…” cezalandırmak üzere İstiklal
Mahkemeleri’nin kurulmasına karar verildi. (11 Eylül 1920 Kanun no: 21)
Teşkilat-ı Esasiye Kanunu
Buna göre egemenliğin kayıtsız ve şartsız millette olduğu (Madde
1), yasama ve yürütme yetkisinin ulusun tek temsilcisi TBMM’de toplandığı (Madde 2),
hükümetin Büyük Millet Meclisi Hükümeti adını taşıdığı(Madde 3), BMM’nin iller halkından
seçilen üyelerden oluşacağı (Madde 4), seçimlerin iki yılda bir yapılacağı, seçilen üyelerin
yeniden seçilebileceği vurgulanıyor, BMM üyelerinin her birinin, kendisini seçmiş olan ilin
özel vekili olmayıp, bütün ulusun vekili sayılacağı (Madde 5) belirtiliyordu.
İsviçre Lozan Konferansı
Bu konferanstan sonra saltanat kaldırılmıştır.
