TMoralna Flashcards
B. SUMIENIE
Sumienie jest sądem rozumu, przez który osoba ludzka rozpoznaje jakość moralną konkretnego czynu, który zamierza wykonać, którego właśnie dokonuje lub którego dokonała. Jest najtajniejszym ośrodkiem i sanktuarium człowieka, gdzie przebywa on sam z Bogiem, którego głos w jego wnętrzu rozbrzmiewa. W sumieniu człowiek odkrywa prawo, którego sam sobie nie nakłada, lecz któremu powinien być posłuszny i którego głos rozbrzmiewa nakazem do miłowania i czynienia dobra a unikania zła. Sumienie jest to osąd uformowany w świetle ogólnej oceny lub normy o moralnym dobru/złu zamierzonego przez człowieka konkretnego aktu, którego dokonanie staje się dla człowieka źródłem wewnętrznej aprobaty bądź poczucia winy własnego bycia dobrym bądź złym człowiekiem.
a) CECHY SUMIENIA
Sumienie jest to norma subiektywna i konkretna stanowi twór konkretnej jednostki w odniesieniu do jej własnego konkretnego czynu. Jest to norma:
o normująca - sumienie jest instancją, która w człowieku i w imię człowieka decyduje o dobru lub złu jego czynów a zarazem trybunałem, przed którym jest za swe czyny odpowiedzialny.
o normowana - sumienie nie jest autonomicznie istnieje obiektywny świat wartości i prawo moralne naturalne
b) RODZAJE SUMIENIA
o Przeduczynkowe - odnosi się do czynu niedokonanego, przyszłego
o Pouczynkowe - odnosi się do czynu dokonanego, ma charakter retrospekcyjny
o Prawdziwe - reguła postępowania, która jest nadrzędna jest zgodna z obiektywnym porządkiem moralnym wyrażonym w prawie moralnym
o Błędne - jednostka lub grupa nie żywi i żywić nie może żadnych wątpliwości co do błędu zawartego w normie. Może być błędne niepokonalnie lub pokonalnie.
o Pewne - stan sumienia, w którym człowiek wyklucza racje wątpienia
o Wątpliwe - stan sumienia , w którym człowiek nie jest zdolny uformować sobie jakiegokolwiek sądu
o Zawikłane - człowiek nie jest zdolny przezwyciężyć doznawanych trudności i sądzi, że cokolwiek czyni popełnia zło moralne
o Trafne - zachowuje właściwą miarę w ocenie wartości moralnych spełnianych czynów
o Szerokie - uznawanie za dozwolone tego co w rzeczywistości jest zakazane
o Zatwardziałe - przywiązane do zła i nieczułe na pobudki duchowe
o Faryzejskie - zachowanie przepisów zewnętrznych bez troski o czystość wewnętrzną
o Skrupulatne - upatruje winę tam gdzie jej w rzeczywistości nie ma
W działaniu moralnym jako warunek konieczny i wystarczający wymagany jest stan sumienia praktycznie pewnego. Człowiekowi nie wolno podejmować aktu, co do którego moralnej wartości żywi uzasadnione praktyczne wątpliwości - znajduje się w stanie sumienia wątpliwego.
A. DEFINICJA CNOTY
Wg słownika języka polskiego oznacza prawość, szlachetność, zacność, dodatnie cechy, rysy charakteru. Zaś w języku kościelnym cnota to stała zdolność wewnętrzna, usprawniająca moralnie do dobrego działania
B. NIENARUSZALNOŚĆ ŻYCIA LUDZKIEGO
a) ZABÓJSTWO ZAMIERZONE
Piąte przykazanie zakazuje pod grzechem ciężkim zabójstwa bezpośredniego i zamierzonego. Zakazuje także podejmowania jakichkolwiek działań z intencją spowodowania pośrednio śmierci osoby. Zabójca i ci, którzy dobrowolnie współdziałają w zabójstwie, popełniają grzech, który woła o pomstę do nieba. Dzieciobójstwo, bratobójstwo, zabójstwo rodziców i zabójstwo współmałżonka są szczególnie ciężkimi przestępstwami. Prawo moralne zakazuje narażania kogoś bez ważnego powodu na śmiertelne ryzyko oraz odmówienia pomocy osobie będącej w niebezpieczeństwie.
b) PRZERYWANIE CIĄŻY
Życie ludzkie od chwili poczęcia powinno być szanowane i chronione w sposób absolutny. Ponieważ embrion powinien być uważany za osobę od chwili poczęcia, powinno się bronić jego integralności, troszczyć się o niego i leczyć go w miarę możliwości jak każdą inną istotę ludzką. Diagnostyka prenatalna jest moralnie dozwolona, jeśli „szanuje życie oraz integralność embrionu i płodu ludzkiego, dąży do jego ochrony albo do jego indywidualnego leczenia”. Wytwarzanie embrionów ludzkich po to, aby były używane jako materiał biologiczny, jest niemoralne.
c) EUTANAZJA
Eutanazja bezpośrednia, niezależnie od motywów i środków, polega na położeniu kresu życiu osób upośledzonych, chorych lub umierających. Jest ona moralnie niedopuszczalna. Zaprzestanie zabiegów medycznych kosztownych, ryzykownych, nadzwyczajnych lub niewspółmiernych do spodziewanych rezultatów może być uprawnione. Jest to odmowa „uporczywej terapii”. Nie zamierza się w ten sposób zadawać śmierci. Nawet jeśli śmierć jest uważana za nieuchronną, zwykłe zabiegi przysługujące osobie chorej nie mogą być w sposób uprawniony przerywane. Stosowanie środków przeciwbólowych, by ulżyć cierpieniom umierającego, nawet za cenę skrócenia jego życia, może być moralnie zgodne z ludzką godnością.
d) SAMOBÓJSTWO
Samobójstwo zaprzecza naturalnemu dążeniu istoty ludzkiej do zachowania i przedłużenia swojego życia. Pozostaje ono w głębokiej sprzeczności z przykazaniem nie zabijaj. Człowiek życie otrzymał w darze - nie jest jego panem ale zarządcą. Ciężkie zaburzenia psychiczne, strach lub poważna obawa przed próbą, cierpieniem lub torturami mogą zmniejszyć odpowiedzialność samobójcy.
e) (WYJATEK) UPRAWNIONA OBRONA
Uprawniona obrona osób i społeczności nie jest wyjątkiem od zakazu zabijania niewinnego człowieka, czyli dobrowolnego zabójstwa. „Z samoobrony może wyniknąć dwojaki skutek: zachowanie własnego życia oraz zabójstwo napastnika. Pierwszy zamierzony, a drugi niezamierzony” (św. Tomasz). Kto broni swojego życia, nie jest winny zabójstwa, nawet jeśli jest zmuszony zadać swemu napastnikowi śmiertelny cios. Uprawniona obrona może być nie tylko prawem, ale obowiązkiem tego, kto jest odpowiedzialny za życie drugiej osoby. Nie wolno naruszyć życia napastnika gdy środki bezkrwawe wystarczą do jego odparcia.
A. MORALNOŚĆ ŻYCIA PŁCIOWEGO
a) EROS JAKO ZADANIE
Psychikę męską stymuluje testosteron, przez co cechuje ją instynkt walki i zdobywania. Kobieta, napędzana estrogenem, kieruje się w związku instynktem opiekuńczym. Liczy się dla niej relacja osobowa z partnerem. Jezus dokonał równouprawnienia kobiet - nie uczyniły tego wojujące feministki. Obecnie poprzez liczne działania liberalnych podmiotów mamy do czynienia z desakralizacją płciowości.
b) CZYSTOŚĆ SEKSUALNA
Czystość jest podstawą moralną pozwalającą na korzystanie z własnej płciowości w duchu miłości i odpowiedzialności. Jej duszą jest miłość, która sama w sobie jest łaską pochodzącą od Boga. Czystość należy odnosić do całościowo pojętego powołania człowieka do świętości. W opozycji do czystości stoi nieczystość, która może być zamierzona (szukana dla wywołania podniecenia) lub dopuszczona (niezamierzona).
Wyróżniamy czystość pozamałżeńską, małżeńską (związana z umiarkowaniem, ale również stosowaną, gdy małżonek dopuszcza się zdrady; nie jest zdolny do aktu ludzkiego; popada w chorobę psychiczną; nie dba o dom; jest sadystą; żądanie współżycia jest nieumiarkowane; współżycie zagraża zdrowiu; nie jest się w stanie wychować więcej dzieci; występuje choroba weneryczna lub HIV), konsekrowaną.
c) DEWIACJE SEKSUALNE
o Naruszające relacyjność płciowości - autoerotyka (onanizm, petting, necking, autofilia, ekshibicjonizm, ocieractwo, podglądactwo), kontakty seksualne, w których brak relacji międzyosobowej (zoofilia, nekrofilia, gerontofilia, fetyszyzm, pigmalionizm)
o Naruszające komplementarność płciowości - homoseksualizm, pedofilia, transwestytyzm, transseksualizm
o Naruszające personalistyczny wymiar płciowości - sadyzm, masochizm, wapiryzm seksualny (pragnienie krwi), flagellantyzm (chłostanie się), piromania seksualna, saliromania (brudzenie innych), kaudauleizm (podniecenie partnera przy współżyciu partnerki z innymi), kazirodztwo, prostytucja
A. PRAWO MORALNE
a) DEFINICJA PRAWA MORALNEGO
U św. Tomasza jest ono nakazem rozumu praktycznego, wydanym dla dobra wspólnego jakiejś społeczności i przez tego, kto ma nad nią zawierzoną sobie pieczę. Jest to ogłoszony nakaz rozumu praktycznego. Treść prawa określa akt rozumu, a w akcie tym uczestniczy wola nadając mu charakter imperatywny.
U Suareza prawo jest to nakaz powszechny, sprawiedliwy i stały, wystarczająco promulgowany.
Prawo moralne (ogólny imperatyw moralny, norma moralna) jest to stałe zarządzenie (bezterminowe) kompetentnego autorytetu (Boga) uzdalniające podmioty rozumne (osoby lub związki osób) do działania etycznie godziwego. Do istoty prawa moralnego nie należy jego promulgacja!
Prawo moralne objawia się w różnych formach powiązanych ze sobą i tak mówimy o:
o prawie wiecznym, które jest w Bogu źródłem wszystkich praw
o prawie naturalnym
o prawie objawionym - Stary i Nowy Testament
o prawie pozytywnym - cywilnym i kościelnym
Odwieczne prawo Boże jest to nakaz woli Bożej stanowiącej ład moralny obowiązujący człowieka do działania etycznego. Z woli Bożej wypływa konieczność rozumnego i wolnego doskonalenia się osoby ludzkiej przez spełnianie aktów określonych przez odpowiednie normy zgodnie ze światem moralnego dobra.
b) PODZIAŁ PRAWA MORALNEGO
o prawo obiektywne - ogólne normy moralne występujące w świadomości moralnej ludzi ogólne nakazy, względnie zakazy, które mocą odpowiedniego autorytetu uzdalniają podmioty rozumne do działania etycznie dobrego
o prawo podmiotowe - moralne uprawnienia człowieka, należność spełniania określonych aktów dobrych przez podmiot rozumny czyli wolny.
c) PRAWO NATURALNE
W starożytności przyjmowano istnienie jakiegoś stałego, niezmiennego ładu moralnego, który u Sokratesa i Platona, a najwyraźniej u Arystotelesa przyjął postać prawa naturalnego. Chrześcijaństwo przyjmuje istnienie prawa naturalnego. Św. Tomasz w swojej Summie teologicznej zaprezentował całościowe opracowanie zagadnień prawa naturalnego. Stwierdził on, że prawo naturalne to uczestniczenie rozumnej natury ludzkiej w odwiecznym prawie Bożym. W kolejnych wiekach następowały tendencje do wyeliminowania idei prawa naturalnego i przyjęcia jedynie relatywnych norm moralnych.
Obecnie wyróżnia się:
o etykę relatywistyczną - przyjmuje, że prawo moralne jest produktem stanowienia bądź woli człowieka, bądź warunków społeczno-gospodarczych, bądź czynników determinujących bieg historii i ewolucji ludzkości
o etykę prawa naturalnego - przyjmuje istnienie prawa naturalnego jako stałego niezmiennego ładu moralnego. Między tymi doktrynami można umieścić teorię Kanta, który uważał prawo moralne za twór rozumu, ale przypisywał mu powszechność i niezmienność.
DEFINICJA PRAWA NATURALNEGO
Jest to oparty na podstawowych imperatywach zbiór norm kategorialnych (reguł postępowania moralnego jak np. Dekalog), obiektywnych (istniejących niezależnie od ich spisania) i absolutnych (powszechnych i niezmiennych), które uzdalniają podmioty rozumne do spełniania aktów wewnętrznie dobrych, a unikania aktów wewnętrznie złych.
Niezmienność może mieć charakter:
o Wewnętrzny - treść norm prawa naturalnego nie zależy od określonych warunków zewnętrznych
o Zewnętrzny - uzależnia normy prawa od zmian możliwych do wprowadzenia ze strony odpowiedniego autorytetu, co dokonuje się na drodze: zniesienia, zmodyfikowania, wprowadzenia nowej sprzecznej z poprzednią bez formalnego odwołania
o Faktyczny - w toku historycznych zmian nie doszło do żadnej zasadniczej zmiany treści
o Absolutny - treść nie tylko nie uległa zmianie, ale ulec nie może
NORMY PRAWA NATURALNEGO
o zasady nadrzędne - wyrażają imperatywy określone w treści przez najogólniejsze idee etyczne dobra, sprawiedliwości; charakteryzuje je oczywistość treści
o zasady drugorzędne - stanowią uszczegółowienie nadrzędnych:
ogólne zasady sprawiedliwości - uszczegóławiają imperatyw sprawiedliwości; odnoszą się do typowych zastosowań danej normy
ogólne zasady spoza sprawiedliwości - uszczegółowienie innych głownie dotyczą jednostki
o zasady trzeciorzędne - rodzą wnioski, np. oddać albo nie oddać niepoczytalnemu; nie popełniaj eutanazji - zastosowanie nietypowe nie zabijaj
SANKCJE PRAWA
o Pozytywna nagroda osiągana za spełnienie normy lub negatywna kara za przekroczenie normy
o Wewnętrzne duchowe przeżycia lub zewnętrzne nagrody i kary
o Wystarczająca nagroda - przekracza poniesione wyrzeczenia dla zachowania normy lub niewystarczająca nagroda - nie przekracza wyrzeczeń
o Doczesne w życiu doczesnym lub wieczne w życiu pozagrobowym
d) PRAWO OBJAWIONE
W ST był to Mojżeszowy Dekalog, który był prawem kultycznym i zarazem prawem świętości. Objawienie Dekalogu było pierwszym etapem objawienia prawa. Dekalog zawiera wiele norm prawa naturalnego. Jest przygotowaniem do Ewangelii. Prawo ewangeliczne nie znosi starego, ale wypełnia i udoskonala dawne Prawo. Jest doskonałą formą prawa Bożego, naturalnego i objawionego. Wreszcie jest łaską Ducha Świętego otrzymaną przez wiarę w Chrystusa.
e) PRAWO POZYTYWNE
Jest to ogół norm imperatywnych ustanowionych przez odpowiedni autorytet społeczny, przede wszystkim władzę państwową, uzdalniających poddane mu podmioty do działania etycznego.
RELACJA PRAWA POZYTYWNEGO DO PRAWA MORALNEGO
o koncepcja rozdziału - radykalne pierwszeństwo dla prawa pozytywnego
o koncepcja umiarkowana - prawo pozytywne podstawowe i dominujące, ale równocześnie uwzględnia ogólnoludzkie ideały moralne
o koncepcja integracji - podporządkowanie prawa pozytywnego moralności prawa naturalnego
OBOWIĄZKOWOŚĆ PRAWA POZYTYWNEGO W SUMIENIU
o gdy jest fizycznie i moralnie możliwe do zachowania
o jest wydane przez kompetentną i prawowitą władzę
o jest godziwe zgodne z prawem naturalnym
o jest racjonalne - zdolne do urzeczywistnienia dobra wspólnego
f) PRAWO PODMIOTOWE
Jest to stałe zarządzenie kompetentnego autorytetu uzdalniające podporządkowane podmioty rozumne do działania etycznie godziwego. Prawo podmiotowe (naturalne i pozytywne) wyłania się z prawa obiektywnego jako skutek przybierający postać moralnego uzdolnienia człowieka do działania godziwego. Występuje w dwóch formach: powinności i uprawnienia.
RELACJA JURYDYCZNA
Uprawnienie jurydyczne rodzi relację jurydyczną - stosunek prawny. Składają się na niego 4 elementy: podmiot - każdy człowiek; termin relacji - osoba na której spoczywa powinność uszanowania uprawnień podmiotu; materia relacji - rzecz, działanie które należy się podmiotowi; tytuł uprawnienia - norma prawa obiektywnego.
Same relacje jurydyczne możemy podzielić na:
o naturalne i pozytywne
o wrodzone i nabyte
o zbywalne i niezbywalne
A. GRZECH
a) DEFINICJA GRZECHU
Grzech jest wykroczeniem przeciw rozumowi, prawdzie, prawemu sumieniu; jest brakiem prawdziwej miłości względem Boga i bliźniego z powodu niewłaściwego przywiązania do pewnych dóbr. Rani on naturę człowieka i godzi w ludzką solidarność. Został określony jako „słowo, czyn lub pragnienie przeciwne prawu wiecznemu”. Grzech jest obrazą Boga. Grzech przeciwstawia się miłości Boga do nas i odwraca od Niego nasze serca.
b) ZRÓŻNICOWANIE GRZECHÓW
W PŚ mamy wykazy grzechów - św. Paweł przeciwstawia uczynki ciała owocom ducha (Ga 5, 19-21). Można rozróżniać grzechy w zależności od ich przedmiotu, w zależności od cnót, jakim przeciwstawiają się przez nadmiar bądź brak, lub w zależności od przykazań, którym są przeciwne. Można je uporządkować również w zależności od tego, czy dotyczą Boga, bliźniego czy siebie samego; można je podzielić na grzechy duchowe i cielesne bądź też grzechy popełnione „myślą, mową, uczynkiem i zaniedbaniem”.
c) CIĘŻAR GRZECHU: GRZECH ŚMIERTELNY I POWSZEDNI
GRZECH ŚMIERTELNY
Niszczy miłość w sercu człowieka wskutek poważnego wykroczenia przeciw prawu Bożemu; podsuwając człowiekowi dobra niższe, odwraca go od Boga, który jest jego celem ostatecznym i szczęściem. Grzech śmiertelny, naruszając w nas zasadę życia, którą jest miłość, domaga się nowej inicjatywy miłosierdzia Bożego i nawrócenia serca, które zazwyczaj dokonuje się w ramach sakramentu pojednania.
Aby grzech był śmiertelny, są konieczne jednocześnie trzy warunki:
o Materia ciężka - uściśla Dekalog, waga grzechu zależy od wykroczenia i okoliczności
o Pełne poznanie - wiedza o grzesznym charakterze czynu
o Całkowita zgoda - wybór osobisty
Ignorancja zawiniona i zatwardziałość serca nie pomniejszają, lecz zwiększają dobrowolny charakter grzechu. Ignorancja niedobrowolna może zmniejszyć winę, a nawet uwolnić od ciężkiej winy. Nikt jednak nie powinien lekceważyć zasad prawa moralnego, które są wypisane w sumieniu każdego człowieka.
GRZECH POWSZEDNI
Jest popełniony wtedy, gdy w materii lekkiej nie przestrzega się normy prawa moralnego lub gdy nie przestrzega się prawa moralnego w materii ciężkiej, lecz bez pełnego poznania czy całkowitej zgody. Grzech powszedni osłabia miłość; jest przejawem nieuporządkowanego przywiązania do dóbr stworzonych; uniemożliwia postęp duszy w zdobywaniu cnót i praktykowaniu dobra moralnego; zasługuje na kary doczesne. Grzech powszedni świadomy i pozostawiony bez skruchy usposabia nas stopniowo do popełnienia grzechu śmiertelnego. Grzech powszedni nie czyni nas jednak przeciwnymi woli i przyjaźni Bożej; nie zrywa przymierza z Bogiem. Może być naprawiony po ludzku z pomocą łaski Bożej.
d) ROZPRZESTRZENIANIE SIĘ GRZECHU
Grzech powoduje skłonność do grzechu; rodzi wadę wskutek powtarzania tych samych czynów. Wynikają z tego niewłaściwe skłonności, które zaciemniają sumienie i zniekształcają konkretną ocenę dobra i zła. W ten sposób grzech rozwija się i umacnia, ale nie może całkowicie zniszczyć zmysłu moralnego. Wady można porządkować według cnót, którym się przeciwstawiają, jak również zestawiać je z grzechami głównymi, wyróżnionymi przez doświadczenie chrześcijańskie za św. Janem Kasjanem i św. Grzegorzem Wielkim. Nazywa się je „głównymi”, ponieważ powodują inne grzechy i inne wady. Są nimi: pycha, chciwość, zazdrość, gniew, nieczystość, łakomstwo, lenistwo. Tradycja katechetyczna przypomina również, że istnieją „grzechy, które wołają o pomstę do nieba”. Wołają więc do nieba: krew Abla, grzech Sodomitów, narzekanie uciemiężonego ludu w Egipcie, skarga cudzoziemca, wdowy i sieroty, niesprawiedliwość względem najemnika.
B. NAWRÓCENIE
Nawrócenie (z gr. metanoia) to przede wszystkim zmiana postępowania oparta na zmianie myślenia człowieka, który spotkał Boga. Jezus wprawdzie wzywał do wiary i nawrócenia, ale nikogo do tego nie zmuszał. Jezus zaprasza grzeszników do nawrócenia, bez którego nie można wejść do Królestwa, ale ukazuje im słowem i czynem bezgraniczne miłosierdzie Ojca wobec nich. Największym dowodem tej miłości będzie ofiara Jego własnego życia „na odpuszczenie grzechów”.
Pierwszym dziełem łaski Ducha Świętego jest nawrócenie, które dokonuje usprawiedliwienia zgodnie z zapowiedzią Jezusa na początku Ewangelii: „Nawracajcie się, albowiem bliskie jest Królestwo niebieskie” (Mt 4, 17). Człowiek poruszony przez łaskę zwraca się do Boga i odwraca od grzechu, przyjmując w ten sposób przebaczenie i sprawiedliwość z wysoka. Nawrócenie serca ma zmierzać do tego, „by wieść życie w duchu Ewangelii”. Nawrócenie serca i świętość życia łącznie z publicznymi i prywatnymi modlitwami o jedność chrześcijan należy uznać także za duszę całego ruchu ekumenicznego.
B. PIERWSZE PRÓBY SYSTEMATYKI CNÓT
Ojcowie Kościoła w swoim nauczaniu korzystają obficie z myśli platońskiej - teoria czterech cnót (mądrość, męstwo, panowanie nad sobą i sprawiedliwość) oraz stoickiej - zamiast mądrości mówią o roztropności lub religijności. Wg nich cnota jest jedna i niepodzielna, a tylko w zależności od danej dziedziny działania przejawia się jako roztropność, męstwo, umiarkowanie lub sprawiedliwość.
Do tego nawiązuje m. in. św. Klemens Aleksandryjski, który wymienia następujące zalety człowieka cnotliwego: sprawiedliwość, umiarkowanie, męstwo i pobożność (= chrześcijańska roztropność). Św. Ambroży nazywa te cnoty kardynalnymi - na nich opiera się całe życie etyczne. Wg Grzegorza Wielkiego cnoty te są kamieniem węgielnym, na którym wsparta jest w zakresie praktycznego działania budowa myśli ludzkiej. Dla św. Augustyna nadprzyrodzona miłość jest fundamentem życia etycznego - z niej wyrastają cnoty kardynalne jako jej zasadniczy i odrębny wyraz w poszczególnych dziedzinach działania
C. SYSTEMATYKA CNÓT WG ŚW. TOMASZA
Naczelne miejsce w zespole wszystkich cnót zajmują cnoty Boskie, czyli teologalne, których zadaniem jest kierowanie człowieka do nadprzyrodzonego celu życia. Natomiast cnoty moralne - kardynalne - wskazują szczegółowe środki do osiągnięcia tego celu. Cnoty szczegółowe są najściślej związane z miłością, która jest cnotą centralną i integrującą życie chrześcijańskie. Bóg jest praformą wszystkich cnót
E. CNOTY TEOLOGALNE
a) WIARA
Wynikają z niej zobowiązania moralne takie jak: wzbudzanie wewnętrznych aktów wiary, spełnianie aktów wiary, obowiązek życia wiarą, jej obrony i szerzenia.
Grzechy przeciwko wierze można podzielić na grzechy zaniedbania (brak życia wiarą, brak spełniania aktów wiary, brak zainteresowania szerzeniem wiary), grzechy z popełnienia (niewiara, apostazja, herezja, prawdziwa wątpliwość w wierze), niewłaściwe formy wiary (przesadność, zabobon).
b) NADZIEJA
Dzięki niej pragniemy jako naszego szczęścia Królestwa Niebieskiego i życia wiecznego, pokładając ufność w obietnicach Chrystusa i opierając się nie naszych siłach, ale na pomocy łaski Bożej. Odpowiada ona dążeniu do szczęścia, złożonemu przez Boga w serce każdego człowieka. Z niej wypływają zobowiązania moralne: świadome przyzwolenie na łaskę nadziei darowaną we chrzcie św. i aktualizowanie jej.
Do grzechów przeciwko nadziei zaliczamy: rozpacz, zuchwałą nadzieję, zniechęcenie.
c) MIŁOŚĆ
Dzięki niej miłujemy Boga nade wszystko dla Niego samego, a naszych bliźnich jak siebie samych ze względu na miłość Boga. Miłość jest owocem Ducha Świętego i pełnią Prawa. Wyraża inne cnoty i porządkuje je. Owocami jej są: radość, pokój i miłosierdzie. Miłość wymaga dobroci i upomnienia braterskiego; jest życzliwością, rodzi wdzięczność, trwa bezinteresowna i hojna. Człowiek powinien spełniać akty miłości.
Grzechem przeciwko miłości jest każdy grzech, szczególnie nienawiść Boga (może mieć charakter odrazy lub nieprzyjaźni).
F. CNOTY LUDZKIE
Są to trwałe postawy, stałe dyspozycje, habitualne przymioty umysłu i woli, które regulują nasze czyny, porządkują nasze uczucia i kierują naszym postępowaniem zgodnie z rozumem i wiarą. Zapewniają łatwość, pewność i radość prowadzenia życia moralnie dobrego. Zdobywa się je wysiłkiem człowieka. Są owocami i zalążkami czynów moralnie dobrych. Wszystkie cnoty grupują się wokół czterech cnót kardynalnych:
o Roztropność - cnota uzdalniająca rozum praktyczny do rozeznawania w każdej okoliczności prawdziwego dobra i do wyboru właściwych środków do jego pełnienia.
o Sprawiedliwość - polega na stałej i trwałej woli oddawania Bogu i bliźniemu tego, co się im należy.
o Męstwo - zapewnia wytrwałość w trudnościach i stałość w dążeniu do dobra, umacnia decyzję opierania się pokusom i przezwyciężania przeszkód w życiu moralnym.
o Umiarkowanie - pozwala opanować dążenie do przyjemności i zapewnia równowagę w używaniu dóbr stworzonych.
A. WARTOŚĆ ŻYCIA LUDZKIEGO
Życie ludzkie jest święte i nienaruszalne, gdyż od samego początku domaga się działania Boga. Bóg jest Panem życia człowieka od jego poczęcia aż do jego naturalnej śmierci. Nikt w żadnej sytuacji nie może rościć sobie prawa do bezpośredniego niszczenia niewinnej istoty ludzkiej.
a) ARGUMENTY BIBLIJNE
ST już w poemacie o stworzeniu świata mówi, że życie pochodzi wprost od Boga. Człowiek jest stworzony na Jego obraz i podobieństwo, więc jest szczególnie wyróżnionym bytem. Człowiek ma panować nad innymi stworzeniami. Dzięki relacjom osobowym może dojść do pełni (Adam i Ewa). Bóg podkreśla wartość życia ludzkiego w momencie zabójstwa Abla. Daje potem w Dekalogu V przykazanie. Wreszcie psalmy stwierdzają, że każde życie pochodzi od Boga i że człowiek jest niewiele mniejszy od aniołów.
Jezus poświadcza wartość życia ludzkiego przez uzdrowienia, wskrzeszenia, egzorcyzmy. Wydaje się za nasze życie na śmierć krzyżową. Wreszcie zmartwychwstaje dając znak, że życie ma nadprzyrodzoną wartość.
b) ARGUMENTY NATURALNE
Wszelkie życie na ziemi pochodzi od Boga. Życie ludzkie też, jednak przewyższa wszystkie inne stworzenia. Człowiek stworzony jest jako osoba, dlatego nie może w świecie stworzonym znaleźć innego godnego siebie partnera jak tylko drugą osobę (opis stworzenia kobiety). Ujawnia się ponadbiologiczny wymiar natury ludzkiej - zdolność do dialogu i miłości. Wszystko co powiedziano wyżej może być rozpoznane przez ludzki rozum, bez odnoszenia się do danych pochodzących z objawienia. Także to, że życie jako dar Boży Jemu podlega i jest nienaruszalne. Człowiek nie jest panem życia tylko jego zarządcą.
c) ARGUMENTY NADPRZYRODZONE
Już ST udowadnia, że Bóg troszczy się o życie człowieka i ceni jego życie (uzdrowienia, wskrzeszenia dokonywane za pośrednictwem np. proroków). Troska o Naród Wybrany również poświadcza wartość życia jaki to, że Bóg jest jego jedynym Panem (np. Exodus). Jezus z większą jeszcze mocą podkreśla wartość życia w wymiarze doczesnym bezwarunkowo przygarniając chorych i słabych, a także wskrzeszając umarłych. Samo wcielenie Drugiej Osoby Bożej jest wielkim dowartościowaniem doczesnego życia człowieka.
Życie w wymiarze duchowym to wspólnota z Bogiem. Bóg zaraz po grzechu obiecuje człowiekowi zbawienie. Poprzez proroków i wydarzenia z historii zbawienie ST przygotowuje ludzi do przyjęcia na powrót tego daru, jakim jest życie wieczne w Jego obecności. Bardzo ważnym argumentem potwierdzającym wielką wartość życia wiecznego jest męka i śmierć Jezusa Chrystusa.
C. MORALNOŚĆ ŻYCIA RODZINNEGO
Rodzina to trwała wspólnota rodziców i dzieci, dająca im wzajemne uprawnienia i obowiązki do wszystkiego co jest konieczne do wszechstronnego ich rozwoju.
Centralne miejsce zajmuje człowiek (godność osoby ludzkiej), dobro wspólne rodziny, które stanowi ogół wartości, koniecznych do rozwoju małżeństwa i rodziny (wartości materialne, duchowe, intelektualne, religijno-moralne).
Zobowiązania względem rodziców i dzieci:
o powinnością rodziców jest zrodzenie potomstwa;
o obowiązkiem dzieci jest posłuszeństwo względem rodziców - szacunek, miłość, zapewnienie opieki w starości
o prawo i obowiązek rodziców do wychowania swych dzieci, które wypływa z prawa naturalnego
D. RELACJE MIĘDZY MAŁŻEŃSTWEM A RODZINĄ
Nie ma rodziny bez małżeństwa. Ono jest fundamentem dla powstania rodziny. Jan Paweł II w Familiaris consortio oraz w Liście do rodzin rozróżnia między komunią osób jaką stanowi małżeństwo, od wspólnoty osób, którą stanowi rodzina. Patrzenie na małżeństwo i rodzinę jest uwarunkowane filozoficznie i kulturowo. Etyka małżeńska i rodzinna ma na celu odpowiedzieć na pytanie w jaki sposób w świetle prawa należy ocenia takie czy inne postępowanie osób. Relacje międzyosobowe w świetle Objawienia to cel etyki
Małżeństwo i rodzina to także rzeczywistość nadprzyrodzona. Przemawiają za tym trzy powody:
o Każdy człowiek powołany jest do świętości, do uczestnictwa w życiu Bożym. Człowiek realizujący to powołanie na drodze życia małżeńskiego lub rodzinnego uczestniczy w życiu samego Boga.
o To Bóg stworzył małżeństwo i rodzinę (Rdz). Powołuje ludzi do kontynuacji dzieła stworzenia.
o Małżeństwo przez Chrystusa podniesione jest do rangi sakramentu
a) TEOLOGIA MAŁŻEŃSTWA I RODZINY
Jest ona odczytywaniem zamysłu Boga względem małżeństwa i rodziny. Jest to podejmowanie próby odpowiedzi na pytanie czym jest i jakie powinno być małżeństwo i rodzina w zamyśle samego Boga. Teologia małżeństwa i rodziny jest metodyczną refleksją wiary nad tą prawdą objawioną. Źródłem dla niej jest Objawienie - Pismo Święte i Tradycja, UNK i nauczanie teologów.
b) ETYKA MAŁŻEŃSTWA I RODZINY
To zespół norm i ocen postępowania, wyrażających prawidłową odpowiedź jaką winien człowiek dać Bogu poprzez realizację zadań małżeńskich i rodzinnych. Przedmiotem etyki jest życie małżeństwa i rodziny, relacje w nich zachodzące. Podstawowym źródłem naszej refleksji jest Objawienie. Nie sposób nie brać pod uwagę rozumu oświeconego wiarą.
c) CELE ŻYCIA MAŁŻEŃSKIEGO I RODZINNEGO
Przez wieki, aż do Vaticanum II, formowano je za Augustynem i były to: prokreacja, wzajemna pomoc, uśmierzenie popędu. Augustyn mówi o sacramentum, ale nie w rozumieniu soboru trydenckiego. Bardziej oznaczało to rzeczywistość świętą, pochodzącą od Boga.
Vaticanum II wychodzi od personalizmu. Wg Soboru celem jest osobowy rozwój małżonków zawierający w sobie ich doskonalenie się w miłości ukierunkowanej na płodność. Celem jest miłość, która ma znaczenie jednoczące i prokreacyjne. Małżeństwo jest powołane by stawało się communio personarum - jedność osobowa w oparciu o miłość. Owocem tej jedności jest prokreacja. Dlatego małżeństwo jest instytucją nierozerwalną. Liberalizacja prawodawstwa rozwodowego niszczy wierność, harmonię małżeństwa i dotyka dzieci. Rozbicie małżeństwa i rodziny jest osłabieniem więzi społecznych.
D. CHARAKTER ROZWOJOWY CNÓT
a) BOSKIE ŹRÓDŁO CNÓT
Bóg jest istotnym źródłem cnót. Cnota stanowi dar Boży i jest przekazywana człowiekowi z góry. Cnoty udziela Bóg przez Ducha Świętego na mocy wykorzenienia w Chrystusie przez chrzest.
b) CZYNNIK LUDZKI W ROZWOJU CNÓT
W cnotach moralnych trzeba widzieć, np. czynnik dobra w pełni ludzkiego, zdobywanego po ludzku, tzn. w wyniku osobistego wysiłku, wychowania i samowychowania. Ich źródła nie trzeba szukać bezpośrednio w Bogu, w jego łasce, ale w tym, co całkowicie przynależy do człowieka i określa jego esse oraz jego możliwości działania - czyli w jego naturze. Stąd także określenie: cnoty naturalne. Prawdziwa cnota zakłada u swych podstaw dar Boży, ale konstytuuje ją jednak osobisty wkład człowieka.
c) PROCES ROZWOJU CNÓT
WLANYCH (TEOLOGALNYCH)
U ich podnóża leży łaska uświęcającą jako dar Boży. Zadaniem człowieka jest przyjąć tę łaskę i pójść za jej wezwaniem. Wielkie znaczenie w rozwoju cnoty posiada Kościół. Czerpanie ze źródeł łaski Chrystusowej w Kościele dokonuje się przez sakramenty. Ważnym czynnikiem wzrostu cnoty jest modlitwa - publiczna (liturgiczna) i prywatna.
NATURALNYCH
Postęp w cnotach dokonuje się przez ćwiczenie się w nich przez wykonywanie ich aktów. To ćwiczenie ma przejawy negatywne: przełamywanie przeszkód, walka z grzechem. Ma również formę pozytywnych działań i zabiegów. Rozwój cnoty jest owocem pracy i wysiłku, mądrego podejmowania zabiegów wychowawczych, głębokiego zaangażowania się w zwalczanie przeszkód i zdobywanie dobrych usprawnień.
