Sztuka rokoka we Francji, Włoszech i w Anglii2 Flashcards
Kolebką malarstwa rokokowego była Francja.
Pierwsze obrazy w nowym stylu pojawiły
się już podczas regencji Filipa Orleańskiego, a upowszechniły za panowania Ludwika XV.
Przeobrażenia, jakie zachodziły wówczas w społeczeństwie francuskim, miały swoje odzwierciedlenie w sztuce. Spowodowały pojawienie się malarstwa wolnego od uduchowienia obecnego
w sztuce baroku oraz pozbawionego inspiracji religijnej, dostojeństwa i powagi. Zarówno
w treści, jak i formie malarstwo stało się lżejsze i bardziej zmysłowe. Pojawiły się nowe
odmiany scen rodzajowych, takie jak fête galante przedstawiające wytworne zabawy
i koncerty uprzywilejowanych warstw społecznych. Obok nich powstawały sceny fête
champêtre, które pokazywały dworzan, zwłaszcza damy przebrane za pasterki wypasające czyściutkie owieczki z dzwonkami na szyjach. Popularne stały się też frywolne
sceny mitologiczne, będące pretekstem do odsłaniania ciał, oraz przedstawienia tancerek baletowych i aktorów commedii dell’arte – gatunku teatru włoskiego popularnego
w czasach baroku i rokoka
Commedia dell’arte
to gatunek teatru, który narodził się w XVI wieku we Włoszech. Opierał
się on w dużej mierze na improwizowanej akcji i typowych postaciach o charakterystycznym
wyglądzie i zachowaniu, które odróżniał wyrazisty strój i maska. Do popularnych bohaterów
należeli: Arlekin, Kolombina, Brighella, Pantalone, Kapitan oraz Pedrolino, znany we Francji
jako Pierrot. W treści commedii dell’arte widziano metaforę ludzkiego życia toczącego
się bez wyraźnego scenariusza oraz realizację toposu theatrum mundi. Stąd też ogromna
popularność bohaterów tego teatru w malarstwie nie tylko rokokowych twórców,
np. Antoine’a Watteau, lecz też późniejszych artystów, jak Pablo Picasso, André Derain,
Georges Rouault i Tadeusz Makowski.
Jean-Étienne Liotard Niosąca czekoladę
Szwajcarski malarz namalował obraz
w 1744 roku, gdy przebywał w Wiedniu
na dworze cesarzowej Marii Teresy. Dzieło
przedstawia pokojówkę niosącą tacę z filiżanką
pitnej czekolady i szklanką wody. Uderza
precyzja, z jaką artysta oddał materię szkła,
porcelany, fartucha i sukni służącej. Niosąca
czekoladę uchodzi za jedno ze szczytowych
osiągnięć pastelistów doby rokoka.
Obraz namalowany farbami pastelowymi
na pergaminie o wymiarach 53 x 83 cm
znajduje się w Galerii Obrazów Starych
Mistrzów w Dreźnie w Niemczech.
Malowano też portrety,
najczęściej oficjalne, w których dużą wagę przywiązywano do
szczegółów stroju. Popularne były kameralne portrety wykonywane pastelami, a także
miniatury, czyli niewielkie obrazki, tworzone w różnych technikach, w tym na porcelanie.
Charakteryzowała je szczególna precyzja w oddawaniu szczegółów.
W Wenecji popularne były weduty ze sztafażem z drobniutkich figurek ludzkich.
Obrazy rokokowe służyły głównie dekoracji salonów, dlatego miały na ogół mniejsze formaty niż te, które tworzono w baroku.
W XVIII wieku kolor stał się głównym środkiem artystycznego wyrazu.
Wpłynęło to
na sposób malowania, który stał się bardziej swobodny i dynamiczny. Ukazywano dukt
pędzla, co sprawiło, że faktura stała się bogatsza. Malarze preferowali pastelowe barwy
odbiegające od barokowego tenebryzmu. W miejsce wyrazistych tonów, typowych dla
caravaggionistów, stosowali półtony i ćwierćtony. Obrazy były wypełnione barwami perłowymi, kremowymi, seledynowymi, jasnoróżowymi i błękitnawymi. Przeważały kompozycje
dynamiczne i asymetryczne, często wykorzystujące linie faliste lub diagonalne. Rozwijało
się malarstwo olejne, powstawały także monumentalne dekoracje freskowe zdobiące
plafony. W czasach rokoka upowszechniły się też pastele, które wcześniej traktowano jako
technikę pomocniczą służącą do wykonywania studiów i szkiców. W XVIII wieku zyskały
one status niezależnej techniki malarskiej i cieszyły się dużą popularnością. Przykładem
może być Niosąca czekoladę Jeana-Étienne’a Liotarda.
Na francuskie malarstwo rokokowe największy wpływ miał Antoine Watteau (1684–1721),
twórca obrazów charakteryzujących się subtelną i melancholijną zmysłowością. Tematykę
dzieł czerpał z dworskich zabaw i sielankowego, pasterskiego życia (fr. fête galante i fête champêtre) oraz z teatru. Początkowo wykonywał też niewielkiego formatu sceny rodzajowe.
Doskonalił warsztat, studiując dzieła malarzy poprzednich wieków, zwłaszcza weneckich
i flamandzkich. W jego czasach w Paryżu popularne były trupy teatralne z Włoch, uprawiające gatunek commedia dell’arte, co artysta uwiecznił na obrazach Aktorzy włoscy,
Pierrot i Mazzetin. Watteau starał się o przyjęcie do Królewskiej Akademii Malarstwa
i Rzeźby. Zwyczajem tej instytucji było wkupienie się jej członków poprzez darowanie
instytucji dużego formatu obrazu. Watteau sięgnął wtedy po temat, który zrealizował już
kilka lat wcześniej w mniejszym formacie, a namalowany wówczas obraz Pielgrzymowanie
na wyspę Cyterę przyniósł mu sławę. Watteau był także autorem Szyldu sklepu Gersainta, uchodzącego za jedną z pierwszych
reklam w dziejach sztuki. W jego twórczości pojawiały się też sporadycznie akty.
Zazwyczaj ujmował sceny w dalekim kadrze i stosował też delikatną kolorystykę.
Stworzył poetycki i wyrafinowany styl o ponadczasowym charakterze, który był przedmiotem naśladowania. Plamy barwne miękko wtapiały się w tło, towarzyszyły im perliste tony karnacji, a całość spowijała delikatna mgiełka. Obrazy cechowała sielankowa atmosfera, będąca wyrazem marzenia o idealnym świecie. Pojawiał się też nastrój
melancholii, który niektórzy badacze łączyli ze świadomością kruchości ludzkiego życia.
Artysta chorował na gruźlicę, a choroba ta stała się powodem jego przedwczesnej śmierci.
Twórczość malarska Watteau, który był też znakomitym rysownikiem, miała ogromne
znaczenie dla ugruntowania się nowego stylu nie tylko we Francji.
Antoine Watteau Pierrot
Obraz, dawniej znany jako Gilles,
przedstawia jednego z czołowych
bohaterów commedii dell’arte,
nieszczęśliwie zakochanego amanta.
Na twarzy aktora ubranego w zabawny
strój maluje się wyraz melancholii.
Kontrast między nieszczęściem
Pierrota a jego komicznym kostiumem
podkreśla alienację bohatera i wskazuje
na rozdźwięk między jego przeżyciami
wewnętrznymi a śmiechem, jaki wywołuje
on wśród odbiorców. Watteau obniżył linię
horyzontu, przez co zmonumentalizował
postać komedianta, ukazując go tak, jak
widzieli go widzowie na scenie. Na drugim
planie widnieją inne postacie commedii
dell’arte przedstawione w barwnych
strojach. Obraz powstawał w latach
1718–1719. Istnieje hipoteza, że reklamował
występy wędrownej trupy teatralnej. Dzieło
namalowane farbami olejnymi na płótnie
o wymiarach 1,50 m x 1,85 m znajduje się
w Luwrze w Paryżu.
Antoine Watteau
Pielgrzymowanie
na wyspę Cyterę
Dzieło przedstawia dworską scenę, w której pary
pielgrzymują na legendarną wyspę miłości. Artysta doskonale operuje grą światła i cienia
oraz umiejętnością malowania mocno rozcieńczonymi farbami. Aksamitne zielenie świata
przyrody stanowią tło dla srebrzystych, perłowych i pastelowych tonów tkanin. W polskiej literaturze długo dominował tytuł Odjazd na Cyterę, wynikał on jednak
z błędnego tłumaczenia francuskiego tytułu Le pélerinage à l’île de Cythère (Pielgrzymowanie
na wyspę Cyterę), pod jakim dzieło zostało zapisane w archiwach paryskiej akademii.
Obraz, typowy przykład
fête galante, przedstawia
pielgrzymowanie wytwornego
towarzystwa na wyspę Cyterę
związaną z kultem Afrodyty,
której posąg znajduje się po
prawej stronie dzieła. Podróż
ma charakter metaforyczny,
o czym świadczą amorki
unoszące się nad widoczną
na drugim planie złocistą
łodzią. Towarzyszący damom
mężczyźni w różny sposób
wyrażają swoje uczucia. Kilka
par podąża w głąb wyspy, inne
bawią się na pagórku. Badacze
wskazują, że artysta ukazał
różne stadia gry miłosnej
– uwodzenie, przyzwolenie
i porozumienie. Gotowa
do odpłynięcia łódź wskazuje,
że kochankowie opuszczą
niebawem bezpieczną wyspę,
by pożeglować ku niejasnemu
przeznaczeniu. Artysta skupił
się przede wszystkim
na kolorystyce i budowaniu
przestrzeni poprzez plamy
barwne, natomiast zrezygnował
z konturu. Podstawą
kompozycji jest sinusoidalna
linia, która nadaje jej dynamikę.
Znaczną część obrazu stanowi
przestrzeń wody tworząca iluzję
głębi. Dzieło namalowane
w 1717 roku farbami olejnymi
na płótnie o wymiarach
1,94 x 1,29 m znajduje się
w Luwrze w Paryżu.
Antoine Watteau
Szyld sklepu Gersainta
Na krótko przed śmiercią,
w ciągu zaledwie jednego
tygodnia, Watteau namalował
François Boucher Diana wychodząca z kąpieli
Diana, bogini łowów i przyrody, została ukazana
nad brzegiem leśnego jeziora w towarzystwie
nimfy. Identyfikują ją atrybuty: łuk, strzały i psy
myśliwskie. Bogini siedzi na jedwabnej tkaninie,
swój ostatni i największy obraz.
Był on przeznaczony do sklepu
przyjaciela i zarazem
pierwszego biografa artysty
– paryskiego marszanda
Edmé-François Gersainta.
Dzieło przedstawia towarzystwo
przechadzające się po sklepie.
Po lewej stronie ukazano
pakowane do skrzyni obrazy
w stylu Hyacinthe’a Rigauda,
popularne w czasach
Ludwika XIV. Artysta podkreślał
tym samym, że w salonie
Gersainta sprzedawane są
jedynie dzieła w modnej
konwencji rokokowej. Obraz
namalowany w 1720 roku
farbami olejnymi na płótnie
o wymiarach 3,06 x 1,63 m
znajduje się w pałacu
Charlottenburg w Berlinie.
François Boucher,
malarz, grafik i dekorator, przeszedł do historii jako twórca portretów dworskich i scen mitologicznych, które były pretekstem do malowania aktów. Dzięki
poparciu markizy de Pompadour zyskał sławę na dworze królewskim i w sferach arystokratycznych. Był członkiem paryskiej Królewskiej Akademii Malarstwa i Rzeźby, a od
1765 roku piastował urząd pierwszego malarza na dworze. Projektował też gobeliny dla
królewskich manufaktur i wzory do dekorowania porcelany. Wsławił się freskami w Hôtel
de Soubise w Paryżu. Jego malarstwo charakteryzują czyste barwy skontrastowane ze
sobą temperaturowo. Artysta preferował tony łososiowe, turkusowe, błękitne i szmaragdowe. Kolorystyka jego dzieł jest subtelna, z obrazów emanuje zmysłowość i witalność.
Kultem piękna i miłości Boucher nawiązywał do malarstwa weneckiego i dzieł Petera Paula
Rubensa. Artysta wspaniale oddawał materię drogich tkanin.
François Boucher Diana wychodząca z kąpieli
Diana, bogini łowów i przyrody, została ukazana
nad brzegiem leśnego jeziora w towarzystwie
nimfy. Identyfikują ją atrybuty: łuk, strzały i psy
myśliwskie. Bogini siedzi na jedwabnej tkaninie, w dłoniach i we włosach ma perły, przez co bardziej
przypomina damę dworu czasów Ludwika XV niż
antyczne bóstwo. Jej myśliwskie trofea stanowią
dwa gołębie i zając – atrybuty bogini Wenus.
W ten sposób artysta podkreślił dziewictwo Diany.
Niechęć bogini do towarzystwa mężczyzn może
sugerować zachowanie psów. Jeden z nich złapał
trop, a drugi czujnie spogląda w kierunku zarośli.
Może to łączyć się z opowieścią o Akteonie,
myśliwym, który przypadkiem zobaczył kąpiącą
się Dianę i podglądał ją z ukrycia. Ta zamieniła
nieszczęśnika w jelenia, którego rozszarpały psy.
Takie odczytanie obrazu dodaje mu pikanterii,
gdyż widz również występuje w roli podglądacza,
którego może spotkać kara. Dzieło namalowane
w 1742 roku farbami olejnymi na płótnie o wymiarach
73 x 56 cm znajduje się w Luwrze w Paryżu
Malarstwo Jeana-Honoré Fragonarda,
podobnie jak Antoine’a Watteau i François
Bouchera, miało charakter dworski, ale było bardziej spontaniczne i żywiołowe. Artysta malował sceny fêtes galantes, frywolne sceny miłosne, akty i portrety. Uczył się
m.in. u Bouchera. Jako stypendysta paryskiej Królewskiej Akademii Malarstwa i Rzeźby
udał się na kilka lat do Rzymu, gdzie zainspirował się malarstwem weneckiego mistrza
Giovanniego Battisty Tiepola. Po powrocie do Paryża malował na zamówienie przedstawicieli wyższych sfer i bogatego mieszczaństwa. Tworzył również dla markizy de Pompadour.
Po rewolucji francuskiej pełnił funkcję konserwatora w przekształconym w muzeum
Luwrze.
Jako malarz lekkich i zabawnych scen z życia wyższych sfer, Fragonard był typowym
przedstawicielem stylu rokoka, choć jego kariera przypadła na okres, kiedy rozwijał się
już klasycyzm. Swoje emanujące erotyzmem i zmysłowością sceny często umieszczał na
tle pejzażowym. Jego dzieła cechowały zdecydowane pociągnięcia pędzla oraz wyczucie
światła i jego wpływu na barwę, co czyniło go prekursorem impresjonizmu.
Jean-Honoré Fragonard
Huśtawka
Obraz zamówiony przez barona
Saint-Juliena przedstawia scenę
fête galante jako swawolną grę
miłosną z bardzo czytelnym
podtekstem erotycznym.
W centrum kompozycji znajduje
się dama siedząca na huśtawce
wprawianej w ruch przez
starszego mężczyznę, która
celowo zrzuciła pantofelek.
Towarzyszący jej młody
mężczyzna usiłuje złapać
bucik, a jego wzrok zatrzymuje
się między falbanami sukni
kobiety. Postać dojrzałego
mężczyzny bywa różnie
odczytywana. Niektórzy widzą
w nim nieświadomego rozwoju
wypadków męża, inni biskupa,
którego miał życzyć sobie
zamawiający, ale Fragonard
nie ukazał go w szatach
pontyfikalnych, by nie drażnić
hierarchów Kościoła. W scenerii
ogrodu usytuowane są posągi
z amorkami – nieodłącznym
atrybutem bogini Wenus. Jeden
z nich, wzorowany na rzeźbie
Falconeta, zasłania usta palcem
w geście milczenia, co odnosi
się do sekretnego flirtu. Pies,
który zwykle jest symbolem
wierności, szczeka na znak
protestu, ale nikt nie zwraca na
niego uwagi. Niektórzy badacze
sądzą, że huśtawka symbolizuje
akt miłosny, a jej przetarte liny
sygnalizują, że rozwiązłość
może skończyć się upadkiem.
Obraz namalowany
ok. 1767 roku farbami olejnymi
na płótnie o wymiarach
64 x 81 cm znajduje się
w Wallace Collection
w Londynie
Wśród malarzy francuskich tworzących w XVIII wieku najbardziej nietypowy był Jean
Baptiste Siméon Chardin.
Jego twórczość przypadła na czas rokoka, ale nie podejmował
on typowej dla tego stylu tematyki dworskich zabaw i uciech. Słynął przede wszystkim
z mistrzowsko wykonanych martwych natur i mieszczańskich scen rodzajowych. Zarówno tematyką, realizmem, jak i paletą barwną (brązy, ciepłe szarości) nawiązywał
do sztuki holenderskiej XVII wieku. Przedmioty w martwych naturach często zestawiał
tematycznie, czego przykładem są Atrybuty muzyki i Martwa natura z atrybutami sztuki.
Z wielką maestrią i dbałością o szczegóły malował też sceny rozgrywające się w mieszczań-
skich wnętrzach. Obrazy Chardina urzekają prostotą i kameralnym nastrojem. Najbardziej
nowatorskie były zastosowane przez niego środki artystyczne – bogactwo chromatyczne
i zróżnicowana faktura. Był mistrzem oddawania materii malowanych przedmiotów
– od miękkiej i delikatnej skórki owoców po glinę, metal i szkło. Do najsłynniejszych dzieł
artysty należą takie obrazy, jak Chłopiec z bąkiem, Modlitwa przed posiłkiem i Martwa natura
z zabitą płaszczką. Malarstwo Chardina wywarło istotny wpływ na sztukę nowoczesną.
Jean Baptiste Siméon Chardin
Martwa natura z atrybutami
sztuki
Obraz przedstawia przedmioty
odnoszące się do różnych
dziedzin sztuki. Paleta i pędzle
symbolizują malarstwo,
miniaturka Merkurego dłuta
Jeana-Baptiste’a Pigalle’a
– rzeźbę, rysunek baz kolumn
i narzędzia kreślarskie
– architekturę, książki zaś
– literaturę. Na niebieskiej
wstędze widnieje order
św. Michała, najwyższe
odznaczenie, które mógł
wówczas otrzymać artysta.
Chardin nie tylko ukazał
symbole różnych sztuk, lecz
także uhonorował swojego
przyjaciela, Pigalle’a
– pierwszego rzeźbiarza
wyróżnionego tym orderem.
Dzieło cechuje niezwykła
harmonia barwna. Obraz
namalowany farbami olejnymi
na płótnie o wymiarach
1,45 x 1,13 m znajduje się
w Ermitażu w Sankt
Petersburgu w Rosji
Malarstwo włoskie XVIII wieku w pewnym stopniu zostało ukształtowane pod
wpływem malarstwa francuskiego. W Rzymie za sprawą Kościoła utrzymała się
sztuka bardziej konserwatywna i nawiązująca do tradycji.
Największe przemiany zaszły
w malarstwie na północy Włoch, a zwłaszcza w Wenecji. Artyści tworzący w tym regionie przejęli nową, jaśniejszą paletę barw, natomiast z uwagi na inną sytuację społeczną
i polityczną miasta – nie uprawiali gatunków charakterystycznych dla Francji. Szczególnego znaczenia nabrały freski. W dalszym ciągu malowano sceny mitologiczne,
ale nieco bardziej nasycone erotyką, kształtowane plamą barwną i malowane ja-
śniejszymi barwami. Wątki mitologiczne najchętniej podejmowali tacy artyści,
jak Sebastiano Ricci i Giovanni Battista Piazzetta. Obok tych gatunków w katolickiej
Wenecji powstawały sceny religijne, ale pozbawione dramatycznych gestów i silnych
kontrastów światłocieniowych, a także sceny rodzajowe, których odbiorcami byli mieszczanie weneccy. Popularne było też malarstwo portretowe. Najistotniejsze przemiany
zaznaczyły się w malarstwie pejzażowym. Pojawiły się weduty, najczęściej ukazujące
miasta w szerokich panoramach, z niewielkimi figurkami ludzkimi stanowiącymi sztafaż.
Na zainteresowanie wedutami wpływ miały podróże artystów i arystokratów z innych zakątków Europy, którzy chętnie kupowali widoki urokliwych miast włoskich, a zwłaszcza Wenecji.
Weduta
obraz, rysunek lub rycina, przedstawiające ogólny widok miasta lub jego fragment, często ze sztafażem. Inaczej pejzaż miejski, prospekt
Rosalba Giovanna Carriera
rozpropagowała technikę pastelu. Portrety u artystki zamawiali przedstawiciele, a przede wszystkim przedstawicielki, zamożnych rodzin. Wykonała
ona m.in. opisywany już portret króla Ludwika XV. Malarka przedstawiała swoich modeli
w bliskim kadrze, w popiersiu lub półpostacci, tak jakby nawiązywali kontakt wzrokowy
z patrzącym. Jej prace są utrzymane w jasnych, pastelowych barwach
Artystą o europejskiej renomie działającym na dworach w różnych krajach był Giovanni
Battista Tiepolo.
Operował on swobodnym duktem pędzla, co nadawało jego obrazom
dynamizm. Posługiwał się jasnymi, często nienasyconymi barwami w chłodnych, lekko
perłowych tonacjach. Uzyskiwał też efekt świetlistości, który dodawał lekkości malowanym
postaciom i przedmiotom. Tiepolo malował obrazy olejne, ale specjalizował się głównie
w malarstwie freskowym. W licznych kościołach oraz rezydencjach w Wenecji, Vicenzie,
Mediolanie, Bergamo, a także w Pałacu Królewskim w Madrycie oraz w pałacu biskupim w Würzburgu w Niemczech wykonywał na sklepieniach iluzjonistyczne freski, które
imitowały nieograniczone przestrzenie nieba. Ich tematyka była różnorodna. Malował
sceny religijne, mitologiczne oraz alegoryczne. W Madrycie namalował m.in. Apoteozę
Hiszpanii. Szczytowym osiągnięciem artysty była dekoracja pałacu arcybiskupiego
w Würzburgu, którą wykonał wraz z synami. Łączyła ona motywy historyczne,
mitologiczne i alegoryczne. Na plafonie klatki schodowej zaś namalował Alegorię Czterech
Kontynentów. Tiepolo zyskał sławę już za życia i uważany jest za czołową postać malarstwa
europejskiego XVIII wieku. W zbiorach Zamku Królewskiego na Wawelu w Krakowie
znajduje się jego obraz Zwiastowanie Najświętszej Pannie Marii.
Giovanni Battista
Tiepolo Apoteoza
Hiszpanii, fresk
w Pałacu Królewskim
w Madrycie
Artysta przybył do Madrytu
na zaproszenie króla
Hiszpanii Karola III,
żeby wykonać freski
w pałacu. W dekoracji
plafonu Sali Tronowej
przedstawił personifikacje
hiszpańskich prowincji.
Alegoryczne postacie
i antyczni bogowie zostali
ujęci w śmiałych skrótach
perspektywicznych.
Olbrzymi fresk
o wymiarach 10 x 27 m
cechują iluzjonizm oraz
jasne, pastelowe barwy.
Powstał on w 1762 roku,
kiedy artysta był
u szczytu sławy.
Giovanni Battista Tiepolo, fresk na klatce schodowej pałacu arcybiskupiego w Würzburgu
w Niemczech
Fresk powstał w latach 1752–1753. Zdobi sufit klatki schodowej o wymiarach 18 x 30 m, przez co jest
największy na świecie. Artysta namalował personifikacje czterech kontynentów: Europy, Azji, Afryki
i Ameryki (Australia i Antarktyda nie były wówczas znane, a obie Ameryki traktowano jako jeden
kontynent). Wśród dworzan Europy umieścił architekta rezydencji – Baltazara Neumanna, który
siedzi z psem – oraz autoportret w czapce i płaszczu, z synem u boku. Wrażenie przestrzenności
wzmagają triki iluzjonistyczne. Tiepolo przedstawił scenę panoramicznie, czyli w taki sposób,
że patrzący w górę widzi fresk ze wszystkich stron. Paleta barw jest typowa dla rokoka: róż, błękit,
biele, blade żółcienie neapolitańskie i delikatny wrzos.
Giovanni Antonio Canal zwany Canaletto
zasłynął malowaniem wedut, głównie na potrzeby turystów odwiedzających Wenecję,
np. obraz Bucentaur wraca na molo w Dniu Wniebowstąpienia po ceremonii zaślubin
z Adriatykiem. Posługiwał się camerą obscurą, która pozwoliła mu na prawidłowe usytuowanie
zabudowań w przestrzeni zgodnie z perspektywą linearną, a także iluzyjne oddanie
ich proporcji. Widoki miast ożywiał sztafażem figurek ludzkich w czasie pracy i rekreacji.
Przedstawiał głównie Wenecję, ale na 10 lat wyjechał do Anglii, gdzie malował zakątki
Londynu. Sprawnie posługiwał się szeroką gamą barwną – zestawienia błękitu
i piaskowych żółcieni ożywiał drobnymi plamkami karminu – oraz drobiazgowo oddawał
szczegóły. Do najbardziej znanych obrazów artysty należą: Canale Grande oraz Dzień
Wniebowstąpienia z widokiem na Pałac Dożów. Oprócz wedut malował także kaprysy
(wł. capriccio),. Canal był członkiem Akademii Sztuk Pięknych w Wenecji i nauczycielem
m.in. Francesca Guardiego i Bernarda Bellotta.
kaprysy
(wł. capriccio)
pejzaże architektoniczne zbudowane z elementów zrodzonych
w fantazji artysty
Giovanni Antonio Canal Bucentaur wraca na molo w Dniu Wniebowstąpienia po ceremonii
zaślubin z Adriatykiem
Obraz ukazuje coroczną uroczystość celebracji zaślubin Wenecji z Adriatykiem. Bucentaur
– galera należąca do dożów weneckich – wypływał wówczas w morze, a po powrocie cumował
przed Pałacem Dożów. Canaletto z precyzją uzyskaną dzięki zastosowaniu camery obscury ukazał
nie tylko pałac, ale też Bibliotekę św. Marka, kampanilę i fragment bazyliki św. Marka. Sztafaż
obrazu tworzą gondolierzy i pasażerowie łodzi. Artysta stworzył liczne wersje tego tematu. Obraz
namalowany ok. 1730 roku farbami olejnymi na płótnie o wymiarach 2,37 x 1,56 m znajduje się
w The Bowes Museum w Barnard Castle w Wielkiej Brytanii.
Weduty pojawiły się jako samodzielny gatunek w XVII wieku w Holandii.
Tworzyli je
wówczas tacy artyści jak Jan van der Heyden i Jan Vermeer van Delft. Holenderski malarz
Gaspar van Wittel, żyjący na przełomie wieków XVII i XVIII, przeniósł wedutę na teren
Włoch, gdzie rozwijała się ona w wielu ośrodkach, m.in. w Rzymie i w Wenecji. Pierwszym
weducistą weneckim był Luca Carlevarijs. Jego uczniem został Giovanni Antonio Canal
Artystą, który rozpoczął swoją twórczość od kopiowania obrazów Canala, ale w dojrza-
łym okresie twórczości wypracował indywidualny styl malarski, był Francesco Guardi.
Podobnie jak jego nauczyciel malował niewielkie weduty Wenecji oraz poetyckie kaprysy.
Jego styl był jednak bardziej malarski i wizyjny. Cechowała go rokokowa tendencja do szkicowości. Swobodnymi pociągnięciami pędzla ukazywał migotliwe miasto niemal kołyszące
się na wodzie. Chętnie malował nastrojowe zmierzchy, gdy światło prawie dematerializuje
architekturę. Wenecja na jego płótnach jest zamglona, niemal baśniowa, jak np. na obrazie Gondola na lagunie. Sztafaże figuralne często są zbudowane z kilku barwnych plamek,
co zapowiada technikę impresjonistów. W zbiorach Muzeum Narodowego w Warszawie
znajduje się obraz Guardiego Schody Gigantów na dziedzińcu Pałacu Dożów.
Francesco Guardi Gondola na lagunie
Obraz przedstawia gondolę płynącą
o zmierzchu przez zamgloną wenecką lagunę.
W tle artysta w niewielkiej skali przedstawił
zabudowania nadbrzeża. Guardi posłużył się
ograniczoną paletą barw – przeważają szarości
i stalowe błękity. Z obrazu emanuje
atmosfera ciszy i melancholii. Interpretatorzy
dzieła podkreślali związek jego żałobnego
nastroju z muzyką Antonia Vivaldiego i Tomasa
Albinoniego oraz traktowali to jako poetycką
zapowiedź kresu Republiki Weneckiej. Obraz
namalowany ok. 1765 roku farbami olejnymi
na płótnie o wymiarach 42 x 31 cm znajduje się
w Muzeum Poldi Pezzoli (Museo Poldi Pezzoli)
w Mediolanie we Włoszech.
W XVIII wieku nastąpił rozwój malarstwa angielskiego.
W poprzednich epokach,
jeśli władcy potrzebowali wybitnego portrecisty, musieli zapraszać artystów z Europy kontynentalnej. Sytuacja polityczna Anglii i jej zaangażowanie w różne konflikty polityczne
i religijne nie sprzyjały rozwojowi rodzimej sztuki. Istotne przemiany zaistniały dopiero
ok. połowy XVIII stulecia. Niemałe znaczenie miała rozbudowa Londynu. Miasto stawało
się coraz bardziej atrakcyjnym miejscem dla arystokracji, a powstanie licznych rezydencji
wiązało się z zapotrzebowaniem na ich dekorację. W XVIII wieku wzrosło znaczenie klasy
średniej. Jej przedstawiciele chcieli mieć obrazy potwierdzające ich status majątkowy – były
to portrety oraz sceny conversation pieces (ang. ‘fragmenty rozmowy’) ukazujące kilka
osób zajętych dyskusją w wystawnych wnętrzach lub podczas spaceru na tle pejzażu. Do
Anglii zaczęła też docierać nowa moda na sztukę lżejszą, inspirowaną scenami fête galante
wypracowanymi przez Antoine’a Watteau. Malarstwo angielskie jednak tylko formalnie
nawiązywało do francuskiego. Nie zawierało elementów kokieterii ani erotyki i zamiast
hołdować hedonizmowi, niosło często treści dydaktyczne lub moralizatorskie
Dominującym gatunkiem w angielskim malarstwie stał się portret.
Malowano całe
rodziny, małżeństwa, mężczyzn, kobiety i dzieci. Powszechność zamówień wpłynęła na
wypracowanie indywidualnych cech tego gatunku. W odróżnieniu od portretów w kontynentalnej Europie pozy postaci były bardziej swobodne. Chętnie korzystano ze schematów
kompozycyjnych portretu reprezentacyjnego wypracowanych przez Antoona van Dycka.
Portretowani zwykle byli ukazani w całej postaci – en pied, w plenerze lub w salonie, podczas rozmowy albo oddawania się ulubionym sposobom spędzania wolnego czasu. Tłem
było często niebo o intensywnie błękitnym kolorze. Pojawiały się także pejzaże inspirowane malarstwem XVII-wiecznej Holandii oraz obrazami utrzymanymi w stylu baroku
klasycyzującego. Od francuskich odróżniała je ograniczona rola sztafażu. Powstawały
też sceny rodzajowe kryjące treści dydaktyczne.
William Hogarth
Twórczość Hogartha – malarza i grafika – skierowana była przede wszystkim do mieszczan
i to oni byli bohaterami jego obrazów, często bardzo krytycznych w wymowie. Artysta
wypracował indywidualny styl będący syntezą malarstwa portretowego oraz satyry spo-
łecznej, politycznej i obyczajowej o moralizatorskim przesłaniu. Do historii sztuki przeszedł
jako autor tworzonych od ok. 1730 roku cyklów obrazów i grafik, których bohaterami byli
ludzie zepsuci, leniwi i zdemoralizowani. Z właściwą sobie ironią krytykował społeczne
przywary i zwracał uwagę na niepewność ludzkiego losu. Jego niewielkie formatem prace
niosły przesłanie, że lekkomyślne i rozpustne życie może być przyczyną upadku. Był
znakomitym obserwatorem rzeczywistości, którą przedstawiał w krzywym zwierciadle.
Kompozycja jego dzieł nawiązywała do dekoracji teatralnych, często była zagęszczona,
a kadr wypełniał tłum postaci. Z cyklów Hogartha warto wymienić Karierę kurtyzany,
Karierę marnotrawcy oraz Modne małżeństwo. Treścią ostatniego jest ujęta w sześciu scenach
historia ożenku zrujnowanego szlachcica z młodą i bogatą mieszczanką. Hogarth wykazał się
też maestrią w malarstwie portretowym, które cechowała dogłębna analiza psychologiczna
postaci, czego przykładami są Sprzedawczyni krewetek i Portret Davida Garricka – aktora
i przedsiębiorcy teatralnego, namalowanego w roli króla Ryszarda III. W uznaniu zasług
artysta został mianowany nadwornym malarzem Jerzego II z dynastii hanowerskiej
William Hogarth Przy śniadaniu
Obraz jest drugim z cyklu
Modne małżeństwo. Cała seria
opowiada o losach małżeństwa
kontraktowego. Kierujący się
niezdrową ambicją mieszczanin
wydał córkę za syna lorda.
Młodych nie łączy uczucie,
więc oddają się wyłącznie
własnym przyjemnościom,
trwoniąc majątek. Małżonek
wraca o świcie do domu
po nocy spędzonej z kochanką.
Piesek (tradycyjny symbol
wierności) obwąchuje damski
czepek wystający z kieszeni
mężczyzny. Żona też
nie nudziła się tej nocy.
W salonie meble są w nieładzie,
a instrumenty muzyczne
porozrzucane. Każdy przedmiot
ma ukryte, symboliczne
znaczenie: dopowiada historię
lub też charakteryzuje postać,
np. wiszący nad kominkiem
obraz z Amorem odnosi się
do pozamałżeńskich romansów
małżonków. Widoczny po lewej
stronie poborca podatków
unosi rękę w geście oburzenia
zarówno rozrzutnością, jak
i niemoralnością panującymi
w odwiedzanym domu. Obraz
z 1743 roku namalowany
farbami olejnymi na płótnie
o wymiarach 91 x 70 cm
znajduje się w Galerii
Narodowej w Londynie
Joshua Reynolds Nelly O’Brien
Słynąca z urody ulubienica arystokracji angielskiej
była kilkakrotnie portretowana przez artystę.
Najsłynniejszy jej wizerunek znajduje się
w Wallace Collection w Londynie. Obraz zachwyca
niezwykłą harmonią kolorystyczną, umiejętnością
oddania materii przedmiotów, a także efektami
światłocieniowymi, zwłaszcza światłem odbitym
na twarzy i dekolcie modelki. Obraz został
namalowany w latach 1762–1764 farbami olejnymi
na płótnie o wymiarach 1,01 x 1,26 m.
Joshua Reynolds był znakomitym portrecistą.
Czerpał z tradycji malarstwa dawnego.
Idealizował postacie, dzięki czemu uważano, że malował w „wielkim stylu” i z „manierą
angielską”. Pochodził z zamożnej i utytułowanej rodziny. Odebrał staranne wykształcenie,
głównie z historii. Jego wiedza teoretyczna połączona z bardzo dobrym gustem wpłynęła na powstanie malarstwa łączącego elegancję, realizm i klasyczne reguły piękna, które przejawiały się np. w idealizacji modeli. Najchętniej portretował kobiety i dzieci. Najsłynniejsze
jego dzieła to: Nelly O’Brien, Portret pułkownika George’a K. H. Coussmakera, Lady
Cockburn i jej trzej starsi synowie. W układach kompozycyjnych, a zwłaszcza pozach
postaci, nawiązywał do dzieł barokowych. Reynolds
był także jednym z pierwszych członków Royal Society
of Arts i pierwszym przewodniczącym Królewskiej
Akademii Sztuk Pięknych w Londynie. Prowadził
wykłady z historii sztuki, które cieszyły się też popularnością. W uznaniu zasług Jerzy III nadał mu tytuł
szlachecki.
W dorobku Thomasa Gainsborough najważniejsze były dwa gatunki:
portret i pejzaż.
Malarz kształcił się początkowo u jednego z uczniów Antoine’a Watteau. W malarstwie
pejzażowym czerpał wzorce z dorobku Jacoba van Ruisdaela i Petera Paula Rubensa. Inspirując się spuścizną Antoona van Dycka, zaczął malować portrety na zamówienie klientów
z wyższych sfer. Założył – wspólnie z Joshuą Reynoldsem – Królewską Akademię Sztuk
Pięknych w Londynie, jednak początkowa przyjaźń i współpraca zmieniły się w rywalizację.
Twórczość Gainsborough została doceniona przez dwór królewski, gdzie artysta namalował
m.in. portrety Jerzego III i jego żony Charlotty.
Typowe dla artysty było połączenie realizmu z elegancją oraz ukazywanie smukłych
postaci stojących w swobodnych pozach. Twórczość Gainsborough cechowały: poetycka
wrażliwość, lekkie i swobodne uderzenia pędzla, delikatność modelowania i znakomicie
wystudiowana materia przedmiotów. Podziwiano go zwłaszcza za półprzezroczystość
materii malarskiej i delikatne barwy. Uchodził za znakomitego malarza zwierząt, które
towarzyszyły osobom portretowanym. Nawiązując do malarstwa francuskiego rokoka,
portretował postacie zazwyczaj na tle sentymentalnego pejzażu, ale starał się też oddawać
psychikę modeli. Obok portretów tworzył także conversation pieces. Mawiał, że portrety
maluje zawodowo, natomiast pejzaże dla przyjemności. Te ostatnie cechowały bogactwo
barw i sentymentalizm, dzięki czemu stały się inspiracją dla malarstwa romantycznego
w Anglii w XIX wieku. Do najważniejszych dzieł malarza należą: Portret małżonków
Andrews, Błękitny chłopiec, Poranny spacer.
Thomas Gainsborough
Portret małżonków Andrews
Obraz łączy conversation pieces
z angielskim pejzażem. Artysta
uwiecznił parę krótko po ślubie,
mimo to portretowani są smutni
i bladzi. Nie widać między
nimi szczególnego uczucia.
Przedstawienie jest dalekie od
portretu oficjalnego, ponieważ
postacie ujęto w swobodny
sposób. Para została ukazana
z lewej strony obrazu, podczas
gdy z prawej otwiera się widok
na jej posiadłości, co jest
demonstracją bogactwa. Suknia
Frances Andrews została
namalowana w pastelowych
barwach. Gainsborough zostawił
pusty fragment wokół jej dłoni,
przez co obraz uważany jest
za niedokończony. Robert
Andrews pozuje ze strzelbą
i w towarzystwie psa
myśliwskiego. Świadczyło to
o przynależności do najwyższej
klasy społecznej, gdyż w Anglii
tylko arystokracja mogła polować.
Pies symbolizuje też małżeńską
wierność, a dąb za Frances
– zarówno stabilność,
jak i zapowiedź drzewa
genealogicznego rodziny
Andrews. Dzieło z lat 1748–1749
namalowane farbami olejnymi
na płótnie o wymiarach
119 x 70 cm znajduje się w Galerii
Narodowej w Londynie.
W XVIII wieku grafika była dyscypliną popularną.
W drukarniach powstawały kopie
dzieł wybitnych malarzy oraz grafiki okolicznościowe i reklamowe.
W Wenecji powstawały grafiki ukazujące weduty. Liczne widoki tego miasta w technice
akwaforty stworzył Giovanni Antonio Canal.
William Hogarth Scena w tawernie
Jest to trzecia scena z cyklu Kariera
marnotrawcy. Artysta znakomicie oddał
realia codziennego życia mieszczan. Grafika
przedstawia młodzieńca, który trwoniąc majątek
na pijaństwie i rozpuście, daje się okraść
kurtyzanom. Hogarth nawiązał do podobnych
przedstawień w sztuce holenderskiej.
We wnętrzu pokazał galerię portretów sławnych
mężów z powydzieranymi twarzami, co ma
świadczyć o upadku autorytetów moralnych.
Dzieło o wymiarach 36 x 31 cm wykonano
w technice akwaforty w 1735 roku
W Anglii za czołowego
twórcę tego gatunku był uważany William Hogarth,
który początkowo specjalizował się
w drukach reklamowych. Zasłynął on jednak cyklem rycin o charakterze satyrycznym
i moralizatorskim. Niemal wszystkie swoje cykle malarskie krytykujące społeczne przywary wydał również jako grafiki. Wyjątek stanowi cykl Pracowitość i lenistwo, który istnieje
wyłącznie w wersji graficznej. Ukazuje on dwie postawy czeladników. Jeden z nich był
przykładem negatywnego bohatera, którego lenistwo i nieprawość doprowadziły do zbrodni, a w konsekwencji na szafot. Drugi bohater – wzór cnót – za swą ciężką pracę został
nagrodzony awansem społecznym. W wersji graficznej zostały też wydane cykle: Kariera
nierządnicy, Kariera marnotrawcy oraz Modne małżeństwo.
Do rokokowych wnętrz tworzono przedmioty codziennego użytku, które uzupełniały
dekorację i spełniały funkcję praktyczną.
Ponieważ powstawały one w latach przypadających
na panowanie Ludwika XV, ich styl nazwano imieniem władcy. Tworzono przede wszystkim
meble, a zajmowali się tym rzemieślnicy, zwani ebenistami. Fotele, komody, stoliki charakteryzowały się płynnie powyginanymi nóżkami, które nazywano kabriolowymi. Często
zdobione były intarsjami, czyli kompozycjami z różnokolorowego drewna. Fotele były nie
tylko tapicerowane, ale też czasem ozdabiane haftem ilustrującym np. bajki Jeana de La
Fontaine’a. Ważnym elementem rokokowych wnętrz były także stojące na kominkach zegary
oraz bardzo bogate w formie kryształowe żyrandole. Wystrój urozmaicały też porcelanowe
figurki, które początkowo sprowadzano z Chin w ramach mody na chinoiserie. W 1740
roku Ludwik XV z inicjatywy markizy de Pompadour utworzył Królewską Manufakturę
Porcelany, którą ostatecznie zorganizowano w Sèvres pod Paryżem. Współpracowali z nią
najwybitniejsi artyści epoki, a wśród nich Étienne Maurice Falconet, który był projektantem wzorów wyrobów.
Étienne Maurice Falconet Lekcja gry na flecie
Rzeźba wysokości 22 cm została wykonana z porcelany według rysunku
François Bouchera. Przedstawia scenę fête champêtre, która jest tylko
pretekstem do ukazania gry miłosnej. Rzeźby tego typu zdobiły wnętrza
pałaców. Dzieło znajduje się w J. Paul Getty Museum w Los Angeles
w Stanach Zjednoczonych.
W meblarstwie do określania stylów używa się często imion władców. W sztuce francuskiej
wieków XVII i XVIII wyróżnia się:
styl Ludwika XIV o formach barokowych, z wieloma ciężkimi optycznie ozdobami,
styl Ludwika XV o formach rokokowych, charakteryzujący się płynną linią i subtelnym
ornamentem,
styl Ludwika XVI o stosunkowo prostych formach wczesnego klasycyzmu, z odwołaniami
do ornamentyki antycznej.
