Sztuka baroku i rokoka w Niemczch i w Rosji1 Flashcards
W XVII wieku między wschodnimi granicami Francji
a Rzecząpospolitą Polską istniała I Rzesza Niemiecka.
Składała się ona z kilkuset niezależnych organizmów
państwowych: królestw, księstw, biskupstw, opactw,
hrabstw i państw-miast. W pierwszej połowie XVII
wieku kraje, które ją tworzyły, były zaangażowane
w wojnę trzydziestoletnią. Jej najważniejszą przyczyną
była rywalizacja między protestantami a katolikami.
Intencją zasiadającego na tronie w Wiedniu cesarza było
przywrócenie dominacji katolicyzmu. W 1648 roku za
panowania Ferdynanda III, doprowadzono do pokoju,
na mocy którego utrwalił się układ sił sprzed wojny.
Nadrzędną władzę nad krajami niemieckimi sprawował
odtąd dwór Habsburgów austriackich. Najbardziej znaczącymi władcami po Ferdynandzie III byli: Leopold I,
Karol VI i Maria Teresa. Pod koniec XVII wieku cesarz był wybierany przez dziewięciu elektorów reprezentujących kraje związkowe. Wśród nich
najwyższą pozycję mieli władcy koronowani: elektorzy sascy (z których dwóch kolejnych
zasiadło na polskim tronie), elektor hanowerski (przedstawiciele tego rodu zasiadali na
tronie angielskim) oraz elektor brandenburski – król Prus. Władcami, którzy odegrali bardzo ważną rolę w rozwoju sztuki, byli – w Saksonii August II, zwany Mocnym, z dynastii
Wettinów, elektor saski i król Polski, a w Prusach Fryderyk II Hohenzollern, zwany
Wielkim.
Zawarty w 1648 roku pokój nie gwarantował spokoju. Wojny i potyczki toczone były
też i w drugiej połowie XVII wieku, zwłaszcza między Austrią a Prusami, gdyż ambicją
królów pruskich było panowanie nad krajami Rzeszy. W XVIII wieku wybuchły trzy wojny
śląskie związane z walką o sukcesję po Karolu VI. Toczone walki sprzyjały umacnianiu się
dwóch innych wielkich monarchii – Francji i Anglii
W krajach niemieckich, choć były one uwikłane w wojny o charakterze religijnym
i politycznym, dynamicznie rozwijały się kultura i sztuka.
Poszczególni panujący budowali
system władzy na wzór monarchii absolutnej we Francji, a ich celem było stworzenie odpowiedniej oprawy dla swoich rządów. Wspaniałe pałace władców, których forma często
nawiązywała do Wersalu, miały świadczyć o ich potędze. Przykładem takiej rezydencji
był Schönbrunn w Wiedniu. W ślad za monarchami podążała szlachta, a zwłaszcza jej
najpotężniejsza i najbardziej wpływowa część – arystokracja.
Władcom zależało na tym, aby zatrudniać najlepszych artystów. Twórców przyciągał
zwłaszcza dwór Habsburgów w Wiedniu, gdyż z pracą na rzecz cesarza wiązał się splendor. W krajach niemieckich w XVII i XVIII wieku w sztuce dominowały
dwa style – barokowy i rokokowy.
W krajach niemieckich w XVII wieku artyści kształcili się,
podobnie jak w wiekach
wcześniejszych, poprzez terminowanie w warsztatach bardziej doświadczonych twórców.
Uzupełnieniem ich wykształcenia były podróże do Francji i Włoch. Rzeźbiarze udawali
się głównie do Wiednia lub Drezna, gdyż działały tam znakomite warsztaty.
W drugiej
połowie XVII wieku na dworach i w kościołach niemieckich zatrudnienie znajdowali głównie obcy artyści,
najczęściej Włosi i Francuzi, ponieważ uważano, że twórcy niemieccy są zbyt
słabo wykształceni. Dopiero na przełomie wieków XVII i XVIII do głosu doszli wybitni
architekci rodzimego pochodzenia.
Najistotniejszy dla rozwoju sztuki niemieckiej był
mecenat
dworski, zmniejszyło się zaś znaczenie mecenatu mieszczańskiego, gdyż wojny
religijne spowodowały upadek miast oraz zubożenie ich mieszkańców.
W 1662 roku została
założona Akademia Sztuk Pięknych w Norymberdze – pierwsza w tym rejonie Europy.
W XVIII wieku działała też Cesarsko-Królewska Nadworna Akademia Malarzy,
Rzeźbiarzy i Budowniczych w Wiedniu, która zyskała ogromną sławę w środkowej
i wschodniej Europie.
W Rosji duże przemiany w życiu społecznym i kulturalnym były związane z panowaniem
cara Piotra I Wielkiego.
W młodości sporo podróżował po Europie, a po objęciu władzy
zaczął europeizować Rosję. Przeprowadził wiele reform państwa. Kazał wybudować nową
stolicę – Sankt Petersburg – która architekturą i założeniami urbanistycznymi miała
konkurować z wielkimi miastami zachodniej Europy. Inną znaczącą postacią zasiadającą
na carskim tronie w drugiej połowie XVIII stulecia była Katarzyna II. W sztuce rosyjskiej
tradycyjny nurt pobizantyński, widoczny najpełniej w malarstwie ikonowym i prowincjonalnej architekturze cerkiewnej, współistniał z dziełami tworzonymi przez artystów
sprowadzonych z Zachodu i tymi, które powstały pod ich wpływem. Inspiracje barokiem
i rokokiem najbardziej widoczne były w architekturze rezydencjonalnej.
Johann Bernhard Fischer von Erlach, pałac Schönbrunn w Wiedniu
Jako architekt dworu wykonał plany letniej rezydencji cesarskiej pod Wiedniem, pałacu Schönbrunn, który miał być wyrazem triumfu
władzy cesarskiej. W rozwiązaniach fasady i wnętrza Fischer von Erlach inspirował się
pałacem w Wersalu, czego przykładem jest m.in. obszerna, podłużna galeria ozdobiona
iluzjonistycznymi freskami. Schönbrunn miał aż 1441 komnat. Na poziomie parteru
znajdowały się pokoje reprezentacyjne. Na wzgórzu w pałacowych ogrodach za czasów
cesarzowej Marii Teresy wzniesiono ażurową gloriettę – pawilon arkadowy wsparty na
kolumnach i filarach. Miała ona stanowić pomnik wojny sprawiedliwej, która prowadzi
do pokoju. Z glorietty roztaczał się widok na panoramę Wiednia. Rezydencja budowana w latach 1687–1743 w typie entre cour et jardin ma spokojną, klasycyzującą
formę z występującymi ryzalitami: środkowym i bocznymi. Przyziemie jest boniowane. Dwie
następne kondygnacje spajają pilastry, zgodnie z zasadą wielkiego porządku. Ponad gzymsem
koronującym wznosi się balustrada z posągami.
Na charakter sztuki sakralnej i poglą-
dy estetyczne w krajach niemieckich
miały wpływ zróżnicowanie religijne
i spory teologiczne, które rozgorzały
w XVI stuleciu.
Teologowie protestanccy odrzucali kulty maryjny i świętych,
a odmienny od katolickiego sposób sprawowania liturgii wiązał się z eliminacją
ze świątyń ołtarzy bocznych. Nie były
to jednak zasady jednakowe dla wszystkich odłamów protestantyzmu. Luteranie zachowali obrazowy wystrój ołtarza
głównego, ambony i chrzcielnicy. Bardziej radykalni kalwini propagowali kult bez obrazów. Wpłynęło to znacząco na charakter
sztuki sakralnej i spowodowało zmniejszone na nią zapotrzebowanie.
Ze względu na fakt, że w krajach niemieckich w XVII wieku na dworze cesarskim
i dworach elektorskich działali głównie Włosi, piśmiennictwo o sztuce nie miało tam
swoich wybitnych reprezentantów.
Dopiero w ostatniej ćwierci stulecia pojawiło się dzieło
założyciela Akademii Sztuk Pięknych w Norymberdze Joachima von Sandrarta Niemiecka
Akademia Sztuk Szlachetnych: architektury, rzeźby i malarstwa. Szczególne znaczenie dla badań
nad sztuką ma zawarte w tym dziele opracowanie żywotów artystów niemieckich Bogato ilustrowaną Historię architektury opublikował cesarski architekt – Johann Bernhard
Fischer von Erlach. Był to zbiór rysunków form i detali architektonicznych, które artysta
sporządził głównie w czasie pobytu we Włoszech. Publikacja zyskała dużą popularność.
W katolickich krajach niemieckich, a zwłaszcza w Bawarii, Szwabii i Frankonii, przyjmowały się przede wszystkim wzory włoskie.
W budowanych tam kościołach istotne
znaczenie miała idea Gesamtkunstwerk, czyli dzieła totalnego, będącego syntezą różnych
sztuk. Poszukiwanie sposobu dotarcia do wszystkich zmysłów odbiorców doprowadziło
bowiem do zaistnienia theatrum sacrum, czyli plastycznej prezentacji historii zbawienia z efektami teatralnymi wynikającymi z połączenia w jedną spójną całość malarstwa, rzeźby
oraz światła odpowiednio kierowanego na dzieło sztuki.
Dodatkowym, dopełniającym elementem była muzyka organowa, również wpływająca
na emocje odbiorców.
Dzieła sztuki, a przede wszystkim architektury, powstające w krajach niemieckich w XVIII
wieku bardzo często łączyły cechy typowe dla
baroku i rokoka, stąd w wielu wypadkach
niemożliwe jest dokonanie ich jednoznacznej kwalifikacji stylowej
Wiedeń, ze względu na splendor związany z dworem Habsburgów, przeżywał intensywny rozwój. Najbardziej znaczącym twórcą był wykształcony w Rzymie Johann Bernhard
Fischer von Erlach.
Działał nie tylko na dworze cesarskim, ale projektował też budowle
dla austriackiej i czeskiej arystokracji. Architekt był projektantem kościoła Trójcy Świętej
w Salzburgu, którego fasada nawiązuje do fasady rzymskiego kościoła Santa Agnese projektu Francesca Borrominiego, ale cechuje ją klasycyzujący umiar.
Johann Bernhard Fischer von Erlach, kościół św. Karola Boromeusza w Wiedniu
Dziełem Fischera von Erlacha był też ufundowany przez cesarza Karola VI kościół
św. Karola Boromeusza w Wiedniu – jedna z najbardziej reprezentacyjnych świątyń
tego miasta, a przede wszystkim ucieleśnienie pełnego majestatu „stylu cesarskiego”.
Fasada budowli, zgodnie z modą panującą na terenie cesarstwa, flankowana jest dwoma
wieżami. Świątynia, budowana od 1716 roku i ukończona dopiero w roku 1737 przez syna architekta,
stanowiła wotum za wygaśnięcie zarazy, która nawiedziła Wiedeń w 1713 roku. Wzniesiony na
planie owalu korpus budowli otoczony jest kaplicami i nakryty elipsoidalną kopułą. Jego bardzo
szeroka, parawanowa fasada reprezentuje barok klasycyzujący. Wejście poprzedza antykizujący
sześciokolumnowy portyk. Podobny był w rzymskim Panteonie. Po obu stronach architekt umieścił
wieże dzwonnicze na wzór antycznych rzymskich kolumn: Trajana i Marka Aureliusza. Oplata je
dekoracyjny fryz ilustrujący żywot i cuda św. Karola – patrona kościoła. Nawiązanie do zabytków
antycznych miało sugerować, że Wiedeń to nowy Rzym. Korony wieńczące każdą z kolumn oraz
złocone rzeźby orłów wskazywać miały na cesarza jako obrońcę wiary katolickiej.
Od około 1720 roku w architekturze baroku klasycyzującego zaczęły pojawiać się
formy bardziej dynamiczne i bogatsze. W Wiedniu rozpoczął działalność Johann Lucas
von Hildebrandt,
który studiował architekturę w Rzymie pod okiem Carla Fontany.
Po studiach zajmował się wznoszeniem fortyfikacji. Pod koniec XVII stulecia przeniósł
się do Wiednia, gdzie po dwudziestu latach zyskał rozgłos i w efekcie został nadwornym
architektem. Projektował i rozbudowywał liczne kościoły oraz reprezentacyjne budynki nie
tylko na terenie Austrii. Miał olbrzymi wpływ na ukształtowanie się stylu charakterystycznego dla dworu cesarskiego XVIII wieku. Jednym z jego głównych dzieł jest Belweder
w Wiedniu, który cechują bogata, rozczłonkowana bryła i wysokie dachy. Ogrody
w stylu francuskim zaprojektował Dominique Girard
Johann Lucas von Hildebrandt, Górny Belweder w Wiedniu
Pałac składa się z dwóch budynków rozdzielonych położonym na skarpie ogrodem w stylu
francuskim. Górny Belweder przeznaczony był na bankiety i uroczystości, a Dolny pełnił funkcję
rezydencji. Budowla różni się od klasycyzujących pałaców nawiązujących do francuskich rezydencji.
Bogatą, rozczłonkowaną bryłę poprzedza westybul z trzema arkadami. Wysokie dachy
są charakterystyczne dla architektury pierwszej połowy XVIII wieku. Pałac wznoszono w latach
1721–1723 dla wodza cesarskiej armii, księcia Eugeniusza Sabaudzkiego. Zrekonstruowany
po zniszczeniach wojennych mieści obecnie muzeum sztuki austriackiej.
Jakob Prandtauer, opactwo benedyktyńskie w Melku w Austrii
Perłą późnego baroku w Austrii jest opactwo benedyktyńskie w Melku. Średniowieczny klasztor i kościół zostały w XVIII wieku gruntownie przebudowane przez Jakoba
Prandtauera, w rezultacie czego powstał największy w Austrii barokowy obiekt sakralny.
Wnętrze kościoła dekorują rzeźby ze stiuku i malowidła iluzjonistyczne. Reprezentacyjny
charakter mają też niektóre z klasztornych wnętrz, przede wszystkim biblioteka i Sala
Marmurowa. Kościół Świętych Piotra i Pawła należy do zespołu klasztornego. Budowla powstawała w latach
1702–1746 na fundamentach średniowiecznego założenia. Wznosi się na malowniczej skale
nad Dunajem. Fasada kościoła flankowana jest dwiema smukłymi wieżami, co jest typowe dla
architektury sakralnej XVIII wieku w środkowej Europie. Nad częścią wschodnią wznosi się
kopuła na wysokim bębnie
Christoph Dientzenhofer, Kilian Ignaz
Dientzenhofer, kościół św. Mikołaja
na Malej Stranie w Pradze
Znakomitym przykładem architektury Dientzenhoferów jest kościół
św. Mikołaja na Malej Stranie w Pradze, którego wstępny projekt był dziełem Christopha, a ostateczny jego syna – Kiliana
Ignaza. Część prezbiterialna została przekryta potężną kopułą na bębnie.
We wnętrzu kaplice przenikają się z nawą, a falujące empory wzmagają efekt dynamizmu. Kościół Jezuitów budowany był etapami. Jego
starsza część, czyli korpus i fasada, powstały
na początku XVIII wieku. Dzięki zastosowaniu
linii sinusoidalnych fasada zdaje się falować
nie tylko w przód i w tył, ale też w górę i w dół.
Dla sztuki późnego baroku i rokoka
charakterystyczne są przerwane naczółki
nad drzwiami, których elementy nie tylko
się nie łączą, lecz zostały ustawione
w przeciwnych kierunkach
W Pradze, znajdującej się wówczas na terenie cesarstwa, w XVIII wieku działała rodzina
wybitnych architektów Dientzenhoferów.
W ich budowlach widoczne były wpływy
dzieł Francesca Borrominiego. Odznacza-
ły się one dynamiczną formą modelowanej
światłocieniowo fasady i rytmem wklęsło-
-wypukłym.
architektura tworzona
na dworze elektora saskiego Augusta II, zwanego Mocnym, w Dreźnie
miała oryginalne formy, łączące cechy późnego baroku i rokoka
kościół dworski (niem. Hofkirche) pod wezwaniem Trójcy Świętej w Dreźnie
Interesującym przykładem drezdeńskiej architektury powstałej w kręgu Augusta III jest
wybudowany przez włoskiego architekta Gaetano Chiaveriego na planie zbliżonym do
owalu kościół dworski (niem. Hofkirche) pod wezwaniem Trójcy Świętej
W Dreźnie działał architekt Matthäus Daniel Pöppelmann, który na zlecenie władcy
wybudował pałac Zwinger.
Jest to kompleks budynków połączonych jednokondygnacyjnymi
galeriami i zgrupowanych wokół wydłużonego dziedzińca, który był wykorzystywany na
uroczystości dworskie. Ażurowość konstrukcji i niezwykły dynamizm bogatej dekoracji
architektonicznej wskazują na wpływ sztuki rokokowej. Nazwa kompleksu pochodzi od jego położenia między dawnymi zewnętrznymi a wewnętrznymi murami miasta (niem. zwischen – ‘między’). Obecnie obiekt znajduje się
w centrum Drezna. Pawilon Matematyczny i Wałowy są połączone parterowymi galeriami. Na teren pałacu prowadzi Brama Koronna zwieńczona hełmem w formie dekoracyjnej kopuły nakrytej koroną. W połowie XIX wieku architekt Gottfried Semper zamknął
dziedziniec neorenesansowym skrzydłem. W czasie II wojny światowej w wyniku bombardowania Drezna budynki zostały w znacznej mierze zniszczone. W odbudowanym
Zwingerze mieszczą się liczne zbiory sztuki, w tym Galeria Obrazów Starych Mistrzów
i muzeum porcelany. Pałac wznoszony w latach 1711–1728 służył saksońskim władcom do celów reprezentacyjnych.
Wysokie, mansardowe dachy pawilonów i duże okna zakończone łukiem i formowane na wzór
francuski. Dekorację rzeźbiarską – w tym ekspresyjne postacie atlantów – wykonał Balthasar
Permoser, artysta tworzący w nurcie berniniowskim
Georg Wenzeslaus von Knobelsdorff, pałac Sanssouci
w Poczdamie w Niemczech
Wraz z modą na styl rokokowy król Prus Fryderyk II Hohenzollern postanowił wybudować w Poczdamie koło Berlina letni pałac o charakterze rekreacyjnym. Monarcha
podczas pobytu w rezydencji chciał się poświęcać swoim artystycznym zainteresowaniom,
takim jak: filozofia, sztuka i muzyka, stąd nazwa pałacyku Sanssouci (fr. ‘miejsce beztroski’). Był to niewielki, parterowy budynek nawiązujący do typu maison de plaisance.
Pierwsze projekty sporządził sam władca, ale dalsze prace wykonał królewski architekt,
Georg Wenzeslaus von Knobelsdorff. Pałacyk jest perłą niemieckiego rokoka i – mimo
że dwadzieścia lat później Fryderyk kazał zbudować w Poczdamie znacznie większy reprezentacyjny pałac – Sanssouci było tym miejscem, gdzie najchętniej przebywał. Jest to niewielka jednokondygnacyjna rezydencja
z dwoma skrzydłami bocznymi budowanymi w latach
1745–1747. Dominantę elewacji ogrodowej, wznoszącej
się nad sześcioma porośniętymi roślinnością tarasami,
stanowi półowalny, środkowy ryzalit nakryty kopułą
z niewielkimi lukarnami. Na tarasy prowadzą liczne
portes-fenêtres, między którymi Knobelsdorff ustawił
pary pilastrów zwieńczonych półpostaciami członków
orszaku Bachusa – bachantek i bachantów w funkcji
kariatyd i atlantów. Jedną z najważniejszych komnat jest
Sala Koncertowa, w której grał m.in. syn Jana Sebastiana
Bacha. Jej sufit i ściany zdobią swobodnie przetworzone
ornamenty rocaille oraz inne motywy dekoracyjne. Jasne
ściany nadają wnętrzu lekkości, a delikatne złocenia
wytworności. Na ścianach wiszą obrazy i lustra
o nieregularnych kształtach.
Sztuka późnego baroku i rokoka rozwijała się intensywnie także na terenie Bawarii.
W Monachium bracia Cosmas Damian Asam oraz Egid Quirin Asam zbudowali
kościół św. Jana Nepomucena.
Powstał on w bezpośrednim sąsiedztwie ich kamienicy.
Ze względu na bardzo ograniczoną przestrzeń świątynię zaprojektowano jako wąską i smukłą budowlę. Wnętrze, by zatrzeć tę niedoskonałość proporcji, stwarza wrażenie, jakby
falowało i wznosiło się ku górze. Świątynia powstała w latach 1733–1746
z inicjatywy i własnych środków
artystów. Wkomponowana między dom
Asamów a plebanię ma szerokość nawy
i fasady dostosowaną do pozostałych
budowli. Kościół i dom były ze sobą
skomunikowane. Wnętrze wyróżnia
się bogactwem form i jest przykładem
realizacji idei Gesamtkunstwerk.
Współgrają w nim dynamiczne formy
architektoniczne, bogata dekoracja
rzeźbiarska i malarstwo iluzjonistyczne.
Zastosowanie spiralnych kolumn
nawiązuje do architektury berniniowskiej.
W leżącym na terenie Monachium Nymphenburgu belgijski architekt – François
de Cuvilliés
– zaprojektował dla Marii Amelii, żony elektora bawarskiego Karola
Albrechta, pałacyk myśliwski Amalienburg. Jego najważniejsza komnata, Sala Lustrzana,
jest okrągła. Wielkie lustra powiększają optycznie przestrzeń, tworząc efekt kalejdoskopu,
a powierzchnie ścian pokryte są drobnym, posrebrzanym ornamentem. Wystrój wnętrza
utrzymany jest w bawarskich barwach narodowych (błękicie i srebrze).
Największą rezydencją barokową jest wzniesiony w Würzburgu w Niemczech pałac
arcybiskupi, który ma ponad 400 pomieszczeń.
Biskup zlecił jego budowę młodemu architektowi – Balthasarowi Neumannowi. Rezydencja słynie z bogato zdobionych wnętrz,
zwłaszcza plafonów autorstwa Giovanniego Battisty Tiepola. Jednym z najbardziej
reprezentacyjnych pomieszczeń jest okazała kilkubiegowa klatka schodowa, która od razu
po wejściu do budynku miała być wizytówką potęgi i artystycznego smaku jego właściciela
Balthasar Neumann, kościół Czternastu
Świętych Wspomożycieli w Vierzehnheiligen
w Niemczech
W jego planie wykorzystano zaczerpnięte z rzymskiej architektury kształty owali, co sprawia wrażenie, jakby wnętrze falowało. Dekoracja
stiukowa i malarska skupiona w górnej partii ścian i na plafonie powoduje, że budowla
jest jasna i atektoniczna. W zdobieniach pojawiają się m.in. rocaille, rocaille z kogucimi
grzebieniami i kartusze. Światło wpada do wnętrza przez fantazyjnie uformowane szerokie
okna. W centrum umieszczono ażurowy ołtarz z przedstawieniami wspomożycieli, czyli
świętych, których wstawiennictwo Kościół katolicki uważa za szczególnie skuteczne. Budowla zaprojektowana w 1742 roku stanowi
świadectwo połączenia wpływów architektury
Francesca Borrominiego z tradycją budownictwa
środkowej Europy. Falująca, na przemian
wklęsła i wypukła fasada inspirowana jest
architekturą rzymską XVII wieku. Natomiast
dwie smukłe, flankujące ją wieże wywodzą
się z tradycji lokalnej. Plan krzyża łacińskiego
został połączony z centralizującymi go trzema
owalami budującymi korpus i prezbiterium
oraz dwoma kołami w ramionach transeptu
Dominikus Zimmermann, Johann Baptist Zimmermann, kościół pielgrzymkowy w Wies
w Niemczech
Ważnym zabytkiem rokokowym Bawarii jest też kościół pielgrzymkowy w Wies, zbudowany ok. połowy XVIII wieku przez architekta Dominikusa Zimmermanna. Dekoracje
świątyni wykonał jego brat – Johann Baptist Zimmermann. Kościół był budowany w latach 1746–1754 na planie zbliżonym do owalu. Jego wnętrze utrzymane
jest w estetyce typowej dla rokoka. Z jasnymi partiami ścian i filarów kontrastuje dekoracja
skupiona nad linią gzymsu, co daje efekt atektoniki. Duże okna o nieregularnych kształtach
zapewniają wnętrzu jasność i wrażenie lekkości. W dekoracji wnętrza często pojawiają się rocaille
Carem, który zmienił architektoniczny obraz Rosji, był Piotr I Wielki.
Na jego zlecenie pracowali najwybitniejsi twórcy Europy. Największym przedsięwzięciem władcy była
budowa nad Newą nowej stolicy – Sankt Petersburga, czyli miasta św. Piotra. Miało ono
być manifestacją potęgi władcy, a jego budowle wzorowano na architekturze europejskich
stolic. Jedną z najstarszych była twierdza Pietropawłowska wraz z cerkwią, w której znajdują
się sarkofagi rosyjskich carów. Działania Piotra I kontynuowali jego następcy, a zwłaszcza
Katarzyna II. Najznakomitszą budowlą Sankt Petersburga jest zbudowany przez Bartolomeo
Francesca Rastrellego Pałac Zimowy (nazwany tak w odróżnieniu od nieistniejącego
już Pałacu Letniego). Został on ukończony za panowania Katarzyny II, która była jego
pierwszą mieszkanką
Bartolomeo Francesco Rastrelli, Pałac Zimowy w Sankt Petersburgu w Rosji
Budowla, która powstawała w latach 1754–1762, należy do najwybitniejszych zabytków sztuki baroku
w Rosji. Cztery skrzydła pałacu otaczają wewnętrzny dziedziniec, a każde z nich ma odmienny
charakter. W fasadzie od strony placu Admiralicji widać wpływy baroku klasycyzującego. Z chłodną
zielenią ścian kontrastują białe kolumny uwydatniające ryzality. Fasada jest zwieńczona balustradą
z posągami. Pałac Zimowy obecnie mieści jedno z największych muzeów świata – Ermitaż.
W krajach niemieckich rzeźby
powstawały głównie na potrzeby dekoracji wnętrz pałaców i katolickich kościołów. Tworzono je
w rozmaitych technikach: w kamieniu, stiuku, brązie i drewnie,
które pokrywano polichromią. W krajach niemieckich, szczególnie na terenie
Saksonii, powstawały też liczne rzeźby w porcelanie.
Urzeczywistnienie idei Gesamtkunstwerk wymagało ścisłej
współpracy artystów różnych profesji.
Bardzo często zdarzało się,
że przy dekoracji współpracowali artyści z tej samej rodziny, np.
bracia Cosmas Damian i Egid Quirin Asamowie – architekci
i dekoratorzy przełomu baroku i rokoka. Działali oni głównie
na terenie Bawarii, w Czechach i na Dolnym Śląsku. Do najznakomitszych ich realizacji należą: nastawa ołtarzowa przedstawiająca Wniebowzięcie Marii w kościele benedyktyńskim w Rohr
oraz wykonany z brązu posąg św. Jerzego w ołtarzu kościoła
Świętych Jerzego i Marcina w Weltenburgu w Niemczech.
W rzeźbie tej Asamowie zastosowali studnię świetlną, czyli snop
światła padający z ukrytego w strukturze ołtarza okna i podświetlają-
cy figury od tyłu, co daje efekt zbliżony do malarskiego contra luce.
Cosmas Damian Asam, Egid Quirin Asam, nastawa ołtarzowa
w kościele benedyktyńskim w Rohr w Niemczech
Grupa rzeźbiarska z ołtarza głównego, którą cechuje dynamizm
ujęcia, przedstawia scenę Wniebowzięcia Marii. Tworzą ją
figury Matki Boskiej – unoszonej ku niebu przez aniołów – oraz
apostołów skupionych wokół pustego sarkofagu. Figura Marii
jest atektoniczna – zdaje się unosić w powietrzu, gdyż twórca
ukrył jej punkty zaczepienia. Pozy i gesty apostołów oddają ich
poruszenie i silne emocje. Rzeźby wykonane z białego stiuku
z elementami złocenia powstały w 1723 roku
Jednym z najważniejszych rzeźbiarzy europejskiego rokoka był działający w Bawarii Franz
Ignaz Günther
– autor m.in. licznych piet
i Zwiastowania w kolegiacie w Weyern w Niemczech.
Jego polichromowane drewniane figury cechują manieryczne wydłużenie sylwetek oraz wyrafinowane gesty
i pozy. Artysta preferował kompozycje dynamiczne
i rozczłonkowane. Inspirował się rzeźbami poprzednich
epok. W jego dziełach dostrzegalne są wpływy gotyku,
manieryzmu i baroku.
artystą, tworzącym m.in. wysokiej klasy dekoracje rzeźbiarskie o barokowym charakterze dla pałacu
Zwinger, był Balthasar Permoser.
Jego dziełem jest dekoracja fasady oraz rzeźby w ogrodzie pałacowym
Franz Ignaz Günther Zwiastowanie
Grupa rzeźbiarska została wykonana dla kolegiaty
w Weyern w 1763 roku z drewna, które następnie
polichromowano i pozłocono. Jej wysokość
to 160 cm. Pełne wdzięku postacie Marii i Gabriela
zostały ujęte w niemal tanecznym ruchu. Rzeźba jest
bardzo rozczłonkowana, sprawia wrażenie ażurowej.
Maria przyklęka na intarsjowanym klęczniku.
Ma to stwarzać iluzję, że Zwiastowanie rozgrywa
się w rzeczywistej przestrzeni kościoła. Gołębica
symbolizująca Ducha Świętego otoczona jest glorią
promienistą zaczerpniętą z dzieł Berniniego. Ostro
modelowane, ekspresyjne fałdy draperii nawiązują
do późnogotyckiego stylu łamanych szat.
W krajach niemieckich rozwijało się malarstwo freskowe.
Kościoły i pałace zdobiły
malowidła ścienne oraz obrazy olejne wprawione w stiukowe ramy
Na terenie Austrii najsłynniejszymi malarzami XVIII wieku byli Paul Troger
i Johann Michael Rottmayr.
Obaj podróżowali do Włoch i uczyli się u artystów weneckich. Specjalizowali się w malowidłach iluzjonistycznych o jasnej kolorystyce. Troger,
będący rektorem i wykładowcą Akademii Sztuk Pięknych w Wiedniu, wykonał freski
w bibliotece opactwa benedyktyńskiego w Melku. Był też autorem utrzymanego jeszcze
w duchu caravaggionizmu obrazu Chrystus na Górze Oliwnej. Rottmayr zasłynął jako twórca
malowideł iluzjonistycznych w kopule kościoła św. Karola Boromeusza w Wiedniu,
w kościele benedyktyńskim w Melku oraz w kościele Imienia Jezus we Wrocławiu
Na terenie Bawarii i Śląska we freskowej dekoracji kościołów specjalizowali się też bracia
Cosmas Damian i Egid Quirin Asamowie.
Wykonali oni m.in. malowidła sklepienne
w kościele Świętych Jerzego i Marcina w Weltenburgu i w kościele św. Jana Nepomucena
w Monachium w Niemczech.
Najwspanialszy zespół fresków zdobiących pałace niemieckie powstał w pałacu
arcybiskupim w Würzburgu.
Znajduje się tam największy fresk na świecie autorstwa
Giovanniego Battisty Tiepola
Johann Michael Rottmayr Wstawiennictwo św. Karola Boromeusza,
fresk w kościele św. Karola Boromeusza w Wiedniu
Freski w kopule
kościoła artysta
wykonywał
w latach 1726–1729.
Cechują się one
jasną paletą
barwną i dynamiką
kompozycji. Święty
Karol, wspierany
przez Matkę Boską
i otoczony przez
trzy personifikacje
cnót: Wiary, Nadziei
i Miłości, oręduje za
ludźmi, wypraszając
dla nich niezbędne
łaski
Dziedziną rzemiosła artystycznego o światowym znaczeniu była ceramika, a zwłaszcza
porcelana.
Z inicjatywy Augusta II, zwanego Mocnym, w 1710 roku powstała pierwsza
w Europie manufaktura porcelany w Miśni w Niemczech. Nosiła ona nazwę Królewsko-
-Polska i Elektorsko-Saska Manufaktura Porcelany. Jej znak firmowy – skrzyżowane miecze
zaczerpnięte z tarczy herbowej elektorów saskich – stał się rozpoznawalny na całym świecie. Porcelanę już od VII wieku znano w Chinach. Europejczycy często importowali chińskie
naczynia, długo nie potrafili jednak odkryć receptury ich wyrobu. Dokonał tego, ponoć
przypadkowo, alchemik Augusta II Johann Friedrich Böttger, łącząc w odpowiednich
proporcjach: kaolin, kwarc i skaleń. Naczynia wypalano w bardzo wysokich temperaturach.
Najciekawsze wyroby miśnieńskiej manufaktury powstały w czasach, kiedy kierowali nią Johann Gottfried Hörold i Johann Joachim Kändler.
Produkowano serwisy porcelanowe, które stopniowo zastępowały popularne uprzednio naczynia z cyny i srebra. Jednym
z najwspanialszych był tzw. serwis łabędzi wykonany pod nadzorem Kändlera w latach
1737–1741 dla saskiego ministra Henryka Brühla. Serwis składał się z ok. dwóch tysięcy
pięciuset naczyń i przeznaczony był dla stu osób. Dekoracje miały charakter rzeźbiarski.
Kändler, oprócz elementów zastawy stołowej, wykonywał też rzeźbione figurki z porcelany. Mogły one układać się w sceny zarówno żartobliwe, np. słynna Małpia orkiestra, jak
i religijne. W Zamku Królewskim na Wawelu w Krakowie znajduje się porcelanowa
Golgota Kändlera
Johann Joachim Kändler, waza z Galateą
z tzw. serwisu łabędziego
Na wieczku wazy przedstawiono nimfę morską Galateę,
kochankę Posejdona, która siedzi na wielkiej rybie. Czarę
naczynia zdobią wyobrażenia łabędzi. Jej stopy mają
kształty ryb i wolut, a uchwyty służące do podnoszenia
przybrały postać nimf. Przeważa barwa biała. Detale rzeźb
są polichromowane i złocone. Naczynie o wysokości
44 cm powstało między rokiem 1737 a 1741. Znajduje się
w Muzeum Porcelany w Dreźnie w Niemczech.
