Shahnameh

Question 1

نخستین شاه و انسان در شاهنامه که سی‌سال حکمرانی کرد

Answer 1

کیومرث

سَخُن‌گویْ دهقان چه گوید نَخُست

که تاج بزرگی به گیتی که جُست

چُنین گفت کآیین تخت و کلاه

گَیومرت آورد و او بود شاه

گیومرث در زبان اوستایی از دو جز گَیو (به معنی زندگانی) و مَرَتَن (به معنی میرنده یا فناپذیر) تشکیل یافته‌ است.

Question 2

نخستین شاهزاده ایران و دوّمین اسطوره ایرانی پس از کیومرث در شاهنامه

Answer 2

سیامک

پسر بد مراورا یکی خوبروی

هنرمند و همچون پدر نامجوی

سیامک بدش نام و فرخنده بود

کیومرث را دل بدو زنده بود

سیامک به معنی «سیاه مو» یا «دارندهٔ موی سیاه» که در جنگ با خَزَروان دیو کشته میشود

Question 3

نام دیو سیاهی است که در شاهنامه به عنوان پور اهریمن از او یاد می‌شود./ سیامک پسر کیومرث به دست او کشته شد

Answer 3

خزوران دیو

سیامک بیامد برهنه تنا

بر آویخت با پور آهرمنا

سیامک به دست خزوران دیو

تبه گشت و ماند انجمن بی خدیو

واژه خزروان مرکب از خزر + وان احتمالاً در معنی نگهبان خزر است. فردوسی آن را پور اهریمن، بچه دیو و دیو سیاه خوانده است

Question 4

پسر سیامک و نوهٔ کیومرث است که انتقام قتل سیامک را با کشتن خزوران (دیو) از اهریمن می‌گیرد و پس از کیومرث به پادشاهی جهان می‌رسد

Answer 4

هوشنگ​ پیشدادی

گرانمایه را نام هوشنگ بود

تو گفتی همه هوش و فرهنگ بود

هوشنگ در اوستا «هئوشینگه» آمده‌است. کسی که خانه‌های خوب فراهم سازد.

Question 5

پسر هوشنگ. پادشاهی دادگستر بود. توانست همه دیوان دوران خویش به دام انداخته و در بند نماید. دیوان خط یا همان دبیره (نوشتن و خواندن) را به او آموختند.

Answer 5

تهمورث دیوبند

تهمورس دیوبند دیوان را به بند کشید و دیوان به او نوشتن آموختند:

کی نامور دادشان زینهار

بدان تا نهانی کنند آشکار

چو آزاد گشتند از بند او

بجستند به ناچار پیوند او

نبشتن به خسرو بیاموختند

دلش را به دانش برافروختند

نبشتن یکی نه که نزدیکِ سی

چه رومی چه تازی و چه پارسی

چه هندی چه چینی و چه پهلوی

نگاریدن آن کجا بشنوی

گونهٔ اوستایی نام تهمورس تخمواوروپَ (به چم اروَپهٔ نیرومند) است؛ که آوانویسی پهلوی آن تخمورو می‌شود.

Question 6

یکی از دیوهای شاهنامه فردوسی است به هیئت گورخر وحشی، گله‌های اسب کیخسرو را آسیب می‌رساند. رستم در نبرد با این دیو، هر بار که سوار بر رخش، به او یورش می‌برد، دیو ناپدید می‌شد.

Answer 6

اکوان دیو

بعضی محققان نام این دیو را محرف اکومان دانسته‌اند که در اوستا به معنای اندیشه پلید آمده‌است و نام دیوی مظهر اندیشه‌های پست و شرارت و نفاق و در مقابل وهومن (بهمن) بوده‌است.

چو از روز یک ساعت اندر گذشت

بیامد بدرگاه چوپان ز دشت

که گوری پدید آمد اندر گله

چو شیری که از بند گردد یله

بدانست رستم که آن نیست گور

ابا او کنون چاره باید نه زور

جز اکوان دیو این نشاید بدن

ببایستش از باد تیغی زدن

Question 7

خدایان هندواروپایی بودند که پس از جدا شدن ایرانیان، نزد آنها اهریمن شناخته شده و از دایره خدایان خارج شدند.

Answer 7

دیو

محجوب معتقد است كه نبرد با ديوان در واقع نبرد مردمانی بوده كه وارد فلات ايران شدند (شاخه هندواروپایی) و با مردمان بومی ساکن که بخشی در سواحل دریای خزر زندگی میکردند و بخشی در سواحل جنوب. ایرانیان کوشش کردند تا این مردمان بومی را مغلوب خود کنند. مسئله دیوان که در دوره هوشنگ آغاز شد و در دوره‌ی تهمورس به اتمام رسید، روایت اسطوره‌ای این نبردها بوده. دیوها همان مردمان بومی‌ ساکن فلات ایران بودند:
فردوسی در داستان اکوان دیو می‌گوید که
تو مَر دیو را مردم بَد شناس
کسی کو ندارد ز یزدان سپاس
تهمورث با دو گونه دیو نبرد کرد. دیوان سفید (ساکنان سواحل بحر خزر) و دیوان سیاه (ساکنان سواحل بحر عمان و خلیج فارس)

Question 8

وزیر و راهنمای طهمورث

Answer 8

شهرسپ

مر او را یکی پاک دستور بود

که رایش ز کردار بد دور بود

خنیده به هر جای شهرسپ نام

نزد جز به نیکی به هر جای گام

چنان شاه پالوده گشت از بدی

بتابید ازو فرهٔ ایزدی

شیدسپ

Question 9

جامی بوده‌است که صورت‌های نجومی و سیارات و هفت کشور (هفت‌اقلیم) زمین بر آن نقش شده بود و دارای نیرویی اسرارآمیز بوده‌است و هر واقعه‌ای که در پهنه جهان اتفاق می‌افتاده، بر روی آن منعکس می‌شده‌است.

Answer 9

جام جهان بین/ جام جم

مشکل خویش بر پیر مغان بردم دوش

کو به تأیید نظر حل معما می‌کرد

دیدمش خرم و خندان قدح باده به دست

و اندر آن آینه صد گونه تماشا می‌کرد

گفتم این جام جهان بین به تو کی داد حکیم

گفت آن روز که این گنبد مینا می‌کرد(حافظ)

فردوسی در شاهنامه در «داستان بیژن با منیژه» پس از تشریح زندانی شدن بیژن به امر افراسیاب در چاه و جستجوی گیو، پدر وی و مأیوس شدن او، در عنوان «دیدن کی‌خسرو بیژن را در جام گیتی‌نمای» چنین سروده است:

Question 10

دو بیت از مولانا درباره قصه/اسطوره/ داستان و معنای نهان آن

Answer 10

ای برادر قصه چون پیمانه‌ایست

معنی اندر وی مثال دانه‌ایست

دانهٔ معنی بگیرد مرد عقل

ننگرد پیمانه را گر گشت نقل

Question 11

کتاب

اثر حاضر، پژوهشی است در باب شاهنامه ضمن تشریح به مبانی و کارکردهای شهریاری در شاهنامه به عناصر مفید برای شناخت خرد سیاسی در ایران اشاره می‌شود

Answer 11

با نگاه فردوسی: مبانی نقد خرد سیاسی در ایران

باقر پرهام. نشر مرکز. 1373

پژوهنده نشان می‌دهد شاهنامه، افزون بر جنبه‌های داستانی، شعری و زبانی‌اش، متنی است در باب سیاست و آیین کشورداری بخش سوم کتاب به بررسی تعبیر سهروردی از نبرد رستم و اسفندیار و نتایج آن در تاریخ اندیشه و سیاست در ایران اختصاص دارد.

Question 12

مجموعهٔ کهن‌ترین نوشتار و سروده‌های زرتشتیان

Answer 12

اوستا

بخش‌های اوستا بر این پایه‌اند: یَسنه که سخنان زرتشت، شناخته شده با نام گاهان در آن گنجانده شده، یشت‌ها (سرودهای نیایشی)، وندیداد، ویسپرد و خرده‌اوستا.

Question 13

رهبر و اصلاح‌گر دینی، فیلسوف و شاعر ایرانی بود. او به پیروانش آموخت که هستی میدان نبرد نیروهای خیر و شر است و انسان آزاد است جایگاه خود در این مبارزه را انتخاب کند. آموزه‌های او، هستهٔ اصلی مزدیسنا را می‌سازد.

Answer 13

زردشت…زرتشت…زَرَثوشترَه

Question 14

هفده سروده‌ای است که از دیرباز از سخنانِ زرتشت اسپنتمان دانسته می‌شده‌است

Answer 14

گاتاها / گات‌ها/ گاهان

Question 15

نام پادشاه ایران در زمان زردشت که دین وی را پذیرفت و از وی پشتیبانی کرد

Answer 15

گشتاسپ

به معنی دارنده اسب آماده.در گاهان (گاثه‌ها)، چهار بار از این فرمانروا یاد می‌شود که سه بار آن به صورت کی‌گشتاسب است. کی به معنی رئیس عشیره و فرمانروا بوده

در حماسه فردوسی گشتاسب شاهی خودخواه و لجوج است که نمی‌تواند از ایران در برابر تاخت و تاز تورانیان مراقبت کند.

Question 16

/ایزد پیام اور است و او است که به همه ایزدان پیغام می‌فرستاده

Answer 16

نریوسنگ

یکی از وظایف این ایزد وحی دین است

Question 17

دسته‌ای از گیاهان به ویژه شاخ انار است که در هنگام اجرای آیینهای دینی در دست می‌گیرند

Answer 17

بَرسَم یا بَرِسمَن

از اوستا برمی‌آید که برسم باید از جنس رستنی‌ها باشد، مانند انار و گز (درخت) و هوم. شاخه‌ها معمولاً با کاردی به نام بَرسَمچین بریده می‌شود.

Question 18

مردی جوان و خوش‌چهره و فرزندِ پهلوان و برومندِ کاووس.

Answer 18

سیاوش

سیاوَرْشَنْ، به‌معنیِ «صاحبِ اسبِ نرِ سیاه»

Question 19

ایزدبانوی نگهبان چارپایان

Answer 19

گئوش

Question 20

معنی زمان و نام یکی از ایزدان آئین مزدیسناست

Answer 20

زروان

زروان یا زمان در آیین ایرانی تاریخی مبهم و طولانی دارد. در لوحه‌های بابِلی مربوط به سدهٔ پانزدهم پیش از میلاد از ایزدی به نام «زُروان» سخن رفته‌است. در اوستا نیز به‌اختصار از این ایزد یاد شده و در متون پهلوی هم دربارهٔ آن سخن رفته‌است. زروان دراصل فرشتهٔ زمان است و با صفت اَکرانه (بی‌کرانه) از او یاد شده‌است.

در آیین مهرپرستی نیز زمانِ بی‌کرانه در رأس قرار دارد و زروان معمولاً به‌صورت موجودی با سر شیر و جسمی که ماری دورِ آن پیچیده، تجسم یافته‌است.

Question 21

نام پدر فریدون و همسر فَرانَک.

Answer 21

آبتین

Question 22

کتاب

خوانشی امروزیست از مرگ سیاوش.حکایت مرگ سیاوش و برآمدن پسرش کیخسرو و برقراری نیکی در ایران. با توضیحاتی از داستان شاهنامه و نیز روایتهای دینی-تاریخی مرتبط در ایران باستان

Answer 22

سوگ سیاوش (در مرگ و رستاخیز)

شاهرخ مسکوب/نشر خوارزمی 1350

کتاب مشتمل بر سه فصل می باشد: غروب، شب و طلوع.

Question 23

ایزدبانوی همه ی آبهای زمین و سرچشمه اقیانوس کیهانی

Answer 23

اردوی سور آناهیتا

او بر گردونه‌ای سوار است که چهار اسب آن را می‌کشند: باد، باران، تگرگ و ابر.
وی سرچشمه‌ی زندگی، پاک کننده‌ی تخمه‌ی نرها و زهدان همه‌ی ماده‌ها و تصفیه‌کننده‌ی شیر در پستان همه‌ی مادران است (اسطوره های ایرانی وستا سرخوش کرتیس)

آبان یشت به او اختصاص داده شده

Question 24

خدای سلحشوری، مهاجم، و نیرومندی در مقابل دیوان است

Answer 24

وِرِثرَغنَه

در بهرام یشت سرودی به وی اختصاص داده شده

Question 25

خدای باران

Answer 25

تَیشتَریه (تیشتر،تشتر)

Question 26

خدای آتش پاک و پسر اهورا مزدا است

Answer 26

اتر - آترگاتیس

Question 27

سرور دانا، خدای غایی، خیر مطلق، خرد و معرفت، آفریننده‌ی خورشید، ستارگان، روشنایی و تاریکی، انسان‌ها و حیوانات و تمامی فعالیت‌های فکری و جسمی

Answer 27

اهورامزدا

Question 28

روح شرّ

Answer 28

انگره‌مینو (اهریمن)

Question 29

کتاب

نام کتابی است به پهلوی که تدوین نهایی آن در سدهٔ سوم هجری قمری انجام شده‌است ولی اصل آن در اواخر دورهٔ ساسانی تألیف شده‌بود. نویسنده (تدوین‌کنندهٔ نهایی) آن «فَرْنْبَغ»، فرزند «دادویه» نام داشت.

Answer 29

بُنْدَهِشْن

بندهشن به معنی «آفرینش آغازین» یا «آفرینش بنیادین» است. نام اصلی کتاب، چنان‌که در ابتدای متن کتاب آمده،[۲] احتمالاً «زند آگاهی» به معنی «آگاهی مبتنی بر زند» بوده‌است. این خود می‌رساند که نویسنده اساس کار خود را بر تفسیر اوستا قرار داده‌است. مطالب کتاب در سه محور اصلی است:

آفرینش آغازین

شرح آفریدگان

نسب‌نامهٔ کیانیان.

Question 30

در شاهنامه برادر افراسیاب و سپه‌سالار لشکر توران است که نسبت به ایرانیان محبت داشته و سرداران ایرانی را آزاد کرد. وی به این جرم به دست افراسیاب کشته می‌شود. در متون زردشتی نیز وی همین شخصیت است

Answer 30

اغریرث

Question 31

پانزدهمین شاهنشاه ایران و انیران از دودمان ساسانی بود که در سال ۴۲۱ میلادی به‌جای پدر، یزدگرد یکم، بر تخت شاهنشاهی ایرانشهر نشست و تا سال ۴۳۸ میلادی سلطنت کرد.

Answer 31

بهرام گور (بهرام پنجم)

نام بهرام در اوستایی «وِرِثرَغنه» و در فارسی میانه «وَرَهران» و «وَهرام» بوده و معنی آن «آمادهٔ نبرد» و «پیروزمند» است.

Question 32

از ایزدان مزدیسنا و ایزد دادگری

Answer 32

رشن

در روز پسین (آخرت) به عنوان سومین داور پس از مهر و سروش حضور دارد. یشت دوازدهم اوستا رشن یشت در ستایش او است. هجدهمین روز ماه به نام این ایزد است. رشن ایزد عدالت آیین ایران باستان است. در سر پل چینود که روان درگذشتگان به داوری کشیده می‌شود و کردارهای خوب و بد و ثواب‌ها و گناهانشان سنجیده می‌شود، هیئت داوری را سه ایزد تشکیل می‌دهند: مهر، سروش و رشن. ترازوی مینوی را رشن در دست دارد. این ترازوی مینوی هرگز خطا نمی‌کند و به اندازهٔ سرمویی نه برای توانگران و نه برای درویش‌ترین مردمان منحرف نمی‌شود.

صورت اوستایی رشن رشنو است و آن را با گمان پرهیزگاری یا درخشش معنی کرده‌اند. صورت پهلوی این نام همان رشن است. در فارسی دری به صورت رش هم آمده‌است.

Question 33

هفت کشور، هفت بومی است که در اوستا از آن‌ها سخن رفته است.

برترین این کشورها….

Answer 33

خوَنیرَس

برترین این کشورها خونیرَس است که در پهناوری، به تنهایی، با آن شش دیگر برابر است.

Question 34

نخستین مرد و زن جهان

Answer 34

مشی و مشیانه

Question 35

یکی از خدایان هندو-ایرانی است که خدای جنگاوری و طبقهٔ جنگاور بوده‌است.

Answer 35

ایندرا

از صفت‌های ایندرا vṛtrahan (بهرام) به معنای مانع‌شکن است. در دین زردشتی ایندرا در زمرهٔ دیوان بشمار می‌رود و ضد نظم و ترتیب و مانع کستی بستن است و امشاسپند اردیبهشت به مقابله با او برمی‌خیزد