Rzeczpospolita Polska jako państwo prawa Flashcards
Źródła prawa w Polsce
Hierarchia aktów prawnych w Konstytucji Rzeczpospolitej Polskiej
a. konstytucja – najważniejszy akt prawny w państwie; określa ustrój państwa, kompetencje organów państwowych i relacje między nimi, oraz prawa, wolności i obowiązki obywateli; z konstytucją muszą być zgodne wszystkie zawierane przez Polskę umowy międzynarodowe
b. ratyfikowane umowy międzynarodowe
– ratyfikacja to wyrażenie zgody przez głowę państwa lub przez parlament na związanie się przez państwo treścią umowy międzynarodowej
– umowy niewymagające zgody parlamentu na ratyfikację
– umowy wymagające zgody parlamentu na ratyfikację w trybie ustawowym
– umowy wymagające zgody sejmu i senatu na ratyfikację większością 2/3 głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów/senatorów lub przeprowadzenia referendum ogólnokrajowego
c. prawo unijne
– unijne prawo pierwotne – traktaty założycielskie, uzupełniające i akcesyjne
– wtórne prawo unijne – akty prawne wydawane przez organy Unii Europejskiej
– w państwach członkowskich obowiązuje zasada pierwszeństwa prawa unijnego (nie dotyczy konstytucji)
– rozporządzenia unijne – w państwach członkowskich mają charakter wiążący i obowiązują bezpośrednio
– dyrektywy – wskazują cele i w jakim terminie mają być osiągnięte przez państwa członkowskie
– decyzje – mają charakter wiążący dla adresatów i obowiązują bezpośrednio
– zalecenia i opinie – nie mają charakteru wiążącego, a jedynie sugestywny
d. ustawy i rozporządzenia z mocą ustawy
– ustawa to akt prawny o charakterze ogólnym, uchwalany przez sejm w trybie ustalonym w konstytucji
– ustawy muszą być zgodne z konstytucją i ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi
– materia ustawowa – zagadnienia, które mogą być regulowane wyłącznie w trybie ustawowym (budżet, podatki, wolności, prawa i obowiązki obywateli, skład i uprawnienia organów państwa)
– rozporządzenia z mocą ustawy – akty prawne wydawane przez Prezydenta RP na wniosek Rady Ministrów w warunkach stanu wojennego, gdy Sejm nie może zebrać się na posiedzenia
mają określony konstytucyjnie zakres i granice
muszą być zatwierdzone przez Sejm na jego najbliższym posiedzeniu
e. rozporządzenia
– akty wykonawcze, wydawane na podstawie ustawy i w celu jej wykonania
– organy władzy upoważnione do wydawania rozporządzeń: prezydent, Rada Ministrów, prezes Rady Ministrów, ministrowie, Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji
f. akty prawa miejscowego
– uchwały wydawane przez sejmik wojewódzki, radę powiatu i radę gminy
– zarządzenia wydawane przesz zarząd województwa, zarząd powiatu i wójta/burmistrza/prezydenta oraz organy administracji niezespolonej
– najważniejsze akty prawa miejscowego to: statuty, przepisy wykonawcze oraz przepisy porządkowe
– zarządzenia wydawane przez wojewodę
– akty prawa miejscowego obowiązują na obszarze działania organu, który je wydał
g. akty prawa wewnętrznego – np. zarządzenia
– są kierowane wyłącznie do jednostek podlegających wydającemu je organowi władzy
– są ogłaszane w Monitorze Polskim
Państwo prawa i praworządność
Praworządność to przestrzeganie prawa przez organy państwa
- Państwo prawa
a. w odniesieniu do obywateli obowiązuje zasada: wszystko, czego prawo nie zabrania, jest dozwolone
b. w odniesieniu do organów władzy państwowej obowiązuje zasada: wszystko, co nie jest dozwolone, jest zabronione – organy władzy mogą działać wyłącznie na podstawie prawa oraz w jego granicach
Praworządność w Polsce
Organa strzegące praworządności w Polsce
a. Trybunał Konstytucyjny
b. Rzecznik Praw Obywatelskich
c. Najwyższa Izba Kontroli
- Gwarancje państwa prawnego
– gwarancje ustrojowe – np. podział władz
– gwarancje legislacyjne – np. precyzyjne określenie kompetencji organów władzy
– gwarancje proceduralne – np. zasada dwuinstancyjności postępowania sądowego
- Niezależność systemu wymiaru sprawiedliwości
a. zasada niezależności sądów
– polega na wolności od ingerencji władzy wykonawczej i ustawodawczej
– rola ministra sprawiedliwości ogranicza się do spraw związanych z administracją sądową
b. zasada niezawisłości sędziowskiej – chroni sędziów przed ingerencją w orzecznictwo
c. konstytucyjne zasady gwarantujące niezawisłość sędziowską
– organizacyjne – odrębność organizacyjna od innych organów władzy
– funkcjonalne – zakaz ingerencji innych organów władzy w orzecznictwo
– procesowe – np. jawność postępowania sądowego, kolegialność orzekania, tajność narady – –– sędziowskiej, możliwość wyłączenia sędziego w uzasadnionych przypadkach
d szczególna pozycja prawna sędziów
– nieusuwalność
– immunitet sędziowski
– zakaz pełnienia innych funkcji publicznych
– zakaz przynależności do partii i związków zawodowych
– odpowiedzialność dyscyplinarna przed odrębnymi organami
e udział ławników (sędziów społecznych) w postępowaniu sądowym
– ławnicy są wybierani przez rady gmin
– ławnicy orzekają w składach kolegialnych (jeden sędzia zawodowy i dwóch ławników lub dwóch sędziów zawodowych i trzech ławników)
– ławnicy orzekają w sądach pierwszej instancji
