Prosesau afon a thirffurfiau - Termau Allweddol

Question 1

Dyddodiad

Answer 1

Gosod haenau o ddeunydd yn y dirwedd. Mae dyddodiad yn digwydd pan fydd y grym oedd yn cludo’r gwaddod yn lleihau.

Question 2

Gylïau

Answer 2

Sianeli cul ffurf V, sy’n cael eu torri gan ddŵr yn llifo ar lethrau serth.

Question 3

Gweithred hydrolig

Answer 3

Erydiad wedi’i achosi pan fydd dŵr ac aer yn cael eu gorfodi i mewn i fylchau mewn craig neu bridd.

Question 4

Sbardunau pleth

Answer 4

Arwedd mewn dyffrynnoedd ffurf V lle mae’r afon yn troelli o un ochr i’r llall fel bod y bryniau’n plethu yn debyg i ddannedd sip.

Question 5

Llwyth

Answer 5

Y gwaddod mae’r afon yn ei gludo.

Question 6

Ystumllyn

Answer 6

Tro hen ystum afon sydd bellach ddim wedi’i chysylltu â sianel yr afon gan ddŵr sy’n llifo.

Question 7

Plymbwll

Answer 7

Pwll o ddŵr ar waelod rhaeadr. Arweddion erydol yw plymbyllau, wedi’u creu gan sgrafelliad a gweithred hydrolig o’r dŵr yn plymio.

Question 8

Tarddle

Answer 8

Man cychwyn yr afon.

Question 9

Cludo

Answer 9

symud deunydd wrth iddo gael ei gario gan afon drwy’r dirwedd.

Question 10

Erydiad fertigol

Answer 10

Lle mae grym y dŵr, sy’n treulio’r dirwedd, yn cael ei ganolbwyntio tuag i lawr.

Question 11

Sgrafelliad

Answer 11

Erydiad wedi’i achosi gan ffrithiant. Mae’n digwydd pan fydd afon yn cludo tywod, graean neu gerigos a’u defnyddio i dreulio’r dirwedd.

Question 12

Gorlifdir

Answer 12

Ardal wastad ger sianel afon sy’n cael ei gorchuddio a dŵr yn ystod llifogydd.

Question 13

Erydiad ochrol

Answer 13

Proses lle gall afon dorri i’r ochr, sef i mewn i’w glan afon ei hun.

Question 14

Encilio

Answer 14

Tirffurf yn symud yn raddol am yn ôl oherwydd proses erydu. Mae rhaeadr yn encilio tuag at darddle afon wrth iddi erydu.

Question 15

Llethr slip

Answer 15

Llethr graddol ar draeth afon (bar pwynt) sy’n cael ei ffurfio drwy ddyddodi gwaddod ar dro mewnol ystum afon.

Question 16

Athreuliad

Answer 16

Math o erydiad lle mae’r creigiau’n bwrw yn erbyn ei gilydd gan eu gwneud nhw’n llai ac yn fwy crwn.

Question 17

Cyrydiad

Answer 17

Treulio’r dirwedd gan brosesau cemegol fel hyddodiant.

Question 18

Dalgylch afon

Answer 18

Dyma’r ardal mae afon yn casglu ei dŵr ohoni. Enw arall am hwn yw dalgylch (catchment area).

Question 19

Ceunant

Answer 19

Dyffryn cul ag ochrau serth. Yn aml mae ceunentydd i’w cael islaw rhaeadr.

Question 20

Anathraidd

Answer 20

Priddoedd neu greigiau sydd ddim yn gadael i ddŵr fynd drwyddynt, fel clai.

Question 21

Ystum afon

Answer 21

Tro neu ddolen fawr yng nghwrs yr afon.

Question 22

Bar pwynt

Answer 22

Traeth afon wedi’i ffurfio o dywod a graean sy’n cael ei ddyddodi ar dro mewnol ystum afon.

Question 23

Llednant

Answer 23

Afon lai sy’n llifo i mewn i sianel afon fwy.