poetyka 1 Flashcards
epika - podmiot literacki
narrator / zazwyczaj obiektywny, ale nie musi byc / jego relacja wplywa na wyglad i charakter swiata przedstawionego / zazwyczaj w 3 lub 1 osobie liczby pojedynczej
liryka - podmiot literacki
podmiot liryczny / subiektywny/ jest glowna postacia, przekazuje wasne przezycia i donniemania / zazwyczaj w 1 osobie liczby pojedynczej
dramat - podmiot literacki
podmiot dramatyczny / obiektywny i bezoosobowy / wypowiada sie w didaskaliach / bezosobowo zazwyczaj
epika - swiat przedstawiony
podstawowa rola fabuly / czas narracji i czas fabuly (popularniejszy, w czasie przeszlym) / swiat przedstawiony jest wysuniety na plan pierwszy
liryka - swiat przedstawiony
rola fabuly jest drugorzena lub nieistotna / jeden porzadek czasowy, tj czas wyznania lirycznego / swiat przedstawiony zalezy od przezyc podmiotu i nie stanowi wartosci samodzielnej
dramat - swiat przedstawiony
podstawowa rola fabuly (wynika z dialogow postaci) / wystepuje tylko czas terazniejszy / swiat przedstawiony stanowi zespol dzialan bohaterow, odbiorca staje sie swiadkiem rozgrywajacych sie wydarzen
kontakt odbiorcy z dzielem
epika - bezposredni
liryka - bezposredni lub posredni
dramat - posredni
epika gatunki
epos, basn, opowiadanie, powiesc, pamietnik
liryka gatunki
hymn, oda, sonet, elegia, haiku
dramat gatunki
tragedia, komedia, kabaratet, tragikomedia
statyczny sposob ukazywania sp
ksztaltuje i rozbudowuje swiat przedstawiony, zazwyczaj opisuje wyglad przedmiotow lub miejsc
dynamiczny sposob ukazywania sp
ukazuje rozwoj swiata przedstawionego w czasie
obiegowy stosunek do tradycji literackiej
powtarza sie wielokrotnie w literaturze na przestrzeni rozznych epok
kompozycja zamknieta
sugeruje, ze rzeczywistosc poznawana jest w obiektywny sposob / elementy sa scizle ze soba zespolone, widoczne jest zakonczenie i poczatek dzielo, da sie latwo odczytac idee utworu / np pan tadeusz
kompozycja otwarta
uwidacznia dynamizm i zmiennosc swiata / nie kladzie nacisku na przestrzeganie spoistosci miedzy elementami, czasami swiadomie zaciera kontury kompozycji calosci / np. dziady
narracja autorska (trzeciosobowa)
narrator pozostaje na zewnatrz swiata przedstawionej, jest mniej lub bardziej obiektywny
narrator stały
punkt widzenia jest stale na jednej z postaci, njczesciej jest to narracja pierwszosobowa
narracja pamietnikarska (pierwszoosobowa)
narrator mowi o zdarzeniach i faktach w ktorych sam uczestniczyl, zazwyczaj ma wiedze ograniczona
narrator zmienny
punkt widzenia jest przenoszony z jednej postaci na inna
narrator neutralny
powstrzymuje sie od ocen - 3 osobowyna
narratpr interpretujacy
rejestruje i ocenia fakty
postac pierwszoplanowa
jej losy sa na pierwszym planie swiata przedstawionego, stanowia osrodek zainteresowania autora; np konrad wallenrod
postac drugoplanowa
zwiazana scisle z losami glownych bohaterow, ale odgrywa mniejsza role w przebiegu fabuly; np rzecki
postac epizodyczna
ma znaczenie jako skladnik tla w utworze, wnosi do fabuly roznorodnosc elementow srodowiskowych i kulturowych; studencni medycyny w lalce
bohater zbiorowy
wystepuje wtedy iele waznych postaci, z ktorych zadna nie dominuje; np groada wiejska w chlopach reymonta
postac aktywna
jej decyzje i dzialania zmieniaja fabule, wyznaczaja jej kierunek
postac pasywna
postac ktorej los jest ksztaltowany przez niezalezne od niej czynniki; np fatum
porte-partole
postac jest rzecznikiem autora, wprost wyraza jego poglady, np. narrator romantycznosci
spoleczna motywacja bohatera
objasniona prawami zycia spolecznego, stosunkami spolecznymi, zasadami dzialania w spoleczenstwie
psychologiczna motywacja bohatera
inaczej jakby emocjonalna, objasniona celami, cechami i ogolnie zyciem wewnetrznym jednostki; potop sienkiewicza np
fantastyczna motywacja bohatera
ludzkie poczynania pozostaja nieuchwytne rozumowo, ale sa wytlumaczone poprzez np. wiare w byty wyzsze; mity i legendy
metafizyczna motywacja bohatera
ludzkie poczynania zaleza od losu, przeznaczenia; np fatum w antygonie, proces kafki
podzial akcji
trojdzielny - zawiazanie, rozwiniecie i rozwiazane
piec czesci - zawiazanie, rozwiniecie, punkt kulminacyjny, perypetia, wyraziste rozwiazanie
zawiazanie akcji
przedstawienie (zarysu) konfliktu wyjsciowego
rozwiniecie akcji
stopniowanie dramatyzmu wydarzen, pokazanie co motywuje bohatera/bedzie go motywowac
punkt kulminacyjny
zarzenie, ktore decyduje o losach bohatera; punkt najwiekszego napiecia akcji
perypetia
nagla zmiana kierunku akcji, stawiajaca bohatera w nowej sytuacji
wyraziste rozwiazanie akcji
bohater albo osiaga cel, albo jego dzialania koncza sie niepowodzeniem; zakonczenie dziela
czas narracji (wypowiedzi)
okresla kiedy jest usytuowana wypowiedz narratora; nie moze byc wczesniejszy niz czas fabuly. np w krzyzakach czas narravji jrdt kilkadziesiat lat po opisywanych wydarzeniach, bo narrator wie jak skonczy sie wojna
czas fabuly (wydarzen sp)
na ogol pokrywa sie z czasem historycznym; czas opisany w swiecie przedstawionym
czas historyczny
czas, w ktorym dzieja sie fakty historyczne opisane przez narracje; wzgledem czasu pisania utworu przez autora, moze byc to problematyka historyczna, wspolczesna lub fantastyczna (np rok 1984 byl pisany w latacj 40)
tok inwersyjny
akcja nie dzieje sie chronologicznie’; wsytepuja retrospekcje i antycypacje
liryka bezposrednia
1 osoba liczby pojedynczej, podmiot liryczny wprost ujawnia swoje mysli i przezycia. dzieli sie na osobista, liryke roli i liryke maski
liryka osobista
podmiot liryczny jest tozsamy z autorem; zwana tez liryka biograficzna; np sonety krymskie mickiewicza
liryka roli
podmiot liryczny wypowiada sie wcielajac sie w postac historyczna lub mitologiczna
liryka maski
podmiot liryczny wypowiada sie udajac przedmiot lub zwierze itp
liryka posrednia
3 osoba liczby pojedynczej/bezosobowo lub dialog; podmiot liryczny pozostaje mniej lub bardziej ukryty; wyraza sie m.in przez podanie opinii na temat czegos
lirya opisowa
osobistwa perspektywa ujawniona jest w sposobie opisywania swiata “och ale piekne drzewa”
liryka sytuacjna
korzysta z narracji lub dialogu, tworzac sceny w ktorych wystepuja bohaterowie rozni od podmiotu lrycznego
liryka podmiotu zbiorowego
podmiot liryczny wystepuje jako “my”, najczesciej wypowiadajac sie w imieniu gruoy osob zwiazanej wspolnym odczuwaniem; czesto pisane sa tak wiersze patriotyczne, np mazurek dabrowskiego
liryka inwokacyjna
podmiot liryczny jawnie zwraca sie do adresata okrslonego, ktory stanowi osrodek wypowiedzi; np inwokacja lub oda do mlodosci
instrumentacja gloskowa
celowe komponowanie brzmienia wypowiedzi, tak, aby miala szczegolne walory brzmieniowe; polega na czestym powtarzaniu glosek w bliskim sasiedztwie lub okreslonym porzadku; obejmuje rym, eufonie, kakofonie itp
eufonia
dazenie do przyjemnego brzmienia wypowiedzi; zazwyczaj polega na zwiekszaniu ilosci samoglosek i spolglosek plynnych; szczegolnie wazna jest eufonia w piosenkach
aliteracja
rozpoczynanie kolejnych dwu lub wiecej wyrazow od tych samych glosek; np “Smugi jasne, smugi srebrne, smugi szare”
kakofonia
przeciwienstwo eufonii; dazenie do niezestrojonego, nieharmonicznego brzmienia wypowiedzi;
tautacyzm
rodzaj kakofonii, polegajacy na zbiegu jednakowych ukladow gloskowych na granicy wyrazow (“wizenie niewyrazne”)
onomatopeja
naslaowanie dzwiekow za ppomoca brzmienia slow i ukladow slownych
neologizm
nowy wyraz utworzony dla nazwania nowych przedmiotow lub sytuacji; w utworach czesto tworzony w celach artystycznych
zlozenie
zlozenie dwoch wyrazow w jedna calosc znaczeniowa, zbliza wyraz do znaczen przeniosnych
kontaminacja
utworzenie nowego slowa lub wyrazenia przez skrzyzowanie dwoch lub wiecej slow badz wyrazen, ktore kojarza sie brzmieniowo lub znaczeniowo
uzycie nacechowania pewnych koncowek
najczesciej wykorzsywana est koncowk -owie, ktora normalnie przybieraja rzeczowniki meskoosobowe i ktora nadaje wyrazom podniosly charakter; uzywa sie tego w celu archaizacji lub animizacji
inwersja (przestawnia)
wyrazne naruszenie szyku wyrazow w zdaniu w celu wzmocnienia ekspresji wypowiedzi lub w celu dania efektu brzmieniowego;
elipsa/wyrzutnia
pomieniecie w zdaniu lub wyrazeniu jakiegos skladnika, ktory daje sie odczytac na podstawie kontekstu
polisyndeton
polaczenie wielu czlonow wspolrzednych jednakowym spojnikiem (np. i) co daje podobny stylistyczny wynik jak anafora (moremy, mureny i morza i zorze i ogien i ogon i orzel i orzech)
asydeton
polaczenie wielu czlonow wspolrzednych bezspojnikowo
anafora
powtarzanie danego wyrazu lub zwrotu na poczatku kolejnych zdan lub/i wersow
epifora
powtarzanie danego wyrazu lub zwrotu n koncu kolejncyh zdan i lub wersow
symploke
polaczenie anafory i epifory
poliptoton
powtarzanie tego samego wyrazu w roznych formach gramatycznych
refren
powtorzenie czesci/calego wersu lub strofy w tych samych, stalych miejscach ukladu stroficznego
pierscien
powtarzanie sie tego samego wersu na poczatku i koncu utworu wierszowanego
distributio
przedstawienie pewnej calosci w postaci odrebnych elementow
distributio wyliczenie
przedstawienie po kolei wszystkich zapowiedzianych elemtnow
pleonazm;tautologia
zestawienie wyrazow lub zdan zawierajacych to samo znaczenie lub wyrazajacych te sama mysl; np “powoli, jak zolw, ociezale ruszyla maszyna”
nagromadzenie
zgeszczenie na pewnym odcinku mowy wielu podobnych do siebie skladnikow; czesty sposob realizacji hiperboli
antyteza
zestawienie wyrazow lub zdan zawierajacych przeciwstawne znaczenie lub mysl “bog sie rodzi, moc truchleje”
apostrofa
bezposredni i uroczyste zwrocene sie do osoby lub zjawiska, utrzymane w tonacji wykrzyknikowej (Litwo! Ojczyzno moja!)
pytanie retoryczne
pytanie nie wymagajace odpowiedzi, majace naklonic czytelnika do dalszego wywodu i rozmyslan, poglebienia emocji w utworze
eksklamacja
zdanie wykrzyknikowe wtraconego w tok mowy - czesto ma postac apostrofy
parenteza
wyraz lub zdanie majace chaakter nawiasowego wtracenia, czesto jest osobnym akapitem i jest sposobem wprowadzania dygresji
anakolut
niepoprawna konstrukcja skladniowa, moze sluzyc stylizacji lub uniezwykleniu mowy
epitet stały
zawsze odnosi sie do tego samego zjawiska i niie moze byc uzyty zeby opisac inne zjawisko - np gromowladny zeus, ikarowy lot
epitet zdobniczy
typowy dla jakiegos stylu lub epoki, np lazurowe niebo lub perlowe zebby
epitet metaforyczny
polaczenie z wyrazem odleglym znaczeniowo, ma charakter metaoryczny
oksymoron
sklada sie z dwoch opozycyjnych znaczeniowo wyrazow, daje efekt paradoksu - bogurodzica dziewica
porownanie stereotypowe
czerpane z mowy potocznej; “mochnacki jak trup blady”
porownanie poetyckie
ma oryginalny i nieszablonowy charakterp
porownanie hiperboliczne
wyolbrzymiajace, porownywanie do wielu zjawisk jednoczesnie, “nie tyle maja i jeziora trzciny, jak ja mam bolow do mej katarzyny”
porownanie tautologiczne
porownanie zjawiska lub przedmiotu do niego samego, czesto ma wydzwiek humorystyczny
porownanie homeryckie
czlon porownujacy zostaje rozudowany do rozmiaru samodzielnego obrazu lub epizodu no ogolnie takie dojebane jesr
peryfraza (omowienie)
zastapienie danego wyrrazu szeregiem innych, ktore stanowia jego roznowaznik znaczeniowy - pelni funkcje urozmaicenia i elemtnu ozdobnego
eufemizm
odmiana perfyrazy, polega na zlagodzeniu znaczenia pewnych wyrazow, niekiedy z powodu cenzury
hyperoche
pochwala w stopniu najwyzszym
litota
pomniejszenie zjawiska - przeciwienstwo hiperoli
metonimia
zastapienie jednego wyrazu inny,. tory pozostaje w zwizku logicznym w danym wyraeniu
metalepsis
uzycie w tekscie nazwy zjawiska wczesniejszego zamuast pozniejszego (o czole mysla rozcieta - zmarszczka to skutek mysli, a nie sama mysl)
synestezja
przedstawianie jednych wrazen zmyslowych innymi zmyslami; rodzaj metafory; np cisza blekitna
alegoria
element dziela (np. motyw lub watek) ktory poza znaczeniem doslownym ma jeszcze znaczenie domyslne, ukryte.
symbol
motyw obecny w dziele, ktory sugeruje tresci bezposrednio w nim obecne, ale nie jest jednoznaczny i nie da sie go jednoznacznie zinterpretowac; gowno dupa sex nwm
puenta
dobitne zamkniecie wypowiedzi rozstrzygnieciem znaczeniowym; gowno dupa
sumacja
rodzaj puenty, zebranie na nowo wszystkich wprowadzonych motywow zeby wydobyc z nich wspolny, zaskakujacy czytelnika sens
parakods
zaskakujace, efektowne sformulowanie, zawierajace ysl nonsensowna, ktora ma zmusic czytelnika do rozmyslan
ironia
sprzecznosc miedzy znaczeniem slow a intencja zawarta w kontekscie
antyfraza
najprostsza forma realizacji ironii, poprzez uzycie wyrazu przeciwstawnego
sarkazm
rodzaj gorzkiej ironii majacej ugodzic w adresata
dygresja
odejscie od glownego tematu narracji do spraw luzno z nim zwiazanych, lub wgl z nim nie zwiazanych - dygresja w zamierzony sposob burzy spojnsc tekstu
aluzja literacka
swoadome nawiazanie do innego dziela, odwoluje sie do wiedzy i spostrzegawczosci czytelnika
cytat
doslowne przytoczenie fragmentu wypowiedzi cudzej lub wlasnej
pararaza
przytoczenie fragmentu jakiejs wypowiedzi, poslugujac sie innymi srodkami niz pierwowzor ale zachowujac znaczenie
rodzaje wierszy
wiersz sylabiczny, wiersz sylabotoniczny, wiersz toniczny, wiersz nieregularny, wiers bialy
wiersz sylabotoniczny
-numeryczny
-o rytmie decyduje : stała liczba sylab w wersie, srediowka i rym, stala liczba i rozmieszczenie akcentow
- rymy moga byc meskie i zenskie
- konieczne czeste odchodenie od idealnego wzorca w celu unikniecia monotonii
wiersz nieregularny
nawiazuje do ktoregos z trzech glownych systemow wiersza polsiego, moze byc uznany za numeryczny. dzieli sie na wiersze sylabiczne i sylabotoniczn
wiersz nieregularny sylabiczny ryowy
wiersze sa roznej dlugosci, koniec wersu jest uwadytniony rymem, najczesciej rymem meskim, czesto wystepuja przerzutnie
wiersz nieregularny sylabiczny rymowo-sredniowkowy
wystepuje stala pozycja sredniowki, ale wers jako calosc ma zmienna dlugosc
wiersz nieregularny sylabotoniczny
wystepuje ogrniczenie i modyfikacja regularnosci akcentowo-sylabicznej, charakterystyczne sa wiersze podwazajae regule izosylabizmu tzw roznozgloskowve
wiersz wolny
-nienumeryczny
-bezrozmiarowy
-podzial na wersy odroznia go od prozy
-zazwyczaj jest bezrymoey
-dzieli sie na zdaniowy skupieniowy i askladniowy
wiersz wolny skupieniowy
-zachowuje podzial sklaniowy, ale wers wypelnia czesc zdania (skupienie)
-podzial na skupienia wyodrebnia je jako samodzielne calosci znaczeniow
-czeste sa to klauzule emocjonalne
dystych
strofa dwuwersowa
tercyna
strofa trzywersowa o ukladzie aba, bcb, cdc, ded itd
tercet
stroa trojwersowa o innym ukladzie rymow
tetrastych
strofa czterowersowa
strofa mickiewiczowska
nie mam kurwa pojecia nwm sklada sie z wersow powiazanych rymem krzyzowym abab
pentastych
strofa pieciowersowa o uldzie rymow aabbc lub aabba
sekstyna
strofa szesciowersowa o ukladzie rymow ababcc
sestet
dwa trojwiersze skladajace sie na druga czesc sonetu/ogolna nazwa na strofy szesciowersowe
septet
strofa siedmiowersowa
oktawa
strofa zlozona z 8 wersow ktore tworza uklad rymow abababcc
triolet
uklad osmiowersowy w ktorym wersy 1, 4 i 7 sie powtarzaja abaaabab
strofa spenserowska
liczy dziewiec wersow
