Panitikan (Uri at Kahulugan) Flashcards
Ilaw na walang kamatayang tumatanglaw sa kabihasnan ng tao; nagsasabog ng pag-ibig at kaligayahan na nagpapayaman sa kaisipan at karanasan, nagpapalalim ng pagkaunawa, lumilinang ng kamalayang pansarili, panlipunan at pambansa, at nagpapahalaga sa mga karanasang nagiging timbulan sa oras ng pangangailangan.
Panitikan
Ang panitikan ay pagpapahayag ng damdamin ng tao ukol sa lipunan, pamahalaan, kapaligiran, kapwa at Dakilang
Lumikha
Bro. Honorio Azarias at Jose Villa Panganiban
Ang panitikan ay kasaysayan ng kaluluwa ng mga mamamayan sapagkat dito masasalamin ang mga layunin,
damdamin, panaginip, pag-asa, hinaing at guniguni ng mga tao na nasusulat o binabanggit sa maganda, makahulugan,
matalinghaga at masining na mga pahayag.
Maria Ramos
Ang panitikan ay isang talaan ng buhay ang panitikan kung saan nagsisiwalat ang isang tao ng mga bagay na kaugnay
ng napupuna niyang kulay ng buhay at buhay sa kanyang daigdig na kinabibilangan. Ginagawa ito ng isang tao sa
pamamagitan ng malikhaing pamamaraan
Arrogante
Ang panitikan ay yaong walang kamatayan, yaong nagpapahayag ng damdamin ng tao bilang ganti niya sa reaksyon
sa kanilang pang-araw-araw na pagsusumikap upang mabuhay at lumigaya sa kanilang kapaligiran, gayundin sa
kanilang pagsusumikap na makita ang Maykapal.
Atienza, Ramos, Zalazar, Nozal
Ang panitikan ay nagsasalaysay ng buhay, pamumuhay, lipunan, pamahalaan, pananampalataya, at mga karanasang
kaugnay ng iba’t ibang uri ng damdamin tulad ng pag-ibig, kaligayahan, kalungkutan, pag-asa pagkapoot, paghihiganti,
pagkasuklam, sindak at pangamba.
C. Sauco, et.al.(2004)
Ang tawag natin sa lahat ng uri ng pahayag nakasulat man ito, binibigkas o kahit ipinahihiwatig lang ng aksiyon ngunit
may takdang anyo o porma katulad ng ng tula, maikling kuwento , dula, nobela, at sanaysay.
L. Santiago 1993
- Isinusulat nang pasaknong, binibigkas nang may indayog, matalinhaga, may sukat at tugma. Maaari rin
itong malaya na wala ang sukat o ano mang tugmaan.
Patula
Isinusulat nang patalata, karaniwan ang mga salita at tuloy-tuloy ang pagpapahayag.
Tuluyan
-Kung ang panitikan ay itinatanghal sa entablado. Pa-iskrip ang pagkakasulat nito at binubuo ng mga
tagpo at yugto. Dati itong nasasaklaw ng anyong patula noon sapagkat ang mga dula noon ay itinatanghal nang
patula.
Patanghal
- Isang kaisipang naglalarawan ng kagandahan, ng kariktan, ng kadakilaan na makikita sa silong ng alinmang
langit.
Tula
Isang tulang nagsasaad ng kabayanihan at kakaibang kapangyarihan ng pangunahing tauhan,
Epiko
- Isang uri ng tulang lalabindalawahing pantig at binibigkas nang mabagal. Ang mga kaganapan ay nagmula
sa danas ng isang indibidwal. Hal. Florante at Laura
Awit
Isang uri ng tula na wawaluhing pantig at binibigkas nang mabilis. Pantasya at kababalaghan ang
karaniwang nilalaman nito.
Korido
Ito’y may himig awit sa dahilang ito’y inaawit habang may nagsasayaw
Balad
Isang debateng sayaw tungkol sa pagmamahalan ng isang babae at lalake
Balitao
Binubuo ng labing-apat na taludtod at naghahatid ng aral sa mga mambabasa.
Soneto
Isang uri ng tulang liriko na karaniwang inaawit na may kaalinsabay na
gawain. Oral na pagpapahayag ng damdamin ng mga katutubo. May iba’t ibang uri ang mga ito batay sa okasyong
paggagamitan.
Kantahing Bayan o Awiting Bayan
awitin sa pamamangka
Talindaw
awitin sa mga kasal at panliligaw
Diona
awit pampatulog sa mga musmos na anak.
Oyayi
awit ng pagpupuri at pagpaparangal sa Diyos o Maykapal
Dalit
tumatalakay sa damdamin, panaghoy o panangis para sa alaala ng yumao.
Elehiya
- tumutukoy sa papuri o masiglang damdamin. Ito’y walang bilang ng pantig at saknong.
Oda
awit ng pakikidigma at pakikibaka
Kumintang
awitin matapos ang maghapong pagtratrabaho sa bukid, o dili kaya’y awit sa pasasalamat sa
masaganang ani.
Kalusan
awit ng tagumpay
Sambotani
awit tungkol sa pag-ibig
Kundiman
Pagpapalitan ng katwiran sa anyong patula.
Balagtasan
Mga sinaunang tula na maikli lamang.
Karunungang Bayan
Mga butil ng karunungan na hango sa karanasan ng mga matatanda, nagbibigay ng mabuting
payo tungkol sa kagandahang-asal at mga paalala ng mga kaugalian at karaniwang patalinghaga.
Salawikain
- Gumagamit ng pamumuna ng kilos o gawi ng isang tao. Hindi ito gaanong matalinghaga tulad
ng salawikain.
Kasabihan
- Paglalarawan ng bagay na pinahuhulaan. Ito’y nangangailangan ng mabilisang pag-iisip.
Bugtong
Ginagamit ng ating mga ninuno bilang pagbibigay respeto sa mga nilalang na hindi nakikita.
Bulong
Pahayag na nagmula sa Banal na Kasulatan.
Kawikaan
Tagisan ng husay sa pagtula upang makuha ang singsing ng prinsesang nahulog sa dagat.
Pinangungunahan ang larong ito ng isang nakatatanda at sinisimulan ang pagpapagalingan sa pagtula sa
pamamagitan ng isang lumbo.
Karagatan
Uri ng tulang patnigan na ginagamit sa mga lamay. Tagisan ng talino at husay sa pagtula. Ang mga
pangangatwiran ay hango sa Banal na Kasulatan, mga salawikain at kasabihan.
Duplo
- Mga tula/awit na ginagamit ng mga bata sa kanilang paglalaro
Tugmaang Pambata
- Tulang sumikat noong panahon ng hapon na binubuo ng tatlong taludtod. May tigpipitong pantig sa bawat
taludtod.
Haiku
Maikling tula na binubuo ng apat na taludtod na may pipituhing pantig.
Tanaga
Binubuo ng limang saknong. Ang una ay isang pangalan. Ikalawa ay dalawang pang-uri, ikatlo naman
ay pandiwa, ikaapat ay dalawang parirala at panghuli naman ay tungkol muli sa pangalang nasa unahan.
Singkian
Ito ay maaaring tagurian bilang pinakabunsong pormang pampanitikan sa
bansa. Ito’y ipinakilala at natutunang isulat sa pampublikong sistemang edukasyon itinaguyod sa maagang yugto
pa lamang ng Panahon ng Amerikano.
Maikling Kwento
4 na perspektibo na inilalahad sa pag-aaral ng kwento ayon kay Rolando B. Tolentino
Pormalismo
Historikal at Sosyolohikal
Kultural
Estetika at Pagkatao
ang pag-aaral ng mga sangkap na
bumubuo sa kwento
Pormalismo
ang pag-aaral ng mga salik ng uri, lahi at etnisidad, kasarian at sexualidad sa maikling kwento
Kulltural
ang pag-unlad ng konsepto ng estetika at pagkatao sa maikling kwento.-
Estetika at Pagkatao
ang pag-aaral ng lipunan at kasaysayan sa loob at labas ng
kwento
Historikal at Sosyolohikal
Ayon kay _________ noon lamang ______ lumitaw sa bokabularyong tagalog ang terminong “sanaysay”.
Galing ang salita sa “sanay” at “salaysay” na pinagsanib nito upang magamit sa pagtukoy sa anyong
pampanitikan na tinatawag sa Ingles na “essay”.
Abadilla 1938
Ang pangalang kinilala ni Abadilla bilang awtor ng sanaysay sa
Kanluran ay kinabibilangan nina
Montaigne, Bacon, Addison, Macaulay, Emerson, Mencken at Spingarn.
Ayon sa kaniya “ang sanaysay ay naglalaman ng obserbasyon at kuro-kuro, pati na ang estilo ay tigmak sa personalidad ng may-akda”
Michael De Montaigne
“Walang iisang tunguhin na dapat sundin sa pagtalakay ng nilalaman at estilo ng sanaysay.Maituturing
na ang akda ay isang bintanang bumubukas, nagsasaboy ng liwanag, at nag-aanyaya sa mambabasa na
magmasid sa kanyang paligid at kilalanin kahit bahagya ang buhay at karanasan ng ibang tao, sa pag-asang ang
pira-pirasong dilim sa danas ng tao ay mahahalinhan ng kamunting tanglaw na maglalapit sa atin sa ating
kapwa.”
B. Lumbera
Mahabang makathang pampanitikan na naglalahad ng mga pangyayari na pinaghahabi sa isang mahusay
na pagbabalangkas na ang pinakapangunahing sangkap ay ang pagkakalabas ng hangarin ng bayani sa dako at ng
hangarin ng katunggali sa kabila.
Nobela
Maikling salaysay ng mga kawili-wili o katangi-tanging karanasang nagtatampok sa ugali o pagkatao
ng isang indibidwal na kapupulutan ng aral sa buhay.
Anekdota
Salaysaying hubad sa katotohanan sapagkat mga hayop ang pangunahing tauhan dito. Layunin nitong
imulat ang kaisipan ng mga bata sa mga pangyayaring huhubog sa kanilang asal at kilos.
Pabula
Salaysay na mula sa Banal na Kasulatan na kapupulutan ng mga gintong aral.
Parabula
Kwentong naglalarawan ng mga tradisyong tulad ng kaugalian, pananampalataya, karanasan at suliraning panlipunan. Isa itong magaang pagpuna sa ugaling Pilipino sa paraang kakatwa.
Kwentong Bayan
Salaysay tungkol sa pinagmulan ng bagay, lugar o pangyayari ang mga paksa nito.
Alamat
Isang paglalahad ng mga pang-araw-araw na mga pangyayari sa lipunan, pamahalaan, industriya at agham,
mga sakuna o maging trahedya na naganap sa loob o labas man ng bansa.
Balita
Ito ay imitasyon o panggagagad ng buhay. Kaya nga inaangkin
ng ____ ang lahat ng katangiang umiiral sa buhay gaya ng mga tao at mga suliranin. -Aritstotle
Dula
Pagsasadula ng paghahanap ng Banal na mag-asawa ng lugar na pagsisilangan ni Kristo Hesus.
Panuluyan
Pagtatanghal ng buhay at pagpapakasakit ni Hesukristo.
Senakulo
Pagsasadula ng paghahanap nina Sta. Elena at Prinsipe Constantino sa krus na pinagpakuan kay Hesus.
Ginagawa ito tuwing panahon ng mayo.
Tibag
Dula ng mga paroko ng Katoliko at Aglipay. Ito ang pagsasadula ng pagsasalubong ng muling nabuhay
na Kristo at Birheng Maria sa umaga ng Linggo ng Muling Pagkabuhay.
Salubong
Pagtatanghal gamit ang mga karton bilang tauhan. Mga anino lamang ang nakikita na pinapatingkad ng
mga gamit na ilaw.
Karilyo
Pagsasadula ng walang anumang dayalogo at puro kilos at galaw lamang ng tauhan ang makikita.
Pantomina
Pagtatanghal na nagpapakita ng labanan ng mga Kristiyano at mga Moro o Muslim.
Moro-moro
Isang anyo ng dulang musikal. Binubuo ito ng mga pagsasalaysay ng nakasaliw sa mga tugtugin na
nilangkapan ng sayaw.
Sarsuwela
Sa umpisa ay malungkot ngunit sa katapusan ay nagiging masaya.
Melodrama
May layuning pasayahin ang mga manonood.
Komedya
Layuning magpasaya sa pamamagitan ng pagkukuwento ng mga pangyayaring nakakatawa.
Parsa
Binubuo ito ng tunggalian na nagwawakas sa pagkamatay ng pangunahing tauhan.
Trahedya
Ito ay pagsasadula ng pitong sagradong sakramento ng mga Katoliko
Desposario
Ito ay ginaganap tuwing hatinggabi bilang salubong sa may kaarawan na hinahandugan. Sa ibang
bahagi ng lalawigan ng Bulacan, ang manyanita ay para sa isang yumao. Ginaganap ito sa huling gabi ng lamay ng
namayapa na napupuno ng awitan at paggunita sa yumao.
Manyanita
Ito ang tradisyunal na panghaharana subalit ito ay hindi simpleng harana sapagkat ito ay isinasagawa tuwing alas-sais ng gabi ng buong pamilya ng lalaking mamanhikan sa pamilya ng kanyang
kasintahan upang hingin ang kamay nito upang maging katipan ng puso.
Harana de Pamanhik
Ito ay kuwento ng isang partikular na paniniwala o may kinalaman sa pagsamba ng tao sa kanilang mga
anito. Karaniwang tinatalakay nito ang mga diyos-dyosan o bathala at nagbibigay ng paliwanag tungkol sa likas
na kaganapan.
Mito
ang kauna-unahang aklat na panrelihiyon na nalimbag sa Pilipinas. Ito ay isinulat
nina Padre Juan De Plasencia at Padre Domingo De Nieva. Nakalimbag sa wikang Tagalog at Kastila.
Doctrina Christiana (1953)
ang Ikalawang aklat na nalimbag sa Pilipinas. Sa panahong iyon, ang typographic method ang ginamit sa paglilimbag, ito ay isang bagong paraan ng paglilimbag na ipinasok sa ating bansa ng mga dayuhan.
Nuestra Senora Del Rosario
ito ay isang salaysay sa Biblia na isinalin sa tagalog ni Padre Antonio De Borja mula
sa Griyego
Barlaan at Josaphat
Ito ay isinulat ni Padre Modesto De Castro ay tinaguriang “Ama ng Tuluyang Klasika sa Tagalog” dahil sa pagsulat nito. Ang akdang ito ay binubuo ng palitan ng liham ng magkapatid na Urbana at
Feliza. Ang isa ay nasa lalawigan at isa ay nag-aaral sa isang kolehiyo sa Maynila.
URBANA AT FELIZA
Dalawang panahon na nahati sa Panahon ng Pagbabagong Isip.
Panahon ng Propaganda at Himagsikan
Tatlong paring martir na pinatay noong Ika 17-ng Pebrero 1872 sa pamamagitan ng garote kahit walang naging matibay na katibayan sa kanilang pagkakasala.
Padre Burgos, Gomez at Zamora
