Nauka o Drvetu Parcijala 1 + 2 Flashcards
1
Q
Šta je drvo?
A
Drvo je prirodni organski materijal biljnog porijekla. Osnovni element građe je celija. Te ćelije su raznovrsne i razlikuju se po obliku, veličini i rasporedu.
2
Q
Šta je kambij?
A
Kambij je sekundarni meristem izgrađen iz jednorednog omotača meristemskih inicijalnih ćelija. Kambij proizvodi nove elemente s obje strane, prema unutra sekundarni ksilem, a prema periferiji sekundarni floem.
3
Q
Kakvo je drvo materijal?
A
Drvo je vrlo heterogeni materijal jer su ćelije raznih oblika, veličine i debljine ćelijskih zidova.
4
Q
Kakva je građa četinara i lišćara?
A
Četinari su jednostavnije građe a sastoji se od traheida i parenhima.
Lišćari su građeni od najmanje 3 vrste ćelija. Elementi građe su: traheje, traheide, vlaknaste traheide, vlakanaca i parenhim, te razne modifikacije između parenhima, vlakanaca i traheida.
5
Q
Šta su traheide? Šta su aksijalne traheide četinara?
A
Traheide su osnovni elementi gradje drveta četinara i čine njihovu osnovnu masu. One su provodni elementi koji obavljaju i mehaničku funkciju.
Aksijalne traheide četinara su veoma produžene prozenhimske ćelije sa klinoliko ušiljenim završnim membranama. U građi drveta učestvuju min 90%.
6
Q
Šta su jažice traheida? Šta su traheide ranog drveta, a šta kasnog?
A
Jažice traheide su ograđene, brojne, različitog oblika, rasporeda i veličine od aksijalnih traheida. Mehanički su i provodni elementi.
Traheide ranog drveta imaju tanke ćelijske zidove, širok lumen, brojne krupne jažice. Provode vodu i hranjive materije.
Traheide kasnog drveta vrše mehaničku funkciju, a imaju debele zidove, uske lumene, malobrojne reducirane jažice.
7
Q
Šta su jažice? Po čemu se razlikuju?
A
Jažice su neodebljala mjesta membrana koja služe za vezu između lumena susjednih ćelija.
Razlikuju se po građi, veličini, obliku, broju i rasporedu.
8
Q
Šta su jednostavne jažice, a šta su ograđene?
A
Jednostavne jažice se nalaze na živim elementima građe drveta. Imaju 2 nasuprotne šupljine koje su prilikom odebljanja ćelijske membrane u cijeloj dužini ostale jednake širine.
Ograđene jažice su dio mrtvih provodnih elemenata građe drveta, tj traheja, traheida. Kod njih se sa svake strane jažice uzdižu zadebljanja u oblik nadsvođenja nad membranom.
9
Q
Šta su reducirane ograđene jažice, a šta su slijepe jažice?
A
Reducirane ograđene jažice imaju elementi građe drveta koji su potpuno ili većinski izgubili provodnu funkciju.
Slijepe jažice su kada se formira jažica samo sa jedne strane u konaktnim membranama dviju ćelija.
10
Q
šta su traheide trakova, a šta kratke traheide u nizu?
A
Traheide trakova su slične parenhimskim ćelijama traka, a razlikuju se po sitnim, okruglim ograđenim jažicama. Sprovode vodu i hranjive materije u radijalnom smjeru.
Kratke traheide u nizu su slične ćelijama aksijalnog parenhima četinara, a razlikuju se po tipičnim ograđenim jažicama, pojavljuju se kod ozlijeđenog drveta.
11
Q
Šta su traheide lišćara, šta su vaskularne traheide, a šta su vazicentrične?
A
Traheide lišćara su mnogo kraće nego u četinara. U građi lišćara se nalaze vaskularne i vazicentrične traheide.
Vaskularne traheide su aksijalni provodni elementi građe lišćara.
Vazicentrične traheide po postanku, rasporedu i funkciji liče na traheide četinara. U neposrednom su kontaktu sa trahejama, javljaju se pojedinačno, kratke su i nepravilnog oblika. Skoro su u potpunosti izgubile mehaničku funkciju.
12
Q
Šta su libriformska vlakanca drveta?
A
Libriformska vlakanca su tipični i najsavršeniji elementi koji vrše mehaničku funkciju u drvetu lišćara. Imaju uske lumene, debele ćelijske membrane. Zrela libriformska vlakanca su izgubila provodnu funkciju.
13
Q
Šta su traheje?
A
Traheje su specijalizovani provodni elementi drveta lišćara, a četinari ih nemaju.Razvile su se filogenetski iz traheida a od njih se razlikuju po načinu provođenja vode i po građo.Traheja je izgrađena iz aksijalnog niza članaka koji izgrađuju cjevastu tvorevinu neodređene dužine.
14
Q
Šta je ploča perforacije, kakva može biti?
A
Ploča perforacije je perforirani dio na članku traheje sa preostatkom završne membrane. Može biti potpuna ili skalariformna. Osim toga mogu biti i jednostavne, eferoidne, ljestvičaste i mrežaste.
15
Q
Šta je jazičenje?
A
Terminom jazičenje obuhvata se oblik, veličina, broj i raspored jažica na aksijalnim mebranama susjednih članaka traheja. Ove jažice su mnogo uže i gušće od ograđenih jažica traheida četinara. Ima dijagnostički značaj.
16
Q
Šta je drvni parenhim?
A
Drvni parenhim se sastoji iz sitnih ćelija koje su žive, imaju tanke membrane, protoplazmu i pod određenim uslovima poprimaju sposobnost diobe. U živom drvetu služe za skladištenje rezervne organske materije, a učestvuju i u kretanju vode kroz stablo.
17
Q
Podjela parenhima? Aksijalni parenhim?
A
Po položaju u drvetu razlikujemo aksijalni parenhim, radijalni parenhim i epitelni parenhim.
Aksijalni parenhim se proteže u uzdužnim nizovima koji teku paralelno za ostalim aksijalnim elementima. Aksijalni niz ćelija parenhima četinara znetno je duži nego u lišćara.
18
Q
Šta je granični parehnim?
A
Granični parenhim je raspoređen uz granicu goda i izgrađuje samo mikroskopom vidljive tangentne nizove. Terminalan je ako je formiran na završetku goda(Magnolia sp.) , inicijalan ako je na početku goda (Tectona grandis).
19
Q
Šta je radijalni parenhim?
A
Radijalni parenhim izgrađuje drvne trake. Drvni traci su skupine ćelija koje se protežu radijalno izmedju aksijalnih elemenata u drvetu i osiguravaju komunikaciju izmedju živih dijelova drveta i kambija. Najduži drvni traci se protežu od srca do žive kore i zovu se primarni. Sekundarni se formiraju kasnije u nekom godu i teku od goda u kom su nastali do žive kore. (hrast linije poprečne).
20
Q
Podjela drvnih traka po širini,visini, obliku, gustoći, rasporedu i tipu građe?
A
Po širini(ćelija) imamo jednoredne (1 red ćelija), dvoredne i višeredne.
Po visini imamo niske i visoke.
Po obliku imamo nitaste, vretenaste ili lećaste.
Gustoća je broj traka na 1 cm dužine goda, mjeri se na tangentnom presjeku.
Po tipu građe imamo homocelularne (ćelije istog oblika i rasporeda) i heterocelularne (različite ćelije).
21
Q
Koji su tipovi jažica?
A
U četinarima nalazimo 5 tipova jažica: fenestriforman, pinoidan, piceoidan, kupresoidan, taksodioidan.
22
Q
Sta je epitelni parenhim?
A
Epitelni parenhim cine celije koje imaju sektretornu funkciju, u aksijalnom ili radijalnom sistemu gradje drveta.Kod nasih vrsta vazan je epitel smolenica.
23
Q
Šta su smolni kanali? Aksijalni smolni kanali? Radijalni smolni kanali?
A
Smolni kanali su intercelularni prostori u obliku manje ili više okruglih cijevi koje nastaju razmicanjem parenhimskih ćelija tj šizogeno. Mogu biti aksijalni i radijalni.
Aksijalni su raspoređeni između traheida a radijalni se nalaze unutar višerednih drvnih trakova.
Broj i raspored smolnih kanala je karakterističan za vrste te ima dijagnostički značaj.
24
Q
Šta su patološki smolni kanali?
A
Patološki smolni kanali su nastali kao posljedica povreda. Lučenje smole je intenzivno radi zaštite oštećenih mjesta i usljed zaštite od insekata.Mogu se javiti i kod četinara koji ih nemaju u normalnoj građii (jela).
25
Šta su tilozoide? Šta su celularni oleorezini?
Tilozoide nastaju tako što se u smolne kanale utiskuju i ispunjavaju ih izraštaji parenhimskih ćelija u vidu mjehurova. Slične su tilama koje se nalaze u trahejama lišćara.
Celularni oleorezini se nalaze na mjestu svog postanka u lumenima parenhimskih ćelija. Česti su u ćelijama parenhima i dobro se vide na poprečnom presjeku.
26
Šta su tile i koje su im uloge?
Tile nastaju u trahejama drveta lišćara tako što u procesu osržavanja ili patoloških promjena u drvetu dolazi do smanjivanja osmotskog pritiska između traheja i susjedne žive parenhimske ćelije.
Ispunjavanjem traheida tilama kod lišćara umanjuje se ili potpuno sprječava prolaz vode, sokova i vazduha. Tile sprječavaju i prodiranje sredstava za impregnaciju, i pomalo prodor hifa gljiva.
27
Koja su 3 osnovna presjeka? Kako možemo promatrati elemente građe drveta?
Poprečni, tangentni i radijalni.
Elemente građe drveta možemo posmatrati aksijalno i radijalno.
28
Kakva je histološka građa četinara?
Četinari su jednostavnije i homogenije unutrašnje gradje od lišćara. Aksijalni elementi četinara su aksijalne traheide, kratke traheide u nizu, aksijalni parenhim i epitel.
Radijalni elementi četinara su parenhim traka, traheide traka i parehnihm epitela.
Aksijalne traheide su glavni elementi građe četinara.
29
Glavni elementi građe četinara (aksijalne traheide) uloga?
U ranom drvetu provodna funkcija jer su im tanki ćelijski zidovi, širok lumen i imaju brojne ograđene jažice.
U kasnom drvetu imaju uži lumen, deblju membranu, jažice su malobrojne i reducirane.
30
Šta je god? Po čemu se razlikuju godovi kod drveća?
Slojevi drveta koji se formiraju debljinskim prirastom tokom jedne vegetacijske sezone naziva se godovi. Godovi su posljedica nehomogenosti drveta. God se sastoji iz ranog i kasnog drveta.
Godovi se kod drveća razlikuju po markantnosti (oučljivosti), granici goda, širini goda, načinu nizanja i boji.
31
Markantnost? Rano drvo? Kasno drvo? Granica goda? Širina goda?
Markantnost goda je mogućnost oučavanja jasne granice između 2 susjedna goda.
Rano drvo je dio goda koji se formira na početku vegetacione sezone, lakši je i svjetliji i mekši.
Kasno drvo se formira pri kraju vegetacione sezone, tvrđe je, teže i tamnije ali ne kod svih vrsta.
Granica goda je granična linija između 2 susjedna goda.
Širina goda je promjenljiva veličina. Varijacije su uzrokovane klimom i staništem. Brzorastuće vrste imaju šire godove, a spororastuće uže generalno.
32
Nizanje godova? Prekinuti god? Lažni god? Dvostruki godovi?
Nizanje godova je ujednačeno ako su uslovi normalni. Drvo koje ima ujednačene godove je na višoj cijeni.
Prekinuti god nastaje pri kraju života u suhovrhom stablu s asimetričnom krošnjom koja je jednim dijelom uginula. Nastaje jer dolazi do smanjenja hranjivih materija pa kambij ne proizvodi drvo na cijelom prstenu kroz 1 ili više vegetacionih perioda. Na tim mjestima dolazi do spajanja godova. Postoji mogućnost da se kambij reaktivira i nastane normalan god.
Lažni god nastaje zbog preranog formiranja zone kasnog drveta unutar goda.
Dvostruki godovi nastaju kada se s obje strane lažnog goda formira rjeđe tkivo ranog drveta pa nemamo oštru granicu goda. Protežu se po cijelom obimu stabla.
33
Šta je drvni parenhim? Šta su drvni traci?
Drvni parenhim je od najvećeg fiziološkog značaja za rast i životne funkcije stabla. Nije tako izražen gledajući na teksturu kao što su godovi, bjeljika i srž. Nema veći uticaj na makroskopski izgled drveta.
Okomito na aksijalne elemente građe drveta u radijalnom smjeru protežu se nizovi parenhimskih ćelija koji tvore drvne trake. Izgrađeni su pretežno ili iskljućivo od parenhimskih ćelija.
Njihova uočljivost je ovisna o širini, građi i boji.
34
Šta su pore? Šta su smolenice?Traumatske smolenice?
Pore su sitni otvori koji se vide lupom ili prostim okom na glatkom poprečnom presjeku drveta. To su otvori lumena aksijalnih elemenata presječenih poprečno.
Smolenice su stalna karakteristika građe rodova četinara pinus, picea, larix.
Na poprečnom presjeku u kasnom ili prelaznom drvetu izgledaju kao svjetlije ili tamnije tačke koje su slične porama lišćara.
Raspoređene su uzdužno između ostalih aksijalnih elemenata i radijalno u višerednim drvnim tracima. Služe za identifikaciju (smrča/jela pogotovo).
Traumatske smolenice imamo kod Abies, služe za odbranu usljed oštećenja (insekti, mehanička oštećenja), ali nisu stalna karakteristika u građi, tj pojavljuju se tek nakon traume.
35
Šta je hemizam drveta? Zašto je drvo anizotropan i heterogen meterijal?
Hemizam drveta je hemijski sastav drveta. U drvetu imamo lignin, celulozu, pratioce celuloze i akcesorne dijelovi kao osnovne hemijske komponente.
Drvo je anizotropan materijal jer se ne ponaša u svim dijelovima jednako.
Drvo je heterogen materijal jer su sve ćelije različitih dimenzija, oblika i građe i funkcije.
36
Celuloza u drvetu? Lignin? Šta spada u akcesorne tj prateće sastojke u drvetu?
Celuloza je najznačajniji dio drvne tvari, proizvode je samo žive biljke.
Lignin je drugi najznačajniji element u drvetu. Prisustvom lignina ćelijske membrane postaju tvrđe i krute a biljka time dobija tvrdoću.
U akcesorne sastojke u drvetu spadaju mast, škrob, smole, pektini, mliječni sok, sluz...
37
Šta je tvrdoća, u koju grupu spada i kako se određuje?
Tvrdoća je otpor kojim se drvo suprotstavlja prodiranju nekog drugog tijela u njega. Spada u mehaničke osobine drveta. Određuje se utiskivanjem čelične kugle u probu 30x30mm ili 50x50mm, a kuglice se utiskaju u 4 ugla. Kuglica je promjera 10 mm, a opterećenje traje 30 sekundi, te se onda izmjeri ulegnuće sa tačnošću od 0,01mm.
Nedostatak Brinellove metode je u tome što mali promjer ulupka može zahvatiti pretežno rano ili kasno drvo što daje nepouzdane rezultate.
38
Šta je gustina, u koju grupu svojstava spada i kako se određuje?
Gustina je masa jedinice zapremine drveta sa porama. Spada u osnovna fizička svojstva drveta. Gustoća drveta se najčešće određuje stereometrijski. Izrade se pravilne prizmatične probe, a dimenzije proba se mjere na određenim i obilježenim mjestima sa tačnošću od 0,01mm. Zapremine probe se izračunaju kao proizvod izmjerenih dimenzija Dimenzije probe su 20x20x25mm i 30x30x20mm.
39
Šta je usukanost? Kako se određuje i kako dolazi do usukanosti? Koje vrste usukanosti postoje?
Usukanost je pojava kada aksijalni elementi spiralno obilaze oko uzdužne osi stabla. Može biti lijeva i desna.
Nastaje tokom rasta stabla zbog genetskih ili vanjskih faktora.
Imamo
Malu usukanost (otklon žice od 5-10% prečnika),
Srednju usukanost (otklon žice 10-20%),
Veliku usukanost (otklon žice preko 20% prečnika).
Umanjuje tehnička svojstva drveta, smanjuje čvrstoću na pritisak i savijanje te cjepljivost.
40
Koji su faktori gustine drveta?
Gustoća drveta ovisi o puno unutrašnjih i vanjskih faktora. Najznačajniji faktori su vrsta drveta, građa drveta, dio stabla, sadržaj vode, hemizam, greške drveta, stanište, tip šume, položaj stabla u sastojini.
Građa drveta - Što je veći broj elemenata na jedinici površine, što su ćelijske membrane deblje, a lumeni manji, veća je gustina u jedinici zapremine drveta.
Sadržaj vode - Što je veći veća je i gustoća
Dio stabla - bjeljika je manje gusta od srži, žilište ima veću gustoću od ostatka debla.
Stanište - Bonitet staništa bolji, veća je gustoća.
41
Šta su greške boje drveta? Nabrojati ih?
Greške boje se odnose na različit ton boje drveta u odnosu na normalni ton boje. Te promjene u tonu boje su greške boje. Do promjene boje može doći zbog poremećaja normalnih životnih procesa, patoloških promjena ili napada insekta.
U greške boje spadaju sržne mrlje, dvostruka bjeljika, neprava srž, mrazna srž, piravost, modrenje, zelenjenje, smeđenje i mrlje i trakovi.
42
Koja je razlika između zelenjenja i smeđenja?
Zelenjenje je promjena boje drveta koje je duže vremena izloženo velikoj vlazi. Javlja se kod hrastovine i bukovine. Ne prodire duboko pa se može očistiti metalnom četkom.
Smeđenje je promjena boje u smeđi ton. Javlja se kod oborenih i dubećih stabala.
Kod oborenih stabala jele i smrče koja su ležala na zemlji ili u vodi boja se mijenja od periferije prema centru trupca.
Kod dubećih stabala jele u unutrašnjosti dolazi do smeđenja. Širi se od ostatka odlomljenih grana ili rana prema osnovi i vrhu stabla. U početku smeđenje umanjuje estetsku vrijednost, u kasnijoj fazi umanjuje tehnička svojstva a time i upotrebljivost drveta.
43
Šta su greške drveta a šta greške građe drveta?
Greške drveta su sva odstupanja od normalnog izgleda i normalne strukture, pogotovo ako smanjuju upotrebljivost.
Greške građe drveta su greške koje nastaju u toku rasta drveta, kao posljedica djelovanja vanjskih ili unutrašnjih faktora. ili su genetske prirode. Neke se mogu razviti na živom stablu.
44
Koja je razlika između tenzijskog i kompresijskog drveta?
Tenzijsko drvo lišćara nastaje sa gornje strane grana i nagnutih stabala, tj na onim dijelovima koji su izloženi tenzijskom naprezanju.
Kompresijsko drvo je greška strukture kod samo četinara. Nastaje sa donje strane nagnutih stabala i grana, tj na strani gdje je drvo napregnuto na pritisak. Ima abnormalno široke zone kasnog drveta.
45
Čime se bavi tehnologija drveta?
Bavi se proučavanjem i poznavanjem makroskopske, mikroskopske i submikroskopske strukture drveta, tehničkim svojstvima i greškama drveta.
46
Od čega sve zavise svojstva drveta?
Zavise od hemizma, strukture drveta i submikroskopske strukture membrane ćelija, tj od botaničke vrste od koje drvo potiče.
47
Koji je osnovni element građe drveta?
Ćelija je osnovni elemenat građe drveta.
48
Šta se vidi na poprečnom presjeku drveta?
Vidi se mrtva i živa kora, kambij, bjeljika, srž, srčika.
49
Šta je torus? Šta je porus i šta je margo?
Srednji dio jažične membrane obično zadeblja u obliku sočiva ili leće i zove se torus. Većeg je promjera od porusa i nepropustan je. Oko zadebljalog torusa ostaje nezadebljala opna koja je propusna i zove se margo.
Zadebljali torus se nalazi samo kod jažica u traheidama ranog drveta četinara.
50
Šta su reducirane ograđene jažice?
Mehanički elementi, vlaknaste traheide i traheide kasnog drveta četinara imaj reducirane ograđene jažice bez torusa sa uskim, lečastim ili pukotinstim porusima koji su produženi i prelaze preko marga.
51
Šta su krasule?
Krasule su tamnije obojene linije, trake ili zone koje se mogu zapaziti na radijalnim membranama traheida četinara sa gornje i donje strane jažica.
52
Šta su trabekule?
Trabekule su štapićaste izrasline membranske tvari koje se protežu od jedne do druge tangentne membrane u lumenima traheida četinara.
53
Šta su vlaknaste traheide?
To su vrlo izduženi elementi građe lišćara, zašiljenih krajeva i uskog lumena. Jažice su im sitne ograđene sa pukotinastim ili lećastim porusom koji je produžen i prelazi preko marga. Veličina i broj jažica na vlaknastim traheidama je znatno manji nego na traheidama lišćara. Prelazni su oblik između traheida i libriforma.
54
Kakva su septirana vlakanca i septirane vlaknaste traheide?
Slična su i libriformu i vlaknastim traheidama po obliku i tipu jažica. Razlika je u tankim membranama poprijeko smještenim u lumenu nazvanim pregrade tj septe.
55
Kakva su želatinozna libriformska vlakanca i želatinozne vlaknaste traheide?
To su elementi slučni ranije opisanim aksijalnim elementima. Unutrašnji sloj membrane je bez lignina, želatinoznog je izgleda i osobina. Kod formiranja tenzijskog drveta želatinozni tokovi mehaničkih elemenata su redovna šrateća pojava.
56
Kako mogu biti raspoređene jažice na aksijalnim membranama susjednih članaka traheja?
Naizmjenično razmaknuto (Platanus)
Naizmjenično - poligonalno - spljošteno (Populus)
Nasuprotno - pravougaono - spljošteno (Liriodendron)
Koso - spiralno (Ilex aquifolium)
Ljestvičasto - (Vitis).
57
Iz čega je izgrađen mješoviti aksijalni niz ćelija parenhima?
Izgrađen je iz kratkih traheida i parenhima. Kod četinara aksijalni parenhim je zastupljen oko 1% ili nedostaje.
58
Kakav može biti mješoviti aksijalni niz ćelija parenhima na osnovu rasporeda na poprečnom presjeku?
Granični - čije su ćelije na granici goda (Abies, Larix, Tsuga i Pseudotsuga)
Difuzan - ravnomjerno raspoređen po cijelom godu i ograničeni na rano i kasno drvo (Juniperus, Thuja, Cupressus).
Difuzno - zoniran (ako se nalazi u tangentnim nitima ili grupama - Juniperus i Cupressus)
59
Koji je udio aksijalnog parenhima drveta lišćara?
Redovno se nalazi u građi drveta. Volumni udio drveta umjerenih zona je 1-18%, a u tropskim i do 50%
60
Kakav može biti aksijalni parenhim drveta lišćara na osnovu veze sa trahejama?
Može biti graničan, apotrahealan i paratrahealan.
61
Kakav je granični parenhim?
Raspoređen je uz granicu goda i izgrađuje uske samo mikroskopom vidljive tangentne nizove. Ako je formiran na završetku goda tada je terminalan, ako je na početku goda onda je inicijalni.
62
Kakav je apotrahealno - difuzan parenhim?
Raspoređen je pojedinačno unutar goda (Alnus, Betula).
63
Od čega su izgrađeni drvni traci?
Najčešće su izgrađeni od parenhimskih ćelija ili od parenhimskih i drugih vrsta ćelija. Ima trakova izgrađenih isključivo od neparenhimskih ćelija.
64
Kako se vrši podjela drvnih trakova?
Vrši se po širini, visini, obliku, gustoći, rasporedu i tipu građe.
65
Od čega se sastoje homocelularni traci drveta lišćara?
Sastoje se samo od radijalno produženih, kvadratnih ili uspravnih ćelija parenhima. Imaju ih Aesculus, Acer, Fagus, Fraxinus i Juglans...
66
Od čega su izgrađeni homocelularni traci četinara?
Izgrađeni su samo od parenhima istog oblika i smjera protezanja. Nalaze se kod Abies, Cupressus, Juniperus, Taxodium...
67
Od čega se sastoje heterocelularni traci drveta četinara?
Sastoje se od parenhima i kratkih traheida traka. Vrste Pinus, Picea, Larix, Pseudotsuga tj četinari sa smolenicama
68
Od čega se sastoje heterocelularni traci lišćara?
Izgrađeni su od radijalno produženih, kvadratnih i uspravnih ćelija koje se nalaze na rubovima trakova. Vrste Buxus, Ilex, Salix...
69
Od čega su izgrađeni homocelularni - mnogoredni drvni traci?
Izgrađeni su od guste mase radijalnog parenhima. Širina takvih trakova je 30-50 nizova ćelija. Vrste Juglans, Quercus, Fagus, Vitis, Clematis. Oštro su omeđeni prema okolnom tkivu.
70
Šta čini epitelni parenhim?
Epitelni parenhim čine ćelije koje imaju sekretornu funkciju, u aksijalnom ili radijalnom sistemu građe drveta. U drvetu naših vrsta od važnosti je epitel smolenica.
71
Od čega ovisi oblik, veličina i raspored zrelih tila?
Ovisi od vrste drveta
Mjehuraste i malobrojne ima Castanea
Poligonalno - spljoštene i tankih membrana ima Robinia, Morus
Debelih membrana i sklerificirane poput kamenčića ima Quercus engelmanii
72
Kuda se protežu aksijalni elementi građe drveta? Šta ih čini?
Protežu se paralelno sa uzdužnom osi debla. Aksijalne elemente uglavnom čine mrtve provodne ćelije i mehanički elementi.
73
Kuda se protežu radijalni elementi građe drveta? Šta ih čini?
Protežu se okomito na uzdužnu os. Zajedno sa aksijalnim izgrađuju drvo u histološkom, fizičkom i tehničkom smislu. Radijalne elemente izrađuju drvni traci i to su pretežno žive parenhimske ćelije, a kod četinara se nalaze i kratke traheide drvnog traka.
74
Šta je makroskopska građa drveta?
To je izgled drveta na nekom od preskema koji se zapaža prostim okom ili uz pomoć lupe. Mikroskopska građa drveta se može proučavati na mikroskopskim preparatima i služi u naučne svrhe.
75
Kakav je poprečni, tangentni si radijalni presjek?
Poprečni presjek je okomit na uzdužnu os debla. Aksijalni elementi su poprečno presječeni, dok su po dužini presječeni elementi koji se protežu od srčike prema kori.
Tangentni presjek se dobije kada se deblo reže u pravcu tangente na godove. Godovi u ovom presjeku izgledaju na V ili U. Na mikroskopskim preparatima može se vidjeti oblik, građa, visina, širina i broj trakova.
Radijalni presjek se dobije ako se deblo prereže kroz srž u pravcu žice. Godovi se vide kao prave linije paralelne sa uzdužnom osi.
76
Šta je srž, a šta bjeljika?
Središnji dio drveta, tamnije boje od perifernog se naziva srž, a periferniji svjetliji dio drveta se naziva bjeljika.
77
Šta je osržavanje?
Osržavanje je naziv za promjenu boje središnjeg dijela debla kao posljedice fizioloških procesa koji se odvijaju u toku života stabla. Pri tom procesu centralni dio debla gubi fiziološku funkciju.
78
Kako se dijele sve vrste drveća na osnovu razlike u boji bjeljike i srži?
Na jedričave (obojena srž se javlja u svakom starijem stablu - Castanea, Juglans, Juniperus, Pinus, Quercus, Thuja) i bakuljave (nema promjene boje srži i perifernog dijela - Abies, Aesculus, Fagus, Picea, Tilia).
79
Čime je uslovljena širina bjeljike i srži?
Uslovljene su vrstom drveta, genetskim osobinama, starošću, zdravstvenim stanjem, kvalitetom staništa, klimom i sklopom.
80
Kako dijelimo bjeljiku prema širini?
Veoma usku bjeljiku - Castanea, Larix, Robinia, Taxus
Srednje široku bjeljiku - Juglans, Quercus
Veoma široku bjeljiku - Fraxinus, Pinus halepensis
81
Šta je ozljedna srž?
Ozljedna srž nastaje prije nego što je vrijeme normalnog osržavanja iz patoloških razloga u jedričavim vrstama drveta. Žive ćelije bjeljike uginu, drvo na tom mjestu potamni i dobije boju normalne srži.
82
Šta je uklopljena bjeljika?
Može se formirati unutar srži svake jedričave vrste, uzrok formiranja nepoznat.
83
Šta je osržavanje drveta?
To je opća pojava starenja kod svih vrsta drveta, a ne samo kod jedričavih. Najsigurniji pokazatelj osržavanja su fundamentalne promjene u fiziološkom smislu. Sve vrste drveta se dijele u 2 grupe
Drvo s obojenom srži i drvo s neobojenom srži.
84
Kakve mogu biti jedričave vrste drveta?
Obligatorne ili fakultativne
85
Kakve su obligatorne jedričave vrste? Kakve su fakultativne jedričave vrste?
Sržne tvari se nalaze pretežno u ćelijskim membranama. Proces osržavanja približno isto zahvata sve elemente građe. Redovna je i markantna pojava kod vrsta - Larix, Quercus, Morus
Vrijeme početka osržavanja u fakultativnih vrsta je veoma promjenljivo i nije stalna karakteristika vrste. Osržvanaje u morfološkom smislu je nepravilno kod vrsta - Fraxinus, Fagus, Betula..
86
Šta su pjege drveta?
Na ravnom poprečnom presjeku pjege drveta se vide kao tamne nepravilne mrlje a smijer protezanja je tangentan. Nastaju kao posljedica ozljeda kambija i nezrelog drveta. Česte kod vrsta Betula, Alnus, Prunus. Nalaze se najčešće u unutarnjim godovima.
87
Kako je u aksijalnom smislu izgrađeno drvo četinara?
U aksijalnom smislu drvo četinara je izgrađeno gotovo samo od traheida. Makroskopski izgled je u zavisnosti od jednolike građe. Pretežno su fine žice i homogenije građe od drveta lišćara.
88
Kako u aksijalnom smislu izgleda drvo lišćara?
U aksijalnom smjeru je izgrađeno od traheja, traheida, drvnih vlakanaca i drvnog parenhima. Makroskopski izgled drveta lišćara je posljedica nehomogenosti građe.
89
Kako se na osnovu rasporeda traheja unutar goda drvo lišćara dijeli?
Na prstenasto porozno i difuzno (rastresito) porozno.
90
Kakvo je prstenasto porozno drvo lišćara? Kakvo je rastresito (difuzno) porozno drvo lišćara?
Prstenasto porozno drvo na početku goda tj u zoni ranog drveta ima vijenac krupnijih pora. Vide se i prostim okom (Castanea, Fraxinus, Quercus)
Rastresito (difuzno) porozno ima promjere traheja približno jednake i približne gustoće po cijeloj širini goda. (Juglans, Betula, Populus...)
91
Kako širina goda utiče na kvalitet drveća?
Godovi različite širine i nejednoličnog prirasta utiču na kvalitet drveta. Širina goda se različito odražava na kvalitet drveta četinara i lišćara.
92
Kako širina goda utiče na kvalitet četinara?
Zona kasnog drveta četinara je gušća i teža od zone ranog drveta. Drvo koje ima široke zone kasnog drveta je velike gustoće i čvrtoće. Zone kasnog drveta kod kojih su male razlike u debljini membrana u poređenju sa membranama u zoni ranog drveta imaju slabo i lagano drvo.
Zrelo drvo četinara uskih godova je gušće, teže i čvršće od zrelog drveta širokih godova.
Drvo ekstremno uskih godova ima bolja svojstva nego drvo ekstremno širokih godova, juvenilno drvo je manje gustoće i gore kvalitete od zrelog drveta.
93
Kako širina goda utiče na kvalitet drveta lišćara?
Širina godova se različito odražava na kvalitet između prstenasto poroznih i difuzno poroznih vrsta lišćara.
Prstenasto porozna grupa u zoni ranog drveta ima traheje krupnije nego u zoni kasnog drveta. Rano drvo je porozno, lagano i slabo. Traheje kasnog drveta su mnogo manje, debljih membrana i gušće su raspoređene od traheja ranog drveta. Kasno drvo prstenasto poroznih lišćarskih vrsta je gušće i teže od ranog drveta.
Drvo sa širokim godovima uvijek je veće gustoće i čvrstoće od drveta sa uskim godovima.
Kod difuzno-poroznih lišćara širina goda utiče na kvalitet. Varijacije nastaju zbog varijacija u gustoći i veličini pora u uskim i širokim godovima.
94
Kako se dijele tehnička svojstva drveta?
Dijele se na
Estetska svojstva (boja, tekstura, sjaj, miris i finoća)
Osnovna fizička svojstva (poroznost, vlaga, utezanje i bubrenje, gustoća drveta, vodljivost zvuka, vodljivost topline, vodljivost elektriciteta, vodljivost svjetla)
Mehanička svojstva (tvrdoća, otpornost na habanje, čvrstpća drveta, elasticitet, cjepljivost, žilavost drveta)
Fizičko-hemijska svojstva (trajnost drveta, snaga ogrjevanja)
95
Šta su estetska svojstva drveta?
Karakteristike drveta koje čovjek opaža svojim čulima na obrađenim površinama drveta ili proizvodima iz drveta zovu se estetska svojstva drveta. U njih se ubrajaju
Boja, tekstura, sjaj, miris i finoća drveta.
96
Šta je boja drveta?
Pod bojom drveta podrazumjevamo prirodni ton boje na određenoj površini drveta. Određivanje se vrši pomoću spektrofotometra i kolorimetra. Kao osnove za upoređivanje boje koriste se
Baumannova kartoteka tonova po sistemu Prase
DIN skala boja
Francuski kodeks boja itd.
Izraženije tonove boje imaju egzote, a vrste drveta umjerene zone imaju manje šarenilo boja.
97
Koji su faktori boje drveta?
Boja drveta ovisi od unutrašnjih i vanjskih faktora.
Unutrašnji su anatomska građa, hemizam i fiziološke i patološke promjene.
Vanjski su način obrade, vlaga, sušenje, mikroorganizmi..
Na boju utiču i fiziološki procesi poput osržavanja.
98
Šta je tekstura drveta?
Teksturu drveta predstavlja šara koja se dobije na površini drveta pri mehaničkoj obradi. Uslovljena je anatomskom građom drvet.
99
Koje vrste teksture imamo?
U zavisnosti od smjera rezanja i načina obrade mogu se dobiti razne teksture: radijalna, tangentna, poprečna, spiralna, tekstura valjka ili kugle ili kupe ili cilindrična...
100
Kakva je jednolična tekstura?
Jednolična je manje više pravilna tekstura jer su sve vrste drveta sa takvom teksturom jednostavne i pravilne građe.
101
Kakva je tangentna tekstura?
Tangentna tekstura sa izraženim godovima daje izgled niza parabola koje su cijelim tokom nazubljene ili njihovi dijelovi, a dobije se rezanjem drveta uzdužno okomito na radijus.
102
Šta je nepravilna tekstura (dževeravost)?
Javlja se u obliku poprečnih rebara, valovitih linija, ikrica, cvjetova, kvržica itd. Češća je kod lišćara nego kod četinara. Nepravilna se tekstura javlja kod javorovine, orahovine, jasenovine, brijestovine, hrastovine, brezovine...
Nepravilna tekstura drveta, posebno tangentnog i spiralnog presjeka, je na cijeni u stolarstvu (javor rebraš, ptičar, cvjetasti jasen itd.)
103
Gdje se javlja piramidalna tekstura? Kako nastaje ikričavost?
Kod račvastih debala pojavljuje se piramidalna tekstura.
Ikričavost nastaje aktiviranjem proventirnih i adventivnih pupova.
104
Koji su faktori teksture?
Tekstura drveta zavisi od unutrašnjih i vanjskih faktora.
Unutrašnji su anatomska građa, oblik debla, dio debla.
Od vanjskih važan je način obrađivanja.
105
Šta je sjaj drveta?
Sposobnost drveta da sa površine usmjereno odbija snop svjetlosnih zraka predstavlja sjaj drveta. Vrste drveta se razlikuju po intenzitetu prirodnog sjaja. Neke vrste ne pokazuju prirodni sjaj (kruška, topola, glog, šimšir).
Slab sjaj imaju jela, jarebika, trešnja, divlji kesten, ruj
Jak sjaj ima bukva, platan, hrast, javor, bagrem, bor.
106
Koji su faktori sjaja drveta?
Sjaj drveta zavisi od anatomske građe drveta, sastojaka drveta, vrste presjeka i ugla svjetla.
Od anatomskih elemenata su najvažniji drvni traci - što su veći i glađi veći je sjaj.
Masti, ulja i vosak smanjuju sjaj drveta, ali aktraktivne tvari mogu biti uzrok sjaja,
Obrada također utiče na sjaj drveta i ugao pod kojim svjetlo pada.
Drvo bez sjaja se zove mrtvo drvo, to je drvo bez prirodnog sjaja usljed truleži.
107
Šta je miris drveta?
Miris drveta zavisi od sadržaja eteričnih ulja, smola i štavnih materija u drvetu. Svježe posječeno drvo ima najjači miris. Četinari imaju karakterističan miris na smolu i terpentin. Trulež utiče na miris.
108
Šta je finoća drveta?
Odnosi se na veličinu, raspored i tok uzdužnih elemenata građe drveta i građu, širinu i pravilnost nizanja godova.
Veličina elemenata utiče tako da je drvo finije ako su razlike među uzdužnim elementima manje ako je drvo homogenije građe. Ako je drvo heterogenije građe tj što su veće razlike u elementim građe, utoliko je drvo grublje.
Raspored uzdužnih elemenata utiče tako da ako element ima pravilniji raspored uzdužnih elemenata finije je drvo.
109
Šta još utiče na finoću drveta?
Način uzgajanja, pogotovo stepen sklopa.
110
Šta spada u osnovna fizička svojstva drveta?
U ovu grupu spadaju svojstva drveta koja se zapažaju kao posljedica djelovanja na njegovu unutrašnjost prirodnih sila, sila teže, kretanje vode, talasi zvuka, topline, elektriciteta i svjetlosti.
U njih spadaju poroznost, vlaga, utezanje i bubrenje, gustoća drveta, vodljivost zvuka, vodljivost topline, vodljivost elektriciteta, vodljivost svjetla.
111
Šta je poroznost drveta?
Jedinica zapremine drveta nije izgrađena u cijelosti od drvne tvari, nego se sastoji od ćelijskih membrana i pora.
112
Šta je vlaga drveta?
Prirodno drvo u svom sastavu redovno ima vodu u kojoj su rastvoreni sastojci potrebni za izgradnju organskih jedinjenja. Drvo podliježe uticaju relativne vlažnosti okolnog vazduha i redovno je u određenom stepenu vlažnosti.
113
Šta je higroskopnost, a šta sorpcija?
Higroskopnost je osobina mogućnosti upijanja vodene pare u zraku od strane drveta do stanja ravnoteže, a sama pojava upijanja se zove sorpcija.
114
Šta je sirovo drvo? Šta je stanje napojenosti?
Drvo u času obaranja ili neposredno poslije toga načešće se naziva sirovo drvo. Ovakvo drvo potopljeno u vodu može upijati određenu količinu vode istiskajući vazduh iz šupljina i tada dolazi do stanja napojenosti.
115
Šta je stanje provelosti? Šta je stanje zasićenosti žice?
Stanje provelosti je stanje drveta koje poslije sječe odleži izvjesno vrijeme,te radi lakšeg transporta izgubi dio slobodne vode.
Stanje zasićenosti žice je daljnje isparavanje slobodne vode iz drveta.
116
Šta je pojava utezanja drveta? Šta je prosušeno drvo?
Ukoliko drvo počne gubiti higroskopnu vodu, smanjuju mu se dimenzije tj uteže se.
Prosušeno drvo je ono koje je sušenjem izgubilo sve osim slobodne i dio higroskopne vode tj vezane vode.
117
Kako se određuje vlažnost?
Imamo direktne i indirektne metode određivanja vlažnosti.
Direktne metode su metoda sušenja u sušioniku (gravimetrijska metoda), destilacijska metoda i metoda titracije.
Kod indirektnih metoda se uz pomoć odnosa između određenog fizičkog svojstva drveta i sadržaja vode u drvetu procjenjuje sadržaj vode u drvetu. Koristi se metod električnih vlagomjera.
118
Metod određivanja valžnosti sušenjem u sušionuku?
Uzorci su dimenzija 30x30x20mm ili 20x20x25mm. Uzorci su u obliku drvenih epruveta. Temperatura se podiže do 103°C, vrijeme sušenja zavisi od veličine proba i sadržaja vode.
119
Koji je razlog sušenja?
Sušenje se vrši da bi se postigla eksploataciona vlažnost, a ona je različit za razne proizvode u upotrebi.
120
Šta je utezanje i bubrenje?
Posljedica promjene stanja vlažnosti drveta je promjena dimenzija tj utezanje i bubrenje.
Utezanje je posljedica sušenja drveta od tačke zasićenosti vlakanaca do stanja standardne suhoće, drvo mijenja gustoću i dimenzije.
Od stanja apsolutne suhoće do tačke zasićenosti vlakanaca u doticaju sa vodom drvo upija vodenu paru iz zraka i povećava svoju gustoću i dimenzije tj bubri.
121
Kako možemo promatrati utezanje drveta?
Može se posmatrati u 3 glavna smjera: longitudinalno, radijalno i tangentno. Osim toga može se posmatrati zapreminsko utezanje ili utezanje u proizvoljnim smjerovima. Po standardima JUS-a imamo linearno i zapreminsko utezanje.
122
Kako se određuje utezanje i bubrenje?
Utezanje i bubrenje se ispituju i određuju na standardnim uzorcima pravilnog prizmatičnog oblika veličine 30x30x20m. Ako se određuje longitudinalno utezanje uzorak je 30x30x100mm. Epruvete se premjere prije i nakon sušenja na 40-70-103° C do stanja apsolutne suhoće.
123
Koji faktori utiču na utezanje i bubrenje?
Utezanje i bubrenje ovise o nizu faktora: građi drveta, zapreminskoj gustoći, sadržaju smole i dr.
Anizotropnost utezanja mogla bi se objasniti na osnovu anatomske građe drveta, modifikacija u orijentaciji fibrila i varijacija u slojevima.
Veličina utezanja kod četinara zavisi i od učešća zone kasnog drveta.
Nepravilnost građe utiče na utezanje, mladi periferni godovi jače se utežu od središnjih. Bjeljika se jače uteže od srži. Drvo lišćara se uteže jače, gustoća utiče tako da što je veća utezanje je veće.
Drvni traci umanjuju malo utezanje, kvrge i sadržaj smole umanjuju također utezanje.
Način obrade utiče na utezanje.
124
Koje su termičke osobine drveta?
U njih spadaju vodljivost topline, specifična toplota i dialtacija.
125
Šta je vodljivost topline?
Vodljivost topline je određena sposobnošću drveta da sprovodi toplotu, a izražava se koeficijentom vodljivosti topline.
126
Od čega ovisi koeficijent vodljivosti topline?
Koeficijent vodljivosti topline drveta ovisi o anatomskoj građi, gustoći, smjeru vlakanaca, temperaturi i sadržaju vode u drvetu. Što je drvo poroznije i manje gustoće, manji je koeficijent vodljivosti.
127
Kako smjer vlakanaca i vlaga drveta utiču na koeficijent vodljivosti topline?
Koeficijent vodljivosti topline veći je u smjeru vlakanaca nego okomito na vlakanca.
Što je vlaga drveta veća to je veći koeficijent vodljivosti topline.
128
Šta je specifična toplina? Od čega ovisi specifična toplina drveta?
Toplina je količina toplote u Džulima (J) koja je potrebna da se 1 kg drveta zagrije za 1K.
Specifična toplina drveta ne ovisi o vrsti drveta, građi drveta i zapreminskoj gustoći. Ovisi o temperaturi i sadržaju vode u drvetu.
129
Šta je dilatacija? Šta je koeficijent dilatacije?
Dilatacija je fizička pojava da zagrijavanjem neko tijelo uvećava svoje dimenzije, a hlađenjem smanjuje. Koeficijent dilatacije predstavlja promjenu jedinice dužine, ako se promjeni temperatura za 1°C.
130
Od čega ovisi koeficijent dilatacije? Šta je toplotna moć?
Koeficijent dilatacije ovisi o vrsti drveta, gustoći drveta, smjeru vlakanaca, sadržaju vode u drvetu i području temperature.
Toplotna moć je količina toplote u (KJ) koja se proizvede sagorjevanjem 1kg drveta.
131
Šta je tačka zapaljivosti? Šta je tačka gorenja?
Tačka zapaljivosti je temperatura na kojoj drvo počinje da gori pod uticajem izvora paljenja. Kreće se 200-290°C.
Tačka gorenja je temperatura pri kojoj zapaljeno drvo nastavlja gorenje i plamen je stalan. Temperature se kreće ok 260-320°C
132
Šta je dužina paljenja? Šta je faktor zapaljivosti? Šta je pojava samozapaljivosti?
Dužina paljenja je vrijeme u sekundama od početka djelovanja toplotnog izvora do upaljivanja drveta.
Faktor zapaljivosti je recipročna vrijednost dužine paljenja.
Kod dužeg ležanja većih količina drvenih otpadaka (piljevina, sječka, prašina) može se desiti pojava samozapaljivosti.
133
Šta su akustične osobine drveta? Frekvencija? Infrazvuk? Ultrazvuk?
Drvo je nezamjenjivo u izgradnji muzičkih instrumenata. Frekvencija je jedna od osnovnih karakteristika zvuka, a to je u stvari broj titraja u jedinici vremena. Izražava se u hercima. Zvuk nižih frekvencija je infrazvuk, a viših ultrazvuk
134
Koje imamo akustične osobine drveta?
Izdvajaju se rezonancija, apsorpcija i izolacija.
135
Od čega ovisi brzina zvuka?
Brzina zvuka zavisi o modulu elastičnosti i zapreminskoj gustoći drveta. Vlaga drveta smanjuje brzinu zvuka. Brzina zvuka ovisi o smjeru rasprostiranja. Drvo pravilnije građe ima veću brzinu zvuka, a nepravilnost obrnuto. Smola i masne tvari smanjuju brzinu zvuka.
136
Šta je sposobnost rezonancije drveta?
Sposobnost rezonancije drveta je značajna u gradnji muzičkih instrumenata. Za rezonanciju su značajni brzina i pravilnost prostiranja zvuka kroz drvo, uz manji otpor.
137
Šta je apsorpcija drveta?
Apsorpcija drveta je sposobnost drveta da upija zvuk koji nastaje u zatvorenoj prostoriji.
138
Kada se javljaju električne osobine drveta?
Električna svojstva drveta se javljaju kada na drvo djeluje elektricitet.
139
Šta spada u električna svojstva?
Vodljivost elektriciteta, specifičan električan otpor, dielektrična konstanta.
140
Kakvo je suho drvo pri vodnji elektriciteta? Šta je električni otpor? Specifični električni otpor?
Suho drvo je loš vodič elektriciteta. Suho drvo je odličan izolator. Stepen vodljivosti zavisi od anatomske građe.
Električni otpor je otpor koji neki materijal pruža u toku elektriciteta.
Specifični električni otpor ovisi o vrsti drveta, zapreminskoj gustoći, sadržaju vode u drvetu, smjeru vlakanaca.
141
Koje su ostale fizičke osobine drveta?
Drvo slabo porpušta svjetlost. Promjena boje drveta, koje nastaju djelovanjem Sunčeve svjetlosti u drvo prodiru manje od 1mm.
Drvo lahko propušta rendgenske zrake i drvo upija infracrvene zrake.
142
Šta su mehanička svojstva drveta?
Sposobnost drveta da se suprotstavi djelovanju vanjskih mehaničkih sila koje nastoje da mu promjene prirodni oblik i dimenzije, određuje njegova mehanička svojstva.
143
Šta su deformacije? Podjela deformacija?
Deformacije su promjene dimenzija i oblika. Mogu biti privremene ili elastične i trajne ili plastične.
Elastične su ako nakon prestanka djelovanja vanjskih sila poprimaju prirodan oblik i dimenzije.
Ukoliko po prestanku djelovanja vanjskih sila ostaje trajno promijenjen prirodni oblik i dimenzije promjene su plastične.
144
Koje su mehaničke osobine drveta?
Tvrdoća, čvrstoća drveta, elasticitet, žilavost, otpornost protiv habanja.
145
Šta je čvrstoća drveta?
Pod čvrstoćom drveta podrazumjeva se otpor što ga drvo pruža nekoj vanjskoj sili koja nastoji da ga raskine, smrvi, savije ili prelomi.
146
Koji su faktori koji utiču na tvrdoću?
Imamo unutrašnje i vanjske faktore. Ovi faktori su ili u samoj anatomskoj građi drveta i hemizmu ili su uslovljeni položajem ispitivanja u odnosu na vlakanca.
Drvo veće mase je i tvrđe. Četinari uskih godova i lišćari širokih godova su tvrđi.
Prema dijelovima stabla najtvrđe drvo je u žilištu. Od hemizma sadržaj vode utiče, što je veći drvo je mekše i obrnuto. Sadržj smole utiče tako što žitka smola čini drvo mekšim.
147
Šta je koeficijent tvrdoće?
Odnos između tvrdoće i gustoće prosušenog drveta je koeficijent tvrdoće. Varira od 5,3 do 16,31.
148
Koje čvrstoće imamo?
Čvrdtoća na pritisak, čvrstoća na zatezanja, čvrstoća na savijanje, čvrstoća na smicanje i čvrstoća na cijepanje.
149
Šta je čvrstoća na pritisak?
Ispoljava se kada neka sila djeluje na tijelo nastojeći da ga pritiskom deformiše i razori.
150
Šta je čvrstoća na vlak (zatezanje)?
Čvrstoća na vlak je otpor koji pruža neko tijelo djelovanju dviju sila suprotnog smjera koje nastoje da ga rastrgnu ili raskinu. Sile mogu djelovati u smjeru drvnih vlakanaca ili okomito na vlakanca.
151
Šta je čvrstoća na savijanje?
Otpor koji pruža neko tijelo, izrazito izduženo (drvena greda) poduprto na oba kraja ili pričvršćeno samo na 1 kraju silama koje ga nastoje saviti ili prelomiti nazivamo čvrstoćom na savijanje.
152
Šta je čvrstoća na smicanje?
To je otpor što ga drvo pruža vanjskoj sili koja nastoji da ga makne, tj klizne njegove dijelove paralelno sa vlakancima ili okomito na tok vlakanca.
153
Šta je čvrstoća na sukanje (torziju)?
Čvrstoća na torziju je otpor kojim se neko tijelo suprotstavlja djelovanju dviju sila suprotnog smjera koje nastoje da to tijelo usuču, tj zaokrenu oko njegove uzdužne osi.
154
Šta je čvrstoća na cijepanje?
Pod čvrstoćom na cijepanje podrazumjeva se otpor koji drvo pruža prodiranju vanjske sile koja nastoji da ga rastavi u pravcu toka drvnih vlakanaca.
155
Šta je eleastičnost drveta? Od čega zavisi?
Elastičnost drveta je granica do koje može neka sila da djeluje na drvo, a da ne nastupe trajne deformacije drveta.
Zavisi od unutrašnje građe drveta. Drvo pravilnih godova, pravilnijeg toka vlakanca je elastičnije. Kvrge i kvržice smanjuju elastičnost. Suho drvo je elastičnije od vlažnog.
Elastičnost je upravno srazmjerna gustoći drveta unutar iste botaničke vrste.
156
Šta je žilavost drveta?
Ako se djelovanjem vanjske sile na drvetu izvrše takve promjene oblika, a da ne dođe do preloma, niti povratka u prvobitno stanje, već drvo trajno zadržava promijenjeni oblik naziva se žilavost.
157
Od čega ovisi žilavost?
Što je drvo pravilnije unutrašnje građe, to je veći stepen žilavosti. Kvrge umanjuju žilavost. Usukanost i ustalasanost žice uvećava žilavost. Sadržaj vlage uvećava žilavost. Drvo korijena je žilavije od drveta debla. Bjeljika je žilavija od srčike. Mehki lišćari su žilaviji od teških. Sadržaj smole umanjuje žilavost.
158
Šta je otpornost drveta na habanje?
To je sposobnost drveta da se opire postepenom narušavanju njegove površine pod djelovanjem vanjskih sila.
159
Kako se određuje habanje drveta?
Koriste se posebne brusne mešine sa brusnim papirom određene finoće, uz konstantan pritisak i konstantan broj trenja skida se sloj drveta sa površine koja se ispituje.
160
Kako se iskazuje otpornost na habanje?
Otpor na habanje se susreće kod drvenih pragova, stepenica, parketa, sanki, rukohvata. Otpornost drveta na habanje se najčešće iskazuje međusobnim kompariranjem dviju vrsta drveta.
161
Od čega ovisi habanje drveta?
Ovisi od gustoće drveta, strukture, hemizma, vlažnosti, načina obrade povšine.
162
Od čega ovise mehanička svojstva drveta?
Ovise o udjelu, veličini, rasporedu, te toku elemenata građe drveta. Ovise i od širine goda kod čišćara i četinara. Ovise i od sadržaja vode tako što smanjenje vlažnosti povečava čvrstoću drveta. Smer djelovanja vanjskih sila u odnosu na smjer vlakanaca utiče također.
Greške drveta u pravilu smanjuju mehanička svojstva drveta (kvrge, usukanost žice, neprava srž, piravost, trulež)..
Ovise i od poprečnog profila, položaja godova i srca.
163
Šta su fizičko-hemijska svojstva?
U fizičko-hemijska svojstva drveta se ubrajaju ona svojstva koja se manifestuju kada na drvo djeluju neke vanjske ili unutrašnje sile, faktori ili uzročnici koji osim narušavanja strukture drveta i promjene hemijskog sastava mijenjaju i tehnička svojstva drveta.
164
Šta spada u fizičko-hemijska svojstva?
Trajnost i snaga ogrjevanja.
165
Šta je trajnost drveta?
Drvo zadržava duže ili kraće svoja prirodna svojstva i ako na njega postoji cijeli niz nasrtaja. Nasrtaji mogu biti biološki, fizički, hemijski, mehanički.
166
Od čega ovisi trajnost?
Trajnost ovisi o unutrašnjih i vanjskih faktora.
Od unutrašnjih su važni anatomska građa drveta, hemijski sastav, sadržaj ekstraktivnih tvari, gustoća. Drvo srži je trajnije od bjeljike. Eterična ulja, treslovine i fenolne tvari mogu spriječiti razaranje drveta u dovoljnoj količini. Sadržaj smole povećava trajnost, sadržaj vode narušava ravnotežu zraka i vode potrebne za razvoj gljiva.
Gustoća utiče na trajnost drveta.
Od vanjskih faktora ističu se postupci sa drvetom, postupak sa drvetom nakon sječe, načn i mjesto upotrebe drveta. Drvo zimske sječe je otpornije nego drvo ljetne sječe. Drvo stalno pod vodom je velike trajnosti. Drvo je male trajnosti ako je u uslovima naizmjenične vlage i suhoće.
167
Šta je snaga ogrjevanja?
Pod snagom ogrjevanja podrazumjevamo onu količinu toplote što je sagorijevanjem proizvodi neka jedinica težine ili jedinica zapremine određene vrste drveta.
168
Kako se može odrediti snaga ogrjevanja? Koji su faktori snage ogrjevanja?
Hemijskim, fizičkim i tehničkim metodama.
Faktori snage ogrjevanja su gustoća drveta, hemizam, sadržaj vode i zdravost drveta.
169
Koji faktori utiču na snagu ogrjevanja?
Gustoća ako je veća daje veću ogrjevnu snagu. Sadržaj smole povećava asnagu ogrjevanja. Voda negativno utiče na snagu ogrnjevanja.
170
Kako se grupišu greške drveta?
Greške građe drveta
Kreške koje potječu od uzroka fizičke prirode,
Greške boje drveta,
Greške boje i konzistencije
Greške koje potiču od insekata
171
Koje greške spadaju u greške građe drveta?
Nepravilnost poprečnog presjeka, nepravilnost linije godova, nepravilnost toka vlakanaca, dvostruko srce, usukanost žice, kvrge, reakcijsko drvo, smolne vrećice, graške kompresije.
172
Šta je nepravilnost poprečnog presjeka?
Nepravilni presjeci su najčešće eliptični ili nepravilni. Pravilan presjek je sličan krugu. Kod stabala nepravilnih presjeka srce se ne nalazi u sredini nego je pomjereno od geometrijskog središta (ekscentrično). Nepravilni presjeci mogu biti trouglasti, lepezasti, kvadratični. Uzroci nastanka su nasljedni i spoljašnji faktori. Vanjski faktori su nagunost stabla ili usljed dejstva vjetra. Unutrašnji faktori su nasljedna osobina.
173
Šta je nepravilnost linije godova?
Ako godovi teku ustalasano umjesto standardnih koncentričnih krugova. Stabla duboko izbrazdane kore imaju ustalasanu granicu goda.
174
Šta je dvostruko srce?
Ova greška nastaje kao posljedica srašćivanja 2 ili više stabala iste botaničke vrste koja su u mladosti rasla veoma blizu. Na poprečnom presjeku se vide dvije srčike okružene koncentričnim godovima.
175
Šta je nepravilnost toka vlakanaca?
Ako je tok protezanja aksijalnih elemenata različit od standardnog paralalnog sa uzdužnom osi debla. Ova osobina može biti radijalno ili tangentno ili u obje ravni u isto vrijeme. Ako je ova osobina šireg obima onda zbog teksture povećava estetsku vrijednost drveta - dževeravost drveta.
176
Šta su kvrge?
Kvrge su normalna pojava u svakom stablu. Mogu biti ostaci od mrtvih grana ili su to dijelovi kod izrađenog stabla gdje su bile žive grane i pupovi.
177
Kako se dijele kvrge?
Dijele se prema botaničkom porijeklu, stepenu sraslosti, po uraslosti, po veličini, po rasporedu u deblu, po obliku, po zdravosti i onzistenciji.
178
Kako dijelimo kvrge po stepenu sraslosti?
Žive i mrtve. Ako potiču od živih grana onda su žive. Ako potiču od mrtvih grana onda su mrtve kvrge. Pri preradi mrtve kvrge lahko ispadaju pa se zovu i ispadajuće ili ćoravice.
179
Kako dijelimo kvrge po stepenu uraslosti?
Zarasle, urasle i neurasle.
180
Kako kvrge dijelimo po stepenu zdravosti? Kako po konzistenciji?
Na zdrave i trule. Po konzistenciji na rožnate, omekšale, mehke i sipke.
181
Šta su smolne vrećice?
Izdužene šupljine u pravcu žice koje su ispunjene smolom zovu se smolne vrećice. Nalaze se u deblu četinara koji imaju smolne kanale ali mogu se naći i kod četinara koji nemaju smolne kanale u normalnoj građi.
182
Šta je reakcijsko drvo?
Formira se najčešće u nagnutim stablima i u svim granama četinara i lišćara.
U formiranju reakcijskog dreta učestvuju cirkulacija sokova i hormoni rasta, sila teže i svjetlost. Od vanjskih faktora koji izazivaju promjene u unutrašnjim naprezanjima stabla, npr konstantan vjetar u jednom smjeru, pritisak snijega, kamenja ili naslonjenih stabala.
183
Šta je lomna srž?
Lomna srž nastaje za vrijeme rasta zbog velikih longitudinalnih naprezanja na pritisak u unutrašnjim dijelovima debelih stabala. Ovakvo drvo je manje čvrtoća. Dolazi i kod malih opterećenja do loma iznenada u poprečnom smjeru. RElativno su glatke površine lomne plohe.
184
Šta je lomljivost?
Lomljivost se može javiti kod svih vrsta drveta. Imaju manju gustoću pogotovo u prosušenom stanju u odnosu na normalno drvo. Ugao uvijanja svežnjeva fibrila veći je u lomljivom, nego u normalnom drvetu. Česta je greška teških vrsta lišćara uskih godova i četinara brzorastućih sa širokim godovima. Može nastati i zbog dugotrajnog djelovanja visokih temperatura, kompresijskih grešaka i truleži.
185
Šta je kolaps?
Kolaps su deformacije strukture drveta koje nastaju pri naglom sušenju drveta. Poznata je kod nekih četinara i tvrđih i teških lišćara. Nastaje samo u drvetu koje sadrži slobodnu vodu, a normalno utezanje još nije započelo.
186
Šta su greške od uzroka fizičke prirode?
Uzrok postanka ovih grešaka je u fizičkim pojavama, koje na drvo djeluju spolja. Mehaničko djelovanje vjetra, djelovanje ekstremnih toplota i povrede koje izaziva čovjek su glavni uzroci nastanka ovih grešaka.
187
Šta spada u greške od uzroka fizičke prirode?
Paljivost, okružljivost, raspukline od studeni, raspukline od isušivanja, deformacije oblika, zapaljenje kore, reljefni krstovi, povrede od groma, grada, požara i mehaničke povrede.
188
Šta je paljivost? Kakva može biti?
Paljivost je greška koja se nalazi u donjem dijelu starih i prestarjelih stabala. Raspucavanje debla je u radijalnom pravcu. Pukotine počinju od srce i teku prema periferiji debla.
Paljivost može biti jednostavna (pukotina u jednom smjeru od centra) , unakrsna (2 pukotine unakrsno od centra) i zvjezdasta (više pukotina u više smjerova).
Najčešća je kod hrasta, jele i ariša, smrče, bukve, bora. Pukotine mogu nastati u dubećem stanju ili nakon obaranja.
189
Šta je okružljivost? Kakva može biti?
Okružljivost je odlupljivanje drveta po granici goda. Može biti po čitavoj periferiji goda (potpuna ili totalna) ili zahvata samo dio jednog goda (djelomična ili parcijalna).
Može biti jednostruka (periferija 1 goda)
dvostruka ili višestruka (javlja se u 2 ili više godova).
Najčešće se susreće u deblima prestarjelih, osamljenih stabala jele, smrče, ariša, hrasta, brijesta, jasena, bukve. Česta je kod nehomogene građe susjednih godova.
190
Kakva je okružljivost kod dubećih stabala?
Kod dubećih stabala okružljivost se može konstatovati po neznatnoj nabreklini na deblu. Okružljivost smanjuje čvrstoću i procenat iskorištenja drveta.
191
Šta su raspukline od studeni?
Raspukline od studeni šire se u pravcu drvnih trakova uz kratak, glasan prasak u donjem dijelu debla za vrijeme velike i nagle hladnoće. Nakon raspucaavanja raspuklina je najšira na periferiji debla i ostaje otvorena do aktiviranja kambija kada počinje zarašćivanje rane. Na deblu po zarastanju ostane ožiljak zarasle rane. Pukotina ne zaraste u unutrašnjosti debla.
Češće su kod lišćara nego kod četinara, pogotovo kod vrsta sa krupnim drvnim tracima poput hrasta, bukve, javora, oraha, platana...
192
Posljedice raspuklina od studeni (zimotrenosti)?
Zbog raspuklina od studeni drvo je manje tehničke vrijednosti. Smanjuje se čvrstoća, mijenja tekstura, a stabla su izložena napadau gljiva.
193
Šta su raspukline od isušivanja?
Isušivanjem dreta dolazi do smanjenja dimenzija, tj utezanja a kao posljedica nastaju raspukline drveta. Najintenzivnije je isušivanje i utezanje drveta na čeonim presjecima, pa se tu javljaju prve i najveće raspukline. Češće je raspucavanje u drvetu širih nego užih godova. Isušivanje je jače što je veća razlika u sadržaju vode između bjeljike i središnjeg dijela. Način obrade utiče na pojavu raspuklina. Jako raspucavanje smanjuje procenat tehničkog drveta. Smanjuje se trajnost drveta. Impregniranje je olakšano zbog lakšeg prodiranja impregnacionog sredstva.
194
Šta su deformacije oblika? Šta je vitoperenje?
Pojava naknadne zakrivljenosti prvobitnih tanjih debala i iskrivljenosti ravni obrađenih površina drveta naziva se vitlanje ili vitoperenje. Posljedica je nejednakog utezanja, a rjeđe bubrenja.
195
Čime može biti prouzrokovana deformacija oblika?
Nepravilnošću poprečnog presjeka, ekscentričnošću srca, nejednolikošću širine goda, dvostrukom bjeljikom.
196
Koji su glavni tipovi vitlanja?
Glavni tipovi vitlanja su izbočennost, sabljastost, vitoperost i koritavost.
197
Šta je zapaljenje kore?
Zapaljenje kore najčešće se javlja na mladim stablima koja nemaju mrtvu koru, i na stablima glatke i relativno tanke kore (bukva, smrča, grab) koja su rasla u sklopu, pa se naglo nađu na otvorenom prostoru. Kora se suši, raspucava i izdiže, ljušti se i na kraju otpada. Na oštećenom mjestu i bjeljika se ubrzo suši i puca, a u pukotine prodire vlaga i mikroorganizmi. Ovo dovodi do narušavana tehničkih svojstava poput tvrdoće, čvrstoće i trajnosti.
198
Šta su reljefni krstovi?
Spiralne izbočine koje teku od osnova ka vrhu stabla, pretežno pod uglom od 45° prema uzdužnoj osi debla, ukoliko se na istom deblu ukrštaju, zovu se reljefni krstovi. Posljedica su vjetrova i to jačih torzionih vjetrova suprotnog pravca. Drvo poprima donekle karakter kompresijskog drveta. Uočavaju se kod smrče, bora, platana, javora.
199
Šta su povrede od groma?
Udar groma izaziva povrede u vidu uzdužnih rascjepljina koje teku od vrha stabla do žilišta. Velike povrede mogu uzrokovati trulež drveta usljed djelovanja gljiva i vlage.
200
Šta su povrede od grada?
Zrna grada mogu oštetiti koru i ozlijediti kambijum mladica i stabalaca svih vrsta drveta. Ove povrede su od značaja pri iskorišćavanju izbojaka, mladica i stabalaca. Umanjuju elastičnost i čvrstoču a povećavaju lomljivost.
201
Šta su oštećenja od požara?
Nastaju pri prizemnim požarima na donjim dijelovima debla. Izgledaju kao oštećenja od zapaljenja kore, a najviše stradaju stabla glatke i tanke kore. Na povrijeđenim mjestima nastaju pukotine u koje prodire voda i mikroorganizmi.
202
Čime su uzrokovane mehaničke povrede?
Izazvane su na razne načine. Nastale su zasijecanjem i zatesavanjem, navrtavanjem, zabijanjem eksera, oštećenjem od granata, bombi i metaka, pri eksploataciji. Mehnički povrijeđena mjesta kao i njihove zarasline pokazuju promjene boje, teksture, tvrdoće i čvrstoće.
203
Šta su sržne mrlje?
Nastaju povredom kambija, na poprečnom presjeku su polukružne ili polumjesečaste, a na uzdužnom kao traci. Javljaju se kod breze, johe, brekinje, trepetljike. Povečavaju estetsku vrijednost drveta, nemaju uticaj na tehnička svojstva drveta.
204
Šta je dvostruka bjeljika?
Pojava da se pri osržavanju srčike stvori prsten svijetlije boje koja je slična boji bjeljike naziva se dvostruka bjeljika. Umanjuje vrijednost sirovine.
205
Šta je neprava srž?
Neprava srž je pojava da se kod bakuljavih vrsta u blizini srca formira tamniji crveno-smeđi ton boje slučan jedarcu. Dalje se širi prvo radijalno, zatim prema žilištu i vrhu. Granica neprave srži nikad s ne poklapa sa granicom goda. Vrlo je česta kod bukve. Napadnuto drvo ima umanjenu cjepljivost i estetska svojstva, napredovanjem procesa dolazi do smanjenja svih tehničkih svojstava.
206
Šta je mrazna srž?
Nastaje pri temperaturi nižoj od -30°C, slična je nepravoj srži. Javlja se u raznim nijansama boja. Nalazi se u deblu starijih stabala. Do nje dolazi pri sušenju za razliku od neprave srži. Pri mraznoj srži se gubi intenzitet obojenosti. Vrlo malo umanjuje mehanička svojstva drveta.
207
Šta je piravost?
Piravost je greška boje oborenog bukovog drveta. Ako oborena bukva duže odleži dolazi do pojave crvenosmeđe boje koja se širi od čela prema unutrašnjosti trupca. Drvo poprima crvenosmeđu boju koja prodire klinasto u trupac. Smanjuje gustoću, tvrdoću, čvrstoću i snagu ogrijevanja, vodi do promjene boje i teksture. U završnoj fazi pirava bukovina je protruhla.
Prevencija je pravoremenom sječom i izvozom.
208
Šta su mrlje i trakovi?
Kao posljedica napada gljiva u drvetu se javljaju mrlje i trakovi tj pruge razne boje i rasporeda.
209
Koja je posljednja faza propadanja drveta?
Trulež gljiva je posljednja faza propadanja drveta kao posljedica njihovog razornog djelovanja. Ralikuju se po smještaju u stablu, po boji, po konzistenciji ili postojanosti.
210
Kako se trulež dijeli prema dijelu drveta koji zahvata?
Centralna ( centralni dio debla)
Periferna (razvija se na periferiji debla i na poprečnom presjeku je u obliku prstena)
Nepravilna trulež ( širi se od periferije debla i zahvata periferne dijelove stabla).
211
Kako se trulež dijeli po boji?
bijela, crvena, žuta, prošarana.
212
Šta su greške od insekata?
U njih spadaju greške koje nastaju od napada insekata. Hodnici ili kao hrana su najčešće štete od strane insekata.
