Młoda Polska- pojęcia Flashcards
akademizm
sztuka propagowana w akademiach malarskich w XIX w. Termin o często negatywnym nacechowaniu, oznaczający malarstwo tradycyjne i skonwencjonalizowane
aktywizm
koncepcja wywyższająca działanie, wolę życia i moc
alter ego
drugie ja wewnątrz tej samej osoby, osoba podobna do kogoś pod względem duchowym; postać literacka utożsamiana z autorem
aluzja kulturowa
świadome nawiązanie do jakiegoś faktu historycznego czy zjawiska kulturowego. Celem jest nadanie nowego znaczenia
antynomia
poglądy, zdania wzajemnie sprzeczne, z których każde zdaje się równie dobrze uzasadnione
antyteza
środek stylistyczny polegający na zestawieniu elementów znaczeniowo przeciwstawnych w celu uzyskania większej ekspresji
antyurbanizm
tendencja wyrażająca się w niechęci do tego, co jest związane z miastem, jego rozwoje, charakterem, tempem życia itp.
apostrofa
bezpośredni, utrzymany w podniosłym tonie zwrot do adresata np. bóstwa (rozbudowana forma to inwokacja)
achaizm
wyraz, związek wyrazowy lib konstrukcja składniowa, które wyszły z użycia, należą do minionej epoki historycznej
archetyp
odwieczny, dziedziczony nieświadomie przez człowieka wzorzec postępowania
ast nouveau
francuska odmiana secesji
bergsonizm (intuicjonizm)
koncepcja filozoficzna krytykująca wartość poznania intelektualnego, a zalecająca poznanie intuicyjne, głoszona przez H. Bergsona
bohema, cyganeria
w modernizmie określano tak grupy artystów, które zerwały z tradycyjnym stylem życia i funkcjonowali na marginesie społeczeństwa. Łączył ich sprzeciw wobec mieszczańskiego stylu życia
budowa szkatułkowa
forma utworu polegająca na wpleceniu w główną opowieść opowiadań pobocznych, stanowiących odrębne całości
chłopomania
przesadnie i naiwne idealizowanie chłopów i życia na wsi
dekadentyzm
ogół pesymistycznych nastrojów typowych dla końca wieku, także niepokój i obawy przed nowym, nieznanym stuleciem, inaczej fin de siecle; także smutek, apatia, poczucie bezsensu istnienia
demitologizacja
sposób przedstawienia postaci, zjawisk, zdarzeń i rzeczy, który pozbawia je cech mitu lub obala związane z nimi mity, inaczej: odmitologizowanie; odwrotność mitologizacji
dramat naturalistyczny
dramat przedstawiający ciemne strony ludzkiej egzystencji, z bohaterami mówiącymi językiem potocznym a nawet gwarą
drobnomieszczaństwo
warstwa społeczna obejmująca mieszkańców miast mających niewielką własność prywatną, zazwyczaj uważana za płytką, bez ambicji; kołtuneria
dulszczyzna
zespół negatywnych cech związanych z mieszczańskim stylem życia, oznaczających: niski poziom umysłowy, zakłamanie, hipokryzję, brak gustu
dystych
dwuwiersz, charakterystyczny dla fraszek, psalmów, poezji elegijnej oraz ballad, a także twórczości ludowej
ekspresjonizm
kierunek w sztuce i literaturze, najlepiej rozwijający się na początku XX w., charakteryzujący się dążeniem do spontanicznego prezentowania emocji i uczuć.
elan vital
siła witalna, pęd życia, termin z filozofii Henriego Bergsona oznaczający energię przenikającą całą rzeczywistość i stymulującą ewolucję bytu
elipsa
pominięcie w staniu elementy, którego odbiorca może się domyślić z kontekstu
epistemologia
dział filozofii dotyczący teorii metody poznania
epitet
wyraz określający rzeczownik
erotyk
utwór liryczny o tematyce miłosnej
etos
zbiór wzorców kulturowych obowiązujących w społeczeństwie lub danej grupy
fabuła
układ zdarzeń powiązanych relacjami przyczynowo- skutkowymi, rozwijających się w czasie i zamierzających do określonego celu. Jako ważny element konstrukcji utworu fabuła jest charakterystyczna dla epiki i dramatu
farsa
lekka komedia o żywej akcji, czerpiąca tematy z życia codziennego o błahych konfliktach; występując w niej głównie komizm sytuacyjny, elementy karykatury i groteski
femme fatale
kobieta fatalna, typ kobiety modliszki, istoty demonicznej, tajemniczej i tym samy fascynującej
filister
pogardliwie o mieszczaninie; ktoś ograniczony, pozbawiony ambicji, hipokryta
franciszkanizm
wyznawanie idea głoszonych przez św. Franciszka z Asyżu; tendencja w twórczości literackiej końca XIX w. i początku XX w. nawiązująca do postaci i legendy św. Franciszka; zespół poglądów i postawa podejmujących: pokorę, ubóstwo, akceptację cierpienia, miłość do przyrody, afirmację świata, radość życia
frenezja
nagromadzenie motywów literackich kojarzonych z estetyką horroru: nastrój grozy, elementy makabry, niesamowitości, kumulacja gwałtownych uczuć, motyw obłędu, szaleństwa
groteska
w sztuce i literaturze sposób przedstawiania postaci lub rzeczy, który charakteryzuje się karykaturalnym przejaskrawieniem, deformacją, eksponowaniem dziwaczności, brzydoty
hermeutyka
dziedzina filologii zajmująca się badaniem objaśnianiem i interpretacją tekstów
hiperbola
zwana przesadnią, opisywanie zjawisk w sposób przesadny
hymn
gatunek pieśni w podniosłym tonie, pieśń pochwalna, wysławiająca bohatera, bóstwo, ideę, naród
impresja
ulotne chwilowe wrażenie
impresjonizm
kierunek artystyczny powstały w drugiej połowie XIX w. we Francji. W literaturze oznaczał przede wszystkim opisywanie ulotnych wrażeń, doznań, stanów w sposób subiektywny. Opisy miały charakter poetycki, podkreślający grę światła i kolotów
intuicja
przeczucie, w filozofii poznanie pozarozumowe, w psychologii przeczucie którego nie można wyjaśnić
katabaza
zstąpienie do podziemi, wyprawa do świata zmarłych
katastrofizm
pesymistyczna postawa opierająca się na przeświadczeniu o nieuchronności upadku człowieka, wszelkich wartości i zagłady świata
klasycyzm
kierunek w literaturze i sztuce europejskiej odwołujący się do wzorów kultury antycznej, także nuty w literaturze i sztuce różnych epok nawiązujący do antyki
konwencja baśniowa
konwencja literacka cechująca się antropomorfizmem natury, ludowością, wiarą w nadprzyrodzone i niepisane normy moralne, światem przedstawionym pełnym cudowności, fantastycznością, zwycięstwem dobra nad złem
konwencja fantastyczna
konwencja literacka cechująca się nadprzyrodzonymi zjawiskami, brakiem racjonalnego toku wydarzeń, występowaniem nierzeczywistych bohaterów, magicznymi przedmiotami i tajemniczym światem
konwencja literacka
utrwalony w praktyce literackiej zespół norm określających charakter poszczególnych składników utworu. a także sposób ich zorganizowania w większej całości
konwencja naturalistyczna
konwencja literacka której wyznacznikami są naukowe i empiryczne traktowanie tematów, dokumentowanie, skrajny obiektywizm, unikanie komentarzy interpretacyjnych, ukazywanie człowieka jako jednostki podporządkowanej biologicznym prawom natury, popędom i instynktom
konwencja realistyczna
konwencja literacka której wyznacznikami są prawdopodobieństwo wydarzeń, mimetyzm, świat współczesny jako przedmiot zainteresowania twórców, dokładne odwzorowanie ludzkich charakterów i motywacji zachowań
konwencja stylistyczna
jeden ze składników konwencji literackiej, zespół ponadindywidualnych norm i środków mowy
konwencja symboliczna
konwencja literacka której wyznacznikami są wieloznaczność, tworzenie niedomówień, nastrojowości i sugestii, symbole będące kluczem do rzeczywistości niedostępnej ludzkiemu poznaniu, obrazowanie baśniowe, alegoryczne, metaforyczne
konwencja turpistyczna
konwencja literacka, której wyznacznikami są estetyka brzydoty, obecność charakterystycznych motywów, zjawisk i tematów, posługiwanie się groteską, ironią, drwiną i deformacją, dosadne, brutalne i drastyczne słownictwo
krytyka literacka
dział piśmiennictwa, teksty zawierające analizy interpretacyjne i recenzje utworów literackich
kubizm
kierunek w sztuce powstały we Francji przedstawiający postacie i przedmioty w formie podstawowych brył geometrycznych
kultura masowa
kultura przeznaczona dla masowego odbiorcy, popkultura, kultura popularna
la belle epoque
określenie przełomu XIX i XX w. we Francji nawiązujące do stabilnej sytuacji politycznej i gospodarczej w Europie oraz do intensywnego rozwoju sztuki
luminizm
sposób kształtowania kompozycji za pomocą gry światła
metafizyka
dziedzina filozofii która zajmuje się poznaniem natury bytu, przyczyny jego istnienia, i celu do jakiego zdąża
mistyczny
związany z poznaniem pozazmysłowym które zakładało możliwość poznania Boga, świata duchowego, poprzez kontemplację, objawienie lub intuicję
mitologizacja
przekształcenie czegoś w mit lub nadanie cech mitu, porównanie czegoś do mitu
mit eleuzyjki
opowieść o Demeter i Korze mówiący o cykliczności życia i natury
mizoginizm
wstręt mężczyzn do kobiet
nadczłowiek
w filozofii Friedricha Nietzschego jednostek wyjątkowa, osobnik władzy, silny, którego nie obowiązują powszechne normy
neologizm
nowe słowo utworzone zgodnie z zasadami słowotwórczymi
neoromantyzm
termin określający modernizm, podkreślający nawiązania modernizmu do romantyzmu mimo negatywnego stosunku do tradycji i przeszłości
nietzscheanizm
idea aktywnego kształtowania losu jednostki i jej społecznego otoczenia, termin dotyczący filozofii Friedricha Nietzschego
nihilizm
odrzucenie wszelkich wartości: wiary, etyki, zasad moralnych
nirwana
stan zapomnienia i spokoju wyzbycia się wszelkich pragnień i namiętności oraz całkowitego uwolnienia się od cierpień towarzyszących ziemskiej egzystencji. Pojęcie zaczerpnięte z buddyzmu
oksymoron
wyrażenie metaforyczne złożone z wyrazów które się przeciwstawiają
oniryzm
sposób przedstawiania rzeczywistości w literaturze i sztuce na wzór marzenia sennego
panteizm
pogląd filozoficzno-religijny utożsamiający Boga z przyrodą
paradoks
twierdzenie zaskakująco sprzeczne z powszechnym przekonaniem, często ujęte w formę aforyzmu
poeta wyklęty
spopularyzowane pod koniec XIX w. określenie twórcy zbuntowanego przeciwko społeczeństwu, nieakceptowanego i nierozumianego przez współczesnych, łamiącego normy obyczajowe i prawne, po tragicznej śmierci otoczonego kultem
postimpresjonizm
termin używany na określenie różnorodnych zjawisk w sztuce francuskiej między 1886 a 1905, będących bezpośrednim następstwem impresjonizmu lecz odbiegającym w jakiś sposób od jego założeń
psychizacja krajobrazu
zabieg polegający na przeniesieniu na przyrodę stanu psychicznego postaci, służy do pokazania odczuć wewnętrznych
satyra
utwór pisany wierszem, ośmieszający i krytykujący zachowania, obyczaje itp.
schopenhaueryzm
całokształt poglądów Artura Schopenhauera, mówiących o pesymistycznym stosunku do życia, poszukiwaniu dróg ucieczki od destrukcyjnych popędów poprzez izolację od świata, dążenie do niebytu (nirwany) i kontemplację sztuki
secesja
kierunek w sztuce na przełomie XX w. obecny w malarstwie, rzeźnie, architekturze i sztuce użytkowej charakteryzujący się takimi cechami jak zamiłowanie do falistych linii, zestawiania różnorodnych barwnych płaszczyzn oraz asymetrycznej kompozycji czy bogatej ornametyki
sylabotomizm
system wersyfikacyjny charakteryzujący się stałą liczbą sylab w wersie oraz stałą liczbą regularnie rozłożonych akcentów.
symbol
motyw w sztuce i literaturze wyrażony obrazowo lub słownie który oprócz znaczenia dosłownego ma jeszcze ukryty sens
symbolizm
kierunek artystyczny powstały w drugiej połowie XIX w we Francji. Symboliści uważali że opisanie rzeczywistości tradycyjnymi środkami językowymi jest niemożliwa dlatego przekazywali istotne treści za pomocą symboli
synestezja
zabieg polegający na łączeniu różnych odczuć zmysłowych: dźwięków, kształtów, kolorów, zapachów
synkretyzm
w literaturze łączenie w jednym dziele elementów należących do różnych gatunków lub rodzajów literackich
szopka
teatr kukiełkowy, przedstawiający wydarzenia Bożego Narodzenia
szopka literacka
forma spektaklu kabaretowego której karykaturalny i groteskowy charakter służy ośmieszaniu wad i słabości ludzkich ale także bieżących wydarzeń społecznych politycznych i kulturalnych
sztuka dla sztuki
hasło rozpowszechnione w modernizmie i mówiące o tym że sztuka nie powinna służyć celom utylitarnym, a dostarczać przeżyć artystycznych
topos
stały motyw lub temat podejmowany przez artystów różnych epok
tragifarsa
utwór łączący w sobie cechy tragedii i farsy
transgresja
przekraczanie granic
turpizm
programowy antyestetyzm, kult brzydoty, zjawisko epatowania w sztuce obrazami choroby, patologii, kalectwa, śmierci itp.
wielka reforma teatru
reforma zgodnie z którą główny nacisk w spektaklu miał być położony zarówna na tekst jak i na wizualną całość przedstawienia jako widowiska, mającego oddziaływać na przeżycia widzów za pośrednictwem wykreowanego nastroju
