Materia Flashcards
Unibertsoaren osaera
Unibertsoa material eta energiaz osatuta dago
Materiaren ikerketa
Materia bi taldeetan banatzen da: Sistema materiala edo gorputzak
Sistema materiala:
Muga zehatzak ez duen materia da. Adibidez: Itsasoa, airea, galaxia…
Gorputzak:
Muga zehatzak duen materia da. Adibidez: gizakiak…
Materiaren ezaugarriak
Hiru ezaugarri ditu: dimentsioa, inertzia eta erakartzen grabitatorioa eragiten du
Dimentsioak:
Materia betetzen duen lekua da. Bolumena erabiltzen da eta SIn, metro kubikoan (m3) ematen da
Inertzia:
Edozein materia geldi edo mugimendu mantzentzeko duen joera da. Masarekin dago erlazionatuta eta kg neurtzen da
Erakartze grabitatorioa eragiten du
- -Planetak, izarrak eta galaxiak eratzea
- -Planetak Eguzkiaren inguruan mugitzen
- -Mareak sortzea
- -Askatzen ditugun gorputzak beherantz erortzea
Behaketa eskalak
Ezagutzen den materia bi eskalatan neurtu
Eskala makrooskopikoa edo mikrooskopikoa
Eskala makrooskopikoa
Nabaritzen ditugun materiaren propietate guztiak dira. Adibidez: Landarea
Eskala mikrooskopikoa
Zentzumenen bidez ezin duguna nabaritu (mikrooskopio bat erabili behar dugu) Adibidez: Birusak
Idazkera zientifikoa
Materia guztia neurtu ahal izateko unitate egokiak aukeratu behar ditugu, eta horretarako multiploak, azpimultiploak eta aurrizkiak erabil ditzakegu
Taula: idazkera zientifikoa
Tera=T=10 ber 12 Giga=G=10 ber 9 Mega=M=10 ber 6
Kilo=K= 10 ber 3 Hekto=H=10 ber 2 Deka=DA=10
Unititatea=-=1 Dezi=d=10 ber -1 Zenti=c=10 ber -2 Mili=m=10 ber -3
Mikro=|U=10 ber -6 Nano=n=10 ber -9 Piko=p=10 ber -12
Materiaren osaera
Atomoa eta elementu kimikoak
Materia osoa, atomoak osatzen du.
Atomoa elementu kimikoen kantitate txikiena da
Elementu kimikoak
Atomoek elementu kimikoak osatzen dute eta bere ikur kimikoaren bidez adinerazten da: Karbonoa (C), kloroa (cl)… Denak Taula Periodikoan daude
Substantzia puruak
Substantzia puruak edo nahasak izan daitezke.
- Propietate bereizgarriak eta osaera iraunkorra da eta substantzia puru bakoitzarenak dira:
- Substantzia puru jakin bat osatzen duten atomoen arteko erlazioa finkoa da: Karbono dioxidoa (CO2), burdina (FE)
Elementuak eta konposatuak
Elementuak: Ezin dira deskonposatu eta elementu kimiko berak osatzen ditu: Atomoak (Burdina, FE) edo molekulak.
Konposatuak: Substantzia sinpleagotan deskonposa daiteke (ura, H2O)..
Substantzia atomikoak, molekularrak eta ionikoak
Substantzia atomikoak: Kristal-sarea edo kristala eratuz.
Substantzia molekularrak: Elementu kimikoaren atomoak kopuru jakin batek osatzen du.
Substantzia ionikoak: Kristal sarea edo kristalak eratuz
Aldaketak
Aldaketa:
Materiak izan dezakeen edozein transformazio neurgarria da
Aldaketa bat emateko bi materien ratean interakzio eman behar da eta beti energia trukea emango da
Aldaketa motak:
Bi mota daude:
Aldaketa fisikoak
Aldaketa kimikoak
Aldaketa fisikoak:
Propietate batzuk aldatzen dira, baina barruko osaera ez da aldatzen.
-Mugimendu aldaketak: Leku batetik bestera desplazatu (hegazkina)
Aldaketa termikoak: Tenperatura aldatzen denean. Beroa—>Dilatazioa
Hotza—>Uzkurtzea
Aldaketa elektrikoa: Karga+ edo- dago erlazionatuta
Argi-eta soinu aldaketak: Uhinen bidez garraiatzen dira baina materia ez da garraiatzen (ondas)
Aldaketa kimikoak:
Barruko osaera aldatzen da.
Erreakzio kimikoren bidez ematen dira.
Batzuk naturan: Fotosintesia, herdoilketa (oxidación)…
Beste batzuek laborategian: Errekuntzak (combustiones)
Materia eta energia
Ingurunea eta sistema motak Sistema motean irekia, itxia edo isolatua izan daitezke. Irekia: Materia eta energia trukatzen du Itxia: Energia soilik trukatzen da Isolatua: Ez du ezer trukatzen ezer
