maatschappelijke rol aardrijkskunde Flashcards
ruimtelijke beroepenvelden
toeristisch medewerker, distributiesector en handelssector, wetenschapssector, milieudeskundige voor de politiek, industrie…, journalisten en vastgoedsector
fysische geografie
studie van het bestaan en de vorming van de fysische leefwereld en hoe deze de mens beïnvloedt vroeger en nu. (alsook de omgekeerde relatie)
milieukunde
studie van het milieu
geologie
studie van het ontstaan van de aarde en hoe ze verandert
geomorfologie
onderzoekt de inpasbaarheid van ingrepen in het reliëf
vulkanologie
studie van vulkanen
seismologie
studie van aardbevingen
stratigrafie
studie van steenlagen
pedologie
studie van de verandering van de bodemlagen
hydrologie
studie van water in de atmosfeer en in onze bodem
cartografie
vervaardingen van land, zee- en luchtkaarten
sociaal en economische geografie
overlapt deels met fysische geografie, maar speciale aandacht aan de vorming van wereldsteden, demografische, financiële en economische stromen binnen en tussen regio’s. (studiebureaus, stadsbesturen, economische instellingen…)
migratie
studie van verplaatsing van volkeren en diersoorten
stadsociologie en ruimtelijke economie
studie van de groei en de structuur van steden en de ruimtelijke patronen van menselijke activiteiten
toerisme
studie van toerisme
archeologie
studie van opgravingen en culturen
natuurkundig
kaart met gebergten, bergen en rivieren
staatkundig
landen, steden en plaatsen
absolute afstand
afstand in kilometers tussen beide plekken in vogelvlucht. (veranderd nooit)
relatieve afstand
afstand uitgedrukt in tijd, kosten en moeite. is voor iedereen anders, ga je met de fiets is de afstand bijvoorbeeld 3 uur terwijl het met de auto een halfuur is bijvoorbeeld.
breedteligging van een plaats
hoe ver iets ligt ten opzichte van de evenaar
noorderbreedte (NB)
op het noordelijk halfrond
zuiderbreedte (ZB)
op het zuidelijk halfrond
nulmeridiaan
noordpool naar zuidpool door Greenwich (de meridiaan van Greenwich)
GPS (global positioning system)
positioning (‘waar ben ik?’), navigation (‘hoe kan ik daar geraken?’), tracking (‘volgt tracking alles op terwijl je je verplaatst’), mapping (‘elk detail van een voor ons onbekende wereld bekend maken door het in kaart te brengen’), timing (‘tijd vertelt ons wanneer iets gebeurt, het helpt ons om een schema uit te bouwen en alles mooi volgens dat schema te laten verlopen en met tijd kunnen we meten hoelang alles duurt’)
GPS: 3 segmenten
- ruimte: gebruikt voor communicatie, plaatsbepaling… geostationaire satellieten hangen in een baan rond de evenaar en hebben 24 uur nodig om 1 omwenteling rond de aarde te maken. polaire satellieten draaien rondom de aarde in een baan die over de polen loopt en hebben 12 uur nodig om rond de aarde te draaien. 20.000 km boven de aarde en extreem bepaald. iedereen kan elk moment 4 satellieten signaal ontvangen
- controlesegment: satellieten hebben een computer, 4 atomische klokken en een radio. kunnen voortdurend informatie doorsturen naar controlestations.
- gebruikerssegment: alle hardware e software die nodig is om de GPS signalen te ontvangen en in zichtbaar formaat vorm te geven
werking GPS
4 satellieten nodig, 3 voldoende, maar 4de voor exacte plaatsbepaling. ‘driehoeksmeting van satellieten’ ontvanger afstand tot de satellieten berekenen, gebruikmakend van de reistijd van de signalen die de satellieten uitzenden.
schaal
is een verhouding
schaalgetal
geeft aan hoeveel keer iets is verkleind
toepassingen GPS
-militair: was eerst volledig militair; navigatie, inzetten van troepen en afvuren wapens
-burgers: vervoermiddelen, buitensporten, tracks, spelen, industrie, onderzoek, in combinatie met GSM
lijnschaal
afstand van een centimeter op de kaart, is in werkelijkheid een afstand van die centimeter maal het getal wat je meet op de lijnschaal
thematische kaart
kaart waarop kenmerken van één of meerdere thema’s zijn afgebeeld.
stippenkaart
aantallen van een bepaald fenomeen getekend als stippen
figuratieve kaart
stippenkaart, maar de stippen verschillen in grootte
chloropleet
aantallen van een bepaald fenomeen omgerekend naar aantallen per oppervlakte
isolijnenkaart
geeft een verschijnsel (hoogte, diepte of vervuilingsgraad) weer op basis van lijnen die gelijke waarden weergeven
cartogram
geeft op een kaart via een lijn-, taart- of staafdiagram aan in die gebieden bepaalde statische gegevens zich onderling verhouden (taart- of staafdiagram) of in tijd ontwikkelen (lijn- of staafdiagram)
anamorfose
kaart waarbij de vorm van een land min of meer behouden blijft, maar waarbij de grootte evenredig is met een bepaald attribuut/kenmerk van dat land, bijvoorbeeld het bruto nationaal product, of het aantal inwoners
bewegingskaart
een bewegingskaart geeft een beweging weer van goederen of mensen. denk aan forensen, treinbewegingen, afvalstoffen, het aantal tonnen vervoer via scheepsvaartroutes
GIS
(geografisch informatie systeem) met GIS worden ruimtelijke gegevens verzameld, opgeslagen, gecombineerd, geanalyseerd en gevisualiseerd.
- functies: gegevens uit een database in kaart brengen/visualiseren, statistische en geografische analyses maken, verschillende kaarten digitaal met elkaar vergelijken, gebeurtenissen verklaren, toekomstige patronen, trends, veranderingen… voorspellen, verschillende scenario’s en mogelijke oplossingen visueel voorstellen en vergelijken, probleemloos wijzigingen aanbrengen op kaarten
vectorformaat
patroon van punten, lijnen en oppervlakken waardoor er ingezoomd en uitgezoomd kan worden op kaarten zonder verlies van kwaliteit.
rasterformaat
aan elkaar grenzende vierkante vakjes die elk een bepaalde waarde krijgen. Hiermee kan er gemakkelijker gerekend worden.
fragmentatie
het proces van het opdelen van ruimtelijke gehelen in kleinere stukken in loop van de tijd versnippering van de natuur waarbij bebouwing de grootste oorzaak is door vele verkavelingen buiten de steden.
gevolgen fragmentatie
ecologische achteruitgang door isolatie van dieren, ecotopen en verminderde verbondenheid, visuele degradatie van het landschap, meer verspreide bebouwing en verstoring bv. lawaaihinder en bodemverontreiniging
morfologische verstedelijking
zichtbare uitbreiding van de stad waarbij de ruimte rond de stad stedelijke kenmerken krijgt. ruimte wordt meer en meer bezet door mensen met gebouwen en andere infrastructuur. bevolkingsdichtheid neemt toe.
functionele verstedelijking
verzorgingsgebied van de stad steeds groter, bevolking verhuist naar stad om gebruik te maken van dienstensector. wordt gemeten adhv aantal mensen dat tewerkgesteld wordt in de dienstensector of gewoon het aantal tewerkgestelden.
sociaal-economische verstedelijking
actiever aan het werk in de stad waardoor er meer pendel is en de prijzen binnen de stad stijgen, minder landbouw dus meer handel- en dienstenwerk. wordt gemeten adhv aantal mensen dat pendelt naar de steden om te gaan werken en onder andere huur- en verkoopprijzen van woningen.
sociologische verstedelijking
verandering in beroepsstructuur van de mensen in de landbouwsector. mensen passen zich aan de stad aan en migreren van platteland naar de stad. hierdoor is er meer interesse in bijvoorbeeld cultuur maar zijn er ook meer problemen door vervuiling, individualisering, anonimiteit. wordt gemeten adhv aantal mensen dat woont in de stad.
urbanisatie
de plattelandsbevolking migreren naar de stedelijk industriële gebieden
suburbanisatie
het veranderen van het wonden uit de stad, eerst naar de rand van de stedelijke agglomeratie, dan naar nog meer perifere gebieden (plattelandsvlucht)
desurbanisatie
centrale deel van stedelijkgebied zal haar bevolkingsaantal sterk zien dalen terwijl de bevolking van het stadsgewest hetzelfde aantal blijft. jobs verhuizen naar de stadsrand en transportnetwerken zijn uitgebreid. het centrum loopt leeg.
re-urbanisatie
terugkeer naar de stad
segregatie - sociale ongelijkheid
kernstad veroudert waardoor het minder comfortabel wordt om er te wonen. hierdoor trekken mensen met geld weg uit de kernstad weg uit de kernstad en verhuizen naar de stadsrand. er ontstaat een groeiende inkomstenongelijkheid tussen de centrale en de perifere delen van de stad.
mogelijke oplossing -> gentrificatie
radiale (concentrisch) stadspatroon
ronde of ovale stad. ommuring en twee of meer hoofdbanen die allen elkaar kruisen of naar elkaar toekomen in het centrum van de stad. (vaak ook onderling verbonden)
spinnenweb stadspatroon
radiale stadspatroon dat wordt gekenmerkt door vele kleine kronkelende straten door elkaar waar er verschillende hoofdwegen op verschillende plaatsen elkaar kruisen. zo ontstaan er zones in de stad.
dambord- of grid stadspatroon/ planmatig stadspatroon
rechthoekige stad, gekenmerkt door 2 of meer hoofdbanen die allen elkaar loodrecht kruisen in het centrum van de stad. hoofdwegen zijn vaak ook onderling verbonden door wegen die evenwijdig staan ten opzichte van de hoofdwegen waardoor een dambord-uitzicht ontstaat.
langwerpig stadspatroon
rechthoekige dambordstad. deze wordt gekenmerkt door een langwerpige vorm te hebben dat meestal wordt gevormd door het volgen van een rivier.
concentrische zonetheorie stadspatroon
maakt onderscheid tussen volgende zones; centrale zakendistrict, transitiezone, residentiële zone, zonde bestaande uit woonsten van de rijkere middenklasse, pendelaarszone
bestuursfunctie
rechtsregels moeten worden opgemaakt en opgevolgd. wetten, rechten en plichten moeten dus worden opgemaakt, uitgevoerd en gecontroleerd. bv. administratie, vredegerecht, belastingcontrole
dienstenfunctie
diensten geven aan burgers bv. stations, transportbedrijven, brandweer…
woonfunctie
de stad moet voor woonplaatsen zorgen bv. appartementen, huizen…w
werkfunctie
de stad moet voor werkgelegenheden zorgen
onderwijsfunctie
stad moet voor onderwijs zorgen bv. scholen, universiteiten, hogescholen…
recreatieve functie
diensten aanbieden voor ontspanning bv. zwembaden, cafés, cinema, parken, speeltuinen
culturele functie
musea, concertzalen, kerken, opera’s
toeristische functie
toerisme zorgt voor werkgelegenheid bv. restaurants, hotels, toeristische dienst
handelsfunctie
slager, bakker, supermarkt, winkelcentra
industriële functie
de stad moet plek voor industrie voorzien. bv. fabrieken, brouwerij, haven
verzorgingsfunctie
stad moet verzorging voor inwoners voorzien bv. ziekenhuizen, dokters
traditionele landschappen
landschappen dat het resultaat zijn van de wisselwerking tussen het natuurlijk draagvlak (geologie, reliëf, bodem) en landontginning door de mens (landbouw, bewoningsvormen) sinds het einde 18e eeuw.
kleine landschapselementen
kleine lijn- of puntvormige elementen in het landschap waarvan het uitzicht, de structuur of de aard deel uitmaken van de natuur, ook al zijn ze vaak het resultaat van menselijke handelen.
ruimtelijke draagkracht
mate waarin maatschappelijke functies in een bepaald gebied toegelaten kunnen worden.
ruimtelijke kwaliteit
resultaat van ‘juiste’ beslissingen en ‘goede’ ontwerpen
subsidiariteitsbeginsel
houdt in dat elke bevoegde overheid op een bepaald bestuursniveau zich bezighoudt met alle materies die op het eigen niveau worden behandeld.
RSV
- ruimtegebrek en kwaliteitsverlies oplossen, duurzame ontwikkeling, suburbanisatie tegengaan
-grootste concentratie in de vlaamse ruit, tegen versnippering
-economische activiteiten concentreren in economische knooppunten en poorten
-efficiëntie verhogen, vlaamse stedelijke netwerken beter gebruiken, economische activiteiten zo dichtmogelijk bij deze verkeersinfrastructuur laten bundelen, lijnvormige infrastructuur ingedeeld in functionele categorieën
-bestaande open ruimten moeten verbindingen blijven bestaan om te vermijden dat de biodiversiteit afneemt
RUP
bestemming van de bodem, voorschriften in verband met beheer van gebied, beschrijving van de aanpak in fases, waar gebouwd mag worden met welke voorwaarden = allemaal vastgelegd.
alle percelen van een grondgebied een bestemming.
verschil met RSV: uitvoeringsplan met concrete uitwerking
APA
bepaalt de bestemming voor heel grondgebied gemeente, bevat gegevens over de bestaande toestand vangrondgebruik en over de voorziene bestemming voor elk deel van het grondgebied, moet wijziging in het bestaande wegennet, voorschriften over de vormgeving, de grootte en de plaatsing van nieuwe gebouwen weergeven
meeste gemeentes hebben dit niet.
BPA
bestemmingsplan dat aan de hand van kaartmateriaal en stedenbouwkundige voorschriften aangeeft wat en hoe in een bepaald stadsgedeelte gebouwd en verbouwd mag worden, waar woningen mogen komen, waar kantoren, waar groenvoorziening…
optische telescopen
werken ‘s nachts en tijdens wolkeloze hemel, moet heel donker zijn en zo min mogelijk vervuiling
radiotelescopen
vangen radiogolven van hemellichamen op, kan ook overdag en bij bewolking. beter gebruik buiten dampkring
heliocentrisme
zon als centraalpunt
ruimteonderzoek
communicatie: telecommunicatiesatellieten
medische sector: systeem dat alle lichamelijke functies kan meten en doorsturen, bloeddrukmeters, hartmonitoren, elektroden, implantaat met automatische medicatietoediening op basis van gegevens met ingebouwde sensoren in menselijk lichaam, MRI en CT-scans
potten en pannen: tefal
navigatie: GPS
zonnepanelen: energie veel bij bv rekenmachines, huizen en andere gebouwen, maar ook bij zaken zoals rekenmachines
reddingdeken: mylar-folie, gebruikt tegen hitte tijdens Apollo-maanprogamma
brandweeruitrusting: draagbaar ademluchtsysteem, helmen beschermen 95% van infraroodstraling
schokdempende schoenen: vermijdt aandoeningen zoals rugpijn, tendinitis, zware benen, spierpijnen en gewrichtspijnen
weer en klimaat: kunnen meer vertellen over de schadelijke effecten van UV-straling en de ozonlaag rondom aarde en extreme weerfenomenen, mensen kunnen gered worden
verschil met dwergplaneten
planeten groot en sterk genoeg om in hun baan rond de zon andere hemellichamen uit de weg te ruimen
bestaan zonnestelsel
mercurius, venus, aarde en mars (aardse planeten) = dichtbij de zon.
Asteroïdengordel = 4 grote gasreuzen (jupiter, saturnus, uranus, neptunus)
dwergplaneet pluto en meerder manen
komeet
stuk ijs, gruis en steen van buiten zonnestelsel. meestal met een staart te zien
asteroïde
een rots, meestal tussen mars en jupiter, soms worden asteroïden naar de aarde gestoten
meteoroïde
een stuk rots, heel wat kleiner dan een asteroïde
meteoor
een meteoroïde die de atmosfeer van de aarde binnenkomt. ‘vallende ster’
meteoriet
een niet volledig opgebrande meteoor die onze aarde raakt
kometen
grote, vuile sneeuwbal die uit gruis, ijs en bevroren gassen bestaat, bewegen in langgerekte banen rond de zon. in de buurt van zon begint het ijs te smelten, gruis en gas komen dan vrij, zonnewind blaast het stof de ruimte in. komeet krijgt dan een staart die van de zon af wijst, laat bij beweging om de zijn kilometerslang spoor van stof achter.
kuipergordel
ring bestaande uit miljarden komeetachtige lichamen, voorbij baan neptunus
astronomische eenheid
gemiddelde afstand tussen de aarde en zon = ongeveer 150 miljoen kilometer.
lichtjaar
afstand die het licht aflegt in een jaar = ongeveer 9,46 biljoen kilometer of 63242 astronomische eenheden
lichtseconde
afstand die licht aflegt in 1 seconde = 300 000 km
lichtminuut
afstand die licht aflegt in 1 minuut = 18 000 000 km
elliptisch sterrenstelsel
sterrenstelsen dat de vorm heeft van een ellips en geen spiraalarmen vertoond
spiraalvormig sterrenstelsel
een sterrenstelsel dat een spiraalvormige schijf heeft met in het centrum een bolvormige/ronde kern en daaromheen een bolvormige/ronde halo (bestaat uit spiraalarmen)
balkspiraalvormig sterrenstelsel
is een sterrenstelsel dat een balkvormige schijf heeft met in het centrum een elliptische kern en daaromheen spiraalarmen die vanuit een balk in het midden van het stelsel lijken te komen
melkweg of melkwegstelsel
sterrenstelsel waarin de zon zich bevindt, voorbeeld van een balkspiraalstelsel, ongeveer 100 000 lichtjaar in diameter, behoort tot de orionarm in de melkweg
clusters
verzameling van tientallen sterrenstelsels, lokale groep = sterrenstelsel waarbij melkwegstelsel behoort
superclusters
verzameling van enkele clusters (virgosupercluster)
oerknal
enkel punt met oneindige dichtheid, heel hoge druk en oneindige dichtheid
waarnemingen waarop de big bang theorie si gebaseerd
uitdijden van de kosmos, kosmische achtergrondstraling, lichte atoomkernen,
evolutiemogelijkheden van het helal
the big rip (versnellende uitdijing), the big freeze (sterren zullen uitvalllen en alles zal donker worden, the big crunch (afremmende uitdijing), the big slurp (helal zich in een erg lang levend vacuüm bevindt en alles vernietigd wordt zonder waarschuwing
