Książka Flashcards
1
Q
Co to są badania normatywne?
A
Opisują charakterystyki typowe dla danego wieku czy stadium rozwoju. Dane oparte na obserwacjach wielu ludzi, pozwalają określić normy. Standardy normatywne pozwalają określić wiek rozwojowy.
2
Q
Co to są badania podłużne?
A
Schemat badawczy, w którym ci sami uczestnicy są obserwowani wielokrotnie, czasami przez wiele lat. Badania podłużne często służą do badania różnic indywidualnych. Główna zaleta tych badań polega na tym, że są one w tym samym okresie społeczno - ekonomicznym.
3
Q
Co to są badania poprzeczne?
A
Inaczej badania przekrojowe. Schemat badawczy, w którym jednocześnie obserwuje się i porównuje grupy uczestników w poszczególnym wieku chronologicznym.
4
Q
Co to jest kohorta?
A
Grupa osób urodzona w tym samym czasie co uczestnicy badania.
5
Q
Co to jest okres zarodkowy?
A
1 etap rozwoju prenatalnego. Pierwsze dwa tygodnie po powstaniu zygoty. W tym czasie komórki zaczynają się gwałtownie dzielić.
6
Q
Co to jest okres embrionalny?
A
2 etap rozwoju prenatalnego. Okres od 3 do 8 tygodnia rozwoju prenatalnego. Komórki nadal szybko się dzielą, ale zaczynają się też specjalizować, co umożliwia powstanie różnych narządów. Ok 6 tygodnia, 2cm obserwujemy pierwsze reakcje na bodźce.
7
Q
Co to jest okres płodowy?
A
3 etap rozwoju prenatalnego. Okres od 8 tygodnia do narodzin. Ok 16 tyg wyczuwalne ruchy dziecka. Rozwijający się mózg płodu wytwarza w ciągu minuty ok 250 tys nowych neuronów. W chwili narodzin osiąga ostateczną liczbę 100mld neuronów.
8
Q
Co to jest teratogen?
A
Czynnik środowiskowy jak choroby czy substancje chemiczne, wywołujący niekorzystne zmiany strukturalne u rozwijanego się płodu.
9
Q
Z jakimi odruchami przetrwania przychodzi na świat dziecko?
A
Odruch szukania - gdy dotkniemy policzka dziecka ono zaczyna szukać sutka matki. Odruch ssania - gdy włożymy obiekt do budzi dziecka, zaczyna ono ssać.
10
Q
Zdefiniuj dojrzewanie
A
Uwarunkowane genetycznie, związane z wiekiem zmiany fizyczne i behawioralne, typowe dla danego gatunku. Fazy dojrzewania uwarunkowane są wzajemnym oddziaływaniem miedzy wrodzonymi ograniczeniami biologicznymi, a bodźcami środowiskowymi.
11
Q
Co to jest i kiedy występuje pokwitanie?
A
Proces prowadzący do dojrzałości płciowej. U chłopców prowadzi do pojawienia się pierwszych żywych plemników (ok 12 roku życia), u dziewczynek do miesiączki (ok 11 roku życia).
12
Q
Jaka część mózgu rozwija się u nastolatków?
A
Ważne zmiany zachodzą w układzie limbicznym - odpowiedzialnym za regulację emocji - oraz w płatach czołowych - odpowiedzialnych za planowanie i kontrolę emocji. Badacze spekulują, że dojrzewanie układu limbicznego przygotowuje nastolatków do opuszczenia gniazda. Rozwój układu limbicznego wiąże się z podejmowaniem ryzykownych działań, później rozwijające się płaty czołowe pomagają w sprawowaniu poznawczej kontroli nad impulsami emocjonalnymi.
13
Q
Jak starzeje się wzrok?
A
Od ok 40-50 roku życia, soczewki tracą elastyczność, a mięśnie odpowiedzialne za ruch staja się mniej elastyczne. Utrudnia to ostre widzenie, szczególnie z bliska. Soczewka oka żółknie z wiekiem, co utrudnia widzenie kolorów
14
Q
Jak starzeje się słuch?
A
Ok 60 roku życia zaczynamy słabiej słyszeć, trudność ze słyszeniem wysokich dźwięków. Co ciekawe z wiekiem struny głosowe sztywnieją, a głos staje się wyższy.
15
Q
Co to jest rozwój poznawczy?
A
Rozwój procesów związanych z wiedzą, w tym wyobraźni, spostrzegania, rozumowania i rozwiązywania problemów.
16
Q
Na czym polega empiryzm Johna Locke’a?
A
Pogląd, że dziecko rodzi się jak tabula rasa, bez jakiekolwiek wiedzy wstępnej i umiejętności oraz że to doświadczenie w postaci uczenia się nas kształtuje. U podstaw rozwoju leży zatem doświadczenie. Ludzkim rozwojem kieruje stymulacja doświadczenia w procesie wychowania.
Jean Jacques Rousseu stał w krytyce empiryzmu i uważał, że natura i spuścizna ewolucyjna, z którą dziecko przychodzi na świat, jest matrycą kształtującą rozwój.
17
Q
Z czego składa się zmiana rozwojowa wg Jean’a Piaget’a?
A
Piaget uknuł pojęcie SCHEMATÓW na określenie struktur umysłowych umożliwiających jednostce interpretowanie otaczającego ją świata.
U niemowląt nazwał pierwsze schematy inteligencją sensomotoryczną - struktury umysłowe kierujące sekwencjami sensomotorycznymi takimi jak ssanie, patrzenie, chwytanie czy popychanie.
W wyniku ćwiczenia schematy są łączone, integrowane i różnicowane, tworząc coraz bardziej ułożone wzorce zachowań.
Wg Piageta rozwój poznawczy zachodzi za pośrednictwem dwóch silnie powiązanych procesów ASYMILACJI i AKOMODACJI.
18
Q
Co to jest asymilacja wg Piageta?
A
Wg Piageta jest to proces dopasowywania nowych elementów poznawczych do elementów już posiadanych lub ich modyfikowanie, by przyswajanie było łatwiejsze. Współwystępuje z akomodacją.
19
Q
Co to jest akomodacja wg Piageta?
A
Wg Piątego jest to proces restrukturyzacji czy modyfikacji struktur poznawczych w sposób ułatwiający przyswajanie nowych informacji. Współwystępuje z asymilacją.
20
Q
Jakie są stadia rozwoju poznawczego wg Piageta?
A
Piaget zakładał, że wszystkie dzieci przechodzą przez cztery stadia rozwoju w tej samej kolejności, ale niektóre mogą potrzebować więcej czasu:
- Sensomotoryczne (0-2) - podstawowe schematy są doskonalone, łączone, koordynowane i manipulowane (np ssanie i chwytanie, patrzenie i manipulowanie). Dziecko zaczyna dostrzegać, że jego działania mają wpływ na otocznie. Zaczyna rozumieć stałość przedmiotów - te istnieją nawet gdy przestają je widzieć.
- Przedoperacyjne (2-7) - udoskonalenie zdolności umysłowego reprezentowania przedmiotów, które nie są fizycznie obecne. Myślenie dziecka cechuje egocentryzm i centracja (skupienie na jednym przedmiocie). Coraz sprawniej dziecko posługuje się myśleniem symbolicznym.
- Operacji konkretnych (7-11) - Dziecko rozumie niezmienność fizycznych cech przedmiotów. Potrafi rozumować na podstawie konkretnych, fizycznych obiektów. Rozwój myślenia logicznego
- Operacji formalnych (11->) - dziecko nabywa zdolności rozumowania abstrakcyjnego i myślenia hipotetycznego.
21
Q
Co zakłada teoria pierwotna?
A
Dzieci tworzą ramy do rozumienia rzeczywistości w celu wyjaśnienia własnych doświadczeń w otaczającym je świecie. Teorie umysłu czy naiwne psychologie.
22
Q
Co to jest proces internalizacji w rozwoju dziecka wg Lwa Wygotskiego?
A
Jest to proces polegający na przyswajaniu wiedzy z otoczenia społecznego. Wygotsky jest uważany za ojca teorii społecznej. Wyjaśniał wpływ kultury na rozwój poznawczy. Dziecięce procesy poznawcze rozwijają się po to by pełnić funkcje cenione w danej kulturze.
23
Q
Jakie są stadia rozwoju psychospołecznego wg. Eriksona?
A
Erikson opisał 8 stadiów, przez które przechodzi człowiek w ciągu życia. Każde skupia się na konkretnym kryzysie:
- Ufność vs nieufność (0-1,5) - kształtowane na podstawie relacji z opiekunem, poczucie bezpieczeństwa
- Autonomia vs zwątpienie w siebie (1,5-3) - poczucie sprawstwa, zdolności kontrolowania własnego ciała i wpływania na bieg zdarzeń.
- Inicjatywa vs poczucie winy (3-6) - wiara w siebie jako twórcy, jak rodzice reagują na działania dziecka.
- Kompetencja vs poczucie niższości (6-okres dojrzewania) - szkoła podstawowa, wcześniejsze wyjście z konfliktów determinuje to czy dziecko w szkole będzie aktorem czy obserwatorem. Porażki w szkole mogą prowadzić do poczucia niższości.
- Tożsamość vs pomieszanie ról (adolescencja) - poszukiwanie własnej tożsamości odgrywając różne role w różnych środowiskach
- Intymność vs izolacja (wczesna dorosłość) - zdolność do bliskości, tworzenia więzi i zaangażowania wobec drugiej osoby
- Generacyjność vs zaabsorbowanie sobą (średnia dojrzałość) - przeniesienie uwagi poza sienie na rodzinę, społeczeństwo, przyszłe pokolenia, a koncentracja na sobie
- Integralność ego vs rozpacz (późna dojrzałość) - Poczucie pełni, satysfakcja z życia, a uczucie bezsensu
24
Q
Co to jest socjalizacja?
A
Trwający całe życie proces kształtowania wzorców zachowań, wartości, standardów, umiejętności postaw i motywów jednostki, uznawanych w danej społeczności za pożądane.
25
Co to jest temperament?
Ukierunkowany biologicznie poziom reakcji emocjonalnych i behawioralnych dziecka na bodźce środowiskowe. Temperament dziecka stanowi punkt wyjścia dalszego rozwoju społecznego.
26
Co to jest teoria przywiązania wg Johna Bowlby'ego?
Przywiązanie jest emocjonalną relacja miedzy dzieckiem i opiekunem. Twierdził iż dzieci i dorośli są biologicznie predysponowani do wytwarzania przywiązania. Ewolucyjna potrzeba posiadania i utrzymywania relacji społecznych. Warunek przetrwania. Tak tworzy się wewnętrzny model operacyjny, który jest strukturą pamięciową łączącą dziecięce doświadczenia interakcji z opiekunem, który zaowocował konkretnym typem przywiązania. Wzorzec dla przyszłych interakcji społecznych.
27
Co to jest wdrukowanie (imprinting)?
Prymitywna postać uczenia się, polegająca na tym, że niektóre młode zwierzęta fizycznie podążają za pierwszym poruszającym się obiektem, który zobaczą/usłyszą po przyjściu na świat i wytwarzają z nim więź.
28
Jakie są style przywiązani owe?
Kryterium: wrażliwość i dostępność opiekuna w sytuacji sygnalizowania potrzeb przez dziecko.
1. Styl bezpieczny u osób dorosłych - pozytywnie odczuwana obustronna zależność. Daje zielone światło dla działań partnera który zmierza do większej bliskości. Odczuwanie satysfakcji
Geneza: Styl oparty na doświadczeniu dostępności opiekuna. Dzieci uczą się reagowania na sytuacje problemowe, kształtują przekonanie że świat jest bezpieczny.
2. Styl lękowo - ambiwalentny u osób dorosłych - niepokój o nietrwałość związku, nadmierna obawa. Gdy dwie osoby o tym samym stylu mogą mieć trudności w budowaniu relacji. Obniżone poczucie bezpieczeństwa
Geneza: jest skutkiem doświadczania niepewności co do dostępności opiekuna. Cechuje go wzmożona czujność i obniżone poczucie bezpieczeństwa. Brak przewidywania zachowania matki.
3. Styl unikowy - odczuwanie dyspokomfortu w byciu w relacji z partneram. Trudności w przejawianiu pełnego zaufania. Brak zgody na zależność od partnera. Dążenie do niezależności. Gdy dwie osoby o tym samym stylu, mogą łatwiej zbudować relacje niż osobami o innym stylu
Geneza: opiekun niewrażliwy na potrzeby dziecka.Zimni rodzice. Dziecko przestają walczyć o opiekuna. Unikanie bliskich kontaktów.
29
Co to jest styl wychowawczy? Jakie style wyróżniamy?
Sposób w jaki rodzice wychowują dzieci, styl autorytatywny, równoważący wymagania i wrażliwość na potrzeby dziecka, uważany jest za optymalny.
Przeciwieństwem jest styl autorytarny - stosowanie dyscypliny przy niewielkiej dbałości o autonomię dziecka.
Dwa wymiary definiują styl wychowania - stawianie wymagań i wrażliwość na potrzeby dziecka
Styl pobłażliwy - gdy rodzice okazują wrażliwość, ale nie są w stanie pomóc dziecku w poznaniu struktury zasad społecznych
Styl zaniedbujący - rodzice ani nie stawiają wymagań, ani nie są wrażliwi na potrzeby dziecka).
Style wychowawcze wpływają na przywiązanie. Funkcjonowanie dzieci może ulec zmianie wraz z poprawą opieki rodzicielskiej.
30
"bycie normalnym w okresie dorastania jest samo w sobie nienormalne" - kto to powiedział?
Anna Freud
31
Jakie są kulturowe różnice w okresie dorastania?
Margaret Mead i Ruth Benedict stwierdziły, że teoria burzy i naporu nie ma zastosowania w wielu kulturach poza zachodnią. Są kultury w których dzieci stopniowo przejmują coraz więcej odpowiedzialności dorosłych, bez nagłej, stresującej przemiany. Przeczy to czysto biologicznej koncepcji doświadczania dorastania. Nie mniej jednak nastolatkowie zazwyczaj doświadczają bardziej skrajnych emocji i większej liczby konfliktów.
Wg Eriksona podstawowym zadaniem okresu dojrzewania jest poszukiwanie tożsamości.
W przypadku negatywnych relacji konflikty mogą prowadzić do innych problemów jak wycofanie społeczne czy przestępczość.
32
Wymień trzy poziomy relacji rówieśniczych w okresie dojrzewania wg Baumingera?
1. przyjaźń - relacje jedne na jeden oferują wsparcie i pomoc
2. kliki/paczki - najczęściej 6-12os. zazwyczaj odzwierciedla istniejące podziały, jak wiek czy rasa
3. tłum - stanowi największe grupy jak np. "sportowcy" czy "maniacy komputerowi"
Poprzez interakcje na tych trzech poziomach nastolatkowie budują swoją tożsamość.
33
Jakie dwa zadania stojące przed dorosłością określił Erikson?
Intymność i generacyjność
Freud mówił o miłości i pracy.
Maslow o miłości i przynależności, które jeśli są zaspokojone przekształcają się w potrzebę sukcesu i szacunku.
34
Jak Erikson definiował intymność?
Jedno z zadań stojących u progu dorosłości. Jako zdolność do pełnego zaangażowania się w związek z drugą osobą. Może przybrać postać przyjaźni lub miłości, wymaga otwartości, odwagi, siły moralnej i dozy kompromisów i rezygnacji z własnych preferencji.
Intymność jako warunek wstępny do poczucia dobrostanu psychologicznego na wsztsrkich etapach dorosłości.
35
Jak Erikson definiował generacyjność?
Ludzie, którym udało się stworzyć satysfakcjonujące związki intymne, najczęściej są w stanie skupić się na kwestiach generacyjności. Jest to skierowanie własnego zaangażowania ponad sprawy osobiste, w stronę rodziny, pracy, społeczeństwa czy przyszłych pokoleń - kluczowa jest 3 i 4 dekada życia. Orientacja na wyższe dobro pozwala osiągnąć uczucie dobrostanu psychologicznego, co równoważy tęskno za młodością.
"zorientowanie na innych" - bycie troskliwym, współczującym człowiekiem, posiadającym dobre relacje - to kwintesencja generacyjności
36
Jakie są biologiczne różnice między płciami?
Ok 6 tyg po zapłodnieniu płody męskie zaczynają różnić się od żeńskich - wykształcają się jądra i rozpoczyna się wydzielanie testosteronu. Obecność testosteronu kluczową rolę w tym czy urodzi się chłopiec czy dziewczynka. Wpływa też na rozwój mózgu. Męski mózg jest większy. Płaty czołowy u kobiet jest względnie większy. Różnice płciowe mają swoje źródło w mózgu.
Istnieje korelacja miedzy ilością testosteronu w płynie owodniowym z jakością relacji społecznych chłopców ii dziewczynek w wieku 4 lat.
37
Co to jest moralność?
System przekonań i wartości zapewniających dotrzymywanie przez jednostki swoich zobowiązań wobec innych członków społeczności i zachowanie się w sposób nienaruszający praw i interesów innych. Co jest dobre a co złe.
Wraz z rozwojem możliwości poznawczych, dzieci są w stanie zwrócić uwagę nie tylko na same skutki działania, lecz także połączyć skutki z intencjami.
38
Jakie są stadia rozumowania moralnego wg Kohlberga?
Najniższy poziom rozumowania moralnego opiera się na własnym interesie, wyższe poziomy skupiają się na wokół dobra społecznego, niezależnie od osobistych zysków.
Poziomy i stadia:
I Moralność prekonwencjonalna (unikać kary i nie dać się złapać. Uzyskać nagrodę)
Stadium 1. Orientacja na przyjemności i unikaniu kary
Stadium 2. Orientacja na koszty i korzyści, wzajemność i oko na oko.
II Moralność konwencjonalna (Uzyskać akceptację i unikać niezadowolenia. Przestrzegać zasad)
Stadium 3. Orientacja "dobrego dziecka"
Stadium 4. Orientacja na prawo i porządek
III Moralność oparta na zasadach (Przyczyniać się do dobra społecznego. Sprawiedliwość i unikanie samopotępienia)
Stadium 5. Orientacja na "umowę społeczną"
Stadium 6. Orientacja na zasady etyczne
Stadium 7. Orientacja kosmiczna (Być wiernym uniwersalnym zasadom i czuć się częścią porządku kosmicznego, który wykracza poza normy społeczne)
Wielu dorosłych nie osiąga stadia 5, nielicznym udaje się osiągnąć wyższe stadia.
39
Co to jest antropogeneza?
Rodowa historia człowieka. Historia transformacji form człowieka począwszy od człowiekokształtnych, po człowieka współczesnego. Zadanie antropogenetycznej psychologii rozwojowej jest opisane nie i wyjaśnianie przemian, jakie dokonały się i dokonują w historii rozwoju naszego gatunku.
40
Co to są badania idiograficzne?
Badania polegające na opisaniu konkretnych przejawów rozwoju obserwowanych u danej jednostki. Dane takie stanowią podstawę ustalania różnic międzyosobniczych.
41
Na czym polega epistemologiczna genetyczna Piageta?
Piageta teoria rozwoju wyjaśniająca proces rozwoju poznawczego człowieka jako proces konstruowania wiedzy i przechodzenia od wiedzy niepełnej, nieuporządkowanej i nielogicznej do wiedzy pełnej, uporządkowanej i logicznej. Teoria wyjaśniająca jak człowiek staje się w toku rozwoju logikiem.
42
Jakie są czynniki Endo i egzogenne w rozwoju człowieka?
Dziedziczenie i dojrzewanie to dwa powiązane ze sobą mechanizmy, które tłumaczą rozwój wpływami wewnętrznymi. W ujęciu tym zmiany rozwojowe przebiegają w sekwencji zgodnie z programem ich dojrzewania, który został zapisany w kodzie genetycznym.
W ujęciu egzogennym środowisko jest zródłem bodźców i informacji istotnych w mechanizmach nabywania przez jednostkę doświadczenia indywidualnego.
środowisko może modyfikować ekspresję cech genetycznych, a predyspozycje wrodzone wpływają na sposoby reagowania na bodźce zewnętrzne.
43
Jakie są metody nienaukowe w psychologii rozwojowej?
Metoda dogmatyzmu - oparta na wierze, przekonaniach, ludzie często powtarzają to w co chcą wierzyć
Metoda autorytetu - biblia, rodzice, telewizja, nauczyciele, idole, eksperci - autorytety nie muszą być rzetelne
Metoda zdrowego rozsądku - oparta na potocznym doświadczeniu, intuicji (jeżeli wiele ludzi coś powtarza to zapewne maja rację)
44
Jakie są dwa podejścia do metodologii badań?
Podejście monotetyczne - tworzenie wiedzy uogólnionej na cała populację, ale nie musi dotyczyć każdego człowieka
Podejście idiograficzne - ma zastosowanie w psychoterapii, poradnictwie. Ujmuje niepowtarzalność jednostki. Eksperyment, obserwacja, studium przypadku, metody korelacyjne, psychometria
45
Jaka jest periodyzacja rozwoju człowieka?
Okres prenatalny - początki życia psychicznego
Narodziny dziecka - poród wyzwania, zagrożenia, obecność ojców przy porodzie w kontekście budowania relacji przywiązaniowej z dzieckiem
Okres wczesnego dzieciństwa - charakterystyka rozwoju fizycznego, rozwój poznawczy oraz kompetencji komunikacyjnych, rozwój emocjonalny i społeczny, początki rozwoju moralnego
Okres średniego dzieciństwa - przedszkole - rozwój emocjonalny i społeczno - moralny, znaczenie zabawy, dojrzałość szkolna dziecka
Okres późnego dzieciństwa - szkoła - mija poczucie szczęśliwości, zmiany w sferze emocjonalnej, motywacyjnej, społeczno moralnej, cechy myślenia logicznego na poziomie operacji konkretnych. Nowe zadania rozwojowe
Okres adolescencji - 12/13, 15/16 - zadania rozwojowe, rozwój seksualności, tendencja autonomiczne, idealizm młodzieńczy, rozwój procesów poznawczych
Okres młodości - do 24 roku życia, okres przejściowy, zadania rozwojowe, konsolidacja tożsamości, systemu wartości, planowanie przyszłości (Ordzina, praca)
Okres wczesnej dojrzałości - zmiany w systemie poznawczym, wkraczamy na rynek pracy, budujemy rodziny, mamy dużo energii, mamy wizję
Okres średniej dorosłości - ziany w myśleniu, wiedza ekspercka
Okres późnej dorosłości - cechy myślenia, mądrość życiowa, "puste gniazdo", emerytura
46
Czy rozwój jest procesem liniowym?
Rozwój nie jest procesem liniowym. Traumy i zdarzenia zmieniają krzywe rozwoju. To proces długotrwały. Każd etap rozwoju jest ważny. Przechodzimy przez każdy okres w swoim tempie. Nabieramy umiejętności lub nie. Wielowymiarowość rozwoju/różnorodność. Zmiany w domenie fizycznej (waga, wzrost), poznawczej (inteligencja, mądrość, pamięć), psychospołecznej (emocje, relacje).
47
Wpływ kultury indywidualnistuyczej i kolektywistycznej na rozwój?
Rozwój różni się ze względu na warunku historyczno-kulturowe. Kultura indywidualistyczna (my jesteśmy odpowiedzialni za swój rozwój, co może też budować stres) vs kolektywistyczna (rozwój w grupie społecznej, rodzina podejmuje decyzje, stres rozłożony na grupę/rodzinę). W kolektywie jest łatwiej. Odpowiedzialność się rozprasza. Inna warunki rozwoju w poszczególnych dekadach
48
Wymień znane nam kochorty/generacje?
Ciche pokolenie (1928 - 1945) - obejmuje osoby które dorastały w okresie wojny, wielkich zmian społeczno-politycznych. Pokolenie to ma pewne warunki rozwoju, nie wybierali sytuacji. Ważne wartości - praca, lojalność i szacunek do autorytety. Pokolenie to charakteryzowało się większą powściągliwością w wyrażaniu siebie. Ukierunkowane na stabilność i bezpieczeństwo.
Baby boomers (1946 - 1965) - dorastało w powojennym okresie, rozwoju gospodarczego i rozwoju konsumpcjonizmu. Trudne warunki do życia, dużo potomstwa. Indywidualizm, dążenie do sukcesu. Odegrało role w ruchach kontr kulturowych, a także rewolucji technologicznej.
Pokolenie X (1965 - 1980) - rozwój komputerów i internetu, powoli odrzucany jest tradycjonalizm rodzinny. Pojawienie się związków partnerskich i homoseksualnych. Osoby bardziej sceptyczne, niezależne i elastyczne w obliczu zmieniających się warunków pracy. Cechują się relatywnie dużą troską o równowagę miedzy życiem zawodowym, a prywatnym. Duży wpływ technologii i mediów społecznościowych.
Pokolenie Millenialsów (1982 - 1996) - dorastali w czasach szybkiego rozwoju technologii cyfrowej, takich jak internet, telefony komórkowe i media społecznościowe. Niekontrolowany rozwój technologii. Pierwsze pokolenie które miało dostęp do globalnej sieci. Często charakteryzuje się większymi oczekiwaniami co do satysfakcji z pracy, elastyczność zawodowa i większym naciskiem na życie zgodnie z wartościami osobistymi, niż wcześniejsze pokolenia. Cenią własną tożsamość. Ważne wartości osobiste, JA, często ważniejsze niż wartości firmowe.
Pokolenie Z (1996 i obecnie) - osoby dorastające w pełni cyfrowym świecie, nieprzerwalnie dostęp do internetu, smartfonów i mediów społęcznościowych. Często określani jak „cyfrowi tubylcy”, ponieważ technologia odgrywa kluczową rolę w ich codziennym życiu od najmłodszych lat. Pokolenie charakteryzuje się szybkim przyswajaniem informacji, ze świadomością ekologiczną oraz dużą otwartość na różnorodność kulturową i społeczną
49
Na czym polega model liniowy w psychologii rozwoju?
Model liniowy - ciągły proces nabywania, kumulowania doświadczenia. Zmiany mają charakter ilościowy (czegość więcej w stosunku do stanu poprzedniego). Kategoria „tempo rozwoju” różnicuje ludzi. R to przyrost (program) umiejętności w jakimś czasie. Model ten rzadko jest stosowany w psychologii rozwojowej
50
Na czym polega model stadialny w psychologii rozwoju?
Model stadialny - różnicowanie doświadczenia, proces różnych sprawności. Proces porządkowania, nabywania doświadczenia (integrowania). Długość różnych faz różna u ludzi, do adolescencji raczej przewidywalna. Później stadialność może być niewidoczna, ponieważ rozwój może być na innych strukturach
51
Na czym polane model cykliczno - fazowy?
Model cykliczno-fazowy - bardziej złożony model, złożony z kilku cyklów (rozwój, plateau, regres, kryzys).
Etap regresu może prowadzić do kryzysu. Jeżeli dobrze wykorzystamy kryzys, możemy wejść na wyższy etap rozwoju. Dla dziecka kryzysem może być pójście do szkoły, zmiana zasad może powodować kryzys, trudne przystosowanie się, później szybszy wzrost. Kryzys w związku, w kompetencjach zawodowych. Kryzys może powodować wachania nastroju. Z kryzysu trudno jest wychodzi samemu. Trudności w podejmowaniu wysiłku, zawężenie zainteresowań. Kryzys musi być rozwiązany żeby przejść do cyklu następnego.
Progres - różnicowania doświadczenia. Dotyczy struktur poznawczych, emocjonalnych, społecznych, osobowościowych. Osiągnięcie stabilizacji może oznaczać brak rozwoju.
Faza plateru - porządkowanie, wstępna integracja doświadczenia. Gdy mamy za duże wymagania ze strony otoczenia, albo rodziny, a kształtowanie tożsamości.
Faza regresu - konflikt nowego ze starym, dezintegracja doświadczenia uprzedniego. Złe doświadczenia niekoniecznie muszę dawać nam gwarancje, że nie popełnimy więcej tego samego błędu. Regresu możemy doświadczać zmieniając środowisko kulturowe.
52
Co to jest epigenetyka?
Dziedzina badająca zmiany ekspresji genów w odpowiedzi na czynniki środowiskowe/kulturowe. Czynniki wrodzone są dość elastyczne.
53
Czym jest genetyka?
Nauka o dziedziczności i zmienności organizmów żywych. Dziedziczona jest wrażliwość genetyczna na środowisko. Środowisko może wspierać lub zakłócać.
54
Co to jest genom?
Kompletny materiał genetyczny, właściwy dla konkretnego gatunku. To całe DNA. Genom człowieka ma ok 23 tys genów (zawierają informacje budulcowe i regulacyjne). Są to pewne programy, które determinują wykorzystanie różnych materiałów budulcowych.
55
Co to jest genotyp?
Zestaw genów właściwy dla danej jednostki
56
Co to jest fenotyp?
To zespół cech organizmu, które zdołał n wykształcić podczas rozwoju, które można opisać i skategoryzować. Ujawnia się w postaci konkretnych cech.
Każda z cech dziecka jest warunkowana przez conajmniej jedna parę genów (zazwyczaj po jednym od ojca i matki), które mogą działać w różnych konfiguracjach, wpływając na wynikową cechę fenotypową.
57
Co to jest rekombinacja?
Zjawisko tasowania się materiału genetycznego w trakcie przekazywania do komórkom potomnym. Rozchodzenie się genów do komórek potomnych może być prawidłowe lub nieprawidłowe - chromosoptie.
58
Na czym polega genetyczne sterowanie rozwojem?
- rozrost - zwiększenie wymiarów ciała
- różnicowanie - tworzenie i specjalizacja komórek
- dojrzewanie - uzyskiwanie pełnej funkcjonalności przez narządy i układy ciała
- dynamika rozwoju - szybkość (tempo zachodzenia zmian rozwojowych) oraz rytm (wzorce zmienności tempa rozwoju, obejmujące okresy przyspieszenia lub spowolnienia)
Środowisko może zakłócać powyższe kwestie. Genetyczna wrażliwość na środowisko. Przecenianie efektów genetycznych (nie wyjaśniają więcej niż 50% zmienności)
59
Jak zwiększa się masa ciała dziecka w okresie płodowym, a jak od narodzin do dojrzałości?
Od zapłodnienia do narodzin masa dziecka zwiększa się 11 mln razy. Od narodzin do dojrzałości 22 razy
60
Opisz etapy cyklu płciowego (menstruacyjnego)
- faza folikularna (1-14 dni) - FSH reguluje wzrost pęcherzyków jajnikowych. Wrasta poziom estrogenu. Przygotowuje macice do przyjęcia zarodka.
- faza owulacyjna - gwałtowny wzrost LH wywołuje owulację
- faza lutealna (15-28 dni) - wzrasta progesteron, przygotowuje macice na implementację. Jeśli nie ma zapłodnienia progesteron spada.
Dni płodne 13-17 dzień
61
Kiedy zaczyna się proces specjalizacji komórek?
Po 14 dniach od zapłodnienia
62
Kiedy pojawiają się zaczątki układu nerwowego?
3 tydzień. Pracę zaczyna też cewka sercowa
63
Jak wygląda rozwój zarodka w 4 tygodniu?
Serce pracuje rytmicznie. Krew krąży miedzy zarodkiem, woreczkiem żółciowym i pępowiną. Tworzy się zamknięty układ naczyń krwionośnych. Zawiązki nerek, trzustki, żołądka, płuc, kończyn, twarzy, otwór ustny, zalążek oka.
64
Dlaczego 2 miesiąc jest krytywny dla życia płodu?
Rozwija się sytem nerwowy. Komórki są delikatne i podatne na deformacje. Wrażliwość na mediacje, toksyny, infekcje
Konsekwencje nadmiernej stymulacji - zbyt intensywna stymulacja lub stres mogą prowadzi do przeciążenia układu nerwowego, co może skutkować problemami rozwojowymi w przyszłości
Ingerencja w niedojrzale struktury neuronalne - w okresach krytycznych zakłócenia mogą zmieniać trajektorie rozwoju, wpływają na funkcje struktury mózgu w przyszłości. Plastyczność i równowaga mózgu - dojrzały mózg może adaptować się do wcześniejszych zakłóceń dzięki plastyczności, co pozwala na reorganizację połączeń i zachowanie równowagi.
65
Ja wygląda rozwój zadrodka w 8 tygdniu, 2 msc?
Głowa stanowi połowę długości ciała. Wyłaniają się nerwy wzrokowe. Koniec embrionalnego okresu. Wszystkie narządy wewnętrzne są ukształtowane. Mózg pracuje.
66
Jakie są podstawowe elementy układu nerwowego?
Neuron - złożony z ciała komórkowego i wypustek (aksony, dendryty)
Synapsy - miejsca w których impuls przenoszony jest z jednej komórki do drugiej, sygnał elektryczny jest przekształcany w chemiczny za pomocą neuroprzekaźników
Tkanka glejowa - pełni role izolatora, odżywia neurony
67
Jakie są podstawowe funkcje pólku mózgu?
Lewa półkula - odpowiada za myślenie analityczne, logikę, język, pamięć, pisanie
Prawa półkola mózgu - realizuje procesy związane z wyobraźnia, intuicja, muzyka, sztuka, emocje
Liczy się liczba połączeń, a nie wielkość. Młody mozg myśli szybciej i szybciej analizuje treści. Ale starsi maja bardziej rozwinięte struktury
68
Jakie funkcje pełni istota szara?
Istota szara (skupisko neuronów oraz dendrytów). Funkcje - odpowiada za wyższe procesy poznawcze (język, inteligencja, pamięć, myślenie, emocje - kluczowe do przetwarzania emocjo. Kurczy sie z wiekiem. Lokalizacja w mózgu głównie w korze mózgowej i jadrach podkorowych, także w rdzeniu kręgowym. Najbardziej rozwinięta struktura. Odgrywa znaczącą role
69
Znaczenie neurotransmiterów w procesie rozwoju?
Neurotransmitery to neurohormony wytwarzane przez ciała komórek różnych struktur mózgu. Ich nadmierna ilość wiąże się z zaburzeniami rozwojowymi danej części mózgu. Większość zaburzeń rozwojowych w tym chorób psychicznych sprowadza się do nieprawidłowości występowania i funkcjonowania nuerotranspiterów.
Noradrenalina - pobudzenie organizmu, aktywizuje się jako reakcja na stres, reguluje uwagę i nastrój. „Uciekaj albo walcz”
Serotonina - reguluje nastrój, apetyt, sen, odczuwanie bólu, wpływa na rozwój depresji,
Dopamina - uczestniczy w mechanizmie nagrody i motywacji, wpływa na proces uczenia się, może wiązać się z rozwojem Parkinsona (niedobór)
Acetylocholina - kluczowy dla pamieci, uczenia się i uwagi. Znaczenie w połączeniach nerwowo-mięśniowych
70
Rozwój mózgu płciowego w okresie prenatalnym
1. Początek różnicowania płciowego (ok 6 tygodnia prenatalnego). Do tego czasu wszystkie zarodki rozwijają sie podobnie - brak wyraźnych różnic płciowych. W okolicach 6 tyg u płodów z chromosomem Y gen SRY aktywuje rozwój jąder, które zaczynają produkować testosteron. U płodów bez genu SRY (XX) rozwijają jajniki. Ok 40% wpływy na płeć to czynniki genetyczne
2. Działanie hormonów na mózg (8-24 tydzień). Testosteron wytwarzany przez jądra wpływa na różnicowanie mózgu: w obecności testosteronu mozg zaczyna rozwijać się w sposób charakterystyczny dla mężczyzn. Bez testosteronu mózg rozwija się w sposób charakterystyczny dla kobiet. Hormony wpływają na rozwój naszego mozgu, który związany jest z naszą płciowością. W okresie prenatalnym tworzy się baza biologiczna definiująca nasze poczucie płci
71
Co to jest tożsamość płciowa?
subiektywne poczucie przynależności do danej płci, ma swoje podłoże w mózgu. Płeć jak konstrukt psychospołecznych obejmuje:
- psychologiczne (tożsamość płciowa)
- społeczne (role płciowe) -nakazy i stereotypy
- kulturowe (normy dotyczące zachowań płciowych) -kultura arabska vs europejska
72
Co to jest płeć biologiczna?
To funkcja trzech składki nów współdziałających ze sobą:
- poziom chromosomów płciowych - zazwyczaj XX to kobieta, XY to mężczyzna, ale są też XXY, X0
- poziom gonad - jajniki i jądra, które produkują hormony płciowe i są kluczowe dla rozwoju płciowych cech ciała. Produkują hormony płciowe
- poziom hormonów - testosteron, estrogenu i progesteron. wpływają na rozwój ciała i mózgu w okresie prenatalnym, kształtując różnice biologiczne miedzy kobietami i mężczyznami
73
Co to jest płeć chromosomalną?
to, jak płeć człowieka jest zapisana w specjalnych „nośnikach informacji zwanych chromosomami. Jest określana w momencie poczęcia
74
Co to jest płeć hormonalna?
- Estrogeny - produkowane przez jajniki i odpowiadają za rozwój cech kobiecych
- Androgeny - najważniejszy testosteron, wspiera rozwój męskich cech płciowych
- Wspólne aspekty hormonalne - mężczyźni też produkują estrogeny, a kobiety androgeny
75
Jaki jest wpływ hormonów płciowych na rozwój?
Wpływają na rozwój narządów płciowych wewnętrznych i zewnętrznych. Określają również różnice w strukturach mózgu, które mogą być związane z tożsamością płciową. Płeć mozgu. Znaczenie płci gonadalnej - jest kluczowym etapem w kształtowaniu płci biologicznej człowieka. Zaburzenia w rozwoju gonad mogą prowadzić do intepłciowość lub innych różnorodnych cech płciowych. Obecność lub brak hormonów wpływa na różów mózgu na maskulinizację albo feminizacje - hormony płciowe kształtują struktury mózgowe związane z zachowaniami społecznymi, preferencjami seksualnymi.
Trwałe efekty - maskulinizacja lub feminizacja. Efekt na całe życie. Gospodarka hormonalna w okresie prenatalnym.
Ekspozycja na hormony w okresie prenatalnym: obecność lub brak androgenów w kluczowych momentach rozwoju prenatalnego organizuje mozg w kierunku określonej płci. Androgeny wpływają na maskulinizację. Brak prowadzi do feminizacji mózgu. Procesy te zaczynają się intensywnie od 12 tygodnia życia. Kształtują się struktury mózgu odpowiedzialne za płeć. Hormony płciowe vs mózg daje trwały efekt. Hormonów w cycki płodowym organizują rozwój mózgu i mają trwały wpływ na tożsamość płciową
Typowa ekspozycja hormonalna może potencjalnie zorganizować mozg w kierunku określonych wzorców płciowych.
Nietypowa ekspozycja hormonalna podczas rozwoju może implikować interseksualność.
Tożsamość płciowa może mieć neurobiologiczne podłoże, zakodowane w strukturach mózgu. Proces trwały i nieodwracalny.
76
Opisz teorię przywiązania wj J. Bowlby'ego (rozwój emocjonalno społeczny)
przywiązanie jaki potrzeba więzi z osobnikiem tego samego gatunku. Ma to podstawy biologiczne.
Ewolucyjnie ukształtowana potrzeba posiadania i utrzymania ważnych relacji społecznych. Przywiązanie warunkowało przetrwanie jednostki i gatunku. Przywiązanie jako proces uwarunkowany generyczne i neuronalnie już w okresie prenatalnym. Poprzez odpowiednią stymulację można hamować lub rozwijać pewne procesy. Przywiązanie do plemienia, partnera, które ma uwarunkowania biologiczne.
Zachowania przywiązujące - krzyk, uśmiech, przytulanie, „podążanie za” umacniają więz osobowa między dzieckiem a podstawowym opiekunem. Centralne znaczenie ma zdolność dorosłych do odpowiedniego odczytywania, interpretowania emocjo niemowląt, jak i reagowania na nie. Musi być interakcja i współzależność, wzajemne odczytywanie. Brak odpowiedniego reagowania może doprowadzić do problemów w regulacji emocji w późniejszym życiu.
77
Jaki był wniosek z badania Harlowa & Zimmermana - badania nad młodymi małpkami?
„Sztuczna” matka futerko, i metalowa z butelką. W sytuacji zagrożenia młode przywiera do matki z futerkiem.
78
Co to jest imprinting?
podążanie za opiekunem. Forma może być różna. U dziecka podążanie od 7msc życia
79
Jakie struktury neuronalne w mózgu wpływają na relacje międzyludzkie?
Relacje międzyludzkie opierają się na aktywności określonych obszarów mózgu:
- układ limbiczny - reguluje emocje i reakcje na bodźce emocjonalne
- Kora przedczołowa odpowiada za regulacje emocji, podejmowanie decyzji oraz empatie
- Neurony lustrzane odgrywają role w odczytywaniu i odwzorowywaniu zachowań.
80
Jakie są dwa podstawowe społeczne neurohormony i jaki mają wpływ na przywiązanie?
Oksytocyna - hormon więzi. Zwiększa zdolność do przejawiania zaufania. Daje uczucie błogości, uspokajania, jest więzią. Polepsza radzenie sobie z następstwami stresu - wzmacnianie układu immunologicznego. Wpływ na regulacje emocji, zaufania i zachowania prospołecznego. Jest uwalniania podczas kontaktu fizycznego (przytulanie) komponent pobudzenia seksualnego u kobiet (większe zapotrzebowanie na tulenie, pocałunki, piszczoty)
Wazopresyna - istotna w tworzeniu długotrwałych więzi. Ma znaczenie w regulacjach społecznych: czuwanie na bezpieczeństwem rodziny, ochrona partnera, ochrona potomstwa, ochrona wspólnego terytorium. Typowa dla mężczyzn. Pełni rolę która są przypisane w tradycyjnym rozumieniu rodziny
81
Charakterystyka zachowań przywiązujących?
Aktywowane są jako funkcja obronna przed niebezpieczeństwem i funkcja uczenia się świata i innych. Umożliwia uczenie się zaufanie do drugiego człowieka. Umacnia więź osobową dziecko - opiekun.
Kluczowa jest zdolność dorosłych do odczytywania sygnałów.
Model przywiązaniowy ma podłoże genetyczne- neuronalne, nabiera natomiast kształtu w wyniku doświadczeń z opiekunami.
Model przywiąpaniowy może ulegać zmianom w późniejszym okresie życia.
Zachowania te są wspierane przez neuroendokrynologiczne
Już w okresie płodowym rozwijają się struktury neuronalne i układy neurohormonalne, które warunkują dążenie do bliskości.
ok 8 msc występuje utrwalenie się reprezentacji osoby znaczącej
82
Co to są i jaką funkcję pełnią neurony lustrzane?
Neurony lustrzane pozwalają odczytywać i odtwarzać zachowania innych osobników, także "odczytywać" je na podstawie stanu, w jakim jest mózg innej osoby. Dzięki neuronom lustrzanym jesteśmy w stanie automatycznie rejestrować sposób, w jaki zachowuje się inna osoba, a następnie to zachowanie naśladować.
Aktywizują się gdy czegoś doświadczamy i jednocześnie obserwujemy kogoś innego doświadczającego tego samego.
Rozwój tych systemów lustrzanych jest szczególnie intensywny w okresie niemowlęctwa i wczesnego dzieciństwa.
83
Model przywiąpaniowy Bowlby'ego?
Bowlby definiował przywiązanie jak ewolucyjny mechanizm, który sprzyja bliskości z opiekunem. Który następnie rozwija się na bazie indywidualnych doświadczeń z pierwszymi osobami.
Wczesne doświadczenia z opiekunem kształtują określone typy przywiązani owe (rozwój odpowiednich struktur mózgu).
Jak otoczenie wpływa na rozwój mózgu:
- proces doświadczania oczekiwania - uczenie się przewidywania zachowań. Potrzebna jest powtarzalność
- proces doświadczania zależności
STYLE PRZYWIĄZANIOWE (kryterium: ważność i dostępność opiekuna w sytuacji sygnalizowania potrzeb oraz jakość i dostępność matki w momencie reagowania na nie)
- styl bezpieczny - cechuje się zaufaniem dziecka do opiekuna. Dzieci może liczyć na opiekuna. Styl ten koreluje z reaktywnością emocjonalną, otwartością, swobodą, plastycznością w sytuacjach problemowych. Dzieci uczą się reagowania na sytuacje problemowe. Kształtuje się przekonanie, że świat jest bezpieczny
- styl lękowe - ambiwalentny - niepewność co do dostępności opiekuna. Kształtuje "wzmożoną czujność", obniżone poczucie bezpieczeństwa, silny lęk przed rozstaniem. Hiperaktywne zachowania dziecka
- styl unikający - opiekun niewrażliwy na potrzeby dziecka. Zimni opiekunowie, bez więzi emocjonalnej. styl ten uruchamia defensywne procesy w relacjach międzyludzkich. Dzieci przestaje walczyć o opiekuna. Unikanie bliskiego kontaktu. Jeśli nie ma bliskości - mniejsze uczucie dyskomfortu, bo jest stabilne. Dzieci przeciążone emocjonalnie, szybciej się meczą.
ok 7-8 msc dziecko zdaje sobie sprawę ze osoba może istnieć mimo jej nieobecności. Osoby przestają być wymienialne.
84
Styl przywiązaniowy a relacje w okresie dojrzałości?
Modele przywiązani owe w dzieciństwie są w miarę stabilne i aktywne w okresie całego życia. Wpływa na określoną interpretację celów i intencji partnera. Pozytywne doświadczenia mogą zmieniać schematy.
- styl bezpieczny - odczuwanie satysfakcji z bliskich relacji, pozytywnie odczuwana obustronna zależność,
- styl lękowe - ambiwalentny - niepokój o trwałość związku, wzmożona czujność, przewrażliwienie na punkcie relacji
- styl unikowy - odczuwanie braku komfortu z bliskich relacji, brak wew zgody na zależność od partnera, zwiększanie bliskości budzi opór, brak zaufania.
85
2 charakterystyki rozwoju intelektualnego wg Piageta
- funkcjonalne - adaptacji i organizacja
- strukturalne - jak wygląda struktura umysłu na różnych etapach rozwoju
Adaptacja to wrodzony mechanizm, dziedziczny jako tendencja do przystosowania się do środowiska
Organizacja - każda jednostka ma tendencje do systematyzacji. Organizm jako zintegrowany system
Adaptacja to proces asymilacji i akomodacji
Asymilacja - Ciągły proces do wewnątrz. Wcielanie cech zewnętrznej rzeczywistości we własne struktury umysłowe. struktury się bogacą
Akomodacja - dopasowanie struktur umysłowych do asymilowanych treści drogą przestrukturyzowania.
Żeby asymilować trzeba akomodować. Asymilacja musi być dopasowana do aktualnego rozwoju
86
Stadialna struktura rozwoju - rozwojowe stadia wg Piageta
Rozwojowe stawia dotyczą zmiennych cech zachowania:
- Okres sensomotoryczny (do 2 lat)
- Okres przedoperacyjny (2-6) - inteligencja przedoperacyjna
- Okres operacji konkretnych (7-11)
- Okres operacji formalnych (12-15) - trwa do końca życia
Stadia te są uniwersalne we wszystkich kulturach i środowiskach. Tempo przechodzenia wynika ze stymulacji otoczenia
87
Czynniki/mechanizmy intelektualnego rozwoju wg Piageta
1. Dojrzewanie - wrodzony charakter. Jako potencjalność rozwoju. Wrodzoność logiki
2. Doświadczanie - nabyte doświadczenia reorganizują naszą strukturę poznawczą i umysł. (aktywność fizyczna oraz doświadczanie matematyczno logiczne)
3. Komunikowanie się - czynnik społeczny . Interioryzacja zjawisk świata zewnętrznego.
4. Równoważenie - równowaga między asymilacją i akomodacją
88
Co się dzieje w stadium sensomotorycznym wg Piageta (0-2lata)?
1. Ćwiczenie odruchów (0-1) - asymilacja funkcjonalna, uogólniająca, rozpoznawcza.
2. Faza pierwszych psy stosowań nabytych (1-4) - bawienie się ciałem, śledzenie wzrokiem. Obiektywizacja swata.
3. Stadium reakcji okrężnych (4-8) - Jeśli dziecko czegoś nie widzi to nie istnieje. Nie ma poczucia trwałości obiektu. Powtarzanie.
4. Koordynacja schematów wtórych (9-12) - STAŁOŚĆ OBIEKTU. Teoria przywiązania - ludzie przestają być wymienialni
5. Stadium reakcji okrężnych trzeciego rzędu, czynne eksperymentowanie (13-18)
6. Stadium obrazów symbolicznych, kombinacje myślowe (19-24)
89
Co się dzieje w stadium przedoperacyjnym (2-6)
Okres przedszkolny. Dziecko ma do czynienia z trzema światami - fizycznym, społecznym i wewnętrznym. Porównywanie, analiza i synteza, abstrahowanie, grupowanie. Stopniowe myślenie symboliczne.
Dominuje myślenie intuicyjne. Dziecko nie potrafi wykonać operacji logicznych. Nie rozumie problemu stałości. Brak odwracalności - nieumiejętność myślowego powrotu przed zmianą.
Zdolność rozumienia odwracalności dopiero pod koniec przedszkola.
EGOCENTRYZM od 3 roku życia
ANIMIZM - przypisywanie cech martwym przedmiotów
ARTYFICJALIZM - przyroda jako efekt ludzkiej działalności
Narodziny samoświadomości
Pierwsze oceny wartościujące - nagrody i kary
90
Stadia rozwoju moralnego
Moralność to zespół norm, ocen i wzorców postępowania.
1. Stadium anomii - brak zróżnicowania norm moralnych, zachowanie kierowane instynktami
2. Stadium heteronomii (do 6 roku życia) - normy postrzegane jako narzucone. Zasady są nienaruszalne. Motywacją jest strach przed karą. Dorośli jako pkt odniesienia. Za zły czyn musi być kara.
3. Stadium socjonomii (wiek szkolny) - uwzględnienie norm społecznych i relacji międzyludzkich. Dopasowanie do grupy społecznej
4. Stadium autonomii - rozumienie zasad jako elastycznych i zależnych od kontekstu. Wewnętrzna moralność oparta na empatii i zrozumieniu. Związane z rozwojem operacji formalnych. Zdolność do oceny czynu
Poziom przedkonwencjonalny i poziom konwencjonalny KOLBERGA
91
Co się dzieje w stadium operacji konkretnych (7-11)?
Wiek szkolny. Okres realizmu. Radykalna zmiana sytuacji dziecka. Szersze środowisko społeczne. Spotyka się z oceną swojej aktywności. Całkowite skierowanie ku światu zew. Intensywne nabywanie wiedzy i pojęć.
Myślenie na konkretach nie na pojęciach!
Dochodzi do operacji odwracalnych w wyniku wielu doświadczeń.. Myślenie abstrakcyjne-logiczne/.
92
Co się dzieje w statuim operacji formalnych (12-15) / późne dzieciństwo)
Wiek późnoszkolny. Konformizm grupowy. Sprzeczność wymagać rodziców i rówieśników - budzi refleksję moralną.
Proces budowania tożsamości i samooceny
Rozwój poznawczy - okres operacji formalnych - myślenie hipotetyczne-dedukcyjne, rozumowanie kombinatoryczne, wyobraźnia wielopoziomowa
93
Co się dziej w okresie młodości (14-24)? (wg Piageta 13-16)
Stabilizacja emocjonalna - umiejętność radzenia sobie ze stresem
Akceptacja własnej tożsamości płciowej i orientacji seksualnej
Krytyczne myślenie
Budowanie relacji społecznych
Kształtowanie tożsamości osobistej i społecznej
Rozwój zdolności do samodzielności
Rozwój kory czołowej i ciała migdałowatego. Rozwój mózgu do 25 roku życia.
Synaptyczna reorganizacja - redukcja zbędnych synaps. Wzrost istoty białej (postępujący proces mielinizacji włókien nerwowych, usprawnienie transmisji sygnałów)
Tworzenie bardziej wyspecjalizowanej sieci neuronalnej
Dostrajanie mózgu do zadań dorosłości:
- rozwój myślenia abstrakcyjnego
- rozwój regulacji emocji
- rozwój samokontroli
Kształtowanie się mózgu społecznego (aktywowane jest ok 2tys genów związanych z funkcjami społecznymi
Rozwój uczuć wyższych
Idealistyczna orientacja
Moralne stadium autonomii - zdolność do oceny czynów. Dynamiczny proces - czasem heteronomia.
94
Proces budowania tożsamości
Następuje w okresie młodości (14-24). Dynamiczny proces oparty bardziej na negacji niż afirmacji (przyjmowaniu).
Tożsamość to poczucie ciągłości, własnego "ja". Rozwój osobowości jako kształtowanie tożsamości.
RODZAJE TOŻSAMOŚCI:
1. tożsamość przejęta (przekazana) - osoby nie buntował się, przejęły system wartości bez refleksji. Osoby dobrze funkcjonujące, ale uległe wobec autorytetu
2. tożsamość moratoryjna (odroczona) - wewnętrzne kryzys związane z tożsamością. Mała uległość wobec rodziców. Wysoki poziom samooceny. Wysoki poziom niepokoju. Duża refleksyjność. Poczucie odpowiedzialności za własne wybory
3. tożsamość osiągnięta (nabyta) - harmonijna integracja różnych aspektów osobowości. Realistyczna wizja celów życiowych. Niski poziom niepokoju. Mała uległość wobec autorytetów. Wysoki poziom empatii. Pozytywne nastawienie do sukcesu.
4. tożsamość rozproszona - za dużo wzorców, brak refleksji na własnymi wartościami. Kryzys tożsamości. Brak zaangażowania. Obojętność wobec przyszłości. Zmienność zachowań. Niski poziom samooceny. Wycofywanie się.
5 tożsamość zaburzona (identyczność zaburzona) - dylematy egzystencjonalne, brak zaangażowania w różne działania. Rezygnacja z kształtowania tożsamości. Wrogość wobec ról społecznych. Często brak sensu życia. Ucieczka w intymność - samotność.
95
Co się dzieje w okresie dorosłości?
Periodyzacja jest arbitralna - zależy od społecznych kalendarzy.
Zróżnicowanie międzyosobnicze rośnie z wiekiem
Większe znaczenie procesu zmienilizowania włókien a nie liczba szarych komórek
Znaczenie hormonów płciowych
- testosteron - związany z procesem mielinizacji
- estrogen - związany z procesem synaptogenery, ograniczanie mielinizacji
Rozwój istoty białej (19-40) - plateau w okresie średniej i wczesnej dojrzałości. ok 55 roku osiąga najwyższa wieloaspektowa sprawność - później spada.
W okresie starzenia utrata istoty szarej jest nieodwracalna
Wg Piageta rozwój w dorosłości to doskonalenie umiejętności zastosowania struktur myślenia formalnego - nieograniczone możliwości akomodacyjne - wszystko może zostać zasymilowane.
96
Atrybuty mądrości
Mądrość jako stadium postformalnego myślenia - wykracza poza operacje formalne - znaczenie refleksyjności, elastyczność myślenia, rozumienie wielowymiarowe
Atrybuty mądrość:
- kontekstualizam (uwzględnianie różnych kontekstów)
- relatywizm (uznanie, że prawda zależy od okoliczności i perspektywy)
- dialektyczność (umiejętność dostrzegania i integrowania sprzeczności)
- Ekspertywność (wysoki poziom wiedzy i umiejętności)
Wymiary inteligencji płynnej się starzeją, skrystalizowanej - nie (a odgrywają istotną rolę adaptacyjną w dorosłości)
Koordynująca funkcja "Ja". Mądrość związana z rozwojem osobowości.
Mądrość wiąże się z plastycznością i indywidualizacją rozwoju.
Naturę działania człowieka określa kontekst a nie struktura
Kumulacja doświadczenia.
Mądrość to ujmowanie rzeczywistości w sposób zrelatywizowany, dialektyczny i otwarty
Integracja czasu aktualnego, historycznego i przyszłego
Zmiany progresywne do późnych lat
97
Rozwój poznawczy w dorosłości
Doskonalenie wiedzy - szczególnie wiedza praktyczna i specjalistyczna
Inteligencja płynna maleje. Inteligencja skrystalizowana pozostaje stabilna
98
Wczesna dorosłość - do 35 roku życia
- dostosowanie projektów młodzieńczych do możliwości ich realizacji
- ustępowanie egocentryzmu młodzieńczego
- nastawienie na osiągnięcie czegoś
- spiętrzenie zadań, obowiązków i ambicji stąd poziom stresu
- najbardziej aktywny czas życia - ustalanie swojego miejsca w społeczeństwie (rodzina, pracy)
- unikanie niepewności i ryzyka
- autonomia, największe wyniki w testach uzdolnień
99
Średnia dorosłość (35-60)
- stabilizacja ról i priorytetów życiowych
- indywidualizacja percepcji, wartościowanie rzeczywistości
- od ustabilizowania planów życiowych po szczytowe osiągnięcia w jego realizacji
- nastawienie przyszłościowe - orientacja introspektywna
- dylemat połowy życia, kryzys wieku średniego, syndrom pustego gniazda
- próby bycia młodym - problem wyjścia z infantylnej gloryfikacji młodości u kobiet
100
wiek senioralny 70+
- wzrost introwertyzacji i refleksji nad życiem
- chęć pozostawienie po sobie czegoś
- potrzeba prestiżu
- nienadążanie za zmianami
- wdowieństwo kobiet
- pozycja emeryta - zubożenie, wolny czas
- kiedyś symbol mądrości
Różne postawy wg Bromley'a
- konstruktywna (pogodny, zadowolony, pomyślenie przeżywa trzeci wiek
- zależna (poszukuje wsparcia, pomocy, sympatii, akceptacji)
- obronna (typ starców opancerzonych, trzymanie się z daleka od życia, trudność akceptacji stanu)
- wrogość wobec świata - "starcy gniewni", oskarżają społeczeństwo i otoczenie, podejrzliwość, nieufność, agresja
101
Zmiany centralnego układu nerwowego w wieku senioralnym
- zmiana architektury mózgu
- rozregulowanie hormonalne - somatopauza
- demielinizacja neurytów - wpływa na szybkość przetwarzania informacji
- neuroimmunomodulacja - osłabianie funkcji immunologicznych
- zmniejsza się objętość istoty szarej i białej oraz gęstość w korze przedczołowej i hipokampie
- kurczenie neuronów i śmierć komórek nerwowych
- obniża się poziom neurotransmitera∑ (dopaminy, serotoniny, acetylocholiny) i niektórych neurohormonów
- liniowy spadek wagi i objętości mózgu o 1-2% na dekadę po 50 roku życia. Szczególnie w korze przedczołowej i hipokampie
102
co to jest rezyliencja?
Zdolność do radzenia sobie z trudnościami, stresem, zmianami oraz zdolność do kontynuowania rozwoju mimo negatywnych doświadczeń.
103
Co to jest pojęcie reakcji okrężnej?
Ćwiczenie funkcjonalne, które zmierza do utrzymania lub ponownego wykrycia nowego rezultatu.
Reakcje okrężne
• I rodzaj – reakcje okrężne pierwotne (między 1 a 4 miesiącem) to czynności związane z ciałem dziecka, np. nawyk ssania kciuka. Początkowo ruchami dziecka kieruje przypadek, czasami ręka wchodzi w kontakt z wargami, co dostarcza przyjemności i jest powtarzane.
• II rodzaj – reakcje okrężne wtórne (między 4 a 8 miesiącem), związane z przedmiotami, polegające na powtarzaniu czynności, które wywołują określone efekty w otoczeniu, np. uderzenie przedmiotem w łóżeczko, w dzwonek, efekt jest głośny, ciekawy i dziecko aktywność powtarza.
Nie ma poczucia trwałości obiektu. Zaczyna się od 9msc
• III rodzaj – reakcje okrężne III rzędu (między 13 a 18 miesiącem życia), dziecku nie wystarcza powtarzanie przypadkowo odkrytych efektów, teraz chciałoby samo odkryć, jak i dlaczego występuje dane zdarzenia. Zaczyna eksperymentować, np. w czasie kąpieli uderza w wodę na różne sposoby, intencjonalnie różnicuje.
104
Teoria wglądu
Dzieci sobie uświadamia, że każda rzecz ma nazwę, czyli rozumie symboliczny charakter słów.
