kolos 1 Flashcards
Z czego może wynikać błąd w diagnozie?
- z błędu aparatury diagnostycznej
- ze zmienności mierzonej cechy
- doświadczenia i wiedzy lekarza
Co to walidacja i po co się ją stosuje
Jest to wszechstronna ocena metody diagnostycznej w celu uniknięcia postawienia błędnej diagnozy. Składają się na nią:
- dokładny opis metody
- ocena jej przydatności do badania danego materiału
- ocena zgodności ze stawianymi tej metodzie wymaganiami
Jej zadaniem jest udokumentowanie trafnego wyboru metody i udowodnienie, że to właśnie ta metoda spełnia wszystkie postawione przed nią wymagania.
Epidemiologia opisowa - czym się zajmuje
obserwacje + opisy chorób + ew. ich przyczyny
- często subiektywne, ale w połączeniu z danymi z innych dyscyplin mogą służyć do tworzenia i stawiania hipotez
- mają zastosowanie w przypadku wybuchu nowej/ pojawienia się już znanej choroby
Ważne są:
* czas wystąpienia i trwania choroby
* długość okresu inkubacji
* miejsce występowania choroby
* skład populacji
Epidemiologia analityczna - czym się zajmuje
analiza obserwacji (często zebranych z pomocą badań opisowych) za pomocą odpowiednich metod diagnostycznych i testów statystycznych - mają na celu przeanalizowanie powiązań (bezpośrednich i pośrednich) między czynnikami
Epidemiologia eksperymentalna - czym się zajmuje
- symulowanie rzeczywistych zjawisk chorobowych w układach eksperymentalnych (obecnie wprowadza się metody alternatywne do zwierząt laboratoryjnych (modelowania biologicznego)- zarodki kurze, hodowle komórkowe, modele komputerowe)
- bardzo ważna w tej metodzie jak najdokładniejsza symulacja warunków naturalnych
Epidemiologia teoretyczna - czym się zajmuje
choroba jest przedstawiana przy użyciu modeli matematycznych, które próbują symulować naturalne występowanie chorób
Rodzaje badań epidemiologicznych
1 - ten podział chyba można pominąć, bo to bardziej podział epidemiologii: - opisowe - analityczne - eksperymentalne - teoretyczne 2: - jakościowe - ilościowe - z wykorzystaniem obu metod = przeglądowe 3 - typy zasadnicze (może o te chodzi?): - eksperymentalne - obserwacyjne: - przekrojowe - kliniczno-kontrolne - kohortowe
Poddyscypliny epidemiologii
- kliniczna
- obliczeniowa
- genetyczna
- molekularna
itp (np. środowiskowa, chorób przewlekłych, porównawcza)
Epidemiologia kliniczna - co to
- stosowanie zasad i metod epidemiologicznych w celu leczenia zwierząt, ze szczególnym uwzględnieniem diagnostyki i rokowania
Epidemiologia obliczeniowa - co to + po co
- przedstawia choroby za pomocą modeli matematycznych i komputerowych, które są powszechnie stosowane w diagnostyce chorób
- uwzględniają one zasady dot.: szczegółów klinicznych + zmian patologicznych + testów lab. + konsultacji eksperckich
- są również stosowane w opracowywaniu strategii programów kontroli chorób lub przewidywaniu produkcyjności zwierząt
Epidemiologia genetyczna - co to
badanie genetycznych przyczyn rozprzestrzeniania się i kontroli choroby w odniesieniu do zwierząt indywidualnych/ populacji
Epidemiologia molekularna - co to
- analiza markerów biologicznych (kwasów nukleinowych/ antygenów/ mapowanie epitopów)
- np. w celu porównania genetycznego i antygenowego mikroorganizmów
Badania jakościowe
- badania terenowe
- obejmują ekologię chorób: rozprzestrzenienie + sposób przenoszenia i utrzymania się chorób + dodatkowe uwarunkowania
- zostaje sformułowana hipoteza przyczyny choroby
Badania ilościowe
- pomiary
- uwzględniają m.in.: liczbę przypadków zachorowań + nadzór nad zdrowiem populacji + modelowanie oraz biologiczną i ekonomiczną ocenę zwalczania chorób
Badania przeglądowe
- dotyczą grupy zwierząt
- obejmują: liczenie grupy zwierząt + ich charakterystyka, która może uwzględniać np. aktualne choroby, masę ciała, wydajność mleczną
- zazwyczaj dotyczą próby zwierząt, rzadziej całej populacji
- mogą być prospektywne lub retrospektywne
- szczególny przypadek badania przeglądowego = badanie przesiewowe
Przegląd (badanie) przesiewowy(e) - co to + cel
(screening)
- rodzaj przeglądu diagnostycznego (badania przeglądowego)
- rozpoznanie niezdiagnozowanych przypadków choroby z zastosowaniem testów diagnostycznych lub badań
- jego celem jest oddzielenie zwierząt podejrzanych o chorobę lub zakażenie
- wynik nie jest ostateczny, zwierzęta podlegają dalszej diagnostyce
Monitoring - co to
- prowadzenie rutynowych obserwacji dot. zdrowia + wydajności zwierząt + czynników środowiskowych + zapisywanie i przekazywanie tych informacji
Nadzór epidemiologiczny - co to
Monitoring + podejmowanie odpowiednich działań
- zestawienie i interpretacja danych pochodzących z monitorowania + dane chorych zwierząt + zmiany w zdrowiu danej populacji
- jest częścią programu zwalczania określonych chorób (np. wykrywanie gruźlicy w rzeźni i cofnięcie się do właściciela krów)
Badania obserwacyjne vs eksperymentalne
- w eksperymentalnych można zaplanować dobór zwierząt i warunki badania, w obserwacyjnych badacz ma niewielki (lub żaden) wpływ na charakterystykę zwierząt, wystąpienie i przebieg choroby
- w eksperymentalnych istnieje możliwość oceny skuteczności użytych procedur zapobiegawczych/ medycznych (bo porównując do grupy kontrolnej)
- obserwacyjne mogą być prowadzone w naturalnych warunkach
Badania obserwacyjne - wymienić
- przekrojowe
- kliniczno-kontrolne
- kohortowe
Badania przekrojowe - co to
- analiza związków między chorobą a czynnikami przyczynowymi choroby w określonej populacji
- zwierzęta są dzielone na chore oraz bez choroby i czynników potencjalnie ją wywołujących
- umożliwia stwierdzenie, czy istnieje związek między występowaniem danego czynnika i choroby
Badania kliniczno-kontrolne - co to
- porównanie grupy zwierząt chorych vs bez choroby, względem hipotetycznego czynnika ją wywołującego
- np. grupa kotów z kamicą vs grupa zdrowa. Bierzemy pod uwagę karmienie suchą karmą (potencjalny czynnik)
- umożliwiają stwierdzenie, czy dany czynnik mógł mieć wpływ na patogenezę choroby
Badania kohortowe - co to
- porównanie grupy zwierząt narażonych na czynniki potencjalnie wywołujące chorobę vs nienarażonych
- umożliwiają obliczenie ryzyka zachorowania w zależności od narażenia na te czynniki
Cel epidemiologii
- zapobieganie chorobom przez pogłębienie wiedzy i stosowanie bardziej skutecznych metod zwalczania chorób i optymalizacji produkcji zwierzęcej
- osiągane jest to dzięki: leczeniu + zapobieganiu + zwalczaniu chorób
Cel epidemiologa
opracowanie i wdrożenie skutecznych metod walki z chorobami, przez:
- wskazanie czynnika etiologicznego choroby
- wyjaśnienia mechanizmu jego działania (patogenezy choroby)
- wskazania czynników towarzyszących wystąpieniu choroby + ich powiązań i zależności
co realizowane jest na drodze analizy epidemiologicznej
Analiza epidemiologiczna - co to
pojęciowy rozbiór na czynniki pierwsze danych zdobytych z obserwacji + doświadczeń + określenie związków między poszczególnymi zjawiskami i ich skutków
Elementy analizy epidemiologicznej
- badania opisowe
- konstruowanie modeli i tworzenie hipotez
- badania analityczne i weryfikacja hipotez
- ocena wyników
- wyciągnięcie wniosków
Cel badań opisowych
- zebranie jak największej ilości danych odnośnie badanego przypadku choroby
- ważne elementy: czas wystąpienia i trwania choroby, długość inkubacji, miejsce jej występowania, skład populacji
Zmiany sekularne co to
Tendencja do zmiany nasilenia występowania choroby w różnym czasie (na przestrzeni lat)
Model choroby co to
uproszczony schemat danej jednostki chorobowej, musi być oparty na jak największej liczbie danych rzeczywistych (zbieranych w części opisowej analizy epidemio)
Model deterministyczny co to
- wg niego choroba = naturalne zebranie się wielu niekorzystnych dla organizmu zjawisk (zarówno ze środowiska zewnętrznego jak i wewnętrznego)
- nie uwzględnia czynników sztucznych, jak leczenia, szczepienia, warunków zoohigienicznych itp
Model stochastyczny co to
- w przeciwieństwie do deterministycznego uwzględnia czynniki sztuczne (leczenie, szczepienie, warunki zoohigieniczne) oraz nie uwzględnia zjawisk ze środowiska zewnętrznego i wewnętrznego (tych co są dla deterministycznego)
W jakiej formie możemy wyrażać modele jednostki chorobowej
- opisowej
- graficznej
Model graficzny
- postać łańcucha lub siatki
- jedno- lub wieloogniwowy (najprostszy łańcuch: przyczyna -> skutek)
- łańcuch = uproszczony, zależność liniowa
- siatka = wieloprzyczynowa, wierniej oddaje rzeczywistość
Czynniki ryzyka - co to
czynniki, które same nie wywołują choroby (bezpośrednio/ pośrednio), ale zwiększają prawdopodobieństwo jej wystąpienia
Jakie wyróżniamy czynniki ryzyka
- predysponujące wystąpienie choroby
- ułatwiające
- przyspieszające
- pogarszające jej przebieg
Czynniki predysponujące
zwiększają podatność organizmu na działanie czynników etiologicznych, ale same nie wywołują choroby
np. :
- ciąża, wiek, przebyte choroby
Czynniki ułatwiające
ułatwiają wywołanie choroby przez czynnik etiologiczny
np. skaleczenia
Hipoteza co to
- przypuszczenie (-słowo klucz) oparte na logicznym rozumowaniu, mające na celu wyjaśnienie natury obserwowanego zjawiska (choroby)
- proces tworzenia hipotezy opiera się na gruntownej ogólnej wiedzy weterynaryjnej + szczegółowej dot. danego zjawiska
- najpierw hipoteza zerowa -> po weryfikacji i modyfikacji hipoteza alternatywna -> każdą kolejną hipotezę weryfikujemy aż do uzyskania takiej w całości zaakceptowanej -> staje się dowodem wyjaśniającym
- w ich tworzeniu stosujemy kanony Milla
kanony indukcji eliminacyjnej (kanony Milla) - wymienić
- kanon jedynej zgodności
- kanon jedynej różnicy
- kanon zmian towarzyszących
- kanon oparty na analogii
kanon jedynej zgodności
- gdy obserwowane różne przypadki choroby i towarzyszące im okoliczności mają jedną wspólną cechę (np. pasza)
kanon jedynej różnicy
- gdy obserwowane grupy zwierząt mają większość cech wspólnych a choruje tylko jedna grupa (coś je różni) i ten właśnie czynnik różniący przypuszczalnie wywołuje chorobę
kanon zmian towarzyszących
- jeżeli zmiana natężenia danego czynnika powoduje zmianę nasilenia objawów choroby lub częstotliwości jej występowania to czynnik ten przypuszczalnie wywołuje chorobę
kanon oparty na analogii
- zestawiamy objawy występujące obecnie z przeszłymi przypadkami i tworzymy hipotezę
- największe ryzyko popełnienia błędu
Przyczyna (czynnik sprawczy) i skutek (choroba) powiązane bezwarunkowo
gdy wystarczy obecność czynnika sprawczego (nie pisać etiologicznego, bo np. w nowotworach to nie tylko drobnoustroje!!!), aby wystąpiła choroba
Przyczyna (czynnik sprawczy) i skutek (choroba) powiązane warunkowo
gdy sama obecność czynnika sprawczego nie wystarczy do wywołania choroby, ponieważ konieczne jest zadziałania dodatkowych czynników
- przyczyna (czynnik sprawczy) jest konieczny, ale niewystarczający (np. tężec) lub gdy przyczyna jest wystarczająca, ale niekonieczna (np. nowotwór - wiele czynników alternatywnych)
Siła związku przyczynowo-skutkowego - jak określamy
- przez porównanie zachorowalności w różnych warunkach (np. szczepione vs nieszczepione)
Wieloprzyczynowość choroby - co oznacza
- przyczyna choroby to w rzeczywistości zespół czynników prowadzących do jej wystąpienia
- wyeliminowanie jednego z nich -> cały zespół przestanie być przyczyną wystarczającą
Wartość graniczna testów diagnostycznych
(cut-off)
- wyznaczona wartość powyżej lub poniżej której wynik należy traktować jako - (wynik mieszczący się w normie) lub + (wynik odbiegający od normy)
- zazwyczaj dla danego testu wyznaczona zarówno wartość graniczna dodatnia jak i ujemna, między którymi mamy przedział wyników niejednoznacznych = wątpliwych
Czułość testu
- zdolność testu do wykrywania zwierząt chorych
= liczba zwierząt chorych trafnie zdiagnozowanych przez test / liczba zwierząt rzeczywiście chorych
Swoistość testy
- zdolność testu do wykrywania zwierząt zdrowych
= liczba zwierząt zdrowych trafnie zdiagnozowanych przez test / rzeczywista liczba zwierząt zdrowych
Trafność testu
- określana przez jego czułość + swoistość
- generalnie zdolność testu do właściwego oceniania badanego zjawiska/ parametru
- stanowi kryterium przydatności danego testu dla konkretnej sytuacji
Testy o wysokiej czułości - kiedy stosujemy
- rzadko dają wyniki fałszywie (-)
- stosowane w badaniach przeglądowych, chorobach zakaźnych, zwłaszcza tych poważnych
Testy o wysokiej swoistości - kiedy stosujemy
- rzadko dają wyniki fałszywie dodatnie
- do potwierdzenia wcześniejszego rozpoznania lub gdy wynik fałszywie dodatni niesie poważne skutki (np. ubój wartościowego zwierzęcia)
OKAP, OWD, OA
- gdy OKAP (-) -> zwierzę zdrowe, gdy (+) robimy OWD:
- OWD (+) -> zwierzę chore, (-) -> zdrowe, gdy (+/-) -> robimy OA:
- OA (-) -> zdrowe, (+, +/-) -> dalsze badania
Współczynnik chorobotwórczości rzeczywistej
- odzwierciedla rzeczywistą sytuację w stadzie
- trafność zastosowanego testu diagnostycznego = 100%
= liczba zwierząt rzeczywiście chorych / liczba zwierząt w narażonej populacji
Współczynnik chorobotwórczości obliczony
- odzwierciedla sytuację, jaką diagnozujemy w stadzie
- trafność wyników zastosowanego testu <100%
= liczba zwierząt z testem dodatnim / liczba zwierząt w narażonej populacji
Jak obliczyć współczynnik chorobotwórczości rzeczywistej znając czułość i swoistość testu
W(ch,rz) = (W(ch,ob)+swoistość-1) / (czułość+swoistość-1)
Krzywa ROC
zależność czułości i swoistości testu od wybranej wartości progowej
- jeśli rośnie czułość to maleje swoistość i odwrotnie, nie ma testów ze czułością i swoistością
- im większa powierzchnia pod krzywą tym test bardziej trafny/odpowiadający
Ocena testów diagnostycznych na podstawie trafności z krzywej ROC
50-60% -> niedostateczna 61-70% -> dopuszczająca 71-80% -> dostateczna 81-90% -> dobra 91-100% -> bardzo dobra
test referencyjny
= złoty standard
- metoda diagnostyczna wybrana jako punkt odniesienia przy ocenie badanego testu (t.ref. przyjmowany jako 100% trafny)
- charakteryzują go:
- wysoka swoistość i czułość
- niemożność stosowania rutynowego i powszechnego
- jest metodą odwoławczą
- również obarczona pewnym małym błędem
Wartość predykcyjna testu (dodatnia i ujemna)
- służy do oceny prawdopodobieństwa, czy dana diagnoza została postawiona słusznie (+ czy -)
- dodatnia = stosunek liczby zwierząt trafnie zdiagnozowanych jako chore przez test / ogólna liczba zwierząt zaklasyfikowanych jako chore przez test
- ujemna = stosunek liczby zwierząt zdrowych w teście / ogólna liczba zwierząt zaklasyfikowanych jako zdrowe przez test
Od czego zależą wartości predykcyjne testu
- jego czułości i swoistości
- rozpowszechnienia choroby w danej populacji, z której pochodzi badane zwierzę (kiedy rzadko wtedy częściej fałszywie dodatnie) - dlatego laboratorium powinno szacować wartości predykcyjne choroby biorąc pod uwagę jej rozprzestrzenienie!
Kiedy częściej występują wyniki fałszywie dodatnie?
kiedy choroba występuje rzadko w danej populacji
Kiedy częściej występują wyniki fałszywie ujemne?
Kiedy choroba występuje często w danej populacji
Rzetelność testu - co ją charakteryzuje
- powtarzalność
- odtwarzalność
Rzetelność testu kiedy ma znaczenie
kiedy dany test ma być wykonywany w różnych laboratoriach, przez różne osoby i w różnym czasie
Powtarzalność testu
- jeśli dany test przy tym samym przypadku i wykonywany przez tą samą osobę, ale w innym czasie daje wyniki statystycznie te same -> wysoka powtarzalność, nie wymaga wielokrotnego powtarzania w celu diagnozy
test Q Cohrana - do czego służy
metoda statystyczna do oceny POWTARZALNOŚCI testu
Odtwarzalność testu - co to
- wysoka kiedy daje takie same wyniki badania dla danego przypadku w innych laboratoriach i wykonywanego przez inne osoby
- wysokiej odtwarzalności służy standaryzacja testu
standaryzacja testu po co
- umożliwia przeprowadzenie badań przez różne laboratoria i inne osoby i porównanie uzyskanych wyników czy statystycznie są takie same
Kiedy musimy badania przeprowadzać wielokrotnie?
- w przypadku chorób, przy których nie mamy jednego testu o wysokiej trafności i musimy przeprowadzić ich kilka różnych (np. brucelloza)
Badania diagnostyczne równoległe - co to
jest to równoczesne przeprowadzenie 2 lub więcej testów diagnostycznych
- gdy wszystkie dadzą wynik (-) -> zdrowe, gdy (+) -> chore
przykład - OWD i OA!
Badania równoległe - kiedy robimy
- robimy gdy nie ma testów o wysokiej czułości
- gdy potrzebne jest szybkie i jak najbardziej dokładne rozpoznanie
- głównie w sytuacji, gdy chcemy udowodnić, że badane zwierzę jest ZDROWE
Badania równoległe - zalety (2)
- zwiększają czułość postawionej diagnozy
- wzrasta wartość predykcyjna wyniku ujemnego
Badania seryjne - co to
- następujące po sobie zastosowanie 2 lub więcej testów, z tym że badania kolejne przeprowadza się tylko w przypadku wyniku +
przykład - brucelloza
Badania seryjne - kiedy stosujemy
- kiedy musi być duża swoistość diagnozy
- gdy chcemy wykazać, że zwierzę jest rzeczywiście CHORE
- w monitoringu chorób zakaźnych obejmujących badanie całego stada
Ocena zgodności 2 testów - kiedy wykonujemy
- chyba zawsze, ale szczególnie ważna jak 2 testy dadzą nam różne wyniki???
Ocena zgodności - jakie testy statystyczne
chi-kwadrat (x2)
Statystyka kappa
Współczynnik zgodności
Współczynnik zgodności
- im bliższy 1 tym większa zgodność testów
Statystyka kappa - o czym nam mówi
- o zgodności testów
- nie mówi nic o trafności (czułości i specyficzności) testów
Jakie cechy musi mieć dany test aby był procedurą diagnostyczną?
- trafność (czułość i swoistość)
- wartość graniczną
- powtarzalność
- wzorce lub standardy do porównania wyników + info do ich interpretacji
