Kolokvijum

Question 1

Odnosi u radu u pojedinim drustvenim sistemima

Answer 1

• Prvi uslovi rada i organizovanja bili su uslovljeni prirodnom i egzistencijalnom nuznoscu. Svako je posjedovao osnovni alat i mogao je da radi, postojala je ravnopravnost. Nije bilo mogucnosti za visak proizvoda.
• Pocinju da se javljaju oni koji vise ne moraju da se bave fizickim vec umnim radom, tako nastaju prve klase
• Radni odnos podrazumjeva dva subjekta prava: radnika i roba. Rob nije bio subjekt vec objekt prava. Rob je bio stvar u vlasnistvu s kojom se moglo slobodno raspolagati
• U Feudalizmu kmetovi su bili vezani za zemlju na kojoj su radili (delio njenu pravnu sudbinu). Kmet daje dio proizvoda vlasniku umjesto da vlasnik kmetu daje naknadu.
• Sa pojavom zanata u feudalizmu javljaju se ucenici zanatlija i kalfe(pomocnici) koji zive i potcinjeni su majstoru, polako se osamostaljuju
• Sapelieov zakon - preventiva za vracanje esnafskog sistema

Question 2

Predmet i metod radnog prava

Answer 2

• Predmet radnog prava je rad za drugog - podredjen, placen i slobodan voljom izabran rad za drugog. U skladu s tim, osnovni predmet regulisanja radnog prava kao grane radnog prava je radnopravni odnos.
• Predmet radnog prava dakle nije bilo koji rad, vec rad povodom koga se uspostavlja odgovarajuci RADNOPRAVNI ODNOS (skup prava i obaveza u odnosu radnika i gazde).
• Predmet i sadrzina radnog prava sire se u dva pravca
• a.) u pravcu sirenja kruga pitanja koja ono regulise
• b.) u pravcu sirenja kruga lica na koja se zastitne norme radnog prava odnose
• Na pocetku radno pravo se bavilo samo osnovnim (radno vreme, obaveza rada i obaveza isplate naknade za rad) dok su druga pitanja bila van domasaja, kasnije su se razvili drustveno-ekonomski odnosi, sindikalni i radnicki pokreti i predmet i sadrzina radnog prava se obogacuje (zastita na radu, odmori, kolektivni ugovori, osiguranja…)
• Metodologija je slicna sa ostalim granama prava:
• Osnovni: metod dijalektickog (istorijskog) materijalizma
• Norme se izgradjuju i tumace tako da odgovaraju svojim istorijskim korenima, ali i konkretnom i realnom drustveno-ekonomskom okruzenju i potrebama drustva
• Posebni: ciljni, komparativni, socioloski, sistemski, normativni…
• Svaki za sebe i ponaosob daju samo fragmentalne rezultate u izgradnji i
  tumacenju radnog prava (jezicko/ gramaticki nacin; komparativni…)

Question 3

Pojam i definicija radnog prava

Answer 3

• Radno pravo kao grana prava je skup pravnih normi kojima se uredjuje radni odnos i drugi odnosi povodom drustveno korisnog, dobrovoljnog izvrsavanja rada.
• Radno pravo uredjuje odnose izmedju ljudi povodom rada.
• Radno pravo se moze posmatrati kao
• Pozitivna grana prava
• Teorijsko-naucna disciplina
• Nastavna disciplina
• Sadrzina radnog prava obuhvata i socijalno osiguranje kao poseban sistem prava i obaveza radnika i drugih lica, te njihovog obezbedjenja po osnovu odredjenih socijalnih rizika.
• RADNO PRAVO mozemo definisati kao granu pravnog sistema, teorijsko-naucnu i nastavnu disciplinu koja obuhvata i izucava medjunarodne, drzavne i autonomne norme o radnim odnosima te i same radne odnose, kao i posebne oblike (institute) socijalnog osiguranja zaposlenih i drugih osiguranika i osiguranih lica.

Question 4

Znacaj radnog prava

Answer 4

• Drustveni sistemi se mjenjaju ali rad i svojina ostaju i opstaju
• Poslodavac daje sredstva i posao, a radnik, rad, tako se oduvek stvarala odredjena
  vrednost - prihod, od kojeg zive i jedan i drugi, ali i drustvo u celini, odnosno drzava
• Radno pravo je nastalo na temeljima kompromisa interesa radnika i poslodavca
• Uredjuje zivot miliona ljudi u radnom odnosu
• Socijalni, politicki, pravni , privredni ekonomski… znacaj
• Politicko opredjeljenje radnika zavisi od polozaja na radu
• Rad -> zarada -> kupovna moc -> potrosnja = Ekonomija
• “Niko ne moze toliko malo da me plati, koliko ja mogu malo da radim.”
• Veca uredjenost i placanje rezultira vecom produktivnoscu
• Problem odlazak mladih
• Pravni znacaj - moraju biti u skladu sa zakonom, radno pravo doprinosi demokratizaciji
  javnopravnog poretka. (autonomnost izrade ugovora)
• Kod nas se kolektivni ugovori ne koriste dovoljno (ugovori ovi vaze samo ako
  poboljsavaju polozaj radnika u odnosu na zakon)

Question 5

Pojava radnih odnosa i njihovo ugovorno regulisanje

Answer 5

• Pojavu radnih odnosa kao posebnog pravnog oblika u vrsenju rada u kapitalizmu uslovi su 4 osnovne drustveno-ekonomske i pravne determinante
• Sloboda rada
  2
• Donosi je burzoarska revolucija, seljaci (kmetovi) koji su bili vezani za zemlju sada su slobodni da odlucuju o svom radu. ​Radnikom se smatra samo slobodno lice koje svoju radnu snagu daje u najam drugom licu.
• Egzistencijalna nuznost rada
• Viska kapitala kod vlasnika i mogucnost prodaje samo radne snage kod
  radnika. Da bi slobodni proleteri opstali u zivotu morali su da daju jedino
  sto imaju a to je svoj rad.
• Potreba za oplodnjom kapitala
• Vlasnici su trazili robu cije trosenje istovremeno bio i proces stvaranja nove vrijednosti, to je bila ljudska radna snaga
• Trziste radne snage i kapitala
• Rad je bio u vecoj ponudi i zato mu pada cijena, kapital je deficitaran i
  zato mu raste cijena. Radnik prihvata sto god mu se nudi jer je alternativa
  nezaposlenost (izuzetak - Deficitaran radnik) - Potreba za stranim kapitalom
• Ugovorno regulisanje se vezuje za pojavu radnog prava, uslovljeno nastankom radnih odnosa i radnog zakonodavstva.
• Ugovori o radu/zaposljavanju su bili predmet gradjanskog je radno pravo nije postojalo
• Ugovor je saglasna volja dva ili vise lica sa ciljem ostvarenja necega. Najcesci su bili u pocetku ADHEZIONI ugovori tj. Ugovori DA/NE gdje radnik nije imao mogucnost da
  odredjuje uslove, koji su cesto bili nepovoljni za njega

Question 6

Pojava radnickog zakonodavstva

Answer 6

• Radnik je bio trosak, a poslodavac je zelio da zastiti sebe i smanji troskove, njihovi interesi su suprotni.
• Nemamo socijalno odgovornih poslodavaca. Kada su radnici bili nezadovoljni pocinjali su da se organizuju i tako su nastajali radnicki pokreti.
• Radnicko zakonodavstvo je rezultat iznudjene intervencije drzave u oblasti radnih odnosa, pod pritiskom radnicke klase i radnickog pokreta.
• Drzava pocinje da intervenise pravnim normama kojima ogranicava dotadasnju apsolutnu slobodu individualnog ugovaranja radnih odnosa. (zabrana djecijeg rada, ograničeno radno vrijeme, higijensko-tehnicke mjere, zastita na radu…)
• Zakon o zastiti djecijeg rada - 1802 godina - Velika Britanija - zacetnik radnickog zakonodavstva u svijetu
• Zakon o 10-casovnom radnom vremenu za zene - 1848 godina
• U XX vijeku se vec zapocelo sa praksom kolektivnog ugovaranja tj. Institucijom
  kolektivnog ugovora, sto ubrzano utice na proces odvajanja radnog od gradjanskog prava.

Question 7

Radno pravo izmedju dva svjetska rata

Answer 7

• Zapaza se nagli razvoj zastitnog radnickog zakonodavstva i nastavlja se u punoj mjeri sa kodifikacijom radnog prava
• Krajem dvadesetih i pocetkom tridesetih javlja se fasizam u Italiji i Njemackoj i dolazi do postepenog nazadovanja u razvoju radnog prava.
• Istorija nije ranije zabiljezila toliko radnickih i seljackih buna kao u periodu od 1918 do 1921 godine. Revolucionarni pokreti rastu, sire se i uzimaju razne vidove. U Engleskoj, Francuskoj i drugim zemljama na dnevnom redu su strajkovi, a u Italiji radnici uzimaju fabrike.
• U prvim danima Oktobarske revolucije sovjetska vlada donosi niz propisa u oblasti zastite radnika. Rad je proglasen za duznost svih gradjana i proklamovanaje parola “ko ne radi, ne treba ni da jede”
• U evropi se donose zakoni o ogranicenju radnog vremena, odmoru na poslu, socijalnom osiguranju, kolektivnim ugovorima i nacinu rjesavanja sporova…
• III internacionala dovela je do konacnog cjepanja u medjunarodnom radnickom pokretu , po politickoj liniji, u osnovi na dvije struje - komuniste i socijaliste
• 1919 godine na Mirovnoj konferenciji u Parizu osniva se Medjunarodna organizacija rada (MOR), ona je izvrsila snazan uticaj na nacionalna zakonodavstva u pojedinim zemljama
• Fasizam od sindikata radnika pravi politicke organizacije ubacujuci svoje ljude i u cilju ispunjena svoje ideologije (Italija), ili svodi sindikate na tako nezavidan i nebitan nivo (Njemacka). Sve je bilo podredjeno “opstoj dobrobiti drustva”, shvatanju o “casti rada”, socijalnoj duznosti rada i stavu da “biti sposoban za rad znaci i radnu duznost”
• “Staljinov ustav” - norme o socijalistickoj organizaciji rada, pravu na rad, pravu na odmor, pravu na materijalno obezbjedjenje u starosti (penzija), kao i u slucaju bolesti ili gubitka radne sposobnosti, sa nacelo “od svakog - prema njegovoj sposobnosti, svakome - prema njegovom radu”

Question 8

Razvoj radnog prava do uvodjenja samoupravljanja

Answer 8

• Klasicna radno-pravna regulativa se postepeno prilagodjava i reformise shodno potrebama izgradnje novog socijalistickog drustveno-ekonomskog sistema.
• Ova faza se moze podijeliti na dvije etape:
• Etapa razvoja radnog prava od oslobodjenja Beograda oktobra 1944 godine do
  donosenja Ustava 1946 godine
• Jos u toku narodnooslobodilacke borbe naslucuju se klice nove socijalne
  politike, socijalnog obezbjedjenja i zastite radnika.
• Na oslobodjenim teritorijama vlast su imali uglavnom stabovi partizanskih
  odreda i narodnooslobodilacki odbori
• Na drugom zasjedanju AVNOJ-a stvoren je Nacionalni komitet
  oslobodjenja Jugoslavije (NKOJ - prva vlada) sa poverenistvom (resorom) za socijalnu politiku, koje je na ostrvu Vis sastavilo prvi program radnog zakonodavstva (Viski program)
• Etapa razvoja od donosenja Ustava 1946 godine do uvodjenja samoupravljanja 1950 godine, odnosno do donosenja Ustavnog zakona 1953 godine
  4
• Ustavom je bilo predvidjeno:
• a.) dostupnost svih javnih sluzbi svim gradjanima
• b.) drzavna zastita radnika u najamnom radnom odnosu
• c.) sloboda sindikalnog udruzivanja
• d.) posebna zastita zena, majki i maloletnih radnika
• e.) jednakost muskaraca i zena u ostvarivanju zarade (jednak rad)
• Doneto mnostvo propisa i izradjen celovit sistem radnog zakonodavstva poslijeratne Jugoslavije, svi su nosili pecat administrativnog upravljanja drustvom.

Question 9

Razvoj radnog prava poslije uvodjenja samoupravljanja

Answer 9

• Ova faza pocinje donosenjem Osnovnog zakona o upravljanju drzavnim privrednim preduzecima i visim privrednim udruzenjima od strane radnih kolektiva
• Ova faza moze se podijeliti na cetiri etape:
• Etapa razvoja od 1950 godine do 1965 godine
• Odredjenje funkcije drzave u oblasti organizacije rada prelaze na radne kolektive. Samoupravljanje se dize na rang ustavnog principa
• Prvi put u Jugoslaviji se ustavnim nacelom jemci pravo na rad
• Zakonima o radnim odnosima i Zakonom o javnim sluzbenicima izvrsena je prva kodifikacija naseg radnog zakonodavstva
• U isto vrijeme uvedena je i dvostruka dihotomija u sistemu radnih odnosa, gdje su se sa jedne strane mogli razlikovati: radni odnosi radnika i radni odnosi sluzbenika, a sa druge strane redovni(stalni) radni odnosi i privremeni radni odnosi
• Etapa razvoja od 1965 godine do 1974 godine
• Novim ustavom samoupravna prava radnika znatno se prosiruju
• Osnovni zakon o preduzecima
• Osnovni zakon o radnim odnosima ukida dihotomija, uspostavlja se
  jedinstven sistem prava, obaveza i odgovornosti radnika bez obzira na to
  gdje rade i u kom svojstvu rade
• Samoupravni sporazumi i drustveni dogovori su novi samoupravni
  instrumenti koji do tada nisu postojali u nasem pravnom sistemu
• Etapa razvoja od 1974 godine do 1989 godine
• U ovom periodu radni odnos se definisao kao medjusobni odnos radnika u osnovnoj organizaciji udruzenog rada (ne kao odnos izmedju radnika i organizacije), koji nastaje u ostvarivanju prava rada drustvenim sredstvima.
• Za ovu etapu je karakteristicna i kriza u kojoj se drzava nasla
• Etapa razvoja od 1989 godine do raspada SFR Jugoslavije

Question 10

Radno pravo u uslovima drustveno-ekonomske i politicke reforme

Answer 10

• Donosenjem Zakona o osnovnim pravima iz radnog odnosa 1989 godine, pocinje novi period, u razvoju radnog prava. Poslovodni organ dobija siroka ovlascenja u okviru svih radnopravnih instituta, pocev od zasnivanja radnog odnosa do njegovog prestanka. S druge strane, dolazi do reduciranja samoupravljanja radnika. Na istoj liniji se razradjuju prava i obaveze ranika u republickim zakonima o radnim odnosima
• Posebno mjesto i znacaj u strukturi izvora radnog prava dobijaju kolektivni ugovori
• Dolazi do reforme socijalnog osiguranja (cilj obezbjedjivanje likvidnosti fondova)
• Donose se novi propisi koji uredjuju pitanja vezana za transformaciju drustvene svojine u
  druge svojinske oblike i srazmjerno tome promjene u sferi radnih odnosa (zakoni o
  privatizacijama)
• Kolektivni ugovori afirmisu se kao najvazniji instrument autonomnog regulisanja radnih
  odnosa. (novi savezni opsti i granski kolektivni)
• Prisutna je tendencija harmonizacije naseg prava sa standardima medjunarodnog i
  regionalnog (evropskog) radnog prava

Question 11

Radno pravo danas

Answer 11

• Materija radnog prava regulisana je dvema velikim grupama izvora:
• Izvori medjunarodnog i regionalnog porekla (MOR, UN), kao i primarni i
  sekundarni gdje spada nekomunitarno i komunitarno evropsko pravo (EU)
• Izvori domaceg porijekla
• Radni odnos se zakljucuje ugovorom o radu, koji zakljucuje zaposleni i poslodavac.
• Od momenta dobijanja nezavisnosti primjećuje se tendencija usklađivanja zakona o radu
  sa zakonima EU

Question 12

Kogentni domaci izvori radnog prava

Answer 12

• Opste pravne norme koje donosi drzava i koje se moraju primjenjivati, bez obzira na volju stranaka u radnom odnosu, koje se ne mogu suspendovati ili mjenjati voljom stranaka i subjekata. Tu spadaju: ustav, zakon i podzakonski akt
• USTAV:
• Sadrzi osnovne principe organizacije drustvenog rada i radnih odnosa.
  Ustavom se uredjuje i nadleznost organa u donosenju pojedinih pravnih
  akata u oblasti radnog prava.
• Nacelno se odredjuju i mehanizmi ostvarivanja i zastite prava iz radnog
  odnosa. - ZAKON:
• Za zakone se moze reci da predstavljaju najznacajniji izvor radnog prava, jer oni ne samo sto konkretnije utvrdjuju radnopravni polozaj stranaka u radnom odnosu, vec predstavljaju i neposredno polaziste za dopunske (podzakonske) akte i za autonomno pravo.
• Postoje tri vrste zakona u ulozi izvora radnog prava:
• Opsti odnosno generalni
• Sistemski zakoni regulisu celinu materije radnih odnosa, od zasnivanja radnog odnosa, preko ukupne mreze radnopravnih instituta do prestanka radnog odnosa (npr. Zakon o radu)
• Posebni
• Posebni zakoni regulisu samo pojedine dijelove sistema
  radnih odnosa s obzirom na njihov radnopravni znacaj (npr. Zakon o bezbjednosti i zdravlju na radu, Zakon o strajku, Zakon o mirnom resavanju radnih sporova…)
• Specijalni
• Specijalni zakoni regulisu samo pojedine pojavne oblike
  radnih odnosa, u cjelini ili samo dijelom, ali iz ugla specificnosti tih pojavnih oblika (npr. Zakon o drzavnim sluzbenicima koji regulise radne odnose zaposlenih u drzavnoj upravi)
• PODZAKONSKI AKTI
• Drzavni pravni akti koji su po svojoj pravnoj snazi nizi od zakona. Njih
  donose vlade i upravni organi.
• Posebno se koriste pravilnici i to po pitanjima vezanih za strucnu
  spremu kod pojedinih vrsta zanimanja

Question 13

Kolektivni ugovori o radu (pojam, pojava, ugovorne strane, predmet, sadrzina i vazenje)

Answer 13

• Kolektivni ugovori su specificna, atipicna vrsta ugovora koji su namjenjeni iskljucivo regulisanju radnih odnosa.Svojstveni su samo radnom pravu
• POJAM:
• Pod kolektivnim ugovorom o radu podrazumjeva se pismeni sporazum izmedju
  poslodavca, grupe poslodavaca ili poslodavacke organizacije, s jedne strane, i strukovne organizacije radnika (sindikata), s druge strane, kojim se uredjuje radnopravni rezim odnosa izmedju radnika i poslodavca, kao i prava i obaveze samih stranaka (potpisnika) kolektivnog ugovora.
• Nase pozitivno pravo ne definise kolektivne ugovore o radu. Medjutim u nasem pravu kolektivni ugovori se tretiraju kao pismeni akti kojima se uredjuju prava, obaveze i odgovornosti iz radnog odnosa, postupak izmena i dopuna kolektivnog ugovora i druga pitanja od znacaja za zaposlenog i poslodavca.
• POJAVA:
• Zbog nepovoljnijeg polozaja radnici su bili primorani da zakljucuju individualno
  losije ugovore po sebe. Kolektivni ugovori su se morali pojaviti zbog objektivne cinjenice da radna snaga ne moze biti tretirana u svemu po pravilima gradjanskog prava kao i svaka druga roba na trzistu, izmedju ostalog zato sto njeno trosenje dovodi do potpuno novih roba. Covjek stvara vecu vrijednost nego sto radi.
• Subjetkitivni faktor olicen u radnickom pokretu i borbi radnicke klase, konacno je doveo do prevage u shvatanjima da radni odnos mora podrazumjevati i ona prava i oblike zastite radnika kao covjeka, kao stvaraoca nove vrijednosti i nosioca svojih interesa prema tim vrijednostima.
• Pojava Kolektivnih ugovora u uskoj je vezi sa razvojem i jacanjem radnickog pokreta
• 1848 godine dobijeno pravo za sindikalno organizovanje (ubrzani razvoj)
• UGOVORNE STRANE
• Na strani poslodavca kao stranka se moze pojaviti poslodavac kao pojedinac, grupa poslodavaca i poslodavacka organizacija. Na strani radnika kao ugovorna strana pojavljuje se uvek njihova radnicka organizacija (sindikat)
• Organizacije moraju biti: profesionalne, registrovane, trajne i reprezentativne.
• Kolektivne ugovore mogu zakljuciti samo one organizacije radnika i poslodavca
  koje je registrovala vlast; koje su osnovane kao slobodne organizacije radi promocije profesionalnih, strukovnih i ekonomskih interesa radnika, odnosno poslodavaca (naspram ovih moguce su sportske, kulturne, politicke i druge organizacije radnika i poslodavca), koje su trajne po programu i ciljevima, a ne organizacije osnovane samo radi zakljucivanja konkretnog kolektivnog ugovora; koje su reprezentativne, tj. koje su u datom vremenu, prostoru, profesiji i struci izborile, medju ostalim sindikalni organizacijama, poverenje radnika odnosno poslodavaca da ih zastupaju u kolektivnom pregovaranja.
• Drzava se rijetko javlja kao potpisnik pojedinacnih kolektivnih ugovora o radu
• Kolektivni ugovor se smatra zakljucenim kad ga potpisu ovlasceni predstavnici
  ugovornih stranaka
• PREDMET, SADRZINA I VAZENJE
• U predmet i sadrzinu kolektivnog ugovora o radu ulaze sva ona pitanja u vezi sa uslovima rada i povodom rada u radnom odnosu o kojima se ugovorne stranke dogovore da ih urede na ovaj nacin.
• Moraju biti u skladu sa zakonom i dobrim obicajima
• Kolektivni ugovori se zakljucuju na neodredjeno ili odredjeno vrijeme, vazenje
  odredjenog ugovora moze se produziti sporazumom stranaka, u slucaju otkaza neodredjenog ugovora, on ce se primjenjivati jos određeno vrijeme (otkazni rok)

Question 14

Vrste kolektivnih ugovora i njihovo mjesto u strukturi domacih izvora radnog prava

Answer 14

• Prema predmetu i sadrzini: procesni i materijalni
• Procesni kolektivni ugovori imaju za predmet medjusobna prava i obaveze samih
  pregovaraca, uredjivanje pitanja vezanih za metode resavanja kolektivnih radnih
  sporova itd.
• Materijalni kolektivni ugovori sadrže klauzule o najamninama i drugim
  primanjima, o radnom vremenu, rasporedjivanje radnika itd.
• Zavisnosti od subjekata koji potpisuju, shodno pozitivnom pravu razlikuju se:
• OPSTI
  8
• Zakljucuje se na nacionalnom nivou (republickom)
• POSEBNI, odnosno GRANSKI
• Zakljucuje se za odredjenu granu ili djelatnost.
• Moze se zakljuciti i za teritorijalnu jedinicu (pokrajinski, gradski, opstinski)
• KOD POSLODAVCA (tzv. pojedinacni)
• Mogu se zakljuciti po principu bipartizma i tripartizma
• Drzava se javlja kao potpisnik, ili u ulozi poslodaca ili kao osnivac
  preduzeca, odnosno ustanove
• Po Pravnoj snazi, u strukturi domacih izvora radnog prava, kolektivni ugovori se nalaze
  odmah iza zakona. Kolektivni ugovor ne moze da sadrzi odredbe kojima se zaposlenima daju manja prava ili utvrdjuje nepovoljniji uslovi rada od onih koji su utvrdjeni zakonom.

Question 15

Karakteristike i organizaciona struktura​ ​Medjunarodne organizacije rada

Answer 15

• U pocetku svog postojanja MOR je organizacijski bila u najtesnjoj vezi sa Drustvom naroda. Kasnije se osamostalila i nadzivjela DN
• Poslije drugog svjetskog rata odluceno je da se MOR poveze sa UN i i 1946 godine sjediste se premjesta iz Montreala (Kanada) u Zenevu (Svajcarska)
• Svaka zemlja clanica UN moze da postane clanica MOR-a, njihovi ciljevi su komplementarni
• MOR uziva na teritoriji svakog od svojih clanova povlastice i imunitet
• MOR u njenom djelovanju karakterise; Stalnost; neprekidnost; univerzalnost; i
  tripartitnost.
• STALNOST vezuje se za prirodu pitanja kojima se ona bavi i ciljevima
  kojima tezi. Nije ad hoc organizacija. Problemi kojima se ona bavi
  svojstveni su svim narodima svijeta
• NEPREKIDNOST od osnivanja 1919 godine pa sve do danas
• UNIVERZALNOST vezuje se za masovnost clanstva i opstost pitanja
  kojima se bavi
• TRIPARTITNOST je obelezje MOR koje oznacava razlicitost socijalne i
  profesionalne pripadnosti predstavnika zemalja clanica
• Prema Ustavu MOR njena stalna organizacija sastoji se od:
• GENERALNE KONFERENCIJE PREDSTAVNIKA ZEMALJA
• Najznacajnija , usvaja program rada MOR, i vode se rasprave
• Najvaznija je normativna funkcija donosenja konvencija i
  preporuka
• Bira predsjednike radnika i poslodavaca i jedan dio predstavnika
  vlada u Administrativni savjet; utvrdjuje budzet; odlucuje o
  revizijama konvencija i preporukama itd.)
• Sastavljena od 4 predstavnika svake zemlje clanice
• 2 clana su vladini delegati
• 1 clan je delegat poslodavaca
• 1 clan je delegat radnika
• Ima predsjednika i tri potpredsjednika (po 1 clan svake grupe)
• ADMINISTRATIVNOG SAVJETA
• Organ koji kordinira i usmerava aktivnosti MOR, kordinira rad GK sa drugim tjelima, komisijama i clanicama MOR, kao i sa drugim medjunarodnim organizacijama.
• Utvrdjuje dnevni red zasjedanja GK
• Sastavljen je od 56 clanova: (obnavlja se svake trece godine)
• 28 predstavnika vlada (10 imenuju primarne industrije)
• 14 predstavnika poslodavaca
• 14 predstavnika radnika
• Ima predsjednika i dva potpredsjednika (jednaka zastupljenost)
• Savjet imenuje i generalnog direktora MOR (prisustvuje
  sjednicama)
• MEDJUNARODNOG BIROA RADA
• Ima ulogu izvrsnog i administrativnog organa MOR
• Sakupljanje i raspodjela svih informacija koje se odnose na
  medjunarodno regulisanje uslova i sistema rada, ono sto se iznosi na GK i pred savjek, kao i sprovodjenje specijalnih anketa.
• 1.) priprema dokumentacije o raznim tackama dnevnog reda GK
• 2.) pruza vladama, na njihov zahtjev u okviru svojih mogucnosti, svaku odgovarajucu pomoc prilikom izrade zakonskih propisa na osnovu odluka GK, kao i poboljsanje upravne prakse i sistema inspekcije
• 3.) izvrsava zadatke koji su mu povereni u pogledu stvarne primene konvencija
• 4.) rediguje i objavljuje publikacije o pitanjima od medjunarodnog interesa koja se odnose na industriju i rad
• Na celu se nalazi generalni direktor koji je ujedno i generalni sekretar Konferencije
• Pri MOR postoji Upravni sud za resavanje sporova izmedju sluzbenika i Organizacije

Question 16

Ciljevi i nacela funkcionisanja Medjunarodne organizacije rada.

Answer 16

• Ciljevi MOR sadrzani u Ustavu 1919 godine i Filadelfijskoj konferenciji 1944 godine
• Trajni mir moze biti potpuno ostvaren samo na osnovu socijalne pravde
• Socijalna pravda prema Filadelfijskoj konferenciji podrazumjeva:
• 1. Da sva ljudtska bica, bilo koje rase, vere ili pola, imaju prava da traze svoj materijalni napredak i duhovni razvoj u slobodi i dostojanstvu, u ekonomskoj sigurnosti i sa jednakim mogucnostima
• 2. Slobodu rada i zabranu diskriminacije
• 3. Uravnotezenje interesnih pozicija radnika i poslodavaca u radnom odnosu i
     dostojanstven rad
• 4. Osiguranje od rizika koji prate rad zaposlenih
• 5. Da ostvarenje uslova za postizanje ovih rezultata treba da bude glavni cilj
     svake nacionalne i medjunarodne politike
• 6. Svi programi akcije i preduzete mere na nacionalnom i medjunarodnom planu,
     narocito u ekonomskoj i finansijskoj oblasti, treba da budu ocenjeni sa tog gledista i prihvaceni samo ako su takve prirode da pomazu a ne da sprecavaju izvrsenje navedenog osnovnog cilja
• Na Filadelfijskoj konferenciji formulisana 4 nacela MOR
• 1. Rad nije roba
• 2. Sloboda govora i udruzivanja (sto podrazumjeva i sindikalno udruzivanje) neophodan je uslov trajnog napretka
• 3. Siromastvo ma gdje postojalo, predstavlja opasnost po blagostanje svih
• 4. Borba protiv oskudice treba da bude vodjena neumorno i energicno unutar
     svake nacije i stalnim koncentrisanjem, medjunarodnim naporima u kojima predstavnici radnika i poslodavaca, saradjujuci na bazi jednakosti sa predstavnicima vlada, ucestvuju u slobodnim diskusijama i u odlukama demokratskog karaktera s ciljem unapredjenja zajednicke dobrobiti

Question 17

Uopste o konvencijama i preporukama Medjunarodne organizacije rada.

Answer 17

• Najznacajnija aktivnost MOR jeste njena normativna aktivnost tj. Donosenje konvencija i preporuka.
• Konvencije i preporuke donosi GK, kada se izjasne pozitivno za neki predlog biraju da li ce on postati konvencija ili preporuka
• Razlika izmedju konvencija i preporuka, ogleda se u tome sto su konvencije jace pravne snage od preporuka. Konvencije poslije ratifikacije u nekim zemljama imaju snagu zakona, dok preporuke predstavljaju upustva, sugestije kako treba postupiti pri regulisanju pojedinih pitanja.
• Preporuke cesto imaju ulogu propratnih akata uz neke konvencije
• Kao samostalni akt preporuka u “meritumu” regulise odredjena pitanja, ali sa daleko
  slabijom pravnom snagom od konvencije. Zato se moze reci, da preporukam na izvjestan nacin, “svjedoci” o nepostojanju konvencije, ali predstavlja i pripremu za donosenje konvencije u datoj stvari.

Question 18

Donosenje konvencija i preporuka

Answer 18

• Predloge za donosenje konvencija i preporuka daje Administrativni savjet, po inicijativi vlada zemalja clanica ili predstavnika radnika odnosno poslodavaca.
• Vlade imaju pravo da se bude na pojedine predloge i njihovo razmatranje
• Administrativni savjet moze predlog prije GK da posalje Pripremnoj strucnoj konferenciji
  koja sacinjava izvjestaj (konferencije sastavljene na tripartijskoj osnovi i predstavnici savjeta)
  11
• Medjunarodni biro rada ce pripremiti izvjestaj za svaku pripremnu konferenciju sa ciljem raspoznavanja vec postojecih zakonadavnih mjera u raznim drzavama svijeta
• Medjunarodni biro rada treba, u momentu kada od zemalja clanica zatrazi njihova misljenja u vezi s nacrtom konvencije ili preporukama, da se posavjetuje sa UN i odgovarajucim specijalizovanim ustanovama u pogledu svake odredbe pomenutog nacrta konvencije ili preporuke, a koja se odnosi na njihove djelatnosti.
• Odredbe konvencije ili preporuke, onakve kakve usvoji Konferencija, podnose se Redakcionom odboru radi pripreme konacnog teksta.
• Konvencija ili preporuka se smatra usvojenom ako za nju glasa 2⁄3 delegata, ako dobije samo prostu vecinu moze se preformulisati i postati preporuka (a mogu je usvojiti kao konvenciju one zemlje koje se za to posebno izjasne)
• Svaka konvencija se podnosi generalnom direktoru Medjunarodnog biroa rad i generalnom sekretaru UN.

Question 19

Ratifikacija, stupanje na snagu i pravno dejstvo konvencija i preporuka.

Answer 19

• Postoje dva koncepta ratifikacije medjunarodnih konvencija rada - MONISTICKI KONCEPT
• Ratifikacijom konvencija se automatski inkorporira u nacionalno zakonodavstvo, nikakve dodatne radnje nisu potrebne
• DUALISTICKI KONCEPT
• Da bi se ratifikovana konvencija ukljucila u nacionalno zakonodavstvo,
  moraju se doneti i dodatni pravni akti.
• U nasoj zemlji vlada monisticki pristup
• Kod stupanja na snagu razlikujemo objektivno i subjektivno stupanje na snagu.
• Konvencija stupa na snagu 12 mjeseci posto je ratifikuju dva clana koja je registrovao
  generalni direktor Medjunarodnog biroa rada
• U vecini slucajeva, od dana donosenja konvencije do njenog subjektivnog stupanja na
  snagu protekne rok od najmanje dve godine, sto je dovoljan period da se svaka zemlja
  pripremi za njenu uspjesnu pripremu.
• Moguce je da konvencija stupi na snagu cim se sakupi dovoljan broj clanica.
• I svaka clanica moze da se odluci da odmah primjeni konvenciju
• Ratifikovana konvencija ima jacu pravnu snagu od domaceg propisa
• Jednom ratifikovana konvencija obavezuje zemlju clanicu na period od 10 godina, te po
  isteku tog roka ona se moze otkazati.
• Ako je zakon ili uredba povoljnija po radnika primjenjivace se umjesto konvencije

Question 20

Akti organizacije Ujedinjenih nacija

Answer 20

• U clanu 55 Povelje navedeno je da UN rade na unapredjenju povecanja zivotnog standarda, punog zaposlenja i uslova za ekonomski i socijalni napredak i razvoj
• Ekonomsko-socialni savjet
• Od osnovnih prava navedenih u deklaraciji a odnose se na radno pravo navodimo:
• Pravo na socijalno osiguranje
• Pravo na rad; na slobodan izbor zaposlenja; na pravicne i zadovoljavajuce uslove
  rada i na zastitu od nezaposlenosti
• Pravo na jednaku platu za jednaki rad
• Pravo na sindikalno organizovanje i sindikalne slobode
• Pravo na ograničeno radno vrijeme i pravo na plaćeni odmor
• Pravo na zivotni standard koji obezbjedjuje zdravlje i bladostanje, pravo na
  ljekarsku njegu, pravo na osiguranje za slucaj nezaposlenosti, bolesti,
  onesposobljenosti, starosti i drugih slucajeva gubljenja sredstava za zaposljenje
• Pravo na posebnu zastitu majki i dece
• Pravo na skolovanje
• Medjunarodni pakt o gradjanskim i politickim pravima
• Medjunarodni pakt o ekonomskim, socijalnim i kulturnim pravima

Question 21

Akti Savjeta Evrope.

Answer 21

• Osnovan u Londonu 1949 godine i promovise principe vladavine prava i zastite osnovnih ljudskih sloboda i prava
• Crna Gora postala clan 2007 godine i potpisala:
• EVROPSKA KONVENCIJA ZA ZASTITU LJUDSKIH PRAVA
• Gradjanska i politicka prava - EVROPSKA SOCIJALNA POVELJA
• Najsistematicniji akt u oblasti nekomunitarnog radnog i socijalnog prava
• Obezbjedjivanjem socijalnih prava, zemlje clanice zele da svom stanovnistvu poboljsaju zivotni standard i drustveno blagostanje
• Izmijenjena socijalna povelja sadrzi odredjena prava koja se mogu podeliti u dve oblasti:
• PRVA OBLAST cine standardi i okviri koje se odnose na zaposljavanje i ekonomsku sigurnost (radno pravo)
• 1. Nacelo nediskriminacije prilikom zaposljavanja, zabrana prinudnog rada
• 2. Sindikalna prava, pravo na kolektivno pregovaranje,
• 3. Pravo na zadovoljavajuce uslove rada i na postenu
     nadoknadu, ukljucujuci pravo zena i muskaraca na jednaku zaradu za rad jednake vrednosti, ukljucivanje hedikepiranih lica u svet rada i pravo na profesionalnu obuku i obrazovanje
• 4. Zabrana zaposljavanja dece mladje od 15 godina i zastita dece uzrasta od 15 do 18 godina
• 5. Zastita materinstva
• 6. Jednak tretman radnika migranata
• DRUGA OBLAST cine standardi i okviri koji se odnose na
  drustvenu koheziju (socijalno pravo)
• 1. Pravo na zastitu zdravlja, pravo na socijalnu sigurnost, pravo na socijalnu i medicinsku pomoc
• 2. Pravo dece i adolescenata na zastitu od fizickih i moralnih opasnosti
• 3. Pravo porodice i njenih clanova na pravnu, ekonomsku i socijalnu zastitu
• 4. Pravo radnika migranata i njihovih porodica na zastitu i pomoc
• 5. Pravo starijih lica na zastitu
• Izmjenjena povelja (usvojena u Strazburu 1996 godine, a stupila na
  snagu 1999 godine), sadrzi korpus od trideset i jednog prava. Clanovi od
  20 do 31 se najneposredije ticu radnog i socijalnog prava
• Zemlje clanice Saveta Evrope, koje su potpisale Izmjenjenu evropsku
  socijalnu povelju i koje zele daje ratifikuju, obavezne su da postuju makar
  6 od - - - - - - - - -
  9 osnovnih prava iz drugog dijela Povelje 1. Pravo na rad
  2. Pravo na organizovanje
  3. Pravo na kolektivno pregovaranje
  4. Pravo dece i omladine na zastitu
  5. Pravo na socijalno osiguranje
  6. Pravo na socijalnu i medicinsku pomoc
  7. Pravo porodice na socijalnu, pravnu i ekonomsku zastitu
  8. Pravo radnika migranata i njihovih porodica na zastitu i pomoc 9. Pravo na jednake sanse i jednaki tretman u vezi sa zaposljavanjem i zanimnja bez diskriminacije na osnovu pola

Question 22

Podjela izvora prava Evropske Unije

Answer 22

• Izvori prava EU se obicno dele na: (mogu se svrstati i odluke suda pravde)
• 1. PRIMARNE (originerne)
• Ugovori o osnivanje
• Konvencije izmedju drzava clanica
• Sporazumi EU sa trecim drzavama i medjunarodnim organizacijama
• Ovi izvori podlijezu ratifikaciji od strane drzava clanica kao i konvencije MOR
• Primarni izvori imaju jacu snagu od sekundarnih
• 2. SEKUNDARNE (derivativne - izvedene)
• U njihovo donesenje ucestvuju odredjene institucije (Evropski savjet, Savjet Evropske Unije ili Evropska komisija u saradnji ili bez saradne sa Evropskim Parlamentom)
• PRAVILO ILI UREDBA (regulatio)
• Imaju obavezujucu pravnu snagu, i direktno se primjenjuju u svim
  drzavama clanicama
• Deluju vertikalno - prema drzavama clan`icama
• Deluju horizontalno - prema svim fizickim i pravnim licima u drzavama clanicama
• UPUTSTVO ILI DIREKTIVA (directive)
• Obavezuju u pogledu cilja kome teze, a drzave clanice mogu da
  biraju sredstva i forme izvrsenja
• Deluje vertikalno
• ODLUKA (decision)
• Pojedinacni administrativni akt, te kao takva obavezuje samo one
  adresate (fizicka, pravna lica, drzave clanice), koji su u njoj
  naznaceni i nakon sto im je saopstena
• PREPORUKE I MISLJENJA (kao neobavezujuci akti)

Question 23

Izgradnja socijalne politike EU

Answer 23

• EU utice na socijalne politike i radna zakonodavstva zemalja clanica na dva nacina:
• 1. Donosenjem sopstvene regulative
• 2. Ogranicavanjem ili ukidanjem regulative zemalja clanica
• Izgradnja socijalne politike EU pocinje uspostavljanjem jedinstvenog trzista i osnivanjem Evropske ekonomske zajednice (EEZ) 1957 godine,
• Jedinstveni evropski akt 1985 godine (promovise borbu protiv nezaposlenosti)
• Mastrihtski ugovor 1992 godine - naglasena je potreba formiranja nadnacionalnih
  institucija socijalnog karaktera
• Zelena knjiga o socijalnoj politici 1995 godine
• Belom knjigom 1995 godine (zemljama centralne i istocne evrope kao priprema za EU)
• Potreba postovanja principa o jednakim mogucnostima za zene i muskarce
• Zahteva se “tehnicko prilagodjavanje” propisa u sistemu socijalnog osiguranja
• Ukazuje se na potrebu usaglasavanja nacionalnih zakonodavstava sa pravom
  EU u oblasti zastite na radu i zdravlja radnika
• Amsterdamski ugovor 1997 godine
• 1. Socijalna politika predstavlja zajednicku odgovornost EU i svih drzava clanica
• 2. Pitanje zaposlenosti je “materija opste brige” i razvoj koordinirane strategije
     zaposljavanja
• 3. Suzbijanje svih oblika diskriminacije (na osnovu pola i seksualne orijentacije,
     rase, etnicke pripadnosti, starosti, religije itd.)
• 4. Priznavanje kljucne uloge socijalnih partnera u oblasti rada i socijalne politike
• 5. Podsticanje konsultacija uprave i radnika
• Ugovor u Nici 2000 godine
• Finalizacija institucionalne reforme EU, u susret prosirenju
• Lisabonski ugovor 2007 godine
• Povelja o osnovnim pravima EU (postaje neformalni ustav EU)

Question 24

Nacela radnog prava - Pravo na rad

Answer 24

• Stiti interse radnika i zahtjeva njihovo zadovoljenje iz iste dobiti koja za titulara privatne svojine (poslodavc) znaci oplodnju njegovih sredstava (kapitala). Prema tome, postoji izrazita suprotnost izmedju radnika (zivog rada) i interesa poslodavca (kapitala)
• Prva ustavna proklamacija prava na rad izvrsena je 1919 godine u Njemackoj “Vajmarskim ustavom”
• Od medjunarodnih akata treba pomenuti
• Povelju UN
• Opstu deklaraciju o pravima covjeka
• Medjunarodni pakt o ekonomskim, socijalnim i kulturnim pravima
• Ustav MOR
• Konvencija MOR-a o politici zaposljavanja, Konvenciju o razvoju ljudskih resursa,
  Konvencija o diskriminaciji u pogledu zaposljavanja i zanimanja, Konvenciju o
  utvrdjivanju minimalnih zarada
• Negativne odrednice prava na rad:
• PRINUDNI RAD
• Rad koji se vrsi, vremenski neodredjeno, pod fizickom prinudom, odnosno
  pod prijetnjom od primjene sankcije. - ROPSTVO
• Ropstvo je drustveni i pravni status lica kome su oduzeta osnovna ljudtska prava i koje je pravno i fakticki potcinjeno drugom licu ili zajednici
• Robovi su lica bez pravne i poslovne sposobnosti koja se u tom polozaju drze mimo zakona
• Pozitivno odredjenje prava na rad, karakterise vise bitnih obelezja:
• 1. Pravo na rad je jednako pravo na zaposlenje pod jednakim uslovima za sve
     gradjane
• Pravo na rad ne znaci pravo zaposlenja na konkretnom radnom mjestu
• 2. Pravo na rad karakterise i sloboda rada
• Sloboda se ogleda u tome da gradjanin moze da bira da radi sa
  sopstvenim sredstvima ili sa sredstvima u svojini drugoga
• Pravo na rad se javlja mnogo kasnije od slobode rada
• Sloboda rada je znacila i slobodu o odlucivanju i prestanku rada
• 3. Pravo na rad podrazumjeva zaposlenje koje odgovara fizickim i strucnim sposobnostima radnika (odgovarajuce zaposlenje)
• 4. Pravo na rad znaci i pravo na obezbedjenje sredstava za egzistenciju
• 5. Pravo na rad karakterise stalnost i stabilnost zaposlenja
• 6. Pravo na rad pretpostavlja i pravo na skolovanje i strucno osposobljavanje
• Neophodno je pratiti i usmeravati odnose izmedju potreba procesa rada i sistema skolovanja i strucnog obrazovanja
• 7. Pravo na rad predpostavlja i pravo na ocuvanje i zastitu zdravlja ljudi
• 8. Prava za vrijeme nezaposlenosti, u odredjenim slucajevima, takodje svoje
     izvoriste nalaze u pravu na rad (pravo na novcanu nadoknadu za vreme nezaposlenosti, pravo na prekvalifikaciju i dokfalifikaciju, pravo na pomoc - subvencije i posredovanje pri zaposljavanj itd.)
• 9. Pravo na rad podrazumjeva i duznost drzave i svih onih koji raspolazu imovinom, koji rade i zive od svog rada, da daju odredjeni doprinos drustva

Question 25

Nacelo zastite radnika i njihovih prava u radnom odnosu

Answer 25

• OPSTA ZASTITA RADNIKA - se odnosi na sve radnike bez obzira na oblast rada u kojoj rade i na nacin (vrstu) rada
• 1. Zastita fizickog, odnosno telesnog integriteta radnika od stetnih uslova rada
• 2. Zastita moralnog integriteta radnika
• POSEBNA ZASTITA RADNIKA - se odnosi samo na neke kategorije radnika s obzirom
  na neka njihova svojstva (omladina, zene i invalidi)
• ZASTITA PRAVA I INTERESA RADNIKA IZ RADNOG ODNOSA
• Zastita prava radnika pred organima u preduzecu (interna zastita)
• Zastita prava radnika pred organima van preduzeca

Question 26

Nacelo nediskriminacije i pozitivne diskriminacije u oblasti rada

Answer 26

• MOR zeli da spreci
• Diskriminaciju pojedinih kategorija radnika (zena, stranaca, radnika migranata…)
• Da spreci odredjene vrste diskriminacije u odnosu na sve radnike na odredjenim
  podrucijima (prinudni rad, zaposljavanje i sloboda rada, socijalna sigurnost…)
• Da sprovede opsti princip zabrane diskriminacije u oblasti celine sistema radnih
  odnosa
• !!! - Pravljenje razlika medju licima koja traze posao po osnovu njihovih kvalifikacija,
  znanja i sposobnosti ne smatra se diskriminacijom. - !!!
• U pravu EU nacelo nediskriminacije je usko povezano sa slobodnim trzistem rada i
  slobodom kretanja
• Zakonom o radu definisani su pojmovi: neposredna/posredna diskriminacija i
  uznemiravanje, ukljucujuci i seksualno uznemiravanje u sferi rada.
• Postoji svrsishodnost komplementarnost i neodvojivost principa pozitivne diskriminacije i
  principa zabrane diskriminacije
• Pozitivna diskriminacija je davanje jednakih svojstava onima koji su u startu u zaostatku

Question 27

Radno pravni odnos

Answer 27

• Radno pravni odnos cini skup prava, obaveza i odgovornosti koje imaju subjekti drustveno radnog odnosa. Dakle, to je u sustini drustveno radni odnos regulisan pravom.
• Radjaju se u uslovima koji su zahtjevali pravno regulisanje drustveno radnih odnosa. Te uslove je stvorio kapitalisticki nacin proizvodnje sa svoje dve pretpostavke:
• Slobodom rada
• Egzistencijalna nuznost rada
• Poslodavci su zeljeli da zastite svoje interese u oplodnji kapitala, a drzava da obezbedi
  odredjena sredstva putem poreza i doprinosa i da zastiti socijalni mir.
• Prvi instrument regulisanja drustveno radnih odnosa bili su ugovori.

Question 28

Radnopravni odnos - ugovorne teorije

Answer 28

• Za vreme ekonomskog liberalizma karakteristicna je sloboda ugovaranja
• Radnik i poslodavac bili su barem formalno ravnopravni. U stvarnosti, poslodavac kao
  ekonomski jaca stranka, postavljao je uslove o kojima radnik nije mogao sa njim da
  pregovara. Athezioni ugovori i visak radne snage (problem nezaposlenosti).
• Krajem XIX vijeka drzava sve vise pocinje da intervenise na ovom polju, kolektivni
  ugovori su vec postali praksa tako da je slobodna volja limitirana. Radno pravo polako prelazi iz privatnog u javno.
• Shvatanje ugovora o radu kao ugovora o kupoprodaji radne snage
• Radna snaga se tretira kao roba ili stvar, sto ona ne moze biti. Zato sto ne
  bilo odnosa izmedju radnika i poslodavca u tom slucaju. Takodje onda bi plata radnika predstvaljala novcani ekvivalent za radnu snagu, sto bi znacilo da poslodavac ne bi imao nikakvu zaradu.
• Radna snaga je jedina vrsta robe koja troseci se stvara nov vrijednost koja je vrijednija od nje same.
• Ugovor o radu nije kosenzualni ugovor kako ovo shvatanje navodi vec je ono realan ugovor (neophodno stupanje na rad)
• Shvatanje ugovora o radu kao ugovora o najmu radne snage
• Razlikuju se ugovor o radu i ugovor o najmu.
• Najam zahtjeva pasivnost najmodavca pri koriscenju njegovog dobra, sto
  se od radnika nikako ne moze ocekivati.
• Shvatanje ugovora o radu kao ugovora ​sui generis
• Ugovor o radu je specifican ugovor, ugovor posebne vrste.
• Radnik ne prodaje samo svoju radnu snagu u “najam” već daje čitavog
  sebe i svoje sposobnosti
• Specificnost ugovora o radu, ogleda se u cinjenici da je najvazniji deo
  njegovog sadrzaja obaveza vrsenja podredjenog rada i obaveza placanja
  tog rada.
• Ugovara se zivi rad - razlika od ostalih ugovora

Question 29

Radnopravni odnos - statusne teorije

Answer 29

• Radnopravni polozaj radnika je u vecoj mjeri rezultat drzavne regulative i kolektivnih pregovaranja, a u manjoj mjeri rezultat individualnog pregovaranja radnika i poslodavca.
• Individualno pregovaranje se mora voditi unutar koordinata radnopravnog statusa radnika i poslodavca.
• Nacini pristupanja mogu biti razliciti i po tome se razlikuju pojedine varijante statusnih teorija.
• Shvatanje o radnom odnosu kao licnom i faktickom odnosu
• Radni odnos nastaje faktickim stupanjem radnika na rad i
  uspostavljanjem licne radnopravne veze sa poslodavcem (veze koja je unaprijed definisana pozitivnim pravom).
• Shvatanje o radnom odnosu kao institucionalnom odnosu
• Prema ovim shvatanjima, radnopravnom statusu se pristupa posredstvom
  institucija (Francuska XX. vijek)
• Radni odnos nastaje aktom inkorporacije radnika u preduzece, a ne
  ugovor o radu. Inkorporacija radnika u preduzece nije nista drugo nego pristupanje jednoj instituciji - industrijskom preduzecu. Radnik je prema ovom shvatanju, u radnom odnosu sa preduzecem a ne sa poslodavcem.
• Kritika je sto ne polazi o ugovora o radu.
• Nacionalsocijalisticka shvatanja
• Po njima radnopravnom odnosu se pristupa kroz vrsenje socijalne duznosti rada. Tako nastaje skup onih koji tu duznost vrse stvarajuci tako odredjenu radnu zajednicu.
• Svi gradjani imaju socijalnu duznost rada (sto negira slobodu rada).
• Ova shvatanja su izrazito ideoloski obojana. Sluzila su Italiji i Njemackoj
  da uspostave svoje ideologije i nametnu gradjanima duznost rada.

Question 30

Rad van radnog odnosa

Answer 30

• Drugi naziv je fleksibilni oblici zaposljavanja ili atipicno, nestandardno zaposlenje.
• Tipicno zaposljavanje karakterise trajnost radnog odnosa i to sa punim radnim
  vremenom
• Pod fleksibilnim oblicima se podrazumeva
• Rad kod kuce (work at home)
• Vrsenje povremenih i privremenih poslova (occasional, contingent work) - Samozaposljavanje (self employment)
• Rad preko vikenda (weekend work)
• Zaposljavanje sa nepunim radnim vremenom (part-time work)
• Radnici za pomoc u kuci (domestic workers)
• Rad na daljinu (distance work)
• …
• Rad kod poslodavca bez zasnivanja radnog odnosa prema nasem pravu, vrsi se u razlicitim ugovornim formama. Navedene ugovorne forme vrsenja rada su licno-pravnog karaktera tj. Zakljucuju se s obzirom na odredjena svojstva izvrsioca posla, on je zato u obavezi da rad vrsi licno
• Ugovor o obavljanju privremenih i povremenih poslova
• Ovaj ugovor mogu da potpisu poslodavac sa jedne i sa druge strane:
• Nezaposleno lice
• Zaposleni koji radi nepuno radno vreme - do punog radnog
  vremena
• Korisnik starosne penzije
• Ova forma je najbliza radnom odnosu
• Povremeni poslovi su uglavnom vezani za delatnost poslodavca i
  ne mogu trajati duze od 120 radnih dana u kalendarskoj godini
• Privremeni poslovi traju krace vreme do zavrsetka posla (zetva, berba voca i povrca …)
• Ugovor o delu
• Poslodavac zakljucuje sa odredjenim licem radi obavljanja poslova koji su
  van djelatnosti poslodavca.
• Predmet ovog ugovora je delo, tj. Opredmeceni rad i prava i obaveze s
  tim u vezi.
• Ugovor o strucnom osposobljavanju i usavrsavanju
• Ovaj ugovor poslodavac moze da zakljuci:
• Radi obavljanja pripravnickog staza i polaganja strucnog ispita,
  kada je to zakonom odnosno pravilnikom predvidjeno kao
  poseban uslov za samostalan rad
• Radi strucnog usavrsavanja i sticanja posebnih znanja i
  sposobnosti za rad u svojoj struci, odnosno obavljanja specijalizacije, za vreme utvrdjeno programom usavrsavanja, odnosno specijalizacije, u skladu sa posebnim propisom
  Obicno se ne ostvaruje zarada osim ako u konkretnom slucaju nije
  drugacije propisano.
• Dopunski rad
• Ovaj rad je moguc sa licem koje je vec zaposleno sa punim radnim vremenom. (najvise do 1⁄3 punog radnog vremena)
• Dopunski rad se javlja kao potreba za deficitarnim kadrovima
• Mora se voditi racuna o klauzuli zabrane konkurencije

Question 31

Zasnivanje radnog odnosa

Answer 31

• Uredjenost mehanizma zasnivanja radnog odnosa pozitivnim pravom nazivamo pravnim rezimom zasnivanja radnog odnosa. Sve radnje koje se preduzimaju u postupku zasnivanja radnog odnosa moraju biti u skladu sa predvidjenim pozitivno-pravnim rezimom.
• Posebnu paznu zasluzuje pitanje zabrane diskriminacije i pitanje prioriteta u zaposljavanju
• Opsta pravila se odnose na sve poslodavce, na sve zaposlene i vaze kod zaposljavanja na svim radnim mjestima.
• Sistematizacija radnih mjesta
• Znaci pregled svih poslova i radnih zadataka kod poslodavca, koji cine
  jednu tehnolosku i organizacionu cjelinu.
• Pod radnim mjestom se podrazumjeva pocetna organizaciono-tehnicka
  jedinica koju cini jedan ili vise istorodnih ili srodnih medjusobno povezanih
  poslova, na koje se moze rasporediti jedan ili vise radnika,
• Posao se moze oznaciti kao trajna aktivnost radnika, unapred utvrdjena
  opstim aktom, koji proizilazi iz celine djelatnosti poslodavca i u skladu je s ciljem njegovog poslovanja,
• Radni zadatak izvire iz posla i predstavlja vremenski i predmetni odredjenu aktivnost radnika
• Sistematizacija radnih mjesta ima dvostruki znacaj: - Organizacioni
• Kadrovski
• Pravilnik o organizaciji i sistematizaciji moraju imati svi poslodavci, osim
  onih koji zaposljavaju deset i manje lica.
• Uslovi za zasnivanje radnog odnosa
• Pravo na zaposlenje je jednako pravo pod jednakim uslovima , ali je u isto vrijeme i nejednako pravo pod nejednakim uslovima.
• Uslovi opsteg domasaja
• ## -Uglavnom se ticu godina zivota i opste zdravstvene sposobnosti. MOR se bavi izrazito pitanjima vezanim za godine zivota radnika (minimalna starost)
  Sa 15 god. (kada se zavrsi osnovno obrazovanje), moguce je zasnovati radni odnos uz pristanak roditelja (opoziv) i poslovna sposobnost se vezuje samo za radni odnos
  Maljoljetnik mora da se pridzava da:
• Posao koji ce obavljati ne ugrozava njegovo zdravlje, moral i obrazovanje
• Da takav rad nije zakonom zabranjen
• Da se nalazom nadleznog zdravstvenog organa
  potvrdi da je maloletnik sposoban za obavljanje poslova za koje zasniva radni odnos
• Posebni uslovi
• Vezuje se za prirodu i karakter poslova
• Poslodavac predvidja posebne uslove za zasnivanje
  radnog odnosa:
• Vrsta i stepen strucne spreme
• Radno iskustvo
• Posebna znanja i vestine
• Lice koje trazi zaposlenje dokazuje svoje kvalifikacije
• Poslodavac ne moze da zahtjeva podatke kao sto su:
• Podaci o porodicnom i bracnom statusu
• Podaci o planiranju porodice
• Test trudnoce
• …
• Invalidi se zaposljavaju pod istim uslovima u skladu sa preostalom radnom sposobnoscu, na poslovima koji nisu stetni za zdravlje i koji ne mogu pogorsati njihovo stanje
• Posebni uslovi mogu biti vezani i za godine zivota
• Za 12 meseci efektivnog rada moze se priznati 18 mjeseci
  penzijskog staza - beneficirani radni staz)
• Prethodna provjera radih sposobnosti
• Ova provera se vrsi samo kod kandidata tj. kod ucesnika
  oglasa koji ispunjavaju sve uslove za zasnivanje radnog
  odnosa
• Smetnje za zasnivanje radnog odnosa
• To su okolnosti koje onemogucavaju zasnivanje radnog odnosa, iako jedno lice ispunjava opste i posebne uslove za rad na odredjenom radnom mjestu. Te okolnosti cine odredjeno lice nepodobnim za zasnivanje radnog odnosa na odredjenom radnom mjestu.
• Smetnje dovode do pravne nemogucnosti zasnivanja radnog odnosa
• Primjenjuju se u:
• Drzavnoj sluzbi
• Prosveti
• Zdravstvu
• …
• Nacin zasnivanja radnog odnosa
• Postupak zasnivanja radnog odnosa moze da ima tri faze:
• Faza pripremnih radnji i javnog oglasavanja potrebe za zasnivanje radnog odnosa
• Informaciju o potrebi za zaposljavanjem, odnosno prijavu potrebe za zaposljavanjem, poslodavac dostavlja Nacionalnoj sluzbi za zaposljavanje (tj. Nadleznoj filijali prema svom sedistu)
• Poslodavac moze ali nije duzan da objavi putem konkursa svoju potrebu za zaposljavanjem
• Faza izbora kandidata
• Poslodavac moze da trazi od nacionalne sluzbe kandidate
  za posao ali ima pravo da zaposli i lice, bez ikakvog posredovanja nacionalne sluzbe, koje se njemu neposredno obratilo radi zasnivanja radnog odnosa
• Faza zakljucivanja ugovora o radu i stupanju na rad
• Stupanjem na rad izabrani kandidat ulazi u status
  zaposlenog i time se okoncava postupak zasnivanja
  radnog odnosa. To je kljucni momenat
• Poslodavac mora imati ugovor o radu za svakog
  zaposlenog u svojim prostorijama
• Zastitna prava ucesnika u postupku zasnivanja radnog odnosa
• Poslodavac je duzan da obezbjedi jednak tretman svih koji su mu se javili radi razgovora o zaposlenju
• Odluka o izboru kandidata je konacna, tj. protiv nje se ne moze uloziti zalba (ne postoji dvostepenost u odlucivanju)
• • S druge strane prema zakonu o drzavnim sluzbenicima dvostepenost postoji (javni konkursi)

Question 32

Vrste ugovora o radu

Answer 32

• S obzirom na trajanje radnog odnosa ugovor o radu se dijeli na:
• Ugovor o radu na određeno vrijeme (trajnost zaposlenja)
• Ugovor o radu na neodređeno vrijeme.
• Ugovor o radu na neodređeno vrijeme smatra se pravilom, dok se ugovor o radu na određeno vrijeme smatra izuzetkom i zaključuje se u unaprijed određenim slučajevima.
• Poslodavac sa istim zaposlenim ne može zaključiti jedan ili više ugovora na određeno vrijeme, čije je trajanje, sa ili bez prekida, duže od 36 mjeseci.
• Zaposleni koji radi po ugovoru o radu na određeno vrijeme ima ista prava, obaveze i odgovornosti kao i zaposleni koji je zaključio ugovor o radu na neodređeno vrijeme.
• Probni rad – vrsta uslovnog ugovora o radu.
• S obzirom na trajanje radnog vremena ugovor o radu se dijeli na:
• Ugovor o radu sa punim radnim vremenom
• U CG puno radno vrijeme iznosi 40 casova nedeljno
• Ugovor o radu sa nepunim radnim vremenom
• Nepuno radno vrijeme je radno vrijeme koje je krace od punog radnog
  vremena ali ne moze iznositi manje od 1⁄4 punog radnog vremena
• Zaposleni sa nepunim radnim vremenom sva prava, obaveze i
  odgovornosti ostvaruje srazmjerno vremnu provedenom na radu
• Ugovor sa nepunim radnim vremenom se mora razlikovati od ugovora sa
  skracenim radnim vremenom
• Zabranjena je diskriminacija lica koja imaju zakljucen ugovor o radu sa
  nepunim radnim vremenom
• Posebna pravila u vezi zasnivanja radnog odnosa
• Zasnivanje radnog odnosa na poslovima sa povecanim rizikom
• Za zdravlje stetni poslovi kod kojih se primjenjuju dodatne zaštitne mjere
  (rad pod vodom, pod zemljom, na velikim visinama…)
• Posebni uslovi se odnose na posebne zdravstvene sposobnosti koje su
  neophodne za obavljanje posla
• Zasnivanje radnog odnosa uz probni rad
• Svrha probnog rada jeste u tome da se provjere strucne i druge radne sposobnosti lica koje je upravo zaposleno
• Probni rad moze da traje najduze 6 mjeseci
• Zasnivanje radnog odnosa za obavljanje poslova van prostorija poslodavca (rad
  kod kuce i rad na daljinu)
• Ovaj nacin rada je isplativije za poslodavca
• Pitanje nadzora i provere je osjetljivo
• Moguca su dva modela zasnivanja radnog odnosa van prostorija”
• Rad kod kuce (work at home)
• Rad na daljinu (distance work; teleworking)
• Zasnivanje radnog odnosa sa kucnim pomocnim osobljem
• Zakon o radu predvidja mogucnost isplate dijela zarade u naturi.
• Najmanje 50% zarade mora biti isplaceno u novcu
• Zasnivanje radnog odnosa sa direktorom
• Direktor moze biti angazovan na dva nacina:
• Ugovorom o radu, odnosno zasnivanjem radnog odnosa
• Ako je angazovan na određeno vrijeme onda je to vrijeme
  jednako njegovom mandatu
• Ako je na neodredjeno po isteku mandata mora mu se naci
  mjesto u preduzecu
• Drugim ugovorom i van radnog odnosa (menadzerski ugovor)
• Zasnivanje radnog odnosa sa pripravnikom
• Svrha pripravnista je osposobljavanje lica koje je steklo odredjeni stepen
  strucne spreme za samostalan rad u struci
• Zasnivanje radnih odnosa sa klauzulom zabrane konkurencije
• Konurencija je privredna kategorija, kojoj je svojstveno trzisno preplitanje i sukobljavanje interesa medjusobnih konkurenata na osnovu trzisnih zakona vrednosti i u skladu sa dobrim poslovnim obicajima.
• “Konkurentsko pravo” ima tri podrucja
• Antikartelno i andtitrustovsko pravo
• Pravo nedopustene konkurencije
• Pravo sprjecavanja i suzbijanja nelojalne konkurencije
• Zabrana konkurencije u toku radnog odnosa
• Ako postoje uslovi da zaposleni radom kod poslodavca stekne
  nova, posebno vazna tehnoloska saznanja
• Stekne sirok krug poslovnih partnera
• Dodje do saznanja vaznih poslovnih informacija i tajni
• Zabrana konkurencije po prestanku radnog odnosa
• Maksimum 2 godine
• Isplata novcane naknade:
• Predstavlja izvjesno obestecenje zaposlenog zbog toga sto
  se za izvjesno vreme ne moze baviti odredjenim poslovima
• Naknada za lojalnost poslodavcu i po prestanku radnog
  odnosa

Question 33

Rasporedjivanje zaposlenih

Answer 33

• Interes je zaposlenog da bude rasporedjen na odgovarajuce radno mjesto, u skladu sa svojim strucnim i radnim sposobnostima, jer samo tako moze da ostvari najveci radni doprinos, najvecu zaradu i najveci obim drugih prava iz radnog odnosa.
• Znacaj instituta rasporedjivanja zaposlenih proizilazi iz sledecih potreba:
• Angazovanja zaposlenog saobrazno potrebama procesa i organizacije rada
• Konkurencije strucnosti i sposobnosti u toku trajanja radnog odnosa
• Iskljucivanja “monopola” na radno mjesto i profesionalna pokretljivost
• Ispoljavanje i radno-socijalna verifikacija stvarnih strucnih i radnih sposobnosti
  zaposlenog
• Vrste rasporedjivanja zaposlenih
• Prilikom zasnivanja radnog odnosa tj. Prilikom stupanja na rad
• Zaposleni se rasporedjuje na radno mjesto zbog kojeg se prijavio
• U toku trajanja radnog odnosa
• Legalno i legitimno je samo ono rasporedjivanje zaposlenog koje je:
• U skladu sa potrebama procesa rada i organizacije rada
• Na drugo radno mjesto koje odgovara stepenu i vrsti strucne
  spreme radnika, njegovom znanju i sposobnostima
• Na osnovu pismenog akta (aneksa ugovora o radu, resenja)
• Moguca su iznenadna premjestanja u vandrednim okolnostima
• Izmena ugovora o radu je moguca kada potrebe procesa rada to zahtjevaju i u
  svakom drugom slucaju saglasno interesima poslodavca i zaposlenog. Uslovi rada su podlozni promenama, a sa tim u vezi menjaju se i prava, obaveze i odgovornosti iz radnog odnosa. Zato su potrebne izmene ugovora o radu (aneks)
• Poslodavac moze da ponudi aneks ugovora u sledecim situacijama:
• Radi izmene ugovorenih uslova rada
• Moguce zbog:
• Premjestaja na drugi odgovarajuci polozaj
• Zaposlenom koji je visak omogucene mjere za
  zaposljavanje
• Radi izmene novcanog iznosa novcane zarade
• Radi premestaja u drugo mesto rada
• Bez pristanka zaposlenog:
• Udaljenost drugog mesta, u koje se zaposleni premesta,
  manja od 50 km
• Organizovan redovan prevoz
• Obezbjedjena naknada troskova prevoza
• Radi upucivanja na rad kod drugog poslodavca
• Moguce kada:
• Kod kod prvog poslodavca prestala potreba za radom
• Izdavanje u zakup
• Ugovor o poslovnoj saradnji

Question 34

Viskovi zaposlenih

Answer 34

• Radna snaga je bila, a to je i danas, prilagodljivi element proizvodnog procesa od tehnicko-tehnoloskog elementa.
• Produktivnost rada i umnozavanje kapitala je veoa jak interes poslodavca i njegov osnovni motiv uspostavljanja radnih odnosa sa radnicima
• Viskovi zaposlenih su prirodna posljedica organizacije rada i kombinacije faktora proizvodnje, kako bi se izbjegla insolventnost poslodavca ili kako bi se povecala njegova konkurentska sposobnost.
• Opravdanom osnovom za prestanak radnog odnosa smatraju se i razlozi koji su vezani za operativne potrebe i radne zahtjeve procesa rada kod poslodavca.
• Poslodavac uvijek ima obavezu da konsultuje predstavnike zaposlenih u vezu sa kolektivnim otpustanjem
• Kolektivno otpustanje je institut za radnike koji imaju ugovor na neodredjeno (nasa zemlja u periodu tranzicije 80-tih i 90-tih)
• Kolektivno otpustanje - najmanje 20 radnika u periodu od 90 dana - moraju biti ukljuceni radnici (sindikat) i zavod za zaposljavanje
• Za otpremninu potrebno je barem 18 mjeseci rada kod poslodavca
• U slucaju prestanka radnog odnosa zaposlenog za cijim je radom prestala potreba, to
  lice moze da ostvari odredjena prava po osnovu osiguranja za sucaj nezaposlenosti
• U slucaju kada otkaze ugovor o radu zaposlenom za cijim radom je prestala potreba,
  poslodavac ne moze na istim poslovima da zaposli drugo lice u roku od 3 mjeseca od dana prestanka radnog odnosa. Ako pre isteka ovog roka ponovo nastane potreba za obavljanjem istih poslova, prednost pri zaposljavanju ima lice kome je poslodavac u ovom slucaju otkazao ugovor o radu

Question 35

Radno vrijeme

Answer 35

• Radnim vremenom se naziva zakonom ili na njegovim osnovama ustanovljeni dio kalendarskog vremena u toku koga su zaposleni duzni da vrse poverene im poslove, u skladu sa unutrasnjim radnim rasporedom.
• Radno vreme je period u kome zaposleni ne samo sto je duzan, vec ima i pravo da radi.
• Vreme provedeno na rasporaganju - raspolozivi radnik ne vrsi efektivan rad, ali je
  na raspolaganju poslodavcu na mestu gde se poslovi obavljaju
• Vrijeme pripravnosti - to je vreme u kojem je zaposleni pripravan da se odazove
  na poziv poslodavca da obavlja poslove, ako se ukaze potreba, pri cemu se zaposleni ne nalazi na mestu gdje se njegovi poslovi obavljaju (vreme dezurstva u pripravnosti)
  vise vrsta radnog vremena:
• Postoji
• Puno radno vreme
• Po zakonu iznosi 40 sati nedeljno, moze biti skraceno kolektivnim ugovorima ili opstim aktom poslodavca ali ne krace od 36 sati nedeljno.
• Maloljetnici rade do 35 sati nedeljno a (ne duze od 8 dnevno)
• Nepuno radno vrijeme
• Zaposleni koji radi sa nepunim radnim vremenom ima ista prava iz radnog odnosa kao i zaposleni koji radi sa punim radnim vremenom, ali obim tih prava je srazmjera vremenu provedenom na radu i rezultatima rada.
• Skraćeno radno vrijeme
• Je po pravilu, oblik zastite zaposlenih od stetnog dejstva uslova rada.
  (poslovi sa povecanim rizikom)
• Beneficirani radni staz (maksimalno uvecanje 50%)
• Jedan od roditelja djeteta kome je neophodna posebna nega zbog teskog
  stepena psihofizicke ometenosti, po isteku porodiljskog odsustva, moze da radi sa skracenim randim vremenom tj. Sa polovinom punog radnog vremena, najduze do navrsenih 5 godina djeteta (isplacuje fond naknadu)
• Prekovremeni rad
• Je po pravilu zabranjen
• Situacije kada poslodavac moze zahtjevati prekovremeni rad:
• Visa sila
• Iznenadno povecanje obima posla
• Kada je neophodno da se u odredjenom roku zavrsi posao koji
  nije planiran
• Prekovremeni rad ne moze biti duzi od 8 sati nedeljno i dnevni rad ne
  moze biti duzi od 12 sati (8+4)
• Zakonom je zabranjen prekovremeni rad kada je u pitanju:
• Maloljetno lice
• Zaposlena zena trudnica i dojilja
• Jedan od roditelja djeteta do trece godine zivota
• Samohrani roditelj sa djetetom do sedme godine ili sa djetetom
  koje je teski invalid
• Zaposleni koji radi na poslovima na kojima je uvedeno skraćeno
  radno vrijeme
• Zaposleni kome bi takav rad pogorsao zdravstveno stanje
• Za prekovremeni rad poslodavac je duzan da isplati uvecanu zaradu
• Rasporedom radnog vremena mogu se utvrditi sledece manifestacione forme radnog
  vremena:
• Jednokratno i dvokratno radno vrijeme
• Rad u smjenama ili rad u isto vrijeme
• Dnevno i noćno radno vrijeme
• Dnevno radno vrijeme 6:00 - 22:00
• Noćno radno vrijeme 22:00 - 6:00
• Klizno radno vrijeme
• Preraspodjela radnog vremena - Razlozi:
• Prirodu djelatnosti (npr. sezonski posao)
• Organizaciju rada
• Potrebu boljeg koriscenja sredstava za rad
• Potrebu racionalnijeg koriscenja radnog vremena
• Izvrsenje odredjenog posla u utvrdjenim rokovima
• Uslovi:
• Preraspodjela radnog vremena ne moze se vrsiti na poslovima na kojima
  je uvedeno skraćeno radno vrijeme (narocito teski poslovi)
• Preraspodjela radnog vremena, po pravilu, vezuje se za period od 6 mjeseci u kalendarskoj godini, ili ako je to predvidjeno kolektivnim ugovorom, za period od 9 mjeseci najduze
• U slucaju preraspodjele radnog vremena, radno vrijeme ne moze da traje duže od 60 sati nedeljno
• Odmor izmedju dva radna dana ne moze da traje krace od 11 sati neprekidno
• Zastita:
• Kada su u pitanju zaposleni maloljetnici
• Kada je zaposlena zena za vrijeme trudnoce i zaposleni roditelj za
  djetetom do tri godine starosti ili djetetom kod kojeg postoji tezi stepen psihofizicke ometenosti

Question 36

Odmori, odsustva i praznici

Answer 36

• Odmor je prekid rad zbog umora, s svrhom obnavljanja psihofizičkih i radnih sposobnosti radnika, kako bi radnik poslije toga ponovo uspješno nastavio da radi.
• Polazeci od znacaja odmora, postoji pravilo da se radniku pravo na odmor ne moze uskratiti, niti se on sam tog prava moze odreci
• Zakonom o radu predvidjene su sledece vrste odmora.
• Odmor u toku dnevnog rada (pauza)
• U trajanju od najmanje 30 min za zaposlenog koji radi najmanje 6 sati
• Pauza ne moze da se koristi na pocetku i na kraju radnog vremena
• Dnevni odmor
• Koristi se izmedju dva uzastopna radna dana i traje najmanje 12 sati - Nedeljni odmor
• Shodno zakonu o radu, koristi se, po pravilu nedeljom i traje najmanje 24 sata neprekidno, kojem se dodaje vrijeme dnevnog odmora - čije je trajanje 12 sati (24+12+36)
• Godisnji odmor
• ## -
• -
  Se koristi u svakoj kalendarskoj godini pod odredjenim uslovima Zaposleni ima pravo na godisnji odmor u trajanju od najmanje 20 radnih dana (subota se ne uzima kao radni dan)
  Ne racunaju se u dane godisnjeg odmora:
• Praznici koji su neradni dani u skladu sa zakonom
• Odsustva sa rada uz naknadu zarade (placena odsustva)
• Vreme privremene sprecenosti za rad u skladu sa propisima o
  zdravstvenom osiguranju
  Se koristi najkasnije do 30. Juna naredne godine
  Moze se koristiti samo kod poslodavca kod kojeg je to pravo ostvareno, ne moze se prenijeti prilikom mijenjanja posla
• Odsustvo je
  njegove zastite, vec zbog licnih potreba i interesa zaposlenog (selidba, polaganje ispita, stupanje u brak, rodjenje djeteta itd.)
  takav prekid rada do kojeg dolazi ne zbog umora zaposlenog i s tim u vezi
• Pravo na placeno odsustvo zaposleni koristi u svakoj kalendarskoj godini, u slucajevima predvidjenim zakonom, opstim aktom i ugovorom o radu, u slucajevima:
• Sklapanja braka
• Porodjaja supruge
• Teze bolesti clana uze porodice
• Ukupno trajanje placenog odsustva iznosi do 5 radnih dana u kalendarskoj godini
• Nezavisno od ovoga placeno odsustvo mu pripada u slucajevima:
• Pet radnih dana, ili duze ako je to predvidjeno opstim aktom ili ugovorom o radu, zbog smrti clana uze porodice
• Dva uzastopna dana za svaki slucaj dobrovoljnog davanja krvi, racunajuci i dan davanja krvi
• Neplaceno odustvo je vid odsustvovanja sa rada, u odredjenim slucajevima, kada se ne isplacuje naknada zarade.
• Slucajevi nisu predvidjeni zakonom osim kada je u pitanju zakonom predvidjeno pravo jednog od roditelja, usvojioca, hranitelja, odnosno staratelja da odsustvuje sa rada dok dijete ne navrsi tri godine zivota
• Praznik je prekid rada zbog proslavljanja odredjenih drzavnih odnosno narodnih, klasnih i profesionalnih dogadjaja ili vrsenja vjerskih duznosti i potreba.
• Drzavni praznik
• Drzavni praznik koji se obiljezava neradno - Drzavni praznik koji se obiljezava radno
• Vjerski praznik
• Vjerski praznici za sve zaposlene:
• Bozicni i Uskrsnji praznici - Verski praznici na zahtjev radnika

Question 37

Opsta zastita zaposlenih

Answer 37

• Mere zastite su sredstva kontrole izvora opasnosti.
• Normativi zastite su propisani standardi u pogledu bezbjednosti uslova rada koji se
  moraju dostici primenom odredjenih mjera zastite.
• Opsta zastita (svih) zaposlenih ima dva vida: zastita fizickog (telesnog) integriteta od
  stetnog dejstva uslova rada i zastita moralnog integriteta zaposlenih.
• Akti o procjeni rizika je obaveza svakog poslodavca
• Ova zastita obuhvata sve zaposlene i ima dugu pravnu istoriju u svetu (prvi
  intervencionizam)
• Cilj zastite jeste da se obezbjedjivanjem takvih uslova na radu u najvecoj
  mogucoj mjeri: sacuva zdravlje i radna sposobnost radnika tj. Smanje povrede na radu, profesionalna oboljenja i oboljenja u vezi sa radom; te da se tako stvaraju pretpostavke za puno fizicko, psihicko i socijalno blagostanje zaposlenih.
• Preventivne mjere jesu sve mjere koje se preduzimaju ili cije se preduzimanje planira na svim nivoima rada kod poslodavca, radi sprjecavananja povrijedjivanja ili ostecenja zdravlja zaposlenih.
• Opste obaveze poslodavca su usmjerene prema unutra - prema zaposlenima
• Posebne mjere poslodavca su usmjerene prema spolja - prema nadleznim organima i trecim licima

Question 38

Zastita moralnog integriteta zaposlenih - zabrana zlostavljanja na radu

Answer 38

• Zlostavljanje na radu se uobicajeno u uporednom pravu i praksi, a i kod nas naziva mobingom. Manifestuje se kao ucestalo, specificno ponasanje u obliku uznemiravanja, psihickog nasilja, ponizavanja, omalovazavanja jednog lica (ili grupe lica) u duzem vremensko intervalu, a od strane nadredjenog lica, ili od strane drugih lica u istoj kadrovskoj ravni - kolega, sa ciljem psihickog slostavljanja i narusavanja mentalnog zdravlja, vrijedjanja dostojanstva, profesionalne degradacije i na kraju - socijalnoekonomskog ugrozavanja koje moze rezultirati i prestankom radnog odnosa.
• Da bi se odredjeno ponasanje moglo prepoznati kao mobing, bitno je uociti sledece
• 1. ​Subjektivni odnos​ lica koje vrsi mobing (mobera) u odnosu na radnju
• Mora se manifestovati kao smisljeno (namjerno) ponasanje
• Preduzima se da se nanese steta mobiranom licu
• 2. ​Cilj ​takvog ponasanja
• Stvaranje neprijateljskih osjecanja, osecanja bespomocnosti, nezasticenosti, suvisnosti ( i zivotne i na poslu), te u eliminaciji sa posla (“dobrovoljni” otkaz od strane zlostavljenog)
• 3. ​Trajanje
• Dominantno misljenje u vezi sa duzinom perioda jeste ono po kome
  mobing karakterise odredjeno ponasanje u trajanju duzem od dva
  mjeseca
• 4. ​Sukcesivnost​ takvog ponasanja
• Radnje moraju biti ucestale i kontinuirane u odredjenom periodu.
• Tipicne su dvije vrste mobinga
• Horizontalni
• Vertikalni
• Pitanje mobinga, pravno uredjenje, nije na zadovoljavajucem nivou niti na
  medjunarodnom niti na regionalnom planu.
• Ustavotvorni okvir tretiranja pitanja u vezi sa mobingom odnosi se na ljudska prava.
• Poslodavac je dužan da zaposlenog, prije stupanja na rad, u pisanoj formi upozna sa
  pravima, obavezama i odgovornostima u vezi sa mobingom
• Poslodavac kod kojeg je u radnom odnosu 30 ili više zaposlenih dužan je da odredi
  jedno ili više lica koja će posredovati među stranama u slučaju mobinga
• Poslodavac odgovara za štetu koju odgovorno lice, zaposleni ili grupa zaposlenih vršeći
  mobing prouzrokuje drugom zaposlenom

Question 39

Zastita omladine u vezi sa radom

Answer 39

• Zaposleni mlađi od 18 godina života ne mogu da rade na radnom mjestu na kojem se pretežno obavljaju naročito teški fizički poslovi, radovi pod zemljom ili pod vodom, niti na poslovima koji bi mogli štetno i sa povećanim rizikom da utiču na njihovo zdravlje.
• Zaposleni mlađi od 18 godina života ne može biti raspoređen na rad u drugo mjesto van mjesta prebivališta, odnosno boravišta.
• Kolektivnim ugovorom kod poslodavca, zaposlenom mlađem od 18 godina života može da se utvrdi radno vrijeme kraće od punog radnog vremena, u kom slučaju ostvaruje sva prava iz radnog odnosa u punom obimu.
• Zaposlenom mlađem od 18 godina života ne može da se odredi da radi prekovremeno, odnosno duže od osam časova dnevno, niti noću.
• Zaposleni mlađi od 18 godina života koji radi najmanje četiri časa dnevno, ima svakog radnog dana pravo na odmor u toku rada od najmanje 30 minuta neprekidno.
• Zaposleni mlađi od 18 godina života ima pravo na sedmični odmor u trajanju od najmanje dva uzastopna dana, od kojih je jedan nedjelja.
• Zaposleni mlađi od 18 godina života ima pravo na godišnji odmor u trajanju od najmanje 24 radna dana.

Question 40

Zastita zena i materinstva u vezi sa radom

Answer 40

• Opsta zastita zena odnosi se na ukupno izjednacavanje zene i muskaraca i ukidanje diskriminacije u koriscenju socijalno-ekonomskih prava
• Posebna zastita zena vezana je za njihovu specificnu ulogu u bioloskoj reprodukciji stanovnista (trudnoca, porodjaj, materinstvo)
• U slucajevima posebne zastite zena ne radi se samo o zastiti zena, vec i o potrebi negovanja i zastite dece, te u tom smislu moze se govoriti o zastiti materinstva ili roditeljstva.
• Poslodavac ne može da odbije da zaključi ugovor o radu sa ženom zbog trudnoće, niti joj zbog trudnoće, rođenja ili dojenja djeteta može ponuditi izmjenu ugovora o radu pod nepovoljnijim uslovima.
• Poslodavac ne može da uslovljava zasnivanje radnog odnosa, odnosno zaključivanje ugovora o radu dokazom o trudnoći, osim ako se radi o poslovima kod kojih postoji znatan rizik za zdravlje žene i djeteta utvrđen od strane nadležnog zdravstvenog organa.
• Poslodavac ne može da traži bilo kakve podatke o trudnoći niti može da uputi drugo lice da ih traži, osim ako zaposlena lično zahtijeva određeno pravo predviđeno zakonom ili drugim propisom.
• Logicno je da je zena u trudnoci zasticena od obavljanja svakog rada koji moze da ugrozi njeno i zdravlje bebe (podizanje teskog tereta) zato je poslodavac duzan da joj obezbjedi obavljanje drugih odgovarajucih poslova, a ako takvih poslova nema, da je uputi na placeno odstustvo
• Najkrace moguce trajanje porodiljskog odsustva iznosi 28 dana prije porodjaja (najranije 45 dana) i tri mjeseca poslije dana porodjaja

Question 41

Zastita lica sa invaliditetom

Answer 41

• Moramo razlikovati:
• Osobe sa invaliditetom po rodjenju, ili su to postali van zaposlenja, licnog rada i
  osiguranja po tim osnovima
• Osobe sa invaliditetom koji su to postali u toku zaposlenja, licnog rada i
  osiguranja po tim osnovima (invalidi rada)
• Osobe sa invaliditetom kod kojih je doslo do potpunog i trajnog gubitka
  radne sposobnosti
• Osobe sa invaliditetom kod kojih postoji preostala radna sposobnost
• Zaposleno lice sa invaliditetom poslodavac je dužan da, u skladu sa aktom o unutrašnjoj organizaciji i sistematizaciji radnih mjesta, rasporedi na poslove koji odgovaraju njegovoj preostaloj radnoj sposobnosti u kvalifikaciji nivoa obrazovanja, odnosno stručne kvalifikacije, u skladu sa ocjenom organa nadležnog tijela za utvđivanje invaliditeta.
• Ako zaposleno lice sa invaliditetom ne može da se rasporedi, poslodavac je dužan da mu obezbijedi druga prava, u skladu sa zakonom kojim se uređuje radno osposobljavanje lica sa invaliditetom i kolektivnim ugovorom.
• Ako zaposleno lice sa invaliditetom ne može da se rasporedi, niti mogu da mu se obezbijede druga prava, poslodavac može da ga proglasi licem za čijim je radom prestala potreba.
• Lice sa invaliditetom za čijim je radom prestala potreba, ima pravo na otpremninu.
• Zaposleno lice sa invaliditetom ne može biti raspoređeno na rad u drugo mjesto van
  mjesta prebivališta, odnosno boravišta, bez njegove saglasnosti.
• Zaposleno lice sa invaliditetom ima pravo na plaćeni godišnji odmor u trajanju od
  najmanje 26 radnih dana.

Question 42

Novcana primanja zaposlenih

Answer 42

• Dva osnovna nacina utvrdjivanja zarade:
• Po vremenu​ - uglavnom se utvrdjuje prema broju radnih sati provedenih na radu
  (satnica)
• Zarada prema ucinku (​ prema akordu)
• Pri ostvarivanju novcanih primanja koriste se tri principa:
• a.) Princim legaliteta - novcana primanja moraju biti regulisana odgovarajucim
  opstim i pojedinacnim pravnim aktima
• b.) Princip jednaka zarada za jednak rad ili rad iste vrijednosti
• c.) Princip socijalno pravicne zarade
• Postoje dve grupe primanja zaposlenih koja se isplacuju u uslovima redovnog i normanog rada i poslovanja:
• Primanja koja se smatraju zaradom
• Ustav i pozitivno zakonodavstvo predvidjaju da zapoleni ima pravo na
  odgovarajucu zaradu koja se utvrdjuje u skladu sa zakonom, opstim
  aktom i ugovorom o radu
• Zaposleni imaju pravu na jednaku zaradu za rad iste vrijednosti kod istog
  poslodavca
• Pod radom iste vrijednosti podrazumijeva se rad za koji se zahtjeva:
• a.) isti stepen strucne spreme
• b.) ista radna sposobnost (znanje, strucnost, umesnost, vestina)
• c.) ista odgovornost, a koja proizilazi iz znacaja i slozenosti
  poslova
• d.) isti fizicki i intelektualni rad
• e.) jednak radni doprinos
• U novcana primanja zaposlenog koja se smatraju zaradom spadaju: - 1. Zarada za obavljeni rad i vrijeme provedeno na radu
• a.) osnovna zarada
• b.) radni ucinak
• c.) uvecana zarada
• Za rad u toku praznika, nocni rad, - 2. Naknada zarade
• Isplacuje se u situcijama predvidjenim zakonom, kada zaposleni odsustvuje sa rada
• Prva situacija:
• a.) odsustvovanje sa rada na dan praznika koji je neradni dan
• b.) odsustvovanje sa rada za vrijeme godišnjeg odmora
• c.) placeno odsustvo
• d.) odsustvo zbog vojne vjezbe
• e.) odsustvo zbog odazivanja na poziv drzavnog
  organa
• Druga situacija:
• Odsustvovanje sa rada zbog privremene sprecenosti za rad do 30 dana
• Povreda na radu. Profesionalna bolest…
• Treca situacija:
• Slucaj prekida rada do kojeg je doslo bez krivice zaposlenog (nedostatak sitovina, havarije, remontni radovi…)
• Cetvrta situacija:
• Prekid rada do koga je doslo naredbom nadleznog drzavnog organa ili nadleznog organa poslodavca zbog neobezbjedjivanja zastite na radu
• 3. Druge novcane naknade koje je poslodavac duzan da isplacuje
• a.) naknada za ishranu u toku rada (ako poslodavac ovo
  pravo nije obezbjedio na drugi nacin)
• b.) regres za koriscenje godisnjeg odmora
• Primanja koja se ne smatraju zaradom
• 1. Novcano ucesce zaposlenog u dobiti
• Ostvareno u poslovnoj godini, u visini predvidjenoj ugovorom o radu
  33
• 2. Naknade troškova zaposlenog
• a.) za upotrebu sredstava za rad i drugih troskova (grijanje,
  komunalne usluge…)
• b.) za dolazak i odlazak sa rada, u visini cene prevozne karte u
  javom saobracaju, ako nije obezbjedjen prevoz od strane
  poslodavca
• c.) za vrijeme provedeno na sluzbenom putu u zemlji
• d.) za vrijeme provedeno na sluzbenom putu u inostranstvu
• e.) za smjestaj i ishranu u toku rada na terenu
• 3. Druga primanja zaposlenih, koja je poslodavac duzan da isplati po zakonu, ili su predvidjena kod poslodavca
• a.) otpremnina pri odlasku u penziju
• b.) otpremnina povodom otkaza ugovora o radu visku zaposlenih
• c.) naknada troskova pogrebnih usluga u slucaju smrti clana uze
  porodice
• d.) naknada stete
• Minimalna zarada
• Vlada donosi odluku o minimalnoj zaradi na osnovu socijalnog savjeta
• Minimalac ne moze biti manju od 30% prosjecne zarade
• Obracun zarade i naknada zarade
• Poslodavac je duzan da zaposlenom prilikom svake isplate zarade i naknade
  zarade dostavi obracun u pisanom obliku ili elektronskoj formi
• BRUTO zarada - ukupni trosak poslodavca na jednog radnika
• NETO zarada - ono sto zaposleni nosi kuci
• Zarada mora biti isplacena barem jednom mjesecno
• Ne moze biti isplacena u naturi
• Zarada je zasticena od obustave
• Moze se opteretiti do 1⁄2 (jedini izuzetak je alimentacija)