Kennis Blok 9 Keuzes & Dilemma's

Question 1

Moraliteit

Answer 1

Opvatting in de samenleving over goed en fout menselijk gedrag. Normen die van generatie op generatie worden overgedragen en waarvan het bestaan voorafgaat aan de aanvaarding ervan door individuele mensen.

Question 2

Moreel standpunt kan gebaseerd zijn op

Answer 2

• Vooroordelen
• Emotionele reacties
• Valse feitelijke voorstellingen
• Overtuigingen van anderen

Question 3

Niet normatieve benadering van moraliteit

Answer 3

Onderzoekt moraliteit zonder directe morele oordelen te vellen -> 2 soorten:
o Descriptieve (beschrijvende) ethiek: beschrijft hoe morele normen feitelijk functioneren in verschillende culturen en tijdperken.
o Meta-ethiek: analyseert concepten zoals ‘goed’ en ‘kwaad’ en bestudeert hoe morele kennis wordt opgebouwd.

Question 4

Normatieve benadering van moraliteit

Answer 4

• Beantwoordt de vraag: “Welke morele normen zouden ons gedrag moeten sturen?”
• Twee soorten normatieve ethiek:
  o Algemene normatieve ethiek: richt zich op fundamentele morele principes (bijv. rechtvaardigheid)
  o Toegepaste ethiek (praktische ethiek): past morele principes toe op specifieke situaties (bijv. ethiek in de geneeskunde)

Question 5

Cultuur relativisme

Answer 5

Moraliteit is contextgebonden, dus in verschillende culturen verschillende moraliteiten. Wat moreel juist is in de ene cultuur, kan in een andere cultuur als verkeerd worden beschouwd.

Question 6

Normatief relativisme

Answer 6

Er is één universele moraal, dit zijn bepaalde waarden en principes die we allemaal accepteren.

Question 7

Pluralisme

Answer 7

Ethische theorie die stelt dat de verscheidenheid aan morele waarden, normen, idealen, plichten en deugden niet gereduceerd kan worden tot één morele superwaarde.

Question 8

Gemeenschappelijke moraliteit (common morality)

Answer 8

• universele morele normen = set van fundamentele morele principes die in alle culturen en samenlevingen voorkomen
• is het product van menselijke ervaring en geschiedenis, gedeeld door iedereen
• omvat morele overtuigingen, niet de normen die aan deze overtuigingen voorafgaan

Question 9

Bepaalde moraliteit (particular morality)

Answer 9

• Veel normen gelden niet voor alle mensen in alle omstandigheden -> deze normen zijn niet vaag en abstract maar specifiek en rijk aan inhoud
• Particular moraliteiten voorzien in verantwoordelijkheden, professionele normen, enz. (bijv. medische professionele moraliteit)

Question 10

Principes

Answer 10

Reeks niet-gespecificeerde normen:
- Respect voor autonomie
- Niet-schaden
- Weldoen
- Rechtvaardigheid

Question 11

Regels

Answer 11

Meer specifiek dan principes:
- Inhoudelijke normen
- Autoriteit normen
- Procedurele normen

Question 12

Weldoen

Answer 12

Goed doen. Het nemen van positieve stappen voor het welzijn van patiënten, cliënten of burgers.

Question 13

Wederkerigheid

Answer 13

• Verplichting om goed te doen kan voortkomen uit het ontvangen van voordelen van andere mensen
• Plicht om iets goeds terug te geven
• Wederkerigheid is een voorwaarde voor evenwicht in duurzame relaties

Question 14

Niet-schaden

Answer 14

men zou andere geen kwaad of schade mogen aanrichten

Question 15

Respect voor autonomie

Answer 15

zelfbestuur:
- Vrijheid: onafhankelijkheid van controlerende invloeden (eigen keuzes maken)
- Agency (handelingsmogelijkheid): vermogen om bepaalde keuzes te maken en hun gevolgen te begrijpen en daarnaar te handelen

Question 16

Rechtvaardigheid

Answer 16

Eerlijke, rechtvaardige en passende behandeling in het licht van wat iemand verschuldigd is

Question 17

Distributieve rechtvaardigheid

Answer 17

Eerlijke verdeling van voordelen en lasten (benefits and burdens):
- Voordelen: medicijnen, ziekenhuiszorg
- Lasten: betaalde premies

Question 18

Hoe kunnen lusten en lasten eerlijk verdeeld worden?

Answer 18

• Formele principes: gelijken moeten gelijk behandeld worden en ongelijken moeten ongelijk behandeld worden
• Materiële principes: geeft inhoud aan het formeel principe en bepaalt wanneer ongelijke behandeling gerechtvaardigd is -> bepaald criteria

Question 19

Morele dilemma’s

Answer 19

Conflicten tussen morele normen, wat leidt tot ethische dilemma’s

Question 20

Prima facie

Answer 20

In eerste instantie lijkt soms een bepaalde norm bindend, maar in situaties met meerdere morele normen kunnen prima facie-plichten botsen. In dat geval moet je een afweging maken om te bepalen welke plicht zwaarder weegt in de specifieke context.

Question 21

Framing

Answer 21

Het vormgeven van de interpretatie van een sociaal probleem -> hoe we naar een probleem kijken en het definiëren, en bijgevolg over de oplossingen die we voorstellen. Er liggen (vaak impliciete) normen ten grondslag aan deze frames

Question 22

Stone: policy paradox/beleidsparadox

Answer 22

Beleidskwesties zijn verschillende, tegenstrijdige dingen tegelijkertijd. “Iets kan niet twee verschillende dingen tegelijk zijn. Twee tegenstrijdige interpretaties kunnen niet allebei waar zijn.” Wat voor de ene groep een efficiënte oplossing lijkt, kan voor een andere groep een groot probleem vormen

Question 23

Rationalisatieproject

Answer 23

Doen alsof beleidsvragen rationele, technische vragen zijn die op een rationele en neutrale manier kunnen worden opgelost -> i.p.v. alles volledig rationeel te willen ordenen, moeten we accepteren dat morele besluitvorming vaak flexibel en situationeel is -> emoties, context en gezond verstand spelen ook een belangrijke rol.

Question 24

Thompson: Ethics of neutrality

Answer 24

Ambtenaren moeten slechts beleid uitvoeren en zich neutraal moeten opstellen, zonder eigen morele oordelen

Question 25

Thompson: Ethics of structure

Answer 25

Morele verantwoordelijkheid ligt als geheel bij de organisatie en niet bij individuele ambtenaren

Question 26

Bedrijfsethiek (healthcare management ethics)

Answer 26

- Vereist meer het dan naleven van wetten en regels -> we verwachten van organisaties in de gezondheidszorg dat ze 'goed doen' - Vereist meer dan integriteit -> vermogen om problemen te begrijpen vanuit het perspectief van degenen die weinig kans hebben om gehoord te worden

Question 27

Prioritaire principes van bedrijfsethiek

Answer 27

1. Individuele basisrechten = wat iedereen zou moeten respecteren of krijgen, gewoon omdat hij/zij een mens is 1. Algemeen belang/gemeenschapsbelang = welzijn van de grotere gemeenschap waarin de organisatie bestaat en waarin zij dient 2. Belangen van de organisatie of instelling 3. Individueel eigenbelang = individuele goede dingen van het leven of de dingen die mensen willen

Question 28

CEG: rule-based benadering om integriteit in organisatie te bevorderen

Answer 28

Opstellen en naleven van regels om oninteger gedrag te voorkomen en aan te pakken -> geschikt voor situaties waarin oninteger gedrag duidelijk is en directe maatregelen nodig zijn

Question 29

CEG: value-based benadering om integriteit in organisatie te bevorderen

Answer 29

het sturen op kernwaarden (openheid en bespreekbaarheid) -> stimuleert ethische reflectie en intrinsieke motivatie bij medewerkers om moreel verantwoord te handelen. Essentieel voor complexe en ambigue situaties waarin medewerkers zelf morele afwegingen moeten maken

Question 30

Molewijk: moreel beraad

Answer 30

Gestructureerde dialogen waarin zorgprofessionals hun eigen morele vraagstukken inbrengen -> ethicus fungeert als facilitator en gebruikt diverse gespreksmethoden om zowel antwoorden op casuïstiek te vinden als morele competenties te ontwikkelen

Question 31

Autonome handeling

Answer 31

Men kiest bewust voor handelen: - Opzettelijk (met een plan) - Met begrip (tot op zekere hoogte) - Zonder controlerende invloeden

Question 32

Atkinds: relationele autonomie

Answer 32

- Individuele keuzes worden altijd beïnvloed door sociale relaties en contextuele factoren, zoals familie, cultuur en maatschappelijke normen. - Autonomie is alleen onafhankelijk, maar gaat ook om ondersteuning en verbondenheid met anderen.

Question 33

Vormen van beïnvloeding

Answer 33

- Dwang: een geloofwaardige en dienende bedreiging gebruiken om een ander persoon te controleren - Overtuiging: probeert cognitieve/emotionele reactie van overgehaalde persoon op te roepen - Manipulatie: gebeurt onder andere door informatie (onvolledig, vals, misleidend)

Question 34

Paternalisme

Answer 34

iemand neemt beslissingen voor een ander om diens welzijn of belangen te beschermen -> autonomie wordt beperkt -> overheid treed op als vader

Question 35

Zacht paternalisme

Answer 35

Ingrijpen is gerechtvaardigd als een persoon niet volledig geïnformeerd is of niet in staat is om rationele keuzes te maken -> doel: persoon beter informeren of beschermen tegen fouten in hun besluitvorming

Question 36

Hard paternalisme

Answer 36

Persoon of instantie grijpt in in iemands keuzes, zelfs als die persoon volledig geïnformeerd is en in staat is om rationele beslissingen te nemen -> autonomie van de persoon direct beperkt

Question 37

Libertarische paternalisme

Answer 37

Gedragsbeïnvloeding door nudging (= burger beïnvloeden door ze subtiele prikkels te geven)

Question 38

Consequentialistisme

Answer 38

Acties zijn moreel goed of fout volgens de balans van hun goede en slechte gevolgen -> een handeling zelf is niet moreel betekenisvol, maar alleen de gevolgen of het resultaat van deze handeling is dat wel -> wanneer een handeling tot een beter resultaat leidt dan wanneer de handeling niet wordt uitgevoerd, wordt de handeling een morele verplichting

Question 39

Kant: deontologie

Answer 39

Niet het gevolg van een handeling, maar de handeling zelf is moreel goed of fout -> de moraliteit van een handeling hangt af van de overeenstemming ervan met een objectieve en universeel geldige morele regel. Plichten en gedragsregels vormen een leidraad voor menselijk gedrag.

Question 40

Utilitarisme

Answer 40

Maximaliseren van maatschappelijk nut -> beoordeelt handelingen en/of praktijken en instellingen uitsluitend in termen van algemeen netto voordeel

Question 41

Libertarisme

Answer 41

maximaliseren/beschermen van vrijheid en eigendom -> rechtvaardige procedures i.p.v. rechtvaardige uitkomsten. Alleen corrigeren voor oneerlijke nadelen, niet voor ongelukkige nadelen.

Question 42

Communautarisme

Answer 42

mensen zijn onlosmakelijk verbonden met de gemeenschappen waarin zij leven -> moraliteit ontstaat vanuit tradities, cultuur en waarden van specifieke gemeenschappen

Question 43

Egalitarisme

Answer 43

Gelijke mate van vrijheid en gelijke toegang. Ongelijkheden in sociale primaire goederen (onderwijs, zorg) zijn alleen toegestaan als het iedereen ten goede komt -> eerlijke en gelijke kansen -> positieve verplichting om belemmeringen (ziekte) te verminderen als ze gelijke kansen in de weg staan (variëteiten elimineren). Ongelukkige effecten worden gecorrigeerd met hulp of met het aanbieden van collectieve voordelen (compensatie van nadelen)

Question 44

Capaciteiten

Answer 44

capaciteiten zijn essentieel voor een bloeiend leven -> capaciteiten zijn de echte vrijheden die mensen hebben om hun potentiële doen en laten te bereiken -> men heeft alle vereiste middelen om te doen of bereiken wat men wenst

Question 45

Welzijn

Answer 45

Alles wat nodig is voor het realiseren van kerndimensies van welzijn

Question 46

Soorten toewijzing van schaarse middelen bij besluitvorming

Answer 46

- Verdelen van het uitgebreide sociale budget - Toewijzen binnen het gezondheidsbudget - Toewijzen met gerichte budgetten - Toewijzen van schaarse behandelingen voor patiënten

Question 47

Hunter: rantsoeneringsmechanismen

Answer 47

- Afschrikking: co-payment - Vertraging: wachtlijst - Afbuiging: o Poortwachter o Bijdrage voor huisartsenzorg buiten reguliere tijden - Verdunning: minder diensten aanbieden - Ontkenning: beslissen welke diensten wel en niet in basisverzekeringspakket mogen

Question 48

Fleck: rationele democratische deliberatie

Answer 48

Collectieve besluitvorming waarbij burgers, experts of vertegenwoordigers op een open manier in gesprek gaan om tot gezamelijke oplossingen of oordelen te komen

Question 49

Rawls: 2 voorwaarden waaraan voldoen moet zijn om sociale ongelijkheid te rechtvaardigen

Answer 49

- Gelijkheid van fundamentele vrijheden: iedereen moet toegang hebben tot dezelfde fundamentele vrijheden (bijv. vrijheid van meningsuiting) -> voor iedereen gelijk en onschendbaar - Difference principle (verschilbeginsel): ongelijkheden mogen bestaan, maar alleen als ze ten goede komen aan de minst bevoordeelden in de samenleving -> positie van de zwaksten daardoor verbeterd

Question 50

Rawl: sluier der ontwetendheid

Answer 50

Gedachte-experiment waarin besluitvormers hun eigen positie in de samenleving niet kennen. Dit dwingt hen om rechtvaardige keuzes te maken die gunstig zijn voor iedereen, inclusief de meest kwetsbaren, omdat zij zelf in die groep zouden kunnen belanden. Bij beleid moet je vanaf punt 0 beginnen om de gelijkwaardigheid te realiseren.

Question 51

Kant: categorische imperatief

Answer 51

“Behandel mensen nooit uitsluitend als middel om een doel te bereiken”: - Behandel mensen als doel op zich - Respecteert de unieke waarde en waardigheid van elk individu

Question 52

Rechtenleer

Answer 52

- Richt zich op de morele rechten van mensen, die mensen een gerechtvaardigde claim op iets geven en een gerechtvaardigde claim tegen een andere partij - De rechten van een persoon zijn nauw verbonden met de plichten van een andere persoon - Sommige rechten zijn absoluut, maar rechten zijn meestal niet absoluut -> 'prima facie claims'

Question 53

Deugendenleer

Answer 53

handeling ontleent zijn morele waarde aan de deugdzame eigenschappen van het karakter van de actor

Question 54

Handelsverloop consequentialisme

Answer 54

- Handeling is moreel verkeerd wanneer het uitvoeren van een handeling leidt tot een slechter resultaat dan het niet uitvoeren van de handeling - Handeling is moreel juist wanneer het uitvoeren van een handeling leidt tot een minstens even goed resultaat als het niet uitvoeren van de handeling - Handeling wordt moreel verplicht wanneer het uitvoeren van een handeling leidt tot een beter resultaat dan het niet uitvoeren van de handeling

Question 55

Klassiek (of hedonistisch) utilitarisme

Answer 55

Het enige dat op zichzelf waardevol is, is geluk (of plezier) en de afwezigheid van lijden (of pijn) bij iedereen die door de actie beïnvloed wordt. Alle andere dingen zijn alleen afgeleid waardevol omdat ze helpen geluk te genereren

Question 56

Pluralistisch utilitarisme

Answer 56

Nut wordt gedefinieerd in termen van alle dingen die intrinsieke waarde hebben, niet alleen plezier en pijn

Question 57

Voorkeur-utilitarisme

Answer 57

Nut wordt gedefinieerd in termen van de mate waarin een actie voldoet aan de voorkeuren van degenen die door de actie worden beïnvloed

Question 58

Handelingsgericht (act) utilitarisme

Answer 58

Beoordeelt de morele juistheid van een handeling afzonderlijk, gebaseerd op de directe gevolgen. De juiste handeling is diegene die het grootste geluk of nut oplevert voor de meeste mensen.

Question 59

Regel utilitarisme

Answer 59

Beoordeelt de morele juistheid van een handeling op basis van algemene regels die het grootste geluk bevorderen. Een handeling is juist als deze in overeenstemming is met een regel die, wanneer door iedereen gevolgd, het meeste welzijn oplevert.

Question 60

Zorgethiek

Answer 60

o Zorg staat centraal: gaat over het voorzien in de behoeften van bepaalde anderen voor wie we verantwoordelijkheid nemen. o Emoties worden gewaardeerd in het proces van uitzoeken wat moreel juist is. o Uitgangspunt zijn de morele claims van bepaalde anderen met wie we feitelijke relaties delen (partijdigheid, context). o Vervaging van de grens tussen het privédomein (huishouden) en het publieke domein/zorg is belangrijk in het publieke domein. o Relationele opvatting van personen: onderlinge afhankelijkheid.

Question 61

Deugd

Answer 61

Kwaliteit/karaktereigenschap van een individueel mens. Deugden bieden een oplossing voor motivationele en emotionele problemen.

Question 62

Kardinale deugden

Answer 62

- Voorzichtigheid - Rechtvaardigheid - Matigheid - Standvastigheid

Question 63

Integriteit

Answer 63

Het vasthouden aan morele principes, zoals eerlijkheid, rechtvaardigheid, en zorgvuldigheid. Dit betekent dat iemand consistent handelt in overeenstemming met deze principes, ook wanneer er geen direct toezicht is. Integriteit is essentieel voor het opbouwen van vertrouwen, zowel binnen de organisatie als met externe belanghebbenden.