Kap 30-32 Opplysningstida og Revolusjonar Flashcards
Kva var sentrale tankar i opplysningstida?
- Vitskap - Fornuft
- Framsteg - Demokrati
- Toleranse - Friheit
- Likheit for lova
Locke sine hovudtankar
- Ingen medfødde idéar (ikkje religiøse, moralske, eller logiske)
- Folkesuverenitetsprinsippet
= all statsmakt og styring av samfunnet skal komma frå folket
Voltaire sine hovudtankar
- Fornuft > religion
- Ytringsfriheit og religionsfriheit
- Kampsak: toleranse
Rousseau sine hovudtankar
- Menneske er fødd frie, men har lenkar på seg
- Samfunnspakten
= må bli einige om nokon felles reglar i eit samfunn
Montesquieu sine hovudtankar
Maktfordelingsprinsippet:
- utøvande makt = regjeringa, dei som utførar lovane som folket har bestemt
- lovgivande makt = Stortinget, lagar lovane
- dømmande makt = retten, dømmar dei som ikkje fylgjer lovane
Kvifor gjorde dei 🇺🇲 koloniane opprør mot 🇬🇧?
- Opplysningstida (fridomstankar, demokrati, likheit for lova)
- 7-års krigen (1756-1763) (🇬🇧 + Preussen + Hannover MOT 🇨🇵 + 🇦🇹 + 🇷🇺 + 🇸🇪 + Sachsen) (blei kriga i dei amerikanske koloniane → økonomiske problem i koloniane)
- Ekstra skatteavgifter → folket unøgde → protesterte, “no taxation without representation”
- The Boston Tea Party (1. mai 1773: ny telov, gjorde teen billagre enn smuglarteen, men beholdt tollen) (16. desember 1773: 3 skip fulle med te ankom i Boston → rundt 50 menn kledd ut som indianarar tok kontroll over skipa → 40 000 kg te revet opp og kasta på sjøen → uavhengigheitskrig utløyst)
Bodskapen i den 🇺🇲 sjølvstendefråsegna
- Alle menneske er fødd like
- Alle skal ha same rettigheiter (liv, fridom, strev etter lykke)
Hovudinnhaldet i den 🇺🇲 grunnlova (1787)
- Berre kvite menn over 25 m/eigedom var myndige og fekk stemmerett
- Kvinner og urbefolkninga var ikkje rekna som myndige (fekk stemmerett i 1924)
- Slavar fekk rettar (folk fortsette som før allikavel)
Ulikskapar mellom det 🇨🇵 og 🇺🇲 samfunnet
USA: alle kvite menn har same rettar + har seperat lovgivande, dømmande og utøvande makt
Frankrike: får rettar utifrå kva klasse dei er i + har eineveldig konge (hadde alle 3 maktene) + klassetrekanten
Generalstendermøte i 1789
- krig m/🇬🇧 → økonomisk krise → Ludvig 16. vil skatteleggja adelen og presteskapet → mykje protest og klagar → kongen kallar inn for stenderforsamling
- samla alle 3 klassane, 3. standen unøgd: (borgarane: vil ha større innflytelse + kritiserte adelen) (bøndene: klaga på godseigarane) (byfolk/arbeidsfolk: mangel på lokalt sjølvstyre + dårlege levekår)
- startar forsamlinga → kongen høyrer all unøgda + mistar kontroll over møtet → blir redd → stengjer møtesalen → resten møtar ein anna plass og fortsetjer møtet
Kvifor stormar ei rasande folkemengd Bastillen 14. juli 1789?
Skulle angripa kongen indirekte, trua makta hans
Kvifor sa adelen og dei geistlege frå seg rettane sine?
Var redder for 3. standen og ville overleva
Hovudinnhaldet i den nye 🇨🇵 menneskerettsfråsegna
- Alle er fødde like
- Alle har rett til fridom, eigedom og tryggleik
- folkesuverenitet
- trus-, tale- og trykkjefridom
- ingen kan fengslast utan lov og dom
Eineveldig kongedømme =
Kor monarken har utøvande, dømmande og lovgivande makt + suvereniteten
Konstitusjonelt kongedømme =
Kor monarken sin makt og myndigheit er begrensa + regulert av ei grunnlov
Hovudinnhaldet i den nye 🇨🇵 grunnlova frå 1791
- likheit for lova
- slutt på alle privilegium
- maktfordelingsprinsippet
- statleg kontroll av kyrkja
- eineveldig avskaffa → konstitusjonelt kongedømme
- avgrensa stemmerett (for kvinner)
Kvifor går nasjonalforsamlinga i 🇨🇵 til krig mot Preussen og Hapsburg i 1792?
Var redde for at Ludvig 16. skulle få støtte frå P og H, fordi dei framleis var eineveldige kongedømme + ville angripe fyrst
Kva er meint med at “revolusjonen et sine eigne barn”?
Opprørarane kom til makta → men ting vart ikkje betre → idéane til revolusjonen blei meir og meir radikale → gjekk mot eigne revolusjonsprinsipp angåande rettsikkerheit + tortur + ytringsfriheit → mykje ueinigheit → opprørarane som starta revolusjonen blir henretta sjølve
Korleis kom Napoleon til makta?
Ved eit statskupp i 1799
Kva gjorde Napoleon med ideala til revolusjonen?
Fortsette med: å seperera religion og staten + likheit for lova for alle MENN
Fjerna: politisk og åndeleg friheit + kvinna si sjølvstendigheit + moglegheita for skilsmissa + maktfordelingsprinsippet (var sjølv eineveldig)
Konsekvensar av Napoleonskrigane for forholdet mellom 🇧🇻 og 🇩🇰
🇩🇰-🇧🇻 blei med på Napoleon so side / den tapande sida → britiske orlogsskip blokkerte samverket mellom 🇧🇻 og 🇩🇰 → Noreg fekk ikkje 🌾 frå 🇩🇰 → 🇧🇻 i hungersnød → 🇧🇻 ikkje nøgd med 🇩🇰
Kiel-traktaten =
Fredsavtale som forplikta 🇩🇰 til å avstå 🇧🇻 til 🇸🇪 etter Napoleonskrigane
Kvifor skjedde Kiel-traktaten?
Fordi:
- svenske styrker okkuperte Slesvig og Holstein
- 🇸🇪 fekk hjelp av andre vinnarland (🇬🇧 + 🇦🇹)
Kvifor valde folket Christian Frederik som konge?
Fordi folkesuverenitet var ein sentral opplysningstanke, og den var også i Noreg
