Hlutapróf 2

Question 1

Flekarek

Answer 1

Flekarek er þegar 100km möttulstrókarnir færa flekana til (flekarek aðskilur heimsálfurnar)

Question 2

Möttulstrókur

Answer 2

Uppstreymi möttulsefnis undir heitum reitum

Question 3

Rekbelti

Answer 3

Þar sem flekaskil ganga í gegnum landið klofnar það og eldgos verða. Á þeim verður gliðnun á aflöngum reinum en þau eru líka gosbelti

Question 4

Gosbelti

Answer 4

Eru svæði þar sem gýs. Eldvirkrin er einkum á aflöngum svæðum sem kölluð eru gosbelti. Gliðnunin er að meðaltali 2cm á ári

Question 5

Jaðargosbelti (hliðargosbelti)

Answer 5

Á þeim verða eldgos en engin gliðnun.
Þrjú á Íslandi : Frá Torfajökli að Vestmannaeyjum, Á Snæfellsnesi, Við Öræfajökul ekki jafn stór og venjuleg gosbelti og með minni eldvirkni

Question 6

Eldstöðvakerfi

Answer 6

Er aflangt kerfi sprungna. Oftast rís megineldstöð nálægt miðju kerfinu. Undir því er kvikuhólf. Taka kviku uppsprettuna djúpt í jörðu.

Question 7

Sprungureinar

Answer 7

aflöng belti sem raða sér eftir skástígu kerfi um endilöngu gosbeltin

Question 8

Megineldstöð

Answer 8

eru í miðju sprungureinum og virknin þar er mest

Question 9

Kvikuhólf

Answer 9

• Eldstöðvar fá kviku beint úr kvikuhólfi
• Kvikuhólf getur valdið því að jarðskorpan fyrir ofan það brotni og þyrpingar af gossprungum og misgengjum myndast
  sprungusveimar.
  Kvikuhólf er 1200°c
  myndast undir megineldstöðvum með tímanum

Question 10

Gjóska

Answer 10

Samheiti yfir gosefni sem þeytast upp í loftið í eldgosum, mynda gjóskugíga og sprengigíga.

Question 11

Basísk, ísúr og súr kvika (grár kassi bls. 145)

Answer 11

Basísk= Kvika sem stígur upp úr kvikuuppsprettu er með tiltöluega lágt hlutfall kísiltvíoxíðs (SiO2) eða minna en 52% og kallast slík kvika basísk.

Ef kvikan dvelur í eitthvern tíma í kvikuhólfinu breytist hún í ísúra og svo súra

Súr Kvika = Þegar hlutfallið er komið upp fyrir 65% kallast kvikan súr.

Question 12

Afleiðingar og hættur eldgosa

Answer 12

Helstu afleiðingar eldgosa eru öskufall, öskuskriður og hraunflóð einnig er hægt að telja jarðskjálfta með.

Question 13

Þróun megineldstöðva

Answer 13

Fyrst verður gos á sprungum. Eldvirkni verður mest í miðju eldstöðvarkerfinu þar sem megineldstöð myndast. Þar undir myndast kvikuhólf. Í hólfið safnast kvika sem brýtur sér leið upp á yfirborðið með tímanum. Getur leitt til þess að land yfir kvikuhólfi fellur niður og myndar svokallaða öskju.

Question 14

Dyngjur

Answer 14

Ef flæðigosið stendur í langan tíma myndast stórir hraunskyldir sem hafa eldborg í hvirfli. Fjalið samanstendur af þunnum basalthraunum.

Question 15

Hawaiísk gos

Answer 15

Flæðigos
Hraun
Kvikustrókar
Lítil sprengivirkni
Gosmökkur getur náð mikilli hæð
Lítil gjóska
Basísk kvika
Gosefni: helluhraun, klumprahraun
Eldstöðvar eftir gos: gígaraðir, eldborgir eða dyngjur

Question 16

Helluhraun

Answer 16

Heit (1100-1200°C), þunnfljótandi, gaslítil og basísk kvika myndar helluhraun.
Hraunið rennur undir sléttri storknaðri skorpu sem er á stöðugri hreyfingu og haugast upp í hraunhryggi eða slitnar í sundur og skilur eftir hraunbolla.

Question 17

Strombólsk gos

Answer 17

Sprengigos
Blandgos (hraun og sprengivirkni)
Gjóska
Kvikan er basísk eða ísúr
Hægt kvikuuppstreymi
Gosmökkur nær ekki mikilli hæð
Gosefni: apalhraun
Eldstöðvar eftir gos: kleprar og gjallgígur

Question 18

Apalhraun

Answer 18

Þegar apalhraun rennur er kvikan kaldari (1000-1100°C), gasríkari og oftast súrari en þegar helluhraun rennur.
Á yfirborði apalhrauna eru haugar af gjalli sem berast fram á glóandi kjarna. Á hraunjaðrinum fellur gjallið fram af hraun-brúninni og lendir síðan undir hraunkjarnanum

Question 19

Surtseysk gos

Answer 19

Sprengigos
Sprengivirkni
Súr eða basísk kvika
Gosmökkur efnisríkur í 10-20 km hæð
Gosefni: aska og hraunkúlur
Eldstöðvar eftir gos: gjóskugígur

Question 20

Vulkönsk gos

Answer 20

Þeytigos
Blandgos
Kröftugar sprengingar
Ísúr kvika
Hraunstöpull myndast í gígrásinni
Gosmökkur allt að 20 km hæð
Gjóskuflóð
Gosefni: hraunkúlur, aska, vikur
Eldstöðvar eftir gos: sprengigígur

Question 21

Plinísk gos

Answer 21

Þeyti gos
Öflugustu sprengigosin
Ísúr kvika eða súr
Gosmökkur í 25-25 km hæð
Áhrif á loftslag og veðurfar
Gosefni: gosgufur, aska og vikur
Eldstiðvar eftir gos: eldkeila og askja

Question 22

Gjóskuflóð

Answer 22

Verða þegar öflug sprengigos eiga sér stað og gosmökkur nær ekki að draga til sín nægilega mikið loft, uppdrifshluti myndast ekki og mökurinn hrynur.

Question 23

Gusthlaup

Answer 23

Gusthlaup myndast í sprengigosum þar sem súr og seig kvika kemur upp, þegar að gosmökkurinn fellyr að hluta og heit gjóska æðir niður hlíðar eldfjallsins og eyðiröllu sem fyrir verður

Question 24

Gos undir jökli og í sjó

Answer 24

bræðir geil í jöklinum og vatn umlykur eldstöðina, vatnsdýpið minnkar og myndar þeytigos. Askan harðnar hratt, askan verður að móbergi. Ef gosið nær úr vatninu breytist það í flæðigos, lítil dyngja myndast.

Question 25

Afleiðingar eldgosa

Answer 25

hafa mis mikil áhrif, geta verið mjög hættuleg og smávægileg. t.d. eru skaftárelda gosið eitt af því grimmasta hér á Íslandi

Question 26

Hættumestu eldgosin

Answer 26

eru gos undir jöklum útaf jökulhlaupum og öskufalls

Question 27

Gjóska

Answer 27

Samheiti yfir gosefni sem þeytast upp í loftið í eldgosum.

Question 28

Hvað veldur jarðskjálfta?

Answer 28

eldgos, skjálftar á flekamörkum útaf berg lætur undan þrýstingi flekareksins og brotnar eða hrekkur til á brotalínum.

Question 29

Brotalína

Answer 29

Er oftast ein afmörkuð sprunga niðri í berggrunninum en hún getur verið óregluleg, slitrótt og margföld á yfirborði.

Question 30

Skjálftaupptök

Answer 30

sá staður þar sem orka losnar fyrst þegar jarðskjálfti verður

Question 31

Skjálftamiðja

Answer 31

er á yfirborði jarðar beint fyrir ofan skjálftaupptökum

Question 32

Rúmbylgjur

Answer 32

P-bylgjur og S-bylgjur

Question 33

P-bylgjur

Answer 33

ferðast hraðast. Berast bæði í gegnum fast og fljótandi efni þær fara hraðast og mælast fyrstar

Question 34

S-bylgjur

Answer 34

Ferðast hægar og mælast því á eftir p-bylgjum í jarðskjálftum.
fara hægar en p-bylgjur og koma á eftir þeim

Question 35

Yfirborðsbylgjur

Answer 35

Skiptast í R og L bylgjur, valda mestu tjóni í jarðskjálftum

Question 36

Rayleigh-bylgjur

Answer 36

Yfirborðsbylgja, hringsveiflur

Question 37

Love-bylgjur

Answer 37

Sveifla þvert á útbreiðslu í láréttum fleti

Question 38

Sniðgeng flekamörk

Answer 38

Þar sem flekar nuddast saman á hliðunum. Jarðskjálftar sem geta verið stórir. T.d. San Andreas misgengið á vesturströnd. Flekarnir vaxa hvorki né minnka. Sniðgeng flekamörk eru ein af einkennum miðhafshryggja.

Question 39

Misgengi

Answer 39

sprunga í jarðskorpunni þar sem hreyfing á bergi hefur átt sér stað.

Question 40

Siggengi

Answer 40

myndast þegar skorpan öðru megin hnikast niður miðað við hina hliðina.

Question 41

Sigdalur

Answer 41

landslag milli tveggja siggengja

Question 42

Stærð skjálfta

Answer 42

Stærð skjálfta má meta út frá skjálftalínuritum, en stærðin er mælikvarði á orkuna sem losnar í skjálftanum.

Question 43

Richterkvarði

.

Answer 43

Stærðin er miðuð við kvarða sem nær frá 0-9 og er skilgreind sem logri af útslagi mælis sem er í 100km fjarlægð frá upptökum

Question 44

Skjálftavægisstærð

Answer 44

þegar um er að ræða stóra skjálfta þegar aðrir stærðarkvarðar mettast. Stærð er þá fundin út frá skjálftavæginu

Question 45

Mercallikvarði

Answer 45

Notað rómverskar tölur fyrir styrkleikastig I til XIII (1-12) til að blanda honum ekki saman við Richterskvarðann.

Question 46

Staðsetning jarðskjálfta

Answer 46

Jarðskjálftabylgjur gefa upplýsingar um staðsetningu jarðskjálfta. Út frá mismun á komutíma P og S bylgna í jarðskjálftamæli má reikna út fjarlægð frá skjálftaupptökum að jarðskjálftamæli.

Question 47

Afleiðingar jarðskjálfta

Answer 47

Stærri skjálftar hafa áhrif á stórum svæðum en litlir hafa áhrif á takmörkuðum svæðum.