H1 Flashcards
Wat wil de overheid bereiken met het toepassen van beleidsinstrumenten?
De overheid wil door het toepassen van beleidsinstrumenten haar doelen bereiken
Soorten beleidsinstrumenten
- Gedragsbeïnvloedende instrumenten (juridisch, economisch, communicatief, fysiek, laissez fair)
- Overheidsproductie
- Bestuursinstrumenten
Gedragsbeïnvloedende instrumenten
Het realiseren van doelen d.m.v. gedragsbeïnvloeding.
Juridisch
(zweep) normen formuleren t.a.v. gewenst en ongewenst gedrag. Het te beïnvloeden gedrag wordt verplicht, verboden of toegestaan
Economisch
(peen) aan het te beïnvloeden gedrag worden financiële consequenties verbonden. Met gaat de voor- en nadelen van bepaalde keuzes wijzigen in de hoop dat men dan het gewenste gedrag gaat vertonen
Communicatief
(preek) het gedrag beïnvloeden door het overdragen van informatie
Fysiek
het gedrag wordt fysiek onmogelijk gemaakt. Denk aan het afsluiten van een weg met betonblokken.
Laissez faire
De overheid grijpt niet in, omdat ze meer verwachten van de maatschappelijke krachten
Overheidsproductie
een beleidsinstrument dat direct is gericht op het tot stand brengen van een bepaalde situatie. Een waterkering om het land te beschermen tegen water bijv.
Bestuursinstrumenten
De doelen van beleid bereiken door structurering of herstructurering van de sturingsrelaties tussen actoren in een beleidsveld
Fine tuning
Per situatie bepalen of het beter is om een individueel of algemeen instrument te gebruiken
Algemeen instrument
Het instrument heeft dezelfde inhoud voor een groep personen of organisaties
Individueel instrument
Het instrument geldt voor een individu of een enkele organisatie
Verruimend instrument
Het instrument verruimd de gedragsmogelijkheden
Beperkend instrument
Het instrument beperkt de gedragsmogelijkheden
Nudging
Gedragskeuzeproces op subtiele wijze beïnvloeden, zonder dat de gedragsopties aanzienlijk meer of minder aantrekkelijk worden gemaakt
Onbewuste beleidsinstrumenten
- Juridisch = standaardoptie (orgaandonatie)
- Economisch = klein prijsverschil
- Communicatief = framing
- Fysiek = fysieke locatie (producten in de supermarkt)
Soorten instrumenten
Algemeen of individueel, beperkend of verruimend, bewust of onbewust
2 kanttekeningen bij de indeling van instrumenten
- de indelingen wijzen op de verschillen tussen de beleidsinstrumenten, terwijl er in werkelijkheid ook veel overeenkomsten zijn
- de indelingen wijzen vaak op de instrumenten die in het verleden zijn gebruikt. Nieuwe instrumenten kun je lastig indelen volgens de traditionele verdeling
Kahneman
het menselijk brein vormt op 2 manieren gedachten.
Systeem 1: snelle beslissingen die emotioneel, intuïtief, onbewust en frequent genomen worden. Routines.
systeem 2: beslissingen worden rustig afgewogen en logica speelt een rol.
3 typen gedrag die onder systeem 1 vallen
- Gewoontegedrag: handeling die we al erg vaak hebben uitgevoerd. Moeilijk om te veranderen. Fysiek of juridisch instrument werkt het beste.
- Individuele gedragsoriëntaties: gedrag wordt bepaald door iets dat we al jaren stabiel doen. Standaard reactie. Nee zeggen tegen een peuk bijv.
- Sociale normen: gedrag wordt opgelegd vanuit de sociale omgeving van een persoon. Het is afwijkend of raar als je geen BOB aanwijst of als je rookt.
Subjectief-rationele afweging
We denken bewust na over de keuze en de subjectieve perceptie van alternatieven en kosten & baten bepaalt ons gedrag. Het is subjectief, omdat we de alternatieven en consequenties zelf bedenken
4 manieren om het gedrag van de actor te beïnvloeden als we van de subjectieve factor uitgaan
- De beschikbare alternatieven veranderen (juridisch of fysiek)
- De eigenschappen of consequenties van de alternatieven veranderen (economisch)
- De waardering van de alternatieven veranderen (communicatief)
- Het beeld van de alternatieven en hun consequenties veranderen (communicatief)
Beleidsinstrument
Al datgene wat een actor gebruikt of kan gebruiken om een bepaald doel te bereiken
Symbolisch beleid
Een gebrek aan consensus (overeenstemming) en onzekerheid over de werking van de instrumenten kunnen ervoor zorgen dat instrumenten erg terughoudend worden vormgegeven, zodat er eigenlijk niet echt sprake is van een daadwerkelijke aanpak.
Beleidstheorie
Geheel van veronderstellingen waarop een beleid berust. Argumenten van de woordvoerders of anderen voor de inhoud van het gekozen beleid
Vragen bij het kiezen van passend overheidsbeleid
- Wat is het doel van het beleid
- Welke middelen zijn er om het doel te bereiken
- Welke actoren zijn er betrokken en wie moet wat doen
- Welke onbedoelde effecten kunnen optreden
- Wat is de uitkomst als er niet wordt opgetreden
Normatieve veronderstelling
de aanvaardbaarheid van de overheidsingreep, hoe noodzakelijk is de actie en wat is het doel. Normen en waarden worden meegenomen.
Feitelijke veronderstellingen
Oorzaken van het probleem en de verwachte werking van de ingreep. Toetsbaar en meetbaar.
Veldmodel
Manier om de belangrijkste onderdelen van de maatschappij waar het beleid zich op richt (beleidsveld) te beschrijven. Je kunt hierdoor de effecten van de ingreep inschatten. -> beschrijven voor wie het beleid gemaakt is.
2 vragen bij het veldmodel
- Wat zijn de causale relaties
-> relatie tussen oorzaak
en gevolg - Hoe kunnen we zorgen voor de gewenste gedragsverandering van de relaties met de beschikbare middelen?
-> finale relaties
Reconstructie van de beleidstheorie op basis van 2 bronnen
- beleidsnotities
- interviews
Beleid is willens en wetens handelen
Je wilt bepaalde doelen bereiken, maar je bent je ook bewust van de mogelijkheden en onmogelijkheden
Beleid heeft 2 gezichten
- som van doeleinden, middelen en tijdskeuzen
D + M + T - antwoord op een probleem. Er is een discrepantie tussen de huidige situatie (norm) en de gewenste situatie
Ps = Ns - Ws
Een probleem wordt een beleidsprobleem
Een probleem wordt een beleidsprobleem als het op de politieke agenda komt.
Beleidsveld
Deel van de maatschappij waar het beleid zich op richt
Veronderstellingen van een beleidstheorie kunnen betrekking hebben op 3 soorten relaties
- Finale relatie: relatie tussen doeleinden en middelen
- Causale relatie: relatie tussen oorzaken en gevolgen
- Normatieve relatie: relatie tussen waarden en normen
Beleidsproces
Het verloop van gebeurtenissen rond een beleid
4 kenmerken beleidsproces
- dynamisch en in beweging
- wederzijdse beïnvloeding of interactie tussen de factoren die het proces vormgeven
- er is een verloop, een opeenvolging van gebeurtenissen
- herkenbaar verloop, er zijn 6 deelprocessen
6 deelprocessen beleidsproces
- Agendavorming
- Beleidsvoorbereiding
- Beleidsbepaling
- Invoering en uitvoering beleid
- Naleving en handhaving beleid
- Beleidsevaluatie
Politieke systeem
Geheel van opvattingen, gedragingen en posities die tot doel hebben de inhoud, processen en effecten van overheidsbeleid te beïnvloeden
Doelbereiking
worden de doeleinden van het beleid bereikt?
doeltreffendheid of effectiviteit
wordt het bereiken van de doeleinden veroorzaakt door het toepassen van de gekozen beleidsinstrumenten?
Beleidsconformiteit of rechtmatigheid
zijn de instrumenten van het beleid om de doeleinden te behalen op een correcte manier toegepast
Maatschappelijk draagvlak of legitimiteit
Wordt het beleid door de betrokkenen als juist beschouwd en gesteund?
Extern beleid
Op de samenleving gericht overheidsbeleid. Het doel van extern beleid is een bepaald terrein van de maatschappij.
Intern beleid
Beleid gericht op het functioneren van de eigen organisatie
4 vormen beleidsverandering
RIDD
- Rationalisering: meer redelijkheid. Hoe redelijk, doelgericht, doeltreffend is het beleid?
- Integratie: meer afstemming en bundeling van onderdelen van het beleid, samenhangend geheel.
- Democratisering: de betrokkenen kunnen het beleid meer beïnvloeden
- Differentiatie: meer verscheidenheid van doeleinden en middelen door taakverdeling en specialisatie
Centrale vraag agendavorming
Waarom krijgt het ene probleem meer aandacht van het publiek en de beleidsvoerders, dan het andere probleem?
Probleem
Discrepantie tussen een maatstaf (norm, beginsel) en een voorstelling van een bestaande of verwachte situatie
3 agenda’s
- Publieke agenda: onderwerpen die burgers bezighouden
- Media-agenda
- Overheidsagenda: onderwerpen waarover gesproken en besloten wordt
Concurrerende actoren om aandacht
- Burgers
- Media: verbinding tussen publieke agenda en overheidsagenda. brengen problemen van burgers aan bod en politici reageren hierop
- Overheid
- Politici en ambtenaren
- Adviesorganen en adviescolleges overheid
- Belangenbehartigings-organisaties
2 klassieke modellen agendavormingsproces
- Kloofmodel
- Barrièremodel
Kloofmodel
Hoe groter de kloof tussen de waargenomen situatie en de maatstaf, hoe hoger het onderwerp op de agenda staat. De ernst van het probleem bepaald en daarom spelen actoren geen rol.
Beperking: verklaard niet waarom sommige ernstige problemen niet op de agenda komen
Barrièremodel
Er moeten barrières worden overwonnen om op de agenda te komen.
- Een probleem moet als maatschappelijk probleem worden gezien
- Een maatschappelijk probleem moet op de agenda komen
- Er moet beleid worden gevormd voor het probleem
- Het beleid moet goed worden uitgevoerd
Actoren strijden om de barrières te overwinnen.
Beperking: verklaard niet waarom de publieke opinie verandert en waarom de barri
Barrièremodel
Er moeten barrières worden overwonnen om op de agenda te komen.
- Een probleem moet als maatschappelijk probleem worden gezien
- Een maatschappelijk probleem moet op de agenda komen
- Er moet beleid worden gevormd voor het probleem
- Het beleid moet goed worden uitgevoerd
Actoren strijden om de barrières te overwinnen.
Beperking: verklaard niet waarom de publieke opinie verandert en waarom de barrières soms makkelijker worden overwonnen
Beleidsvenster
Kans om beleid op de beleidsagenda te krijgen dat voorheen geen kans maakte
stromenmodel (Kingdon)
Agendavorming is het resultaat van 3 onafhankelijke ontwikkelingen:
- De stroom van aandacht voor het probleem -> incidenten openen een beleidsvenster: kans om beleid op de agenda te krijgen dat voorheen geen kans maakte.
- Politieke stroom -> ontwikkelingen van het politieke klimaat openen een beleidsvenster
- Beleidsstroom -> de ontwikkeling van beleidsalternatieven.
Keuzes beperkt door tijd, politieke cultuur, tradities, budget, economische klimaat, machtsverhoudingen
KERN stromenmodel
een besluit om een beleid in te voeren kan pas worden genomen als er aan 3 voorwaarden is voldaan:
1. er is een erkend probleem
2. er is een beleidsmatige oplossing voor het probleem
3. er is politiek steun voor de oplossing
Problemen, oplossingen en politieke systeem openen een beleidsvenster -> beleid
Verbroken evenwichtsmodel (Baumgartner en Jones)
Als het evenwicht wordt verbroken, komt het op de agenda te staan. Het evenwicht kan op 2 manieren verbroken worden:
1. gebeurtenissen zorgen voor vraagtekens bij de huidige probleemdefinitie, de discussie start, actoren bemoeien zich
2. de beleidsmakelaar kan de veranderingen niet doorvoeren in een besluitvormingsarena en probeert het daarom ergens anders
- Zelfde bestuursniveau (ander ministerie bijv)
- Ander bestuursniveau (gemeenteraad)
Relatieve aandachtsmodel
hoe langer een van de perspectieven verwaarloosd is, hoe groter de urgentie om er in nieuw beleid aandacht aan te besteden.
Er zijn spanningen over verwaarloosde aspecten en deze spanning wordt verkleind door de aandacht en middelen te verleggen naar de verwaarloosde aspecten.
Hoe kan een probleem verdwijnen van de beleidsagenda
- crisis
- geen kerntaak van de overheid meer
- Het onderwerp is te complex
8 manieren symbolisch beleid
- De maatstaf verlagen -> geen probleem meer
- De perceptie van de werkelijkheid veranderen -> wordt normaal
- Verschil tussen norm en perceptie weg definiëren -> framing
- Doen alsof er geen samenhang is met andere problemen
- Het probleem te groot en moeilijk maken
- Het probleem niet-manipuleerbaar maken
- Externaliseren -> problemen koppelen aan andere, schijnbare onoplosbare problemen
- Problemen zijn dynamisch en verdwijnen vanzelf = versterbankmethode
Vensterbankmethode
beleidsmakers parkeren een probleem in de hoop dat het over enige tijd vanzelf verdwenen is
Wanneer is symbolisch beleid beter?
- als de probleemdefinitie nog niet helder is
- probleem heeft een tijdelijk karakter
- weten de oorzaak van het probleem niet
- geen overeenstemming met doelen en middelen
- te duur of onuitvoerbaar beleid
Beleidsvoorbereiding
Het proces van het verzamelen en analyseren van informatie en het formuleren van adviezen met het oog op een te voeren beleid
2 processen bij het ontwerpen van beleid
machtsproces en denkproces
Beleidsontwerpers
- Individuele ambtenaar
- politicus
- externe adviseur
- organisatie
- op verzoek van de bestuurder
2 maatstaven waar goed beleid aan moet voldoen
- Rationaliteit of redelijkheid: de redenering of argumentatie van het beleid (beleidstheorie) moet bestand zijn tegen kritiek
- Legitimiteit of aanvaardbaarheid:
het beleid wordt aanvaard of gesteund door de betrokkenen
Aanvaardbaar: bevolking in zijn geheel accepteert het of de meerderheid van de volksvertegenwoordigers
3 vormen rationaliteit
- waardenrationaliteit: waarden en normen verbeteren de situatie
- Doelrationaliteit
- doelgericht beleid:
doelen weloverwogen
gekozen en de middelen
zijn afgestemd om doel te
bereiken.
- doeltreffend beleid
(effectief) : het beleid
draagt bij aan het
bereiken van de doelen
- doelmatig (efficiënt) - Causale rationaliteit
8 stappen beleidsontwerp
- Analyse opdracht
- Analyse probleem
- Analyse oorzaken en gevolgen
- Formuleren einddoel
- Overwegen beleidsinstrumenten, resulterend in instrumentenmodel
- Ontwerpen beleidsuitvoering
- Afweging kosten & baten
- Uiteindelijke formulering beleidsontwerp
5 kenmerken beleidsnetwerk
- er zijn verschillende lagen betrokken
- verschillende soorten partijen: diversiteit
- verschillende probleempercepties en doeleinden
- verschillende strategieën en instrumenten
- uitvoeringspraktijk: hoe de uitvoering eruit ziet
4 soorten afhankelijkheid
- eenzijdige afhankelijkheid: 1 van de partijen is afhankelijk van de ander
- Concurrerende afhankelijkheid: concurrenten die afhankelijk zijn
- Symbiotische afhankelijkheid: elkaar nodig voor bereiken eigen doeleinden
- sequentiële of volgtijdige afhankelijkheid: activiteiten ene organisatie moeten voorafgaan aan activiteiten van de ander
Interactieve beleidsvoorbereiding
de overheid wil samen met andere betrokken partijen tot effectief beleid komen. Het is de spin in het web die actoren samenbrengt.
redenen voor de overheid om samen te werken
- Financiële steun
- Samenwerking zorgt voor draagvlak
- zorgt voor extra kennis
Redenen voor private partijen om samen te werken
- ze kunnen zo invloed uitoefenen op het overheidsbeleid
- ze weten beter waar ze aan toe zijn
- financiële hulpbron
- samenwerking is de enige manier om het doel te behalen
Netwerkmanagement
Manier waarop actoren de structuur, het functioneren en de beleidsuitkomsten van het beleidsnetwerk bewust willen beïnvloeden
4 rollen netwerkmanager
BEFM
- Bemiddelaar
- Entrepreneur: zelf initiatief nemen tot gezamenlijke actie
- Facilitator: middelen beschikbaar stellen om samenwerking te bevorderen
- Makelaar: partijen met complementaire doelen en middelen samenbrengen
dilemma’s interactieve beleidsvorming
- Proces vs. inhoud
- Compromis vs. afdoende oplossing
- Doelmatigheid vs. draagvlak
- Legitimiteit vs. samenwerking
Beleidsinvoering
het gereedmaken van de uitvoerende organisaties voor de daadwerkelijke toepassing van de middelen van een beleid
Output
Beleidsprestaties
Outcome
Maatschappelijke effecten -> reactie van de burger op de output
Conformiteit
De uitvoering komt overeen met het beleid
3 soorten conformiteit
- beleidsprestaties
- handelingen van de burger
- maatschappelijke effecten: doelbereiking
Top-down benadering
beleidsbepalers en organisaties die de uitvoering van het beleid voor hun rekening nemen
Bottum-up benadering
individuele uitvoerders en hoe zij hun werk doen
4 dingen die conformiteit beïnvloeden
- omgeving -> samenwerking en onderhandeling met de doelgroep = coproductie
- beleid en beleidstheorie -> duidelijkheid over taken, middelen en beleidsdoelen
- uitvoerende organisaties
- uitvoerende functionarissen
3 elementen evaluatie
- waarnemen
- criteria
- beoordelen
3 soorten evaluatie
- ex ante: voor
- ex durante: tijdens
- ex post: na
3 benaderingen evaluaties
- Doelbereikingsbenadering: is het gelukt?
- Effectiviteitsbenadering: waarom is het gelukt?
- Effectenbenadering: wat zijn de effecten?
ICMO-model
Interventies (I) zetten mechanismen (M) in gang, die leiden tot uitkomsten of effecten (O), d.m.v. een stimulerende context (C)
wat gebeurd er met de evaluatie
- Kennisname
- Beïnvloeding van de standpunten
- Doorwerking in nieuw beleid of aangepast beleid
3 soorten gebruik evaluaties
GWIJST
- specifiek gebruik : voor beleid zelf
- Generiek gebruik: voor bijstelling ander beleid
- Tactisch gebruik: tegenstellingen verzachten en meerderheid creëren
- window dressing: aandacht van andere problemen afleiden
- ijskastfunctie: beslissingen uitstellen
Doel bestuurskunde
Inzicht krijgen in het functioneren van de overheid en gaat over het oplossen van maatschappelijke vraagstukken
Beleid
Antwoord op een probleem = Ps = Ns - Ws
doel + middelen + tijd
Sturing
de afstemming van het doen en laten van burgers en maatschappelijke organisaties
wie stuurt de maatschappij
- overheid
- maatschappelijke zelfsturing
- sturing door marktwerking
- hybride vormen
Autonomie
taken die provincies en gemeenten op eigen initiatief en eigen inzichten verrichten.
medebewind
taken die provincies en gemeenten in opdracht en volgens de regels van de hogere overheid uitvoeren.
Motieven van de overheid om in te grijpen
- geweldsmonopolie
- preventie van monopolies en kartels
- productie collectieve goederen
- beheersing merit goods
- regulering externe effecten
- compensatie verdelingseffecten
Systeemmodel Easton
Input (agendavorming) -> throughput (beleidsvoorbereiding, beleidsbepaling) -> output (beleidsuitvoering) -> outcome (beleidsevaluatie) -> evaluation
verschil PDCA-cyclus en beleidscyclus
PDCA is meer voor private partijen en beleidscyclus is voor overheid
Framing
doelgerichte weergave van de realiteit om de perceptie te beïnvloeden
Beleidsvrijheid
- veel beleidsvrijheid: street level
- beetje beleidsvrijheid: screen level
- weinig beleidsvrijheid: system level
4e macht
Ambtenaren: zij bepalen of het beleid wordt uitgevoerd zoals bedoeld
Soorten rekrutering ambtenaar
- merit: verdienste, opleiding
- patronage: persoonlijke relatie ambtenaar en politiek
- representativiteit: huidskleur, politieke kleur
In NL vooral merit, en dus zijn ambtenaren geen dwarsdoorsnede van de samenleving.
representativiteit
mate waarin de bureaucratie een afspiegeling is van de maatschappij die zij tot dienst is
Voor en nadelen merit
Voordelen
- kwaliteit dienstverlening
- vermijden vriendjespolitiek
- professionaliteit
Nadelen:
- minderheden krijgen ongelijke kansen
- dominantie bepaalde mensen
voor en nadelen representativiteit
voordelen
- verzekeren democratische waarden
- invloed sociale structuur
- symbolische waarde: erkenning
Nadelen:
- ongekwalificeerd personeel
- bevestiging van verschillen tussen groepen
- ambtenaren staan te dicht bij de doelgroep
