Glærur - Hilmar Flashcards
Nefndu þrjár gerðir stoð- og hreyfiþráða í frumunni.
Actín þræðir/örþræðir Hornþræðir - intermediate filament Örpíplur - Microtubuli
Hvaða stoð- eða hreyfiþráður kemur að þessum hlutverkum? -Frumulögun -Vöðvasamdráttur -Frumuhreyfingar -Frumuskipting
Aktín þræðir/örþræðir
Hvaða stoð- eða hreyfiþráður kemur að þessum hlutverkum? -Frumulögun -Styrktarþræðir -Samhengi í vef
Hornþræðir - intermediate filament
Hvaða stoð- eða hreyfiþráður kemur að þessum hlutverkum? -Frumulögun -Bifhárahreyfingar -Skiptispólan -Skipulag stoð- og hreyfikerfis
Örpíplur - microtubuli
Hver er grunneining Aktín þráða?
G-actin
Hvaða stoð- eða hreyfiþráðum er hægt að lýsa sem holu röri?
Örpíplur - microtubuli
Grunneining aktínþráða er G-actin en í hvað fjölliðast þau? Er fjölliðunin háð ATP?
F-actin Fjölliðunin er háð ATP
Hversu mörg gen kóða fyrir aktíni?
6 gen
Hefur aktínþráðurinn stefnu? Ef já hvernig á fjölliðun sér stað?
Já, fjölliðun verður í báða enda en er hraðari við + enda en - enda.
Eyðufylling: ________ klippir sundur aktín þræði í stutta búta og stakar einingar
Cofilin
Eyðufylling: Þegar báðir endar aktínþráða eru fríir á sér stað _________.
“Treadmilling”
Lýstu ferlinu á myndinni.
- G-actin-ATP fjölliðast við F-aktín þráðinn
- Vatnsrof verður á ATP í ADP klippir cofilin G-aktín-ADP einingarnar af þræðinum.
- G-ADP aktín binst Thymosin
- Thymosin er skipot út fyrir Profilin og við það skiptir G-aktín einingin ADP út fyrir ATP og hringurinn endurtekur sig.
Nefndu aktín-tengd prótín sem koma að upphafi fjölliðunar (2stk.)
Arp2/3 flóki
Formins
Nefndu aktín-tengd prótein sem koma að því að hylja endana?
Aðallega:
Tropomodulin
Tropomyosin
En líka:
Gelsolin
Fragmin
Severin
Hvaða aktín-tengda prótíni er verið að lýsa?
-Prótein sem klipir sundur þræði. Stjórna sundrun þráða.
Cofilin
Hvaða aktín-tengda prótíni er verið að lýsa?
-Upphaf fjölliðunar, myndun nets (lamellipodia), krosstengi, capping.
Arp2/3 flóki
Hvaða aktín-tengda prótíni er verið að lýsa?
-Upphaf fjölliðunar beinna samsíða þráða (filopodia), örva fjölliðun.
Formins
Nefndu aktín-tengd prótein: krosstengjandi prótein (4stk.)
-
Villin
alpha-actinín
Filamin
Fimbrin, Fascin
Hvernig er uppbygging filapodia aktín-þráða?
Samsíða þræðir
Hvernig er uppbygging lamellipodia aktín-þráða?
Net
Á hvaða formi er aktín inni í kjarna frumunnar?
G-aktín einingar eru stöðugt fluttar inn og út úr kjarna. Sjaldan fjölliðað í F-aktín þræði.
Eyðufylling: _________ er mikilvælgt fyrir virkni RNA Polymerasa II
G-aktín
Eyðufylling: __________ er hluti af “chromatin remodeling complex”.
G-aktín
Hvaða sjúkdómi er verið að lýsa?
- Skortur á LIM-kínasa sem stýrir cofilin virkni.
- Truflun í lengingu og staðsetningu taugaþráða vegna truflunar í flæði aktín eininga/hringrás aktín eininga við myndun lamellipodia/filopodia.
- Flestir einstaklingar með heilkennið andlega fatlaðir.
Williams heilkenni (“álfabörnin”)
Hverjar eru grunneiningar örpípla - microtubuli?
alpha- /beta tubulín
Hvaða orkugjafa er örpíplulenging háð?
GTP
Við hvaða enda eiga lengingar og styttingar örpípla sér stað og hvað gerist með hinn endann?
Lengingar og styttingar verða við + enda
- endinn er bundinn t.d. í geislaskaut
Hvað gerist ef það er skortur á GTP í umhverfi örpípla?
Þær hrynja í sundur, stöðugleiki þeirra er háður GTP.
Fyrir hvað stendur MAP í tengslum við stoð- og hreyfikerfi frumna og hvert er hlutverk þess?
Microtubule - associated proteins
- Hvetja fjölliðun
- Styrkja byggingu
- Krosstengja, knippa saman
- Ensím, hafa áhrif á tengingar við hreyfiprótein og aðra stoðþræði
Eyðufylling: Í __________ eru ýmsar sameindir sem stýra vexti örpípla: upphaf (nucleation), klippingar, lengingar, virkjanir, o.s.frv.
geislaskautum
Eyðufylling: _______ geisla út frá geislaskauti og vísa + enda að yfirborði.
Örpíplur
+TIP prótein (MAP prótein) tengjast + endum örpípla, virðast hafa þrenns konar hlutverk, hver eru þau?
- Tengjast aktín þráðum og frumuhimnu
- Stjórna stöðugleika
- Stjórna umferð hreyfipróteina
Nefndu meðfædda galla sem tengjast örpíplum.
- Hreyfingarlausar sáðfrumur
- Kartageners sjúkdómur (galli í bifhárahreyfingum)
Nefndu áunna galla sem tengjast örpíplum.
- Tóbaksreykur lamar bifhár
- Alzheimers sjúkdómur
Eyðufylling:
Alzheimer sjúkdómur: prótein-flækjur = neurofibrillur sem myndast í heila.
________ örpíplu-samstarfs-próteinið (MAP) er ekki lengur tengt örpíplunum og safnast saman í flækjur.
Tau
Útfellingar hvaða próteina í heila tengjast Alzheimers sjúkdómnum?
- Tau
- Amyloid
Stökkbreyting á hvaða próteini tengist spastískri lömun og hvað gerir þetta prótein?
- Spastin, stökkbreytingar valda óvirku spastini
- Klippir örpíplur
Hvernig á fjölliðun hornþráða sér stað, hver er grunneiningin?
Fjölliðaðir hornþræðir tengjast milliliðalaust og geta myndað blandaðar fjölliður.
Grunneiningin eru mismunandi gerðir próteina svo mun meiri fjölbreytileiki.
Hornþræðir (intermediate filaments) eru mjög sterkir og torleystir en þeir slitna við _________, t.d. við frumuskiptingu.
Fosfórun
Hvaða stoð- / hreyfiþræðir mynda tenglsanet milli frumuhimnu og kjarna og styrkir þannig frumuna?
Hornþræðir (intermediate filaments)
Hvert er helsta hlutverk hornþráða?
Þeir eru fyrst og fremst styrktarþræðir
Hornþræðir eru þráðprótein.
Margar mismunandi gerðir og um 5 megin fjölskyldur. Einkennandi fyrir hverja frumutegund.
Nefndu dæmi um mismunandi gerðir hornþráða og hvar þær finnast.
- Keratín í þekjufrumum
- Vimentin í bandvefsfrumum
- Neurofilament í taugafrumum
- Lamin A og B í kjarna
Hafa hornþræðir stefnu og hvernig má lýsa því hvernig grunneiningar þeirra tengjast?
Grunneiningar hornþráða tengjast saman í sterk reipi
Hafa enga stefnu
Eyðufylling: Stoðkerfið tengist innbyrðis með _______.
__________ = eitt af fáum knippa-próteinum hornþráða.
Plectin
Hvaða prótein er átt við?
-Tengiliður hornþráða við prótein á yfirborði frumna = “snertifletir” frumu við umhverfið.
Plectin
Hvert er hlutverk LINC hneppis?
Það tengir kjarnahjúp við umfrymisstoðgrind
…. og þar með afmörkuð svæði í kjarnanum við yfirobrð frumunnar og tengingar hennar við nágrannafrumur og undirlag.
Alvarleg blöðrumyndun: epidermiolysis bullosa tengist hvað stoðpróteini.
Keratíni (hornþráðum)
Eyðufylling:
Tjáning _________ eykst við ýmiss konar álag, bæði innan frá og utan frá.
Uppröðun ________ breytist og hafa því verndandi hlutverk.
Hornþráða
Frumur eru á sífelldri hreyfingu og sífellt að breyta um lögun sem er miðlað af?
Breytilegri uppröðun og fjölliðun örþráða og örpípla
Frumulíffæri færast til innan frumna, eftir hvaða brautum?
Örpíplur og örþræðir eru brautir sem hreyfiprótein flytja farminn eftir.
Nefndu dæmi um sérhæfðar hreyfingar sem eiga sér stað fyrir tilstuðlan hreyfipróteina.
- Vöðvasamdráttur
- Sláttur bifhára og svipa
Úr hverju eru þanþræðir, “stress fibres” gerðir?
Örþráðum (aktín þráðum), alpha-aktiníni tengipróteini og myosín II (sem sér um samdráttinn)
Eyðufylling: Þanþræðir eru háðir ATPasa virkni myosíns. Myndun þeirra örvast af _______.
Rho
Hvað er ROCK?
Rho-stýrður-kínasi sem fosfórylerar léttu keðju myosíns.
Hvað eru þanþræðir, “stress fibers”?
Örþræðir sem liggja á milli snertipunlta frumna við undirlag. Þeir festast við frumuhimnu.
Við hvaða aðstæður geta þanþræðir dregið saman frumur?
- Við lokun á sári
- Í kirtli þegar innihaldi er þrýst út í kirtilgang
- Í háræðum, auka þrýsting.
Eyðufylling: Breytingar á actini við frumuskrið stjórnast af ____ rofum.
_____ rofar stjórna hreyfingum frumna.
GTP
Eyðufylling: Myosín hreyfa/hreyfast eftir _______.
Kinesin og dynein hreyfa/hreyfast eftir _________.
- örþráðum (aktín-þráðum)
- örpíplum (microtubuli)
Eyðufylling: Öll hreyfiprótein eru _______ og ATP vatnsrof drífur hreyfinguna.
ATPasar
Sækni myósínhausanna í aktín breytist efitr því hvort ATP eða ADP er bundið hausnum. Útskýrðu nánar.
Hvernig er þessu háttað með kinesín?
- ADP bundið myosín hausnum, meiri sækni í aktín þráðinn
- ATP bundið myosín hausnum, hausinn losnar frá aktíninu.
(Svipað gildir um kinesín gagnvart örpíplunum, nema ADP = minni sækni í örpíplurnar.)
Hvaða hreyfiprótein tengjast örpíplum?
Kinesín og Dynein
Í hvaða átt geta dynein og kínesín ferðast eftir yfirborði örpípla?
Dynein færa að miðju frumunnar (- enda örpípla)
Kínesín færa ða yfirborði (+ enda örpípla)
Bygging kinesíns líkist helst byggingu hvaða hreyfipróteins?
Myosín
Eyðufylling: ________ hausinn hefur bindiset fyri tubulin og ATP. breytir um lögun eftir því hvort ATP eða ADP er bundið.
Kinesín
Hvaða orkugjafa nota Kínesín og Dyneín?
ATP
Hvernig flest dynein að því að flytja vörur/varning (cargo)?
Flest dynein flytja vörur með hjálpar “aðstoðarpróteina”, t.d. Dynactin
Stundum vinna þau tvö og tvö saman.
Eyðufylling: Bólur og frumulíffæri, m.a. hvatberar, eru flutt með _______ og __________.
Kinesin
Dynein
Í hvaða áttir ferðast kinesin og dynein?
Kinesin ferðast að + enda, að jaðri frumunnar
Dynein ferðast að - enda, að miðju frumunnar
Eyðufylling: Stökkbreyting í __________ veldur Usher heilkenni, sem m.a. einkennist af heyrnarleysi
Myosin VII
Hvers konar sambýlisform sýna frumru í þekjuvef?
Frumunábýli með frumutengjum
Hvaða vef má lýsa á eftirfarandi hátt?
Frumur tengdar millifrumuefni en ekki beint hver við aðra.
Bandvef
Hvaða frumur líkamans mynda tímabundin sambýli?
Frumur á ferðalagi með líkamsvökvum, t.d. frumur ónæmiskerfisins
Nefndu dæmi um 4 dæmigerð tengi milli skautaðra þekjufrumna.
- Þétt tengi (zonula occludens)
- Adherens tengi/cadherin
- Desmósóm/cadherin
- Gatatengi
Nefndu 4 meginflokka samloðunarsameinda sem taka þátt í að mynda frumutengsl.
- Cadherin
- Ig-fjölskyldan (immúnóglóbúlín)
- Selectin
- Integrin
Hvaða samloðunarsameind sem tekur þátt í að mynda frumutengsl er verið að lýsa?
- Er Ca2+ háð
- Mynda varanleg tengsl
- Taka þátt í Adherens tengjum og Desmósómum.
Cadherin
Hvernig eru adherens tengi milli frumna tengd stoðkerfi frumnanna?
Hvað með desmósóm?
- Adherens tengi eru tengd örþráðum - aktín þráðum
- Desmósóm eru tengd hornþráðum
Nefndu hvar má finna eftirfarandi gerðir að cadherin samloðunarsameind?
E-cadherin
N-cadherin
Desmoglein/Desmocollin
E-cadherin = þekjufrumum
N-cadherin = tauga-/vöðvafrumum
Desmoglein/Desmocollin = Desmósóm
Eru immúnóglóbúlín samloðunarsameindir háðar Ca2+ ?
Hvað með cadherin?
En integrin?
En selectin?
- Ig er Ca2+ óháð
- Cadherin eru Ca2+-háð
- Integrin eru Ca2+-háð
- Selectin eru Ca2+-háð
Hvaða samloðunarsameindir sem tilheyra 4 meginflokkunum eru glýkóprótein?
- Ig (immúnóglóbúlín)
- Integrin
- Selectin
- ekki cadherin
Hverju er verið að lýsa?
- “Sykurhjúpur”
- Misþykkt lag eftir frumutegundum
- Rennur saman við millifrumefni
- Er nánast ekkert þar sem frumur standa mjög þétt saman
- Vatnsleysanlegt og viðkvæmt, losnar af þegar frumur eru losaðar úr vef t.d. fyrir ræktun.
Glycocalyx - “sykurhjúp”
Eyðufylling: Selectin er samloðunarsameind sem myndar tímabundin tengsl við ___________ (glýkóprótein með >= 25% sykurinnihald) á frumuyfirborði.
T.d. þegar hvítfruma tengist æðaþeli.
Mucin
Lýstu stoðþráðatenginu eftirfarandi frumutengja:
- Adherens tengi (cadherin)
- Desmósóm (cadherin)
- Hemidesmósóm (integrin)
- tengjast örþráðum (aktín þráðum)
- hornþráðum
- hornþráðum
Hverjar eru sameindir eftirfarandi frumutengja?
- Stoðþráðatengd tengi milli frumna
- Þétt tengi
- Gatatengi
- Stoðþráðatengi við millifrumuefnið
- Cadherin fjölskyldan
- Þétt tengi: Occludin og claudin
- Gatatengi: Connexin
- Integrin fjölskyldan
Eyðufylling:
Gagnkvæm tenging cadherin virkjar _____ sem aftur hvetur aktín fjölliðun.
_______ örvar Arp 2/3.
Rac
Rac
